نویسنده: احمد لقائی
سپیده سخن
دیرزمانی است که جوانان کشورهای اسلامی، که از تابش وحی و زلال معارف ناب الهی بهره میبرند، با شیوه‌های گوناگون و متنوع دشمن در راهزنی فکر و فرهنگ روبه‌رویند.پیروزی انقلاب اسلامی ایران، این حساسیت ناپیدا را به صورت آشکار درآورد و سردمداران استکبار را به اظهار نظر شفاف واداشت. ما جوانان به دنبال الگویی هستیم که نخست همسن و سالمان باشد و همانند ما در توفان جوانی بوده و در نشیب و فراز حوادث حضور داشته باشد. معصوم نباشد؛ زیرا با ما فرق خواهد کرد و در بحرانهای اجتماعی سیاسی و حتی اقتصادی درگیر شده باشد تا به خوبی او را همانند خود بدانیم و از شیوه زندگانی، روش برخورد او با دیگران، چگونگی سخن گفتن، شهامت، شجاعت، دلیرمردی و بیباکی وی برای خود سرمشق بگیریم و او را نمونهای تمام عیار برای امروز و فردای زندگی خود بدانیم. امروز دشمن به خوبی دریافته است که ما جوانان با ویژگیهایی همانند آرمان‌خواهی، عدالتطلبی، عشق به باورهای آسمانی و علاقه به رهبران مذهبی، لشکرهایی به هم فشرده و آماده کارزاریم. از این رو، ایجاد تردید در باورهای آسمان زاد، تزریق فرهنگ بیگانه با نمایش آداب و رسوم و شیوه‌های زندگانی آنان، کوشش حساب شده در کنار زدن چهرههای مورد علاقه مردم بویژه جوانان، پرورش روحیه ذلت و خواری در بیگانه ساختن ما با الگوهای شایسته فرهنگ اسلامی و ارائه الگوهای ساخته شده از آن سوی مرزها به عنوان معجزهآفرینان خوشبختی و سعادت و رفاه را در دستور کار خود قرار داد تا بدین وسیله دست یکایک ما را از دستان پرمحبت اسوههای صداقتپیشه و راستین درآورده و دل و دیده‌مان را از آموزههای ناب دینی تهی گرداند. غافل از آنکه نسیم سعادت بخش معارف الهی و سخنان قدسی پیشوایان محبوب ما، به سان کیمیایی گرانسنگ، دلهای آگاه و بیدار همگان را از غبارها پاک ساخته، آینه‌گونه محل پذیرش آفتاب هدایت میگرداند.
در این بخش از گفتگوی خود، دل به امواج پاک و صفات روشن و زندگی ساز اسوهای ارزشمند و الگویی کم نظیر میسپاریم و برای امروز و فردای حوادث ارمغانهایی پربها نصیب خود میسازیم.
الگوی شایسته
ما جوانان به دنبال الگویی هستیم که نخست همسن و سالمان باشد و همانند ما در توفان جوانی بوده و در نشیب و فراز حوادث حضور داشته باشد. معصوم نباشد؛ زیرا با ما فرق خواهد کرد و در بحرانهای اجتماعی سیاسی و حتی اقتصادی درگیر شده باشد تا به خوبی او را همانند خود بدانیم و از شیوه زندگانی، روش برخورد او با دیگران، چگونگی سخن گفتن، شهامت، شجاعت، دلیرمردی و بیباکی وی برای خود سرمشق بگیریم و او را نمونهای تمام عیار برای امروز و فردای زندگی خود بدانیم.دفتر زندگانی چنین الگویی را، که برخی هجده ساله و پارهای سالهایی بیشتر دانسته‌اند، میگشاییم و با یکدیگر به صحیفه صفات و ارزشهای چشمگیر او می‌نگریم. آرام آرام با او همراه شده و بیشتر از گذشته به ناگفتههای گفتنیاش که همگی برایمان مشعلی فروزان خواهد بود، دل میسپاریم.
او یازدهم شعبان سال سی و سوم هجری (1) به دنیای پر غوغای حیات پا گذاشت. پدر در گوش راست او اذان گفت و دیگر گوش وی را با ترنم اقامه آشنا ساخت تا از آغاز با نغمه توحید، نبوت، امامت و ولایت آشنا شود و با چنین سرودهایی راه روشن رستگاری را از عمق جان بیابد. دیری نپایید که در هفتمین روز تولد وی، بنا به سنت پسندیده دینی، سرش را تراشیدند و هم وزن موهای زیبایش، به مستمندان چشم به راه نقره صدقه دادند.
آشفتگی اوضاع سیاسی و آتش‌افروزی حاکمان ستمگر آن عصر بدان حد بود که نام «علی» جرمی نابخشودنی حساب میشد و بر زبان راندن این واژه مقدس ممنوع بود. پدر وی، که به خوبی می‌دانست نام دیباچه شخصیت و نشان دهنده شرافت، ادب و عظمت انسان است، نام کودک را «علی» نهاد تا بهترین برکات و زیباترین صفات بر دریای وجود فرزندش ریزان شود و بدسگالان سیه سرشت خود را با امواج پاک و زلال غیرت دینی و شخصیت مذهبی روبه رو ببینند. در پی آن، لقب «اکبر» نیز برای او انتخاب کرد تا «علی اکبر» که به عنوان پسر نخست خانواده است با دیگر فرزندان، که نام آنان نیز علی خواهد بود، تفاوت یابد. (2)
پدر علی که همانند پدرانش از تمامی اصول اساسی و شیوه‌های شیرین تربیتی آگاهی داشت، خود را با دنیای کودکی هماهنگ میکرد و رفتاری که شایسته نوباوگی و کودکی فرزند بود، انجام میداد تا همانند جد عزیز خود عمل کرده، لحظهای از شرایط روحی روانی کودکدلبند خویش دور نماند. (3)
همراه با بزرگ شدن علی، پدر سخنان برتر، آداب والاتر و شیوه‌های زندگی و احترام بیشتر به او میآموخت تا خصیت خود را بازیابد و از ارزش وجود خود بیشتر آگاه شود.
بدین خاطر هنگام نام بردن از او، الفاظی توام با احترام به کار میبرد تا از آغاز زندگی، احساس سرافرازی و شخصیت کند و در فردای حیات خود، راست قامت و قوی دل از حقوق محرومان دفاع کرده، در برابر ستم ستمکاران بی تفاوت یا مایوس نباشد.
به سوی مدرسه علی که هفت ساله شد، به تمرینهای فکری و آموزشهای دینیپرداخت و با مراقبتهای صحیح سنجیده پدر، بنیانهای اعتقادی در روان او و شیوه‌های رفتاری در اعمال او رشدی بیشتر یافت. (4)
روزی پدر، عبدالرحمان را به آموختن سوره حمد به فرزندش گمارد. وقتی آموزش تمام شد و علی در حضور پدر سوره حمد را قرائت کرد، پدر، پول و هدایای فراوان به عبدالرحمان بخشید و دهانش را پر از مروارید ساخت. آنگاه به اطرافیان که از این همه بذل و بخشش تعجب کرده بودند، فرمود:
«این هدایا توان برابری عطای معلم علی را ندارد که در برابر تعلیم قرآن، همه هدایا ناچیز است.» (5)
دوران نوجوانی علی به تدریج آغاز شد و هر روز بیشتر از روز قبل، زمینههای رشد و شکوفایی معنوی و عقلانی در وجود وی فراهم میگردید.
علی در جوانی با ویژگیهای اخلاقی و رفتاری خود نگاه انبوه جوانان را به سوی خود جلب میکرد. آنچه در این فراز از داستان او گفته میشود، نکتههایی است که بی تردید با مطالعه و رد شدن تأثیری بسزا نخواهد داشت، از این رو، باید از سر صبر و تامل بیشتر مطالعه و مرور کنیم و به خاطر بسپاریم.
بیشتر بخوانید: علی اکبر (علیه السلام)؛ الگوی ایمان و ادب و شجاعت
علی صفات جد خود را می‌دانست، از اینرو، هماره در آینه اخلاق و رفتار او نظر میکرد و خود را بدان صفات میآراست. به هنگام جوانی در میان جمع و با دوستان خود، گشاده‌رو و شادمان بود;
ولی در تنهایی اهل تفکر و همراه با حزن بود. علاقه فراوانی به خلوت با خدای خود و پرداختن به راز و نیاز و گفتگو با خالق هستی داشت. در زندگی آسانگیر، ملایم و خوشخو بود، نگاهش کوتاه مینمود و به روی کسی خیره نمی‌شد. بیشتر اوقات بر زمین چشم میدوخت و با بینوایان و فقرا که از نظر ظاهری در جامعه و نگاه دنیاطلبان احترام چشمگیری نداشتند. نشست و برخاست میکرد، با آنان همسفرهمیشد و با دست خود در دهانشان غذا میگذارد. اصالتهای فکری و استواریهای روحی، وی را چنان کرده بود که هیچ‌گاه و از هیچ حاکمی هراس نداشت.
هرگز عیبجویی نمیکرد و از مداحی نابجا و شنیدن چاپلوسی افراد دوری میکرد. تمامی انسانها را بندگان خدا می‌دانست و از تحقیر آنان خودداری میورزید. در طول عمر خویش به کسی دشنام نداد و ناسزا نگفت. از دروغ تنفر داشت و صداقت و راستگویی شیوه همیشه او بود. بخشنده بود و آنچه به دست میآورد، به دیگران بویژهنیازمندان انفاق میکرد. هرگاه کسی هدیهای به او تقدیم میکرد، با گشاده‌رویی می‌پذیرفت. اگر فردی مهمانی داشت و او را دعوت میکرد، می‌پذیرفت. به عیادت بیماران میرفت، هرچند خانه بیمار در دور افتادهترین نقطه شهر باشد. در تشییع پیکر مردگان حاضر میشد و هیچ یار از دست رفتهای را تنها نمیگذاشت.
برای همسالان برادری مهربان و برای کودکان پدری پرمحبت بود و مسلمانان را مورد لطف و عطوفت خویش قرار میداد. امور دنیوی و اضطرابهای مادی او را متزلزل نمیساخت.
زندگی علی ساده و بی پیرایه بود و در آن از تجمل، اسراف و تبذیر اثری دیده نمی‌شد. آنان که اخلاقی نیکو و فضایلی شایسته داشتند، همیشه مورد تکریم و احترام وی بودند و خویشاوندان از صله او بهرهمند میشدند. از صبری عظیم برخوردار بود و از هیچ‌کس توقع و انتظاری نداشت.
در میدان رزم سلحشوری شجاع، نیرومند و پرتوان بود و انبوه دشمن هرگز او را بیمناک نمیساخت. در اجرای عدالت و دفاع از حق، قاطع و استوار بود. به یاری محرومان و مظلومان میشتافت و در برابر ظالمان میایستاد تا حق را به صاحبش برنمی‌گردانید، آرام نمیگرفت. به دانش‌اندوزی و فراگیری معارف اهمیت زیادی میداد و همواره پیروان خود را از جهالت و بیخبری بازمیداشت.
به پاکیزگی و آراستگی علاقهای وافر داشت و این صفت از دوران کودکی در او دیده میشد. از این رو هماره بر تمیزی لباس و بدن اهتمام میورزید.
بسیار فروتن بود و از تکبر نفرت داشت و اکثر اهل جهنم را گردن فرازان و سرکشان می‌دانست. نه تنها بر انسانها بلکه بر حیوانات نیز شفقت داشت و با مهربانی و ملایمت و انصاف با آنان رفتار میکرد.
آنان که قیافه ظاهری و سیمای به نور نشسته علی را دیدهاند، چهره وی را این‌گونه ترسیم کردهاند:
قیافهاش بسیار باابهت بود و چون ماه تابان میدرخشید. به زیبایی و پاکیزگی آراسته بود. از چهار شانه بلندتر و از بلند کوتاهتر. رنگی روشن و به سرخی آمیخته و چشمانی سیاه و گشاده با مژههایی پرمو داشت، گونههایش هموار و کم گوشت بود، مویش نه بس پیچیده و نه بسیار افتاده مینمود. از سینه تا ناف خط موی بسیار باریک داشت، اندامش متناسب و معتدل و سینه و شانهاش پهن بود.
بسیار فروتن بود و از تکبر نفرت داشت و اکثر اهل جهنم را گردن فرازان و سرکشان می‌دانست. نه تنها بر انسانها بلکه بر حیوانات نیز شفقت داشت و با مهربانی و ملایمت و انصاف با آنان رفتار میکرد. سرشانههایش از هم فاصله داشت. پشتی پهن داشت، جز ران و ساق که زیر مفصلها است، استخوانهای بند دستش کشیده و کفی گشاده و بخشنده داشت. دو پنجه دست و پایش قوی و درشت و انگشتها کشیده و بلند و دو کف پا از زمین برآمده بود. به سرعت راه میرفت و هنگام راه رفتن چنان بود که گویی از زمین سراشیب فرود میآید یا از روی سنگی به نشیب میرود. چون به طرف کسی برمیگشت با تمام بدن برمیگشت. دیدهاش فروهشته و نگاهش به زمین بود تا به آسمان.
بینیاش قلمی کشیده و باریک و میانش برآمدگی داشت و نوری از آن می‌تافت.
دهانش نه بسیار کوچک و نه بزرگ بود. دندانهای زیبایش سفید، براق و نازک بود. گردنش در صفا و نور و استقامت نقره فام بود، بوی مشک و عنبر از او بلند بود. (6)
پارهای از مورخان این ویژگیها را برای جد وی نگاشتهاند؛ اما علی را در این خصوصیات همانند دانسته‌اند.
... با این ویژگیهای روشنی آفرین به خوبی میتوان او را شناخت، وی علی اکبر پور والای امام حسین (علیه السلام) است. جوانی زیبا که همانند جد خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در سیرت، سپید و در صورت، آسمانی مینمود و هماره یاد و نام پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) از چگونگی سخن گفتن و یا راه رفتن و دیگر برخوردهای اجتماعی اخلاقی او میتراوید. از این رو، امامحسین (علیه السلام) او را شبیهترین مردم حتی نسبت به خود در خلقت و آفرینش، اخلاق و صفات روحی، گفتار و آداب اجتماعی به رسولخدا (صلی الله علیه و آله و سلم) معرفی میکرد. (7)
آنان که با صورت دلربای پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و صدای پرچاذبه آن حضرت آشنا بودند، آنگاه که علی از پشت دیوار زبان به سخن میگشود، گویی صدای رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را میشنیدند.
گاهی که اباعبدالله (علیه السلام) برای صوت قرآن جد عزیزش دلتنگ میشد، به علی می‌فرمود: علی جان! برایم قرآن بخوان تا از آن لذت و بهره برم. (8)
کلام شیرین، بیان روان، ادب بسیار در برابر پدر و مادر، اطاعت بی چون و چرا از مقام ولایت و دلدادگی به حقیقت، برگی دیگر از زندگانی زرین علی اکبر بود. این ویژگیها چون با فروتنی او همراه میشد، نگاه تحسینآمیز همگان را به دنبال داشت.
در ساحل فرات
علی در حماسه کربلا، درخششی چشمگیر داشت و با هر بار حمله خود، دهها نفر را به خاک هلاکت میانداخت. هنگامی که با 25 سوار به ساحل فرات روانه شد و برای سیصد نفر از خاندان، عیال و اصحاب امام حسین (علیه السلام) آب آورد، بسیاری از مسئولان و سرپرستان حفاظت از فرات را از دم تیغ خود گذراند و پشت دشمن را به لرزه درآورد.عمویش ابوالفضل (علیه السلام) که خود در دلاوری و بیباکی و شجاعت و شهامت، زبانزد همگان بود، به خاطر چنین صفات تابناک، علی را بسیار احترام میکرد.
بیشتر بخوانید: در وصف میلاد حضرت علی اکبر (ع)
قهرمانان تاریخ و دلیرمردان عرصههای نبرد، کمتر از دانش و بینش بهره دارند؛ زیرا در مسیر رزم و جنگ قرار داشته و فرصت نداشته و یا علاقه کمتری به درس‌آموزی و دانش‌آفرینی از خود نشان میدهند؛ اما علی اکبر، جوانی چند بعدی بود و سطرهای کتاب وجودش با حکمت نگاشته شده بود. چشمههای دانش و دانایی از اعماقوجودش میجوشید. در مجالس گوناگون عالمانه و اندیشمندانه لب به سخن میگشود و به دور از غرور و تکبر مردانه سخن میگفت.
از آنجا که از جد خود رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) سخنان بسیاری روایت میکرد، به عنوان «محدث» شناخته شد.
افزون بر صفات ظاهری و باطنی که به طور چشمگیر در وجود حضرت علی اکبر (علیه السلام) دیده میشد. کمالات و مقامات معنوی وی نیز در رتبهای برتر از دیگران قرار داشت.
ما جوانان هر چند از صفات خوبی بهرهمند باشیم، گاه توان تحمل سختیها و ظرفیت رویارویی با مصایب را از دست میدهیم و سنگینی ناملایمات زندگی، تعادل رفتار و گفتارمان را میرباید.
علی اکبر در چنین صحنههای سخت و طاقتسوز، تنها به رضا و تسلیم الهی فکر میکرد و چنان در برابر بلاهای الهی آرام و مطمئن بود که گاه حیرت و شگفتی دیگران را برمیانگیخت. از این رو، در هنگامه دردآلود کربلا به پدر گفت: «اولسنا علی الحق» (پدرجان!) آیا ما برحق نیستیم؟
و چون امام فرمود: آری، گفت: در این هنگام، باکی از مرگ نداریم. (9)
این روحیه قوی و صفات شایسته، چنان ابهت و عظمت به علی اکبر داده بود که افزون بر دوستان، دشمنان آگاه نیز به برتریهایش اعتقاد و اعتماد داشتند و اعتراف میکردند. معاویه روزی از اطرافیانش پرسید: «چه کسی در این زمان برای خلافت مسلمانان بر دیگران برتری دارد و برای حکمرانی بر مردم از دیگران سزاوارتر است؟» روباه‌صفتان زشتسیرت که نام و نان خود را در تملق مییافتند، به ستایش خلیفه پرداختند و او را لایق این منصب معرفی کردند.
معاویه گفت: نه چنین نیست:
«اولی الناس بهذالامر علی بن الحسین بن علی جده رسول الله و فیه شجاعه بنیهاشم و سخاه بنی امیه و رهو ثقیف.» (10)
شایستهترین افراد برای امر حکومت، علی اکبر فرزند امام حسین است که جدش رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است وجاهت بنیهاشم، سخاوت بنی امیه و زیبایی قبیله ثقیف را در خود جمع کرده است.
فروغ چهره خوبان شعاع طلعت توست کمال حسن تو مدیون این ملاحت توست به خلق و خلق رسول و به منطق نبوی فزونتر از همه کس در جهان شباهت توست به پیکر تو مجسم لطافت روح است عجب بود که در این خاکدانه قامت توست نگار مهر تو غارتگر دل پدر است عیان به چشم سیاهت غم شهادت توست (11)
نمایش پی نوشت ها:
1- علی الاکبر الامام الحسین (علیه السلام)، علی محمد علی دخیل، ص 7.
2- معالی السبطین، ج 1، ص 206.
3- برای آشنایی بیشتر با چگونگی این برخوردها بنگرید: محجة البیضاء، ج 2، ص 233.
4- مسائل الخلاف، ج 1، ص 93.
5- لؤلؤ و مرجان، ص 44 و 45، راز خوشبختی، ص 189.
6- تاریخ یعقوبی، ج 1 ص 513 و 514، فرسان الهیجاء، ص 293 و 294.
7- موسوعة کلمات الامام الحسین (علیه السلام)، ص 360.
8- مصائب امام حسین (علیه السلام)، ص 108.
9- ابصار العین فی انصار الحسین، مرحوم سماویآ ص 21.
10- مقاتل الطالبیین (فارسی)، ص 78، وسیلة الدارین فی انصار الحسین (علیه السلام)، ص 285 و 286.
11- شاعر معاصر، حبیب چایچیان ( حسان)
