پاره تن اسلام

طلیعه:

بیت‌ المقدس یکی از شهرهای تاریخی ومذهبی جهان به شمار می‌‏رود. این شهر با قدمتی که به 35 قرن پیش می‌‏رسد حائز اهمیت‏ خاص بوده است و از دیرباز کانون توجه بزرگ‌ترین ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) قرار داشته است. به همین جهت آثار و بناهای زیادی از این ادیان در مناطق مختلف این شهر به چشم می‏‌خورد. طبق برخی روایات این شهر توسط حضرت سلیمان بن داود ساخته شده است.(1) در این سرزمین مقدس پیامبران الهی زندگی کرده و در آنجا دفن شده‌‏اند. امام باقر علیه السلام به محمد بن مسلم فرمودند: «هنگامی که حضرت یعقوب از دنیا رفت، یوسف علیه السلام او را در تابوتی به سوی ناحیه شام حمل کرده و در بیت المقدس دفن نمود.»(2) حاکمان شهر، که از یاری رومی‌ها ناامید شدند و مردم شهر که از دست‏ حکمرانان بی کفایت‏ خسته شده بودند، پیشنهاد کردند که ما شهر را به خلیفه وقت تحویل می‏‌دهیم. مسلمانان نیز شرط آنان را پذیرفته و به خلیفه دوم اطلاع دادند که برای تحویل گرفتن بیت المقدس به آنجا بیاید. او نیز با صلاحدید امیر مؤمنان علی علیه السلام و برخی از بزرگان مدینه، به بیت المقدس آمد و ضمن ملاقات با اسقف‌ها و رهبران مذهبی، امان نامه‌‏ای را نوشته و رسما بیت المقدس را تحویل گرفت. این شهر تاریخی، مذهبی و معنوی از آغاز ظهور دین اسلام مورد توجه قرار گرفته و به خاطر امتیازها و ویژگی‌هایی که داشته، از همان صدر اسلام به عنوان سومین شهر مقدس مسلمانان بعد از مکه و مدینه به حساب می‌‏آمده است. به همین جهت در این نوشتار به جایگاه و اهمیت این سرزمین الهی و مأمن پیامبران آسمانی از منظر اسلام به نظاره می‏‌نشینیم.

قبله نخستین

از روزهای نخستین ظهور اسلام، مسلمانان موظف شدند تا آنجا را به عنوان قبله نخستین خود قرار داده و نمازهایشان را به سمت مسجدالاقصی و قدس شریف بخوانند. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله تا هفده ماه بعد از هجرت به مدینه، به سوی قدس نماز می‏‌خواند. روزی معاویة بن عمار از امام صادق علیه السلام پرسید: از چه زمانی رسول الله صلّی الله علیه و آله کعبه را قبله خود قرار داد؟ حضرت پاسخ دادند: «بعد رجوعه من بدر و کان یصلی فی المدینة الی بیت المقدس سبعة عشر شهرا ثم اعید الی الکعبة؛ بعد از اینکه آن حضرت از جنگ بدر برگشت. و آن حضرت در مدینه 17 ماه به سوی بیت المقدس نماز می‏‌خواند تا اینکه [از سوی خداوند] به کعبه برگردانده شد.»(3)
با توجه به این نکته، پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله گذشته از 13 سالی که در مکه به سوی مسجد الاقصی نماز می‏‌خواند، بعد از هجرت نیز تا سال دوم هجری (حداکثر حدود 17 ماه) در موقع نماز و نیایش‌های مذهبی بیت‌ المقدس را قبله خود قرار می‏‌داده است؛ از این رو این شهر شریف قبله نخستین مسلمانان شناخته می‏‌شود.

محل عروج و فرود پیامبر در معراج

همچنین معراج رسول خدا صلّی الله علیه و آله از مسجد الاقصی در شهر قدس آغاز شد. خداوند متعال در این مورد می‏‌فرماید: «سبحان الذی اسری بعبده لیلا من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی الذی بارکنا حوله لنریه من آیاتنا؛ پاک و منزه است‏ خدایی که در شب معراج بنده خود (محمد صلّی الله علیه و آله) را از مسجد الحرام به مسجد الاقصی که پیرامونش را مبارک ساخته‌‏ایم سیر داد تا آیات خود را [در معراج] به او نشان دهیم.»(4)
علامه طباطبایی رحمت الله علیه در تفسیر این آیه می‏‌فرماید: جمله «بارکنا حوله‏» حاکی از این است که: مسجد الاقصی علاوه بر این‌که خود سرزمین مقدسی است، اطراف آن نیز سرزمین مبارکی می‏‌باشد و این ممکن است‏ به برکات ظاهری آن اشاره کند؛ زیرا بیت‌ المقدس ناحیه‌‏ای سرسبز، خرم و مملو از درختان پربار و آب‌های جاری و آبادانی‌ها و زیبایی‌ها است، و نیز امکان دارد اشاره به برکات معنوی آن باشد؛ زیرا این سرزمین مقدس در طول تاریخ کانون پیامبران بزرگ الهی و خاستگاه نور توحید و خداپرستی بوده است.(5)
نکته دیگری که در این سفر معنوی و الهی وجود دارد سیر پیامبر صلّی الله علیه و آله از مکه، مرکز اسلام به سوی بیت‌ المقدس، مرکز ادیان توحیدی است. سید قطب می‏‌گوید: «اسراء»، تمام ادیان توحیدی بزرگ از ابراهیم و اسماعیل تا خاتم النبیین صلّی الله علیه و آله را به یکدیگر پیوند داد و اماکن مقدس ادیان توحیدی را در یک جا متمرکز نمود؛ چنان که گویی حضرت محمد صلّی الله علیه و آله - خاتم النبیین - با این سفر شبانه خود اعلام می‌‏دارد که پیام و رسالت او حاوی رسالت پیامبران قبلی و ادامه راه آنان است.(6)

پیامبر اسلام در بیت‌ المقدس

امام صادق علیه السلام فرمود: وقتی رسول خدا صلّی الله علیه و آله را هنگام معراج به بیت‌ المقدس می‌‏بردند، جبرئیل علیه السلام او را بر براق (مرکب آسمانی) سوار کرد و با هم به بیت‌ المقدس آمدند. جبرئیل محراب‌های پیامبران بزرگ را به آن حضرت نشان داد و رسول الله صلّی الله علیه و آله در آن محراب‌ها نماز گزارد.(7)
رسول خدا صلّی الله علیه و آله خود نیز این سفر سرنوشت‌‏ساز را چنین گزارش می‏‌کند: من هنگام ورود به بیت المقدس براق را به حلقه‌‏ای که قبلا انبیای گذشته مرکب خود را به آن می‏‌بستند، بستم و وارد مسجد الاقصی شدم. جبرئیل هم در کنارم بود. در آنجا ابراهیم خلیل، موسی و عیسی و عده بسیاری از انبیای بزرگ الهی به خاطر من اجتماع کرده و آماده اقامه نماز بودند. من هیچ تردیدی نداشتم که جبرئیل بر همه ما امامت‏ خواهد کرد؛ اما هنگامی که صف‌ها مرتب شد جبرئیل بازوی مرا گرفته و جلو برد و من بر آنان امامت کرده و نماز خواندم.(8) طبق این روایت رسول گرامی اسلام درشب معراج در بیت المقدس حضور یافته و با ارواح انبیای بزرگ الهی ملاقات کرده و در نماز جماعت، امامت آنان را نیز عهده دار شده است.
با توجه به اهمیت این شهر مذهبی و جایگاهی که از منظر دین مبین اسلام دارد، پیوسته مسلمانان با احترام به این ناحیه نگریسته و آنجا را بعد از مکه و مدینه سومین شهر مقدس اسلام به حساب می‏‌آوردند.

اولین مسلمانان در بیت المقدس

در سال 15 هجری (636 م) نیروهای مسلمان، پس از فتح شام به سوی شهر بیت المقدس روی آوردند، آنان مدت چهار ماه آن شهر را محاصره کردند و سختی‌های زیادی را متحمل شدند تا شهر را بدون خونریزی و جنگ و کشتار تحویل بگیرند.
حاکمان شهر، که از یاری رومی‌ها ناامید شدند و مردم شهر که از دست‏ حکمرانان بی کفایت‏ خسته شده بودند، پیشنهاد کردند که ما شهر را به خلیفه وقت تحویل می‏‌دهیم. مسلمانان نیز شرط آنان را پذیرفته و به خلیفه دوم اطلاع دادند که برای تحویل گرفتن بیت المقدس به آنجا بیاید. او نیز با صلاحدید امیر مؤمنان علی علیه السلام و برخی از بزرگان مدینه، به بیت المقدس آمد و ضمن ملاقات با اسقف‌ها و رهبران مذهبی، امان نامه‌‏ای را نوشته و رسما بیت المقدس را تحویل گرفت.
بخشی از متن امان نامه عمر به ساکنین بیت المقدس چنین است:
این امان نامه ای است که عمر رئیس مسلمانان به مردم ایلیاء (بیت المقدس) داده است، به جان و مال و کلیسا و صلیب و مریض و سالم و همه افراد آن امان می‌‏دهد و اجازه نمی‌‏دهد که کلیساهای آنان را اشغال کنند و آنها را ویران سازند و چیزی از آنها را کم کنند. آنان در مسائل مذهبی آزادند و ایشان هم نباید احدی از یهودیان را در ایلیاء سکونت دهند. مردم ایلیاء نیز لازم است مانند جاهای دیگر به مسلمانان «جزیه‏» بپردازند و دزدها و رومی‌ها را از آنجا بیرون کنند.(9)
پس از امضای این قرارداد، مسلمانان بدون خونریزی و درگیری و در آرامش کامل وارد شهر شدند.

بیشتر بخوانید: اهمیّت بیت المقدس در نزد یهودیان، مسیحیان و مسلمانان

پس از فتح مسالمت‌‏آمیز شهر «ایلیاء» توسط لشکر اسلام، با توجه به قداستی که قرآن کریم برای آن سرزمین قائل شده است و همچنین به خاطر قبله اول بودن، نام ایلیاء را به «بیت المقدس‏» تغییر دادند و این شهر را که در طول زمان‌های قبل از اسلام به ویرانه تبدیل شده بود، آباد کردند.
اصحابی که در فتح بیت المقدس حضور داشتند عبارتند از: ابو عبیده جراح، معاذ بن جبل انصاری، بلال (موذن پیامبر صلّی الله علیه و آله)، ابوذر غفاری، ابو درداء، عبادة بن صامت انصاری، سلمان فارسی، ابو مسعود انصاری، عبدالله بن سلام، سعد بن ابی وقاص، شداد بن اوس و ...(10)

جلوه‏ای از معماری اسلامی

از مهم‌ترین بناهای مذهبی در شهر بیت المقدس، مسجد الاقصی است که در زاویه شرقی شهر و رو به قبله می‌‏باشد. این مسجد قبل از اسلام به شکل امروزی نبود؛ بکله تمام حرم شریف را که شامل قبة‏الصخره و جاهای دیگر نیز می‌‏شد مسجد الاقصی می‌‏نامیدند.
اما امروزه این نام بر مسجد بزرگی واقع در جنوب صحن حرم شریف اطلاق می‏‌شود. بنای جدید مسجد الاقصی در سال 74 ق توسط عبدالملک بن مروان شروع و در سال اول حکومت ولید بن عبدالملک (86 ق) به پایان رسید. طول مسجد 80 متر و عرض آن 55 متر است و مساحتی به اندازه 4400 متر مربع را شامل می‏‌شود. دکتر گوستاولوبون در کتاب اسلام و تمدن عرب می‏‌نویسد: «مسجد الاقصی از مهم‌ترین و شگفت انگیزترین بناهایی است که انسان ساخته و زیبایی آن تصورناپذیر است.»
قبة‏الصخره یکی دیگر از آثار اسلامی در قدس شریف است. معراج پیامبر صلّی الله علیه و آله از روی همین صخره - که مکانی به طول 70/17 متر و عرض 50/13 و ارتفاع 1/50 متر می‏‌باشد - انجام پذیرفت. این بنا در سال‌های 72 و 78 ق توسط عبدالملک بن مروان دوبار تعمیر و تکمیل شد. قبة‏الصخره در فاصله 500 متری مسجدالاقصی واقع شده است. یکی از دانشمندان اروپایی می‏‌گوید: من آثار و بناهای بسیاری را در هند و اروپا دیده‌‏ام؛ اما تا آنجایی که به یاد دارم بنایی زیباتر از قبة‏الصخره ندیده‌‏ام. تناسب حجم‌ها و رنگ‌های این اثر بی نظیر است.
افزون بر این دو بنا، ساختمان‌های فرهنگی و مذهبی همچون مساجد، مدارس و آثار دینی زیادی از مسلمانان در این شهر وجود دارد که عظمت، پیشرفت و تمدن مسلمانان را در قرن‌های گذشته به نمایش می‌‏گذارد. وجود 36 مسجد و آرامگاه گروهی از یاران پیامبر صلّی الله علیه و آله از جمله قبر عبادة بن صامت انصاری اولین قاضی مسلمان در بیت المقدس، قبة‏السلسله، بیمارستان فاطمی، بیمارستان صلاحی، قبة المعراج، مدرسه نحویه، قلعه بیت المقدس، سقاخانه شعلان، دارالحدیث، محراب داوود، مدرسه سلامیه، دارالقرآن سلامیه، حمام شفا و ده‌ها اثر دیگر تاریخی، فرهنگی، علمی و بهداشتی از مسلمانان در بیت المقدس شاهد گویایی بر درایت و تدبیر و فرهنگ دوستی مسلمانان در طول حکومت‏ بر آن شهر مقدس می‌‏باشد.(11)

بیگانگان در بیت المقدس

این شهر شریف تا اواخر قرن پنجم هجری در دست مسلمانان بود؛ اما در آن موقع بی تدبیری و سوء سیاست‏ حاکمان مسلمان و ضعف و انحطاط و تفرقه‌‏های داخلی در میان مسلمانان، موجب شد که دشمنان اسلام کمر همت ‏به تضعیف مسلمانان بسته و تسلط بر آنان را در سرلوحه برنامه‌هایشان قرار دهند؛ به همین جهت در سال 490 ق صلیبی‌ها با نیرویی کم نظیر که از سراسر اروپا جمع کرده بودند به تهاجمی وسیع دست زده و با توسل به بی‌‏رحمانه‌‏ترین روش‌ها، بیت المقدس را به تصرف خود درآوردند. آنان فقط در حرم شریف، صدهزار مسلمان رابه قتل رساندند.(12)
در طول 91 سالی که بیت المقدس و مسجد الاقصی در تصرف صلیبی‌های اشغالگر وخونخوار بود، این مسجد رو به ویرانی گذاشته بود تا اینکه صلاح الدین ایوبی در سال 583 ق پس از فتح عکا به سوی قدس حرکت کرد و پس از 91 سال اشغال قدس به دست صلیبی‌ها، آنجا را در 17 رجب 583 ق آزاد کرد و در جنگ تاریخی حطین کشتار عظیمی از صلیبی‌های خونخوار به راه انداخت. او بعد از فتح شهر در مسجد الاقصی خطبه خواند و آنجا را بعد از تعمیر و نظافت و پاکسازی باگلاب شستشو داد و منبر زیبایی نیز از شام به آنجا آورد.(13)

فضائل بیت ‏المقدس از منظر اهل‏بیت علیهم السلام

فضائل و قداست‏ شهر بیت المقدس از منظر اسلام آنچنان اهمیت دارد که دانشمندان مسلمان در این موضوع کتاب‌های ویژه‌‏ای تألیف کرده‌‏اند. فضائل بیت المقدس، الفتح القسی فی الفتح القدسی، الانس فی فضائل القدس، روضة الاولیاء فی مسجد الایلیاء، تحصیل الانس لزائر القدس، الانس الجلیل بتاریخ القدس و الخلیل، نام برخی از این کتابهایی است که در مورد اهمیت، فضائل و برکات مسجد الاقصی وحرم شریف قدس از منظر اسلام سخن می‏‌گویند.
در اینجا به چند حدیث از اهل بیت علیهم السلام درمورد قدس شریف اشاره می‏‌کنیم:
1. امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند: «اربعة من قصور الجنة فی الدنیا: المسجد الحرام و مسجد الرسول صلّی الله علیه و آله و مسجد بیت المقدس و مسجد الکوفة؛ چهار بنا در روی زمین از کاخ‌های بهشتی است: مسجدالحرام، مسجد رسول الله صلّی الله علیه و آله، مسجد بیت المقدس و مسجد کوفه.»(14)
2. همچنین آن حضرت در روایت دیگری نماز در مسجد بیت المقدس را با هزار نماز معادل می‌‏دانند و می‏فرمایند: «صلاة فی بیت المقدس الف صلاة؛ یک نماز در بیت المقدس [معادل] هزار نماز است.»(15)
3. ابوحمزه ثمالی از امام باقر علیه السلام روایت می‏‌کند که آن حضرت فرمودند: « المساجد الاربعة: المسجد الحرام و مسجد رسول‏ الله صلّی الله علیه و آله و مسجد بیت المقدس و مسجد الکوفة، یا ابا حمزة! الفریضة فیها تعدل حجة والنافلة تعدل عمرة؛ چهار مسجد در روی زمین [دارای فضیلت ویژه‌‏ای] است: مسجد الحرام، مسجد پیامبر صلّی الله علیه و آله، مسجد الاقصی و مسجد کوفه. ای ابوحمزه! انجام نمازهای واجب در این مساجد معادل حج ثواب دارد. و بجای آوردن نماز مستحبی [در آنها] معادل عمره خواهد بود.»(16)
4 . پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله به علی علیه السلام فرمودند: یا علی! در شب معراج سه جا نام تو را در کنار نام خود دیدم و با نگاه به آن آرامش یافتم.
الف. هنگامی که در شب معراج به بیت المقدس رسیدم، در روی صخره آن نوشته بود: « لااله الا الله محمد رسول الله ایدته بوزیره و نصرته بوزیره، فقلت لجبرئیل علیه السلام من وزیری؟ فقال علی بن ابی طالب؛ خدایی جز خدای یگانه نیست، و محمد صلّی الله علیه و آله فرستاده اوست. من او را توسط وزیرش تأیید کردم و نصرت بخشیدم. به جبرئیل گفتم: وزیر من کیست؟ گفت علی بن ابی طالب.»(17)
ب . در سدرة‏المنتهی
ج . در عرش رب العالمین.

قدس و علمای اسلام

با توجه به جایگاه ویژه و قداست‏ خاصی که سرزمین شریف بیت المقدس در اسلام دارد، در هر زمان علمای اسلام به ویژه مراجع شیعه نسبت‏ به این شهر حساسیت فوق العاده‌‏ای داشته‌‏اند. به همین جهت از هنگامی که بیت المقدس توسط رژیم صهیونیستی اسرائیل به اشغال درآمد، تا کنون، علمای اسلام برای دفاع از حریم سرزمین‌های اسلامی و اولین قبله مسلمانان از خود واکنش نشان داده و ضمن اعلام مراتب انزجار خود، مسلمانان را به دفاع از آن دعوت نموده‌‏اند.
در این خصوص فتواها و پیام‌های زیادی از سوی مراجع عالی‌قدر شیعه همچون آیات عظام: سید محسن حکیم، سید محمد هادی میلانی، سید ابوالقاسم خوئی، امام خمینی و دیگر مراجع و بزرگان صادر شده است.
در این میان سخنان و پیام‌های امام خمینی رحمه الله از آغازین سال‌های مبارزه تا پایان عمر از درخشش ویژه‌‏ای برخوردار است.
نقل سخنان و اعلامیه‌‏ها و عملکرد علمای بزرگ اسلام درباره قدس شریف نیازمند مقاله مفصلی است که از حوصله این مقال خارج است. در اینجا فقط پیام امام خمینی رحمه الله به مناسبت روز جهانی قدس نقل می‏‌شود.

اعلام روز جهانی قدس

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حکیم فرزانه حضرت امام خمینی ‏قدس سره جرقه‌‏های امید در دل‌های مردم مبارز فلسطین زده شد؛ چرا که انقلاب ایران یک حرکت اسلامی و ضد اسرائیلی محسوب می‌‏شد و رهبر آن در 17 خرداد سال 1346 ش به مناسبت جنگ 6 روزه اعراب و اسرائیل، فتوای انقلابی خویش را مبنی بر حرمت هر گونه ارتباط تجاری و سیاسی دولت‌های اسلامی با اسرائیل و حرمت مصرف کالاهای اسرائیلی در جوامع اسلامی صادر کرده و موضع خود را به طور شفاف بیان نموده بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نیز افزون بر حمایت‌های همه جانبه جمهوری اسلامی ایران از مردم فلسطین برای آزادی بیت المقدس، با اعلام روز جهانی قدس دفاع خود را به اوج رسانید. امام خمینی‏ قدس سره این پیام تاریخی خود را در دفاع از قدس شریف در 16 مرداد 1358 ش صادر نموده و آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را به عنوان روز قدس معین کرد. متن پیام چنین بود:
«بسم الله الرحمن الرحیم. من در طی سالیان دراز، خطر اسرائیل غاصب را گوشزد مسلمین نمودم، که اکنون این روزها به حملات وحشیانه خود به برادران و خواهران فلسطینی شدت بخشیده است و به ویژه در جنوب لبنان به قصد نابودی مبارزان فلسطینی، پیاپی خانه و کاشانه ایشان را بمباران می‏‌کند. من از عموم مسلمانان جهان و دولت‌های اسلامی می‏‌خواهم که برای کوتاه کردن دست این غاصب و پشتیبانان آن به هم پیوندند و جمیع مسلمانان جهان را دعوت می‏‌کنم آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را که از ایام قدر است و می‏‌تواند تعیین کننده سرنوشت مردم فلسطین نیز باشد، به عنوان «روز قدس‏» انتخاب و طی مراسمی همبستگی بین المللی مسلمانان را در حمایت از حقوق قانونی مردم مسلمان اعلام نمایند. از خداوند متعال پیروزی مسلمانان را بر اهل کفر خواستارم.»(18)

این مقاله را با سخنی حکیمانه از رهبر معظم انقلاب به پایان می‌‏بریم:
« تحقیقا امروز در زندگی مسلمین و در آفاق اسلامی هیچ مسأله‌‏ای به اهمیت مسأله فلسطین نیست ... فقط غصب خانه مسلمین نیست، بلکه قضیه بالاتر از این است. مسأله این است که دشمنان جهانی اسلام، بخشی از خانه مسلمین را برای حمله به صفوف مسلمین و برای مبارزه با خواسته‌‏ها و حرکات آنها، سنگر قرار داده‌‏اند.»(19)

نمایش پی نوشت ها:
1) التهذیب، ج ‏6، ص ‏22.
2) وسائل الشیعه، ج‏ 3، ص ‏164.
3) همان، ج ‏4، ص ‏298.
4) اسراء/ 1.
5) المیزان، ذیل آیه.
6) فی ضلال القرآن، ج ‏15، ص ‏12، به نقل از بیت المقدس، ص‏62.
7) المیزان، ج ‏13، ص ‏17.
8) همان، ص ‏8.
9) تاریخ طبری، ج ‏3، ص ‏104.
10) همان؛ بیت المقدس شهر پیامبران، ص‏27.
11) بیت المقدس شهر پیامبران، ص ‏118؛ تاریخ قبة الصخرة المشرفة، ص ‏75؛ تاریخ بیت المقدس و مسئله فلسطین، ص‏43.
12) بیت المقدس شهر پیامبران، ص‏ 51.
13) همان.
14) وسائل الشیعه، ج ‏5، ص‏ 283.
15) النهایه، شیخ طوسی، ص ‏108.
16) وسائل الشیعه، ج ‏5، ص ‏289.
17) من لا یحضره الفقیه، ج ‏4، ص ‏371.
18) صحیفه امام، ج‏ 9، ص ‏267.
19) ماهنامه کوثر، ش ‏45، ص ‏34.

منبع: ماهنامه مبلغان