خانواده و فضایل اخلاقی

«همسر نمونه» عنواني مشترک بين زن و مرد نمونه در زندگي زناشويي است . در اين مقاله به صفات مشترک و اخلاق شايسته ‏اي که هم براي مرد و هم براي زن لازم است، مي‏پردازيم
1. ايمان و تقوا
اولين عنصري که براي توفيق در يک زندگي مشترک براي زن و مرد لازم است ايمان و تقواست. زيرا مرد مؤمن به خدا و قيامت، هرگز در پي کارهاي خلاف قانون و شرع و هوسبازي که بنيان خانواده را ويران کرده و جز تباهي و سيه ‏روزي حاصل ديگري ندارد، نخواهد بود.
مرد باايمان و باتقوا در بيرون خانه، به ناموس مردم چشم نمي‏دوزد و به زني غير از همسر خود دل نمي‏بندد، تا عشق و علاقه ‏اش را در جاي ديگر خرج کند.
در روايات متعددي از ائمه معصوم، عليهم‏السلام آمده است: «اذا جائکم من ترضون خلقه و دينه فتزّوجوه ...»؛ هرگاه شخص دين‏مدار و خوش‏خلقي براي خواستگاري نزد شما آمد با او موافقت کنيد.(1)
همين طور در برخي روايات از ازدواج با انسان بي‏بند و بار و شرابخوار نهي شده(2) و در برخي به اين نکته توجه داده شده است که زن با ازدواج، خود را در اختيار شوهر قرار مي‏دهد، و لذا بايد به دقت بنگريد که دختر خود را به چه کسي مي‏سپاريد.(3)
همين طور زن باايمان و پرهيزکار، چشم به غير شوهر خود ندارد و در دام هوس و شيطان گرفتار نمي ‏آيد و چون وظايف خانه ‏داري و تربيت فرزند را براي رضاي الهي و به قصد قربت و خدمت انجام مي‏دهد، از مشکلات آن نهراسيده و شانه از زير بار آن خالي نمي‏کند، بلکه با عشق و علاقه به آن مبادرت مي‏ورزد.
2. خوش‏خلقي
نرم‏خويي و خوش‏رويي از بهترين و برجسته ‏ترين صفاتي است که براي هر انسان طالب موفقيت بايسته و ضروري است. شخص تندخو، نه تنها در تأمين يک زندگي سالم و آرام براي خود و خانواده ‏اش ناکام است، بلکه در محيط اجتماع نيز رشد و توفيق شايسته‏اي نخواهد يافت.
خوشرويي نه تنها يک صفت نيک اخلاقي بلکه خود حاکي از روحيه‏اي سالم، و به دور از هر گونه عيوب و ناهنجاريهاي رواني است. زيرا تا شخص برکنار از صفت کبر و خودخواهي بخل و مالدوستي، بدگماني و بدخواهي و امثال آن نباشد، نمي‏تواند به طور ثابت و دايم شخصي آرام و نرم‏خو باشد و فشارهاي عصبي ناشي از آن صفات بد، او را به واکنش و کج‏رفتاري و ترشرويي وادار مي‏کند. و شايد راز اينکه به اين صفت پسنديده «حُسن‏خلق» و يا خوش‏اخلاقي گفته مي‏شود ناشي از همين امر باشد زيرا تا يک شخص، حداقل شمه‏اي از همه اوصاف و اخلاق خوب را نداشته باشد، از داشتن اين هنجار روحي محروم است.
بسياري در محيط بيرون خانه آدمهاي خوش‏اخلاقند ولي در چارچوب زندگي خانوادگي آدمهاي بدخلق و بدرفتاراند. که توجه، جستجو و کسب اطلاعات در اين باره از مهمترين مسايلي است که در گزينش يک همسر خوب براي زن و مرد، بايد مدنظر باشد.
حسين بن‏بشّار واسطي مي‏گويد: «کتبت الي ابي الحسن الرّضا عليه‏السلام: إنّ لي قرابة قد خطب إليّ و في خلقه سوء، قال: لا تزّوجه ان کان سيّي‏ء الخلق». در نامه‏اي به حضرت رضا عليه‏السلام نوشتم يکي از بستگانم به خواستگاري نزد من آمده ولي شخص بداخلاق و درشت‏خويي است. حضرت در پاسخ فرمودند: اگر اين چنين است با او وصلت مکن.(4)
در حديث ديگري امام صادق عليه‏السلام به يکي از اصحاب خود سفارش مي‏کنند که اگر قصد ازدواج دارد زني خوش‏خلق را به همسري برگزيند.(5)
3. امانت‏داري
برخي مردم طبيعتا اشخاص اميني هستند و از خيانت و ستم برکنارند. اينان افرادي‏اند که باطن خود را به آلودگيها نيالوده‏اند و صفحه دل خويش را از دستبرد هوس و وسوسه‏هاي نفساني و شيطاني به دور داشته‏اند.
مرد، وقتي امين باشد همسر خود را امانت خدا و مردم دانسته و در مراقبت و رسيدگي به نيازها و خواسته‏هاي مشروع او کوتاهي نمي‏کند و از آزاردهي و ستم به او خودداري مي‏ورزد. به همين سان زني که امانت‏دار باشد اولاً فرزندان خود را وديعه الهي دانسته و در تربيت و حفاظت از آنان از هيچ کوششي دريغ نخواهد کرد. گذشته از اينکه خود را امين همسر در حفظ اموال او دانسته و در پاسداري و نگهداري از آن تلاش مي‏کند.
در حديثي رسول اکرم صلي‏اللّه‏ عليه و آله فرمودند: «إذا أتاکم من ترضون دينه و امانته فزوژجوه فان لم تفعلوا تکن فتنة في‏الارض و فساد کبير»؛ هرگاه کسي که ديانت و امانت او مورد پسند شماست براي خواستگاري نزد شما بيايد او را بپذيريد و اگر چنين نکنيد در زمين فتنه و فساد بزرگ رخ خواهد داد.(6)
و نيز همان حضرت فرمودند: «ما افاد رجل بعد الايمان خيرا من امرأة ذات دين و جمال تسرّه اذا نظر إليها و تطيعه إذا أمرها و تحفظه في نفسها و ماله اذا اغاب عنها»؛ پس از نعمت ايمان هيچ خيري براي مرد بالاتر از اين ارزاني نشده است که داراي زني دين ‏باور و زيباروي باشد که هرگاه به او بنگرد به سرور آيد و دستور او را اطاعت کرده و در غيبتش نسبت به خود و مال او از حريم او پاسداري کند.(7)
4. تلاش و کار
موجودات جهان در بقاي خود محتاج کارند. از دل هر ذرّه تا عمق کهکشانها را بنگريد، در جاي جاي آن نشان از تلاش و کار خواهيد يافت، انسان نيز به عنوان جزيي از اين نظام براي ادامه و تأمين حيات خود نيازمند آن بوده و دستيابي به هدفهاي بزرگ و زندگي ناب، در گرو آن است.
قرآن کريم وصول به نعمتهاي بزرگ الهي و حيات جاودان آخرت را منوط به عمل صالح و سعي شايسته دانسته است و در جايي فرموده است: «و ان ليس للانسان الاّ ما سعي و انّ سعيه سوف يري»؛ انسان جز سعي و تلاش بهره‏اي ندارد و به زودي به نتيجه کار خود خواهد رسيد.(8)
حرکت و اقدام در جهت رفع نيازمنديهاي زندگي بسان رشته‏اي است که مجموعه ‏اي از مهره ‏ها را به هم پيوند داده است که پاره شدن آن، از هم پاشيدن مجموعه را در پي خواهد داشت.
و لذا در روايات فراواني معصومان عليهم‏السلام با تأکيد فراوان و با تعبيرهاي گوناگون بر روي کار به عنوان ضروري‏ترين نياز زندگي بشر پافشاري و توصيه مي‏کردند و اقسام کار از کشاورزي، تجارت، دامداري، صنعت، هنر و حرفه ‏هاي مفيد و مورد نياز جامعه سفارش شده تا هم خلاءهاي جامعه پر شده و هم رفاه و آسايش شخص و افراد تحت کفالت او تأمين شود.(9)
از رسول اکرم صلي اللّه‏ عليه و آله روايت شده که فرمودند: «من طلب الدنيا حلالاً استعفافا عن المسألة و سعيا علي عياله و تعطّفا علي جاره لقي اللّه‏ و وجهه کالقمر ليلة البدر». هر کس از راه حلال براي کسب ثروت دنيا بکوشد تا دست نياز به سوي ديگران نگشايد و احتياجهاي خانواده‏اش را رفع و به همسايه ‏اش از روي مهرباني کمک کند، خداوند را ملاقات مي‏کند در حالي که چهره‏ اش بسان ماه شب چهارده مي‏درخشد.(10)
و همچنين در سايه کار و تلاش است که زن در محيط خانه به وظايف خود قيام مي‏کند و با بهانه ‏جويي شانه از زير بار آن خالي نمي‏کند، گذشته از اينکه در صورت توان و وجود زمينه مساعد، براي کمک به اقتصاد خانواده و نيز جامعه، از پذيرفتن کاري که مناسب با شأن زن مسلمان متدين باشد هم دريغ نمي‏ورزد.
رسول اکرم صلي اللّه‏ عليه و آله مي‏فرمايند: «المغزل في يد المرأة الصالحة کالرّمح في يد الغازي المريد وجه اللّه‏». دستگاه ريسندگي در دست زن صالح همچون نيزه در دست جنگجويي است که در راه خدا به مبارزه برخاسته است.(11)
برخي از زنان خانه‏دار که گرفتاري کمتري داخل منزل دارند، گاهي با وقت اضافي مواجه‏اند، اين گونه بانوان زحمت‏کش، شايسته نيست وقت گرانبهاي خود را به بطالت گذرانده و يا آن را با سرگرميها و نشستهاي گناه ‏آلود بيالايند. قطعا هيچ سرمايه‏اي به ارزش فرصت عمر نيست، چون در سايه همين لحظه‏ هاست که بهشت الهي کسب مي‏شود و دين و دنياي انسان آباد گشته و رو به سامان مي‏رود، و با بهره‏ گيري از همين فرصتهاست که بزرگان دين و دانش قافله بشريت را به پيش برده‏اند و عالي‏ترين خدمات را به جامعه عرضه کرده‏اند. لذا رسول اکرم صلي اللّه‏ عليه و آله در سفارش خود به «معاذ بن‏جبل» مي‏فرمايند: «و علي العاقل ان يکون ساعيا في ثلاث: تزوّد لمعاد و سعي لمعاش و لذة في غير محرّم». انسان فرزانه تلاش مي‏کند وقت خود را به سه صورت بگذراند: 1ـ اندوختن سرمايه معنوي و برداشت توشه براي زندگي آخرت 2ـ تلاش در راه تأمين زندگي و معيشت دنيا 3ـ تفريح سالم و به دور از فساد و گناه.(12)
5.آراستگي ظاهر
از مسايلي که براي هر مؤمني پسنديده است زيبايي و رعايت آرايش ظاهر است.
خداوند متعال مبدأ زيبايي است و جهان را نيز زيبا پديد آورده است. از اين ديدگاه و در اصل آفرينش همه چيز زيباست و زشتي در آن راه ندارد ولي آن گاه که انواع، اقسام، و افراد موجودات با يکديگر مقايسه و سنجيده مي‏شوند، برخي از برخي ديگر زيباتر و نيکوتر جلوه مي‏کنند.
زيبايي صورت و اندام خوش و ظاهر آراسته و مناسب، به تحکيم پيوندهاي اجتماعي کمک مي‏کند و الفت به وجود مي‏آورد.
لذا در روايات معصومان عليهم‏السلام بر روي اين ويژگي و توجه بدان سفارش شده است(13) که براي نمونه به يک روايت از آن بسنده مي‏کنيم.
عن ابي‏بصير قال: قال اميرالمؤمنين عليه‏السلام: «ان اللّه‏ جميل يحب الجمال، و يحب أن يري اثر نعمه علي عبده». ابي‏بصير مي‏گويد: علي عليه‏السلام فرمودند: خداوند زيباست و زيبايي را دوست دارد و مي‏خواهد اثر نعمتهاي خود را بر بنده‏اش ببيند.(14)
و بدين سان، تحکيم و تقويت پيوند خانوادگي و زناشويي که به شدت مورد تأکيد و سفارش اولياي دين است، توجه و منظور داشتن اين ويژگي را در زن و مرد و در انتخاب همسر، مي‏طلبد. البته در مقام اولويت‏بنديها، حق تقدم با خصلتهاي انساني و معنوي است و قطعا رويکرد به زيبايي تنها و غفلت از معنويت و اخلاق ديني، خسارت‏آميز و زيان‏بار است و در روايات از آن نکوهش شده است(15) ولي در جايگاه خود اهميت ويژه‏اي دارد.
حضرت صادق عليه‏السلام در حديثي از رسول اکرم صلي اللّه‏ عليه و آله نقل مي‏کنند که آن حضرت فرمودند: «افضل نساء امتي أصبحهنّ وجها و اقلّهنّ مهرا»، بهترين زنان امت من زيباروي‏ترين و کم مهرترين آنهاست.(16)
البته با توجه به اينکه خوش‏چهره بودن از اموري است که نوعا با ديد مادي بدان نگريسته مي‏شود سبک بودن مهر چنين زني، نشان از ايمان و صفاي دل و باطن سالم اوست که هم سيرتي نيک دارد و هم صورتي نيکو. و مطابق برخي روايات رابطه‏اي بين اين دو برقرار است که به تأييد علم و تجربه نيز رسيده و گرچه کليت ندارد، ولي به طور غالب اين گونه است.
حضرت رضا عليه‏السلام از پدران بزرگوار خود نقل مي‏کنند که رسول گرامي صلي اللّه‏ عليه و آله فرمودند: «اطلبوا الخير عند حسان الوجوه فانّ فعالهم أحري أن يکون حسنا». خوبيها را نزد خوش‏صورتان بجوييد زيرا رفتار و کارهايشان سزاوارتر و نزديکتر به خوبي است.(17)
زيبايي و آراستگي نه تنها از اوصاف خوب براي يک زن به عنوان همسر است بلکه از ويژگيهاي پسنديده مرد نيز هست.
امام صادق از پدر بزرگوارشان ـ عليهماالسلام ـ نقل مي‏کنند: روزي مردي بر در خانه رسول اکرم صلي اللّه‏ عليه و آله اذن ورود خواست. آن حضرت در خانه به ظرف آبي برخورد، خود را در آن نگريست و ريش خود را موزون و آراسته کرد. عايشه به آن حضرت گفت: شما سرور فرزندان آدم و فرستاده پروردگار جهانيد. با اين حال در برابر ظرف آبي ايستاده و سر و صورت خود را رسيدگي مي‏کنيد؟ حضرت فرمودند: «يا عايشة! انّ اللّه‏ يُحِبُّ اذا خرج عبده المؤمن إلي أخيه ان يتهيأ له و أن يتجمل»؛ خداوند دوست دارد وقتي بنده مؤمنش به سوي برادر ديني خود مي‏رود خود را براي او زيبا و آراسته کند.(18)
و اين در حالي است که محمد بن‏فضل طبرسي در حالات آن بزرگوار مي‏نويسد: «و لقد کان يتجمل لاصحابه فضلاً عن تجمله لأهله»؛ او گذشته از اينکه براي همسران خود و در خانه به آرايش خود مي‏رسيد با اصحاب خويش نيز اين گونه بود.(19)
در اين گزارش آمادگي و زيبايي در داخل خانه اصل و مبنا قرار گرفته و آراستگي براي بيرون از آن فرع و بسان آن شمرده شده است.
امام کاظم عليه‏السلام فرمودند: «تهيئة الرّجل للمرأة مما تزيد في عفتها»؛ آماده‏سازي مرد، خود را براي همسرش، موجب افزايش و تقويت عفت زن مي‏شود.(20)
آنچه گفتيم مي‏تواند مهمترين نقاط مشترک بين زن و مرد در همسر نمونه بودن و گزينش آن باشد و البته نبايد از نقش دانش، عقل، ادب اجتماعي نيز در شمار مهمترينها غفلت کرد که پرداختن به هر يک از آنها و نيز صفات ويژه هر يک از زن و مرد مجالي وسيع‏تر مي‏طلبد.

پی نوشت:
1. وسائل الشيعه، ج14، ابواب مقدمات نکاح، باب 28.
2. همان، باب 29.
3. همان، باب 28، حديث 8.
4. وسائل الشيعه، ج14، ابواب مقدمات نکاح، ب30، ح1، ص54.
5. همان، ب6، ح1، ص13.
6. مستدرک الوسائل، چاپ قديم، ج2، ص537، ابواب مقدمات نکاح، باب24، ح1.
7. همان، ص544، ب8، ح5.
8. سوره نجم، آيه 39 ـ40
9. نگاه کنيد به وسائل الشيعه، ج12، ابواب مقدمات تجارت، و نيز مستدرک الوسائل 2: ابواب مقدمات تجارت.
10. مستدرک الوسائل، ج2، ابواب مقدمات تجارت، باب 5، ح11، ص416.
11. مکارم الاخلاق، چاپ بيروت، مؤسسه اعلمي، ص238.
12. ارشاد القلوب، چاپ بيروت، مؤسسه اعلمي، ج1، ص74.
13. براي نمونه بنگريد: وسائل الشيعه، ج3، ابواب الاحکام الملابس، باب 1 تا 10.
14. همان، باب 1، ح2.
15. همان، ج14، ابواب مقدمات نکاح، باب 14 و باب 7، ح7.
16. همان، باب6، ح8.
17. همان، باب21، ح4.
18. مکارم الاخلاق، ص96 ـ 97.
19. همان، ص34.
20. همان، ص97.

منبع: پایگاه حوزه