دلايل علمي تغذيه از منظر دين
گفتگو با دکتر محمدرضا وفا
«سزاوار است همين که خوان طعام را گستردند، بسم‌الله بگويي و در سر خوان، مودب بنشيني به روش بندگان از جهت تواضع و فروتني براي پرودرگار خود و...»؛ از اين قبيل توصيه‌ها و آداب غذايي در آموزه‌هاي ديني و منابع روايي ما کم نيست.
با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و رژيم درماني و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران، درباره دلايل علمي اين توصيه‌ها به گفت‌وگو نشستيم و از رازهاي نهفته آنها پرسيده‌ايم. با ما همراه شويد.
آقاي دکتر! در قرآن آيه‌اي داريم که: «فلينظر الانسان الي طعامه: انسان بايد به غذايش نگاه کند»1 و در احاديث و روايت‌هاي بسياري هم اين توصيه تکرار شده. از نظر شما که متخصص تغذيه و رژيم‌درماني هستيد، اين توصيه چه معنايي دارد؟
براساس پژوهش‌هاي جديدي که در کشور خودمان و ساير نقاط دنيا انجام شده، پژوهشگران به اين نتيجه رسيده‌اند که بسياري از بيماري‌هاي مزمن، مخصوصا اضافه وزن و چاقي که خود زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌هاي ديگرند، در اثر مسايل مربوط به رفتار غذايي است؛ يعني اين زندگي ماشيني و کمبود وقت و استرس‌هايي که وجود دارند منجر مي‌شود افراد در زمان بسيار کوتاهي وعده غذايي خودشان را مصرف کنند. وقتي در آيه شريفه قرآن ذکر مي‌شود که هميشه به غذايي که مي‌خوريد بنگريد و هنگام غذا خوردن تمرکز داشته باشيد، من منظور و مفهومش را اينطور مي‌فهمم که در انتخاب مواد غذايي دقت داشته باشيد و از اصل تنوع غذايي غافل نشويد و از مواد مغذي مختلف در غذاهايتان استفاده کنيد و با تمرکز روي غذا خوردن باعث شويد که عمليات جذب و هضم درست و بدون اختلال صورت گيرد.
درباره حکمت ذکر «بسم‌الله» پيش از غذا خوردن، چطور؟
در دين و سنت ما بسيار تاکيد شده که همه کارهايمان از جمله غذا خوردن را با نام خدا شروع کنيم و اين عمل که در بيشتر اديان هم وجود دارد، نوعي سپاسگزاري از خالق نعمت‌هايي است که ما در حال تناول از آنها هستيم. ذکر نام خدا پيش از خوردن غذا مي‌تواند آرامش خاصي را هم به ما القا کند تا با اين آرامش بتوانيم استرس‌ها و خستگي‌هاي روزانه‌مان را کنار بگذاريم و از نعمت‌هايي که به ما ارزاني شده، استفاده کنيم.
در احاديث معتبري از ائمه معصومين (علیهم السلام) نقل شده که شستن دست‌ها قبل از طعام، دردها را از بدن دور مي‌کند. نظر شما درباره معناي اين احاديث چيست؟
اين واضح‌ترين پيام بهداشتي است که ائمه ما به مردم داده‌اند. مهم‌ترين راه انتقال آلودگي‌هاي محيطي به بدن انسان، دهان است و وقتي که ما غذا مي‌خوريم، اگر دستمان آلوده باشد به راحتي انواع ميکروارگانيسم‌ها و آلودگي‌هاي محيطي با غذا وارد دهانمان مي‌شوند. ارتباط دست‌هاي آلوده با غذا يکي از رايج‌ترين راه‌هاي انتقال بيماري به بدن افراد است که مسلما با شستن کامل دست‌ها پيش از غذا خوردن مي‌توان از ابتلا به خيلي از بيماري‌ها پيشگيري کرد.
در روايتي نيز خواندم که: «در خوان طعامتان سبزي بگنجانيد که وارد است هرگز خواني نزد امام علي (علیه السلام) نمي‌آوردند مگر آنکه سبزي در آن بود.»
بله؛ اين نيز از آداب غذايي اسلام است که کاربردش به خصوص در زندگي‌هاي امروزي زياد است. براساس تحقيق‌هايي که در انستيتو تغذيه و صنايع غذايي کشور وابسته به دانشگاه شهيد بهشتي در سال 1380 انجام شد، ديديم که سرانه مصرف ميوه و سبزيجات در کشورمان بسيار پايين است و اين آمار براي کشور ما با شرايط جغرافيايي خوبي که دارد و اينکه امکان توليد انواع سبزي و صيفي در آن فراوان است، بسيار تاسف‌برانگيز است. عادت خوب مصرف سبزي و صيفي به همراه غذا به خاطر داشتن فيبر فراوان براي دستگاه گوارش بسيار مفيد است و از طرفي سبزيجات تامين‌کننده بسياري از ويتامين‌ها و املاح مورد نياز بدن مانند کلسيم و آهن هستند و مصرف روزانه‌شان سبب پيشگيري از خشکي مزاج در افراد مي‌شود.
تا آنجا که من مي‌دانم، خوردن غذاي داغ هم کراهت دارد و بايد بگذاريم تا غذا سرد يا قابل خوردن شود و بعد، آن را بخوريم. درست است؟
بله؛حکمتش اين است که دهان ما پر است از ميکروارگانيسم‌هايي که ممکن است با دميدن ما به غذا وارد آن شود و ورود اين ميکروب‌ها از طريق دهان ما به داخل غذا مي‌تواند باعث بيمار شدن ساير افرادي شود که قرار است همراه ما غذا بخورند. بنابراين به همه افراد توصيه مي‌شود هيچ‌گاه در غذايي که قرار است ديگران هم از آن بخورند، فوت نکنند تا عوامل احتمالي بيماري‌زايشان وارد آن غذا نشود. نکته مهم‌تر اينکه ما به هيچ عنوان نبايد غذاي کودکان يا سالمندان را براي خنک شدن فوت کنيم چون سيستم ايمني بدن آنها ضعيف‌تر از ساير افراد است و آنها خيلي زود آلودگي‌هاي محيطي را مي‌گيرند و بيمار مي‌شوند.
يکي ديگر از آداب غذا خوردن در اسلام که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هم بر آن تاکيد بسياري داشته‌اند، اين بوده که به حالت خوابيده يا لم‌داده غذا نخوريم. دليل علمي اين توصيه چيست؟
وقتي که ما به صورت نشسته غذا مي‌خوريم، لوله گوارشي از ابتدا تا انتهايش به صورت صاف قرار مي‌گيرد و غذا خيلي راحت از دهان به سمت دستگاه گوارش پيش مي‌رود ولي وقتي که ما غذا را خوابيده يا لميده مي‌خوريم، حرکت غذا در لوله گوارشي کمي سخت مي‌شود و به عبارت ديگر، احتمال بازگشت مواد غذايي بالا مي‌رود و در نتيجه مشکل ريفلاکس مري، که امروزه شايع هم هست، ايجاد مي‌شود. پس زدن غذا از معده به مري و احساس ترش‌شدگي دهان از جمله شايع‌ترين بيماري‌ها بين افراد چاق است. پس زدن اسيد معده به داخل مري مي‌تواند به مرور زمان باعث زخم و حتي سرطان مري هم بشود. به همين دليل، در دين ما سفارش شده که نه تنها هنگام خوردن غذا، بلکه يکي دو ساعت بعد از آن هم نخوابيد يا دراز نکشيد.
/ج
«سزاوار است همين که خوان طعام را گستردند، بسم‌الله بگويي و در سر خوان، مودب بنشيني به روش بندگان از جهت تواضع و فروتني براي پرودرگار خود و...»؛ از اين قبيل توصيه‌ها و آداب غذايي در آموزه‌هاي ديني و منابع روايي ما کم نيست.
با دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و رژيم درماني و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي ايران، درباره دلايل علمي اين توصيه‌ها به گفت‌وگو نشستيم و از رازهاي نهفته آنها پرسيده‌ايم. با ما همراه شويد.
آقاي دکتر! در قرآن آيه‌اي داريم که: «فلينظر الانسان الي طعامه: انسان بايد به غذايش نگاه کند»1 و در احاديث و روايت‌هاي بسياري هم اين توصيه تکرار شده. از نظر شما که متخصص تغذيه و رژيم‌درماني هستيد، اين توصيه چه معنايي دارد؟
براساس پژوهش‌هاي جديدي که در کشور خودمان و ساير نقاط دنيا انجام شده، پژوهشگران به اين نتيجه رسيده‌اند که بسياري از بيماري‌هاي مزمن، مخصوصا اضافه وزن و چاقي که خود زمينه‌ساز بسياري از بيماري‌هاي ديگرند، در اثر مسايل مربوط به رفتار غذايي است؛ يعني اين زندگي ماشيني و کمبود وقت و استرس‌هايي که وجود دارند منجر مي‌شود افراد در زمان بسيار کوتاهي وعده غذايي خودشان را مصرف کنند. وقتي در آيه شريفه قرآن ذکر مي‌شود که هميشه به غذايي که مي‌خوريد بنگريد و هنگام غذا خوردن تمرکز داشته باشيد، من منظور و مفهومش را اينطور مي‌فهمم که در انتخاب مواد غذايي دقت داشته باشيد و از اصل تنوع غذايي غافل نشويد و از مواد مغذي مختلف در غذاهايتان استفاده کنيد و با تمرکز روي غذا خوردن باعث شويد که عمليات جذب و هضم درست و بدون اختلال صورت گيرد.
درباره حکمت ذکر «بسم‌الله» پيش از غذا خوردن، چطور؟
در دين و سنت ما بسيار تاکيد شده که همه کارهايمان از جمله غذا خوردن را با نام خدا شروع کنيم و اين عمل که در بيشتر اديان هم وجود دارد، نوعي سپاسگزاري از خالق نعمت‌هايي است که ما در حال تناول از آنها هستيم. ذکر نام خدا پيش از خوردن غذا مي‌تواند آرامش خاصي را هم به ما القا کند تا با اين آرامش بتوانيم استرس‌ها و خستگي‌هاي روزانه‌مان را کنار بگذاريم و از نعمت‌هايي که به ما ارزاني شده، استفاده کنيم.
در احاديث معتبري از ائمه معصومين (علیهم السلام) نقل شده که شستن دست‌ها قبل از طعام، دردها را از بدن دور مي‌کند. نظر شما درباره معناي اين احاديث چيست؟
اين واضح‌ترين پيام بهداشتي است که ائمه ما به مردم داده‌اند. مهم‌ترين راه انتقال آلودگي‌هاي محيطي به بدن انسان، دهان است و وقتي که ما غذا مي‌خوريم، اگر دستمان آلوده باشد به راحتي انواع ميکروارگانيسم‌ها و آلودگي‌هاي محيطي با غذا وارد دهانمان مي‌شوند. ارتباط دست‌هاي آلوده با غذا يکي از رايج‌ترين راه‌هاي انتقال بيماري به بدن افراد است که مسلما با شستن کامل دست‌ها پيش از غذا خوردن مي‌توان از ابتلا به خيلي از بيماري‌ها پيشگيري کرد.
در روايتي نيز خواندم که: «در خوان طعامتان سبزي بگنجانيد که وارد است هرگز خواني نزد امام علي (علیه السلام) نمي‌آوردند مگر آنکه سبزي در آن بود.»
بله؛ اين نيز از آداب غذايي اسلام است که کاربردش به خصوص در زندگي‌هاي امروزي زياد است. براساس تحقيق‌هايي که در انستيتو تغذيه و صنايع غذايي کشور وابسته به دانشگاه شهيد بهشتي در سال 1380 انجام شد، ديديم که سرانه مصرف ميوه و سبزيجات در کشورمان بسيار پايين است و اين آمار براي کشور ما با شرايط جغرافيايي خوبي که دارد و اينکه امکان توليد انواع سبزي و صيفي در آن فراوان است، بسيار تاسف‌برانگيز است. عادت خوب مصرف سبزي و صيفي به همراه غذا به خاطر داشتن فيبر فراوان براي دستگاه گوارش بسيار مفيد است و از طرفي سبزيجات تامين‌کننده بسياري از ويتامين‌ها و املاح مورد نياز بدن مانند کلسيم و آهن هستند و مصرف روزانه‌شان سبب پيشگيري از خشکي مزاج در افراد مي‌شود.
تا آنجا که من مي‌دانم، خوردن غذاي داغ هم کراهت دارد و بايد بگذاريم تا غذا سرد يا قابل خوردن شود و بعد، آن را بخوريم. درست است؟
بله؛حکمتش اين است که دهان ما پر است از ميکروارگانيسم‌هايي که ممکن است با دميدن ما به غذا وارد آن شود و ورود اين ميکروب‌ها از طريق دهان ما به داخل غذا مي‌تواند باعث بيمار شدن ساير افرادي شود که قرار است همراه ما غذا بخورند. بنابراين به همه افراد توصيه مي‌شود هيچ‌گاه در غذايي که قرار است ديگران هم از آن بخورند، فوت نکنند تا عوامل احتمالي بيماري‌زايشان وارد آن غذا نشود. نکته مهم‌تر اينکه ما به هيچ عنوان نبايد غذاي کودکان يا سالمندان را براي خنک شدن فوت کنيم چون سيستم ايمني بدن آنها ضعيف‌تر از ساير افراد است و آنها خيلي زود آلودگي‌هاي محيطي را مي‌گيرند و بيمار مي‌شوند.
يکي ديگر از آداب غذا خوردن در اسلام که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) هم بر آن تاکيد بسياري داشته‌اند، اين بوده که به حالت خوابيده يا لم‌داده غذا نخوريم. دليل علمي اين توصيه چيست؟
وقتي که ما به صورت نشسته غذا مي‌خوريم، لوله گوارشي از ابتدا تا انتهايش به صورت صاف قرار مي‌گيرد و غذا خيلي راحت از دهان به سمت دستگاه گوارش پيش مي‌رود ولي وقتي که ما غذا را خوابيده يا لميده مي‌خوريم، حرکت غذا در لوله گوارشي کمي سخت مي‌شود و به عبارت ديگر، احتمال بازگشت مواد غذايي بالا مي‌رود و در نتيجه مشکل ريفلاکس مري، که امروزه شايع هم هست، ايجاد مي‌شود. پس زدن غذا از معده به مري و احساس ترش‌شدگي دهان از جمله شايع‌ترين بيماري‌ها بين افراد چاق است. پس زدن اسيد معده به داخل مري مي‌تواند به مرور زمان باعث زخم و حتي سرطان مري هم بشود. به همين دليل، در دين ما سفارش شده که نه تنها هنگام خوردن غذا، بلکه يکي دو ساعت بعد از آن هم نخوابيد يا دراز نکشيد.
پي نوشت ها :
1. « فلينظرالانسان الي طعامه» سوره عبس، آيه 24
/ج
