مبانی آتش‌نشانی؛ محافظت ساختمان در برابر حریق

موضوعات قابل بحث دراین درس شامل عناوین زیر می باشد، که به صورت خلاصه به هر یک خواهیم پرداخت.
اصول ایستایی واعضای تشکیل دهنده بنا.
مقاومت ساختمان وایستایی درمقابل حریق.
انواع ساختمان از لحاظ سازه و ساختار.
چگونگی بهره گیری از بنا ونوع تصرف.
عوامل موثر در توسعه حریق در داخل بنا.
محدود کردن وکنترل آتش در داخل بنا.

1-7- اصول ایستایی واعضای تشکیل دهنده بنا
 

شامل موارد زیر می شود:
گود برداری – پی ریزی –ساخت دیوارهای حمال- برپا کردن اسکلت بصورت فلزی – چوبی وبتن.
اعضای اصلی تشکیل دهنده بنا شامل:
پی - ستونها- دیوارها- تیرها- خرپاها – سقف- پشت بام می باشد. اعضای فرعی تشکیل دهنده در ساختمان شامل:
درب- پنجره – دیوارهای تقسیم داخلی غیر بار بر سقف های کاذب – کف های کاذب است.
اعضای باربر
بام – طبقات – تیرها – ستونها – دیوارها – مقاومت وایستایی در برابر حریق مقاومت ساختمان همان باری است که ستونها ودیوارها باید تحمل نمایند.

2-7- تعریف بار
 

نیرویی است که دائماً از جانب سقف بر ستون ها و دیوارهای حمال وارد می شود وانواع مختلفی از بارها بر ساختمان اعمال می گردد که به تعریف هر یک خواهیم پرداخت

3-7- انواع بارها
 

بارزنده – بار مرده – بارهای اضافه شونده – بارهای ضربه ای – بار ناشی از باد – بارهای استاتیک – بار حریق – بار تصرف- بار تراکم

4-7- بارزنده
 

باری است علاوه بر دیگر بارهای اعمال شده برساختمان که بر وزن ساختمان افزوده می شود مانند: انسان – وسائل که جابه جا می شوند.
ضمناً بار باد وباران برف وتگرگ نیز بارزنده محسوب می شوند بارزنده برای هر متر مربع درساختمان kg 200 کیلوگرم حدود 3 نفر آدم زنده درنظر گرفته می شود.

5-7- بار مرده
 

وزن مصالح مصرف شده درقسمتهای مختلف مانند: ضخامت سقف که توسط مهندس محاسب در نظر گرفته می شود بار مرده می گویند واین مقدار بار باید درحد تحمل دیوارها بوده وهمیشه پس از مدتی به بار مرده اضافه می شود مانند، آسفالت کاری – کاشی کاری – ایزوگام نصب وسائل مختلف مانند، کولر، چیلر، کانالهای مختلف – تیغه – تانکر- نرده –ستون – درب – دیوار وکف کاذب.

6-7- بارهای اضافه شونده
 

باری است که به دلائل مختلف بر وزن سقف افزوده می شود نظیر آب مصرفی به هنگام عملیات آتش نشانی.

7-7- بارهای ضربه ای
 

این بارها درهنگام عملیات ایجاد می شود وبا حوادث مختلف درساختمان مانند، پریدن نفرات بر بام – سقوط وسائل –افتادن ویا فروریختن سقف ویا چیزهای دیگر.

8-7- بار ناشی از باد.
 

درهنگام آتش سوزی بعلت ازدست دادن مقاومت ساختمان باد زودتر ساختمان را خراب می کند.

9-7- بارهای استاتیک که شامل ثابت وتکراری می باشد:
 

بار ثابت مانند بار وسائل سنگین مانند، صندوق نسوز وبار تکراری یا متحرک مانند چرثقیل که درنقاط مختلف نیرو وارد می کند.

10-7- بار حریق
 

صدماتی که از بروز آتش سوزی درساختمان بوجود می آید وآن بستگی به محتویات بنا دارد یعنی موادی که آتش به کام خود می کشد واین بار حریق برحسب ساعت محاسبه می گردد.
یعنی بطور مقایسه ای آتش بوجود آمده در هنگام سوختن اگر بتواند درمدت یکساعت 4000 کالری انرژی تولید نماید که آن معادل 50 کیلوگرم بار حریق چرب می باشد که در هنگام محاسبه باید درنظر گرفته شود.

11-7- بار متصرف
 

سطح زیر بنا را بار تصرف می گویند ودرساختمانهای برای هر نفر انسان محاسبه می شود واز لحاظ مشکل حریق حائز اهمیت است.
بار متصرف برای هر نفر دربنا طبق استاندارد:
ادارجات درهر 10 متر مربع یک نفر
ساختمانهای تجمعی در هر 6/1 متر مربع یک نفر مانند: سینماها تئاتر – کارگاهها درهر 5 متر مربع یک نفر
کلاسهای درس در هر 2 متر مربع یک نفر
ضمناً این اندازه ها بستگی به طبقات مختلف ندارد.

12-7- بار تراکم
 

بستگی به مقدار سطح تصرف دارد؛ یعنی اگر سطح تصرف بیشتر باشد تراکم کمتر واگر سطح تصرف کمتر باشد تراکم بیشتر است ودرساختمانهای مختلف با هم فرق دارد.

13-7- نرخ حرارتی
 

مقدار حرارتی که یک جسم درهنگام سوختن در واحد زمان رها می کند نرخ حرارتی می نامند.

14-7- انواع ساختمان از لحاظ سازه و ساختار
 

مقاومت ساختمانها دربرابر حریق با هم متفاوت است وبستگی به محتویات درون آنها این مقاومت درنظر گرفته می شود که شامل دودسته:
مقاوم در برابر حریق وغیرمقاوم در برابر حریق تقسیم می شود.
اعضاء باربر باید واجد شرایط مقاوم حریق باشد.

15-7- مقاوم در برابر حریق
 

با مصالح غیر قابل احتراق برای مدت 1 ساعت الی 4 ساعت درنظر گرفته می شود.

16-7- غیر مقاوم دربرابر حریق
 

ساختمانهایی که قابل احتراق است غیر مقاوم حریق می گویند وبه دو دسته تقسیم می شوند.
الف- قابل احتراق محافظت شده.
ب- قابل احتراق محاظفت نشده.
که تقریباً در مدت زمان کوتاهی همه مصالح طعمه حریق شده واز بین می رود. درمورد قابل احتراق محافظت شده که در ساختارهای چوبی سنگین که با ضخامت بیش از مورد نیاز ساخته می شود وبا بوسیله رنگ مخصوص ویا ورق نازک فلز ویا لایه ای از گچ پوشانده شده واز سوختن سریع مواد جلوگیری می نماید و بستگی به نوع وسائل موجود مقاومت افزایش پیدا کرده و فرصتی جهت کمک رسانی در اختیار قرار می دهد.
روزنه های نفوذی در ساختمان ، سوراخهای مختلف که روزنه نامیده می شوند در اندازه های ریز و دهنه های بزرگ مانند: پریزها – دهنه کانال کولر- دربهای کوچک برروی سطح دیوار می باشد، زمانی که هوا گرم می شود در اثر ازدیاد حجم گازهای قابل اشتعال از طریق این روزنه ها نفوذ کرده وبا اکسیژن هوا در نقاط دیگر تولید آتش سوزی می کند وگاه می تواند محیط انفجاری را بوجود آورد.
سوختن یک جسم بستگی به محیط وبستگی به گرمای ذخیره شده آن دارد.

17-7- چگونگی بهره گیری از بنا ونوع تصرف
 

از نظر آتش نشانی وپیش بینی حریقهای احتمالی در انواع تصرف ها نوع بهره گیری وتعداد ساکنین درساختمان مورد بحث قرار دارد.

18-7- انواع تصرفها عبارتند از:
 

تصرف مسکونی – درمانی – مراقبتی – حرفه ای – اداری – فرهنگی – آموزشی – تجمعی- تجاری – صنعتی – انباری – مخاطره انگیز.
تعریف کلی برای انواع تصرف ها مقدار سطحی است که تعداد معینی در آن محل زندگی ویا کار می کنند ویا محلی است برای آموزش بصورت دبستان – آموزشگاه – هنرستان – دبیرستان ویا بیمارستان – آسایشگاه ومحلهایی مانند : سینماها – تئاتر وغیره.
بطور کلی هر تصرفی باید نکاتی را که ضامن سلامتی متصرفان می باشد در بر گرفته واگرفاقد پیش بینی های ایمنی باشد در رفع آن کوشا بوده وتدابیر ایمنی برای تصرف مورد نظر به اجرا گذاشته شود.
مشکل عمده درتصرفها تبدیل آنها جهت استفاده از یک نوع به نوع دیگر است وممکن است دارای خصوصیات لازم نباشد بطور مثال یک خانه وقتی به دبستان تبدیل می شود، اولاً راه خروج مناسبی ندارد دوماً" بنا تحمل بار اضافی را نداشته ودرمدت زمان کوتاهی از هم پاشیده می شود"
درمورد تصرفهای تجمعی که در آئین نامه های مختلف از 50 نفر وگاهاً از 75 نفر به بالا را تجمعی می نامند حد فاصل بین دو درب خروج نباید بیش از 30 متر درنظر گرفته شود و وجود تابلوهای راهنمائی ونوشتن مقدار راه باقیمانده تا راه خروج وفضای باز لازم می باشد درساختمانهای بلند بوسیله پل های افقی یا راهرو چند ساختمان را به یکدیگر متصل تا درزمان اضطرار افراد را بتوان از ساختمانی به ساختمان مجاور هدایت وبه محیط باز رساند.
کم خطرترین نوع تصرف ها ساختمانهای اداری است. زیرا کلیه افراد بالغ وتجمع کم است.
کلیه ساختمانها از سه طبقه به بالا باید حتماً دو راه خروج داشته باشند. ساختمان از 5 طبقه به بالا باید آسانسور داشته باشد.

19-7- دیوار جدا کننده یا دیوار حریق بند
 

برای جداسازی قسمتهای مختلف سالن ها وفروشگاهها ویا بیمارستان ومحبوس کردن حریقهای احتمالی و جلوگیری از گسترش آتش و عبور دود وگازهای سمی و بخارات قابل اشتعال به قسمتهای دیگر تنها راه عمل تخلیه، وجود دیوارهای مقاوم است که خود ایستا باشد وبا ضوابط معین دارای دو درب می باشد.
یکی از درب ها می تواد کشویی ولی درب دیگر باید حتماً لولایی وبه بیرون باز شود ویا هر دودرب لولایی و به بیرون خلاف هم بازشوند در زمان حریق نباید درب ها باز باشند خود دربها باید ضد دود وضد حریق درنظر گرفته شوند ودرب ودیوار تا 4 ساعت در برابر آتش مقاومت نمایند.

20-7- دیوار مقاوم حریق
 

دربعضی از ساختمانها بوسیله دیوار جدا کننده در طبقات افقی که امکان گسترش حریق می باشد می توانیم مقاومت قسمتی از ساختمان و یا تمام طبقات را بالا ببریم و با نصب دیوار دیگری بر تمام دیوارها از نفوذ ویا گسترش آتش جلوگیری نمود. دیوار مقاوم حریق می تواند خود ایستا نبوده وپس از مدتی جدا گردد.

21-7- عوامل مژثر درتوسعه حریق واستفاده از مایعات قابل اشتعال در طبقات
 

برای استفاده از مایعات قابل اشتعال در طبقات بجز رعایت نکات ایمنی تسهیلات دیگری نیز باید درنظر گرفته شود.
نباید بیش از مصرف مایع قابل اشتعال انبار نمود.
پاشنه درب محل نگهداری مایع قابل اشتعال باید تا حدود cm 20 بالا باشد تا بتواند از سرریز شدن مایع در طبقه و طبقات دیگر جلوگیری نماید.
دودکش، جهت خارج کردن پس سوز وسائل حرارتی بکار می رود.
وسائلی که با سوخت جامد ومایع کار می کنند باید حتماً دودکش مناسب داشته و برای وسائل گاز سوز از لوله های تهویه استفاده شود، بعضی از وسائل حرارتی مانند چراغ خوراک پزی – تویوست فاقد دودکش می باشد وباید حتماً محلی برای تهویه هوا درنظر گرفته شود و دودکش ها بعلت ضایعات سوختی وجمع شدن دوده باید قبل از استفاده وقبل از زمستان تمیز شوند.
فاصله طبقات: درهنگام نصب پنجره باید تا کف حدود cm 90 سانتیمتر ازمصالح پوشیده شده باشد. دربالای هر پنجره لبه ای قرارمی گیرد ودو طبقه را یک لبه اضافی از هم جدا کرده تا در صورت بروز آتش سوزی آتش از طبقه پائین به طبقه فوقانی کشیده نشود.
نصب بعضی ازوسائل از قبیل پرده کرکره – پرده معمولی ودیگر وسائل غیر ضد حریق می تواند مدتی آتش را مهار کند.

22-7- محدود کردن وکنترل آتش در داخل بنا (ساختمان)
 

23-7- تنوره درساختمان
 

محلی است برای خروج دود وحریق احتمالی از بالای ساختمان که باید اطراف آن بسته باشد وراه ارتباط از هر طبقه به طبقه دیگر را نداشته باشد وعرض تنوره متناسب با ساختمان در نظر گرفته شود ولبه اش از پشت بام باید بلندتر درنظر گرفته شود.

24-7- نورگیرها
 

نورگیرها قسمت بسیار خطرناک ساختمان بحساب می آیند. فاصله نورگیر تا دیوار خانه مجاور 5/4 متر در نظر گرفته می شود وبرای کمتر از آن باید ضوابط معینی را رعایت نمود ودرغیر این صورت آتش می تواند از طریق نورگیرساختمان مجاور را بکام حریق بکشد.

25-7- نازک کاری
 

مصالحی که برروی سفت کاری کشیده می شود نازک کاری است. پوششهای اتمامی بر روی کف – سقف- دیوارها – گچ- رنگ – کاشی را نازک کاری گویند
اهمیت نازک کاری ها درگسترش حریق بسیار موثر هستند زیرا سطح تمام بنا بوسیله نازک کاری به یکدیگر مربوط می باشد.

26-7- خرو ج مناسب در ساختمان
 

خروجی ساختمانها باید فضای امن باشد تا دود وگازهای سمی تولید شده از حریق در آن داخل نشود وباید گنجایش تمام افراد ساختمان را داشته باشد وخروج افراد هر چقدر طول بکشد مهم نبوده زیرا ساختمانی امن است که خروج امنی داشته باشد. ضمناً فشار هوا در داخل راه خروج باید بیشتر از فشار خود هوای موجود در ساختمان باشد.

27-7- واحد عرض خروج
 

اندازه عرض خروج برای هر نفر 56 سانتی متر دو عرض خروج 112 سانتی متر وبرای صندلی چرخ دار 69 سانتی متر وبا چوب دستی تا 84 سانتی متر است.
منبع: مبانی آتش نشانی ،محمود مقاری ، انتشارات سازمان شهرداریهای کشور - 1378