نويسنده: دکتر احمد عابدي ... { و ديگران }
حافظه
حافظه از مهم ترين مباحث روان شناسي است، روان شناسان دو اصطلاح حافظه را از هم متمايز مي کنند.1. ساختار: يعني روشي که در آن نظام حافظه سازمان مي يابد.
2. فرايند: يعني فعاليت هايي که در درون نظام حافظه انجام مي شود.
اغلب روان شناسان معتقدند که حافظه سه مرحله دارد: رمزگرداني، اندوزش و بازيابي. اين سه مرحله به هم پيوسته و مرتبط هستند.
مشهورترين نظريه در زمينه نظام هاي حافظه، نظام ذخيره ي چندگانه حافظه است که توسط اتکينسون و شيفرين (1) ( 1968 به نقل از بادلي، 1991 ) ارائه شده است. طبق اين نظام، حافظه شامل سه بخش حافظه حسي، حافظه ي کوتاه مدت و حافظه ي بلندمدت است. بعداً بادلي (2) ( 1991 ) اعلام کرد که اصطلاح حافظه کاري بايد جايگزين حافظه ي کوتاه مدت شود. به اعتقاد آنان حافظه ي کاري شامل سه بخش است:
1. اجزاي مرکزي که باعث جلب توجه به سمت محرک مي شود و مواردي که بايد ذخيره شوند را مشخص مي نمايد.
2. حلقه ي واج شناختي که شامل ذخيره ي اطلاعات شنيداري، جمله و کلمات است.
3. نقشه ي ديداري- فضايي که اطلاعات ديداري- فضايي را ذخيره مي کند.
توانايي يادگيري تا حد بسياري به حافظه وابسته است. تأثيرات يک تجربه ي يادگيري بايد حفظ و نگهداري شود تا پس از متراکم شدن اين تجربيات يادگيري بروز پيدا کند. وجود يک مشکل در حافظه مي تواند باعث بروز نشانگان متفاوتي شود که همگي به ماهيت و درجه ي شدت اين دشواري و به تکليفي که بايد ياد گرفته شود بستگي دارند. پژوهشگران به اين نتيجه رسيده اند که يکي از دلايل عمده ي نقص کودکان ناتوان در يادگيري در تکاليف مربوط به حافظه اين است که برعکس همتايان خود از راهبردها استفاده نمي کنند. براي مثال بيش تر کودکان وقتي فهرستي از لغات به آن ها داده مي شود که آن ها را به خاطر بسپارند، براي خودشان لغات را مرور ذهني مي کنند و سعي مي کنند که آن ها را طبقه بندي کنند، دانش آموزان ناتوان در يادگيري احتمالاً از چنين راهبردهايي به طور خودکار استفاده نمي کنند ( لرنر، 2003 ).
کرک و چلفانت ( 1986، ترجمه رونقي و همکاران، 1375 ) مشکلات حافظه کودکان را به صورت زير طبقه بندي نموده اند:
حافظه کوتاه و بلندمدت:
بعضي کودکان ناتوان در يادگيري براي به خاطر آوردن آن چه که ديده يا شنيده اند حتي پس از فاصله ي چند ثانيه اي يا چند ساعته مشکل دارند ( اتيکنسون و شيفرين، 1971؛ به نقل از کرک و همکاران، 2006 ). اين مشکل در ارتباط با حافظه ي کوتاه مدت است. ممکن است کودک حافظه ي کوتاه مدت کافي داشته باشد ولي براي بازيابي اطلاعات در يک زمان طولاني تر دچار مشکل باشند. يک مثال در اين زمينه در بينايي لغات در خواندن است. کودک لغات چاپ شده را ديده، آن ها را مطالعه کرده و قادر باشد لغت را بلند بخواند. در حالي که روز بعد همان کودک نمي تواند لغت چاپ شده را به خاطر آورد.حافظه ي بازشناسي و يادآوري: حافظه بازشناسي (3) به عمل شناختي موضوعي که قبلاً مطالعه شده و يا تجربه شده بود، اطلاق مي شود. يک سؤال چند گزينه اي مثال خوبي براي يک تکليف حافظه بازشناسي است. کودکان ناتوان در يادگيري از ميان آن چه که قبلاً ديده اند عوامل کم تري را نسبت به کودکان عادي بازشناسي مي کنند. در مقابل حافظه يادآوري (4) دشوارتر است. کودک مي بايست محرکي راکه قبلاً تجربه کرده، در غياب آن بازسازي کند. آزمون هاي « جاهاي خالي را پر کنيد » نمونه اي از تکاليف يادآوري هستند. هجي کردن شفاهي يا کتبي نيازمند حافظه ي يادآوري است. کودکي که لغت « خانه » را يادگرفته بايد بتوان لغت را حفظ کرده و آن را با نوشتن بازسازي کند.
حافظه ي شنوايي، بينايي و حرکتي: حافظه ي شنوايي براي تحول زبان دريافتي و بينايي مهم است. براي مثال کودکاني که ناتواني حافظه ي شنيداري دارند، ممکن است براي تشخيص صداها و صوت هايي که قبلاً شنيده اند، براي تطبيق معاني با لغات و يا نام اعداد با آن ها، يادگيري نام و عنوان اشيا، کفش ها، اعمال و مفاهيم رياضي، دنبال کردن دستورالعمل ها و تحول مفاهيم درک شده، دچار مشکل جدي باشند. در هجي کردن شفاهي، حافظه ي شنيداري براي يادگيري صحيح زنجيره ي حروف مهم است. يادآوري اعمال رياضي به صورت جمع، تفريق، ضرب و تقسيم، يادگرفتن نام اعداد و شمردن از حفظ، همگي به حافظه ي شنيداري وابسته هستند.
حافظه ي بينايي در يادگيري براي بازشناسي و به يادآوري حروف الفباي نوشته شده و اعداد بسيار مهم است. حافظه ي حرکتي کمک مي کند که فرد بدنش را براي انجام يک رشته حرکت مداوم و سريع سازماندهي کند. اگر کودکي در حافظه ي حرکتي اش مشکل داشته باشد، احتمالاً يادگيري مهارت هايي نظير لباس پوشيدن، بند کفش بستن، رقصيدن، نوشتن و انداختن توپ برايش مشکل خواهد بود. جدول زير فهرستي از ابعاد عملکرد حافظه را براي ارزيابي عصب روان شناختي نشان مي دهد:
جدول 7: فهرست ابعاد مختلف عملکرد حافظه
|
ردیف |
ابعاد عملکرد حافظه |
مؤلفه |
|
1 |
حافظه ی کوتاه مدت |
الف- کلامی |
|
2 |
حافظه ی اتفاقی |
الف- کلامی: 1- یادآوری 2- بازشناسی |
|
3 |
یادگیری ( اتفاقی ) جدید |
الف- کلامی |
|
4 |
یادگیری رویه ای یا |
الف- حرکتی |
|
5 |
حافظه ی دور |
الف- زندگی نامه |
|
6 |
حافظه ی آینده گستر |
الف- یادآوری انجام کارهایی در زمان خاص |
|
7 |
جهت یابی |
الف- زمان |
|
8 |
حافظه ی معنایی |
الف- کلامی |
مهارت 1: حافظه شنيداري
1. اين را انجام بده
پنج يا شش شيء را در مقابل کودک قرار دهيد و مجموعه اي از دستورها را براي اجراکردن به او بدهيد. براي مثال، « آن قطعه ي سبزرنگ را در دامن سارا بگذار »، « گل زرد را زير صندلي علي بگذار » و « توپ نارنجي را داخل ميز جلو قرار بده ». اين فهرست مي تواند زماني که کودک در حافظه ي شنيداري بهبود مي يابد افزايش يابد.2. دنبال کردن دستورها
به کودک چند تکليف ساده بدهيد که انجام دهد. براي مثال: « يک مربع قرمز بزرگ بر روي کاغذ ترسيم کن »، « دايره ي کوچک سبز رنگي را در زير مربع قرار بده » و « يک خط سياه از وسط دايره به گوشه سمت راست بالايي مربع بکش » اين چنين فعاليت هايي را مي توان با استفاده از گوشي و دستورهاي ضبط شده در مرکز شنيداري انجام داد.3. به حافظه سپردن اعداد يا لغات
به کودک کمک کنيد که فهرستي از اعداد يا لغات را در حافظه اش نگه دارد. ابتدا با دو آيتم آغاز کنيد و از کودک بخواهيد که تکرار کند. به تدريج به فهرست اعداد يا لغات زماني که کودک تکاليف را انجام مي دهد اضافه کنيد. در ابتدا، ياد يار ديداري به شکل سرنخ تصويري ممکن است سودمند باشد.4. اشعار کودکانه
از کودکان بخواهيد که اشعار کودکانه را به خاطر بسپارند. اين تمرين به حافظه ي شنيداري کمک مي کند.5. سري هاي اعداد
يک سري اعداد به کودک بدهيد و از او درباره ي اين مجموعه سؤال کنيد. براي مثال، « چهارمين عدد را بنويس: 4 و 9 و 1 و 8 و 3 »، دستورهاي ديگر عبارتند از: « بنويس بزرگ ترين و کوچک ترين عدد »، « عددي که به 5 ختم مي شود »، « آخرين عدد »، « عددي که به سن شما نزديک است » و غيره.6. برنامه هاي تلويزيوني
از کودکان بخواهيد که برنامه اي از تلويزيون را تماشا کند و چيزهاي خاصي را به خاطر آورد. براي مثال، امشب برنامه هاي سفرهاي سندباد را تماشا کن و فردا به من بگو که او اين بار از چه سرزميني ديدن کرده است و غيره.7. تکرار جملات
يک جمله را با صداي بلند بيان کنيد و از کودک بخواهيد آن را تکرار کند. با جملات ساده ي کوتاه شروع کنيد، سپس جملات مرکب و جملات پيچيده تر را اضافه کنيد.8. توالي سري هاي اعداد و حروف
چندين حرف را به ترتيب حروف الفبا بيان کنيد و مابين آن ها حرفي را حذف کنيد. از کودکان بخواهيد که حروف يا اعداد حذف شده را بيان کند: براي مثال: « ب، پ، -، ث »، « 7، 6، -، 4، 3 ».9. ترتيب رويدادها
مجموعه اي را بخوانيد که در آن يک سري از حوادث کوتاه نقل مي شود. از کودک بخواهيد داستان را بازگو کند و هر حادثه را به ترتيب نام ببرد.مهارت 2: حافظه ي ديداري
1. شناسايي اشياء حذف شده
مجموعه اي از اشياء را به کودک نشان دهيد. روي اشياء را بپوشانيد و يکي از اشياء را برداريد. دوباره مجموعه اشياء را به او نشان دهيد و از کودک بخواهيد که شيء حذف شده را شناسايي کند.2. پيدا کردن طرح مناسب
شکل هندسي، حرف يا عددي را به کودک نشان دهيد. از او بخواهيد که طرح مناسب را از ميان چندين انتخاب برگزيند يا اين که آن را بر روي کاغذ ترسيم کند.3. يادآوري اشياء ديده شده
اسباب بازي، عدد، حرف يا لغتي را مدت زمان کوتاهي به کودک نشان دهيد و از او بخواهيد که آن را يادآوري کند. اشيايي را روي ميز مي چينيم و از کودک مي خواهيم 15 ثانيه به آن ها نگاه کند و بعد از او اسم آن ها را مي پرسيم. بهتر است ابتدا با اشيا کم شروع کنيد و بعد تعداد آن ها را زيادتر کنيم.4. داستان بر اساس تصاوير
برروي يک صفحه پارچه اي، تصاويري از فعاليت هايي که بيان کننده ي يک داستان هستند را قرار دهيد. تصاوير را برداريد و از کودک بخواهيد که داستان را بر اساس حافظه بينايي تصاوير بيان کند.5. يادآوري آيتم حذف شده
اعداد، تصاوير يا حروف را به کودک نشان دهيد. از او بخواهيد که چند ثانيه نگاه کند، سپس يکي از آنها را حذف کنيد و بپرسيد که کدام يک حذف شده است.6. تکرار الگوها
الگو يا طرحي را با مهره هاي چوبي، تکمه ها يا مکعب هايي چوبي بسازيد. از کودک بخواهيد که به آن براي چند ثانيه نگاه کند، سپس آن الگو را درست کند.7. نظم بخشيدن بر اساس حافظه
مجموعه مختصري از اشکال، طرح ها يا اشياء را به کودک نشان دهيد. از او بخواهيد که مجموعه ي ديگري از اين گونه طرح ها را با نظمي يکسان و بر اساس حافظه تنظيم کند.8. کارت هاي حافظه
اين کارت ها در اين بسته با نام کارت هاي حافظه و در بازار به نام کارت هاي ديدآموز در کتاب فروشي ها موجود است و شامل کارت هاي حيوانات، ميوه ها، اشيا و ... است. روش کار به اين صورت است که ابتدا 3 کارت را جلو کودک قرار مي دهيم ( مشابه کارت هاي زير ) و از او مي خواهيم نگاه کند ( حدود 10 الي 15 ثانيه ) و مي گوييم که بازي به اين صورت است که تو خوب کارت ها را نگاه مي کني بعد من آن ها را قايم مي کنم و تو بايد بگويي چه کارت هايي بوده.در مرحله بعد به جاي آن 3 کارت، 4 کارت جديد مي گذاريم و به همين صورت تا آخر. بهتر است کارت ها شامل مجموعه اي از اشيا، حيوانات، ميوه ها و غيره باشد تا کودک هم زمان با طبقه بندي کردن، سازمان دهي را نيز ياد بگيرد و هم چنين بتواند تعداد بيش تري از کارت ها را با استفاده از طبقه بندي حفظ کند. بچه هاي مقطع دبستاني 7 تا 9 کارت را بايد بتوانند بگويند. اين تمرين داراي سه شرط است:
الف- ترتيب کارت ها مهم نيست.
ب- اگر کودک در بيان کردن کارت ها مشکل پيدا کرد مي توانيد به او سرنخ بدهيد.
ج- هميشه تمرين را از آخرين تمريني که دفعه ي قبل کودک توانسته انجام بدهد، شروع مي کنيم مثلاً اگر کودک 5 کارت را درست گرفته روز بعد از 5 کارت شروع مي کنيم و پيش مي رويم.
9. دومينوهاي حافظه
شامل کارت هايي است که از هر تصوير يک جفت کارت دارد. روش کار به اين صورت است که ابتدا کارت ها را به کودک نشان مي دهيم و به او مي گوييم ببين از هر کارتي 2 تا است. مثلاً 2 کارت ماشين، 2 کارت هواپيما که شکل هم هستند. من اين ها را روي ميز به صورت پشت رو مي چينم. بعد هر کسي مي تواند 2 کارت بردارد. هر کس بتواند کارت هاي مثل هم را پيدا کند آن کارت را برنده مي شود و در ضمن براي جايزه مي تواند 2 کارت ديگر هم بردارد. يادت باشد که تو بايد خوب به جاي کارت ها توجه کني تا ببيني جاي آن ها کجاست که اگر شکل مشابهش را پيدا کردي بتواني هر دو را برداري.براي اين تمرين نيز بهتر است تعداد کارت ها در ابتداي کار کم باشد و به تدريج تعداد آن ها را زياد کنيم.
مهارت 3: توجه و تمرکز
موضوع توجه (5) يکي از مهم ترين و پيچيده ترين عوامل مؤثر در آموزش و يادگيري است. به عبارت ديگر، يکي از فراوان ترين مشکلات در ميان کودکان که موجب کاهش کارآيي آنان در مدرسه مي شود « فقدان توجه » است. مشاهدات نشان مي دهند، زماني که کودک در تمرکز بر روي تکليف طرح شده با شکست مواجه مي شود که نتواند سر و نگاهش را به سمت معلمي که در حال آموزش به او است، برگرداند و يا در دنبال کردن دستورالعمل ها با شکست مواجه شود. از طرف ديگر، ادامه ي کار بر روي تکليف معين، تعيين جهت نگاه و سر، حالت چهره اي مراقب و گوش به زنگ و اجراي دستورالعمل ها و موفقيت در عملکرد، نشان دهنده ي رفتار توجه کودک است. ويليام جيمز در تعريف توجه گفته است: « همه مي دانند توجه چيست. توجه تمرکز واضح و آشکار ذهن است به شيء از ميان اشيا يا رشته اي از افکار که به طور هم زمان وجود دارد ». توجه به هوشياري و برانگيختگي اشاره دارد که ما را از آن چه که در اطرافمان رخ مي دهد آگاه مي سازد. توجه به يک سري عمليات پيچيده ي ذهني اطلاق مي شود که شامل تمرکز کردن يا درگير شدن نسبت به هدف، نگهداشتن يا تحمل کردن و گوش به زنگ بودن در يک زمان طولاني، رمزگرداني ويژگي هاي محرک و تغيير تمرکز از يک هدف به هدف ديگر است ( سيدمن (6)، 2006 ).آيزنک و کين (7) ( 2001 به نقل از عابدي، 1387 ) توجه را به دو نوع عمده « توجه متمرکز » و ديگري « توجه تقسيم شده » طبقه بندي مي کند. توجه متمرکز با ارائه ي دو يا چند محرک هم زمان که فرد بايد فقط به يکي از آن ها پاسخ دهد، مطالعه مي شود. با مطالعه روي توجه متمرکز، مي توان فهميد که چگونه افراد به طور مؤثري يک محرک را از ميان ساير محرک ها مورد توجه قرار مي دهند و نيز با فرايند و نحوه ي ناديده گرفتن محرک هاي توجه نشده، آشنا مي شوند. هم چنين، با مطالعه روي توجه تقسيم شده به محدوديت هاي ظرفيت پردازش انسان براي توجه به چند محرک به طور هم زمان پي مي بريم. چنان که کودکان بخواهند ياد بگيرند بايد بر روي تکليف يادگيري مربوط که از آن ها خواسته شده متمرکز شوند. اين بخش 4 درخواست توجهي مشترک را که تکاليف مدرسه براي يادگيرنده به وجود مي آورند، توصيف مي کنند:
انتخاب محرک ها
طول مدت رفتار توجه
توجه به مطالبي که به صورت سريالي ارائه مي شوند
تغيير توجه ( کرک و چلفانت، 1976؛ ترجمه رونقي و همکاران، 1375 ).
1. انتخاب محرک ها
يکي از درخواست هاي کليدي در يادگيري يک مطلب جديد، متمرکز شدن بر روي محرک مربوط و جدا کردن آن از محرک نامربوط مي باشد ( برلين (8)، 1970 ). سه نوع از درخواست هاي تکليف با توجهبه انتخاب محرک عبارتند از:
الف- انتخاب دروني حسي (9)، ب- انتخاب ميان حسي (10)، ج- انتخاب چند حسي (11)
انتخاب محرکات درون حسي: زماني که کودک از کانال يکساني محرکات رقيب را دريافت مي کند، عمل غربال کردن محرک نامربوط و متمرکز شدن بر روي محرک مربوط را انتخاب درون حسي مي گويند. براي مثال کودک بايد ياد بگيرد که بر روي آن چه معلم مي گويد متمرکز شود و صداي نامربوط مانند سرفه کردن، صداي جابه جا شدن صندلي، ورق زدن، درگوشي صحبت کردن دانش آموزان را جدا کند.
انتخاب ميان حسي: به عمل انتخاب اطلاعات حسي رقيب که در زمان مشابه از دو يا بيش تر از دو کانال حسي به کودک مي رسد، انتخاب ميان حسي گويند ( رونقي و همکاران، 1375 ). مثلاً يک دانش آموز در حالي که به توضيحات معلم در مورد اين که چطور رئوس مطالب يک درس به شصت قسمت تقسيم شده، گوش مي دهد ( محرک شنيداري ) در همان زمان بايد به منظره ي شاگرداني که با لباس هاي مختلف در بيرون کلاس در حال رفت و آمد هستند، بي توجه باشد ( محرک بينايي ).
انتخاب چند حسي: منظور توانايي کودک است براي تمرکز « توجه انتخابي » خود در يک زمان واحد بر روي دو يا چند محرک که از کانال هاي حسي مختلف دريافت شده اند. مثلاً وقتي معلم روش کم کردن اعداد دو يا چند رقمي را توضيح مي دهد، کودک بايد به توضيحات معلم گوش کرده در عين حال بايد به روش اثبات مسأله که از طريق معلم بر روي تابلو صورت مي گيرد، نگاه کند. اين نوع يک پارچگي چند حسي تکليف مشکل است زيرا توجه فرد بايد دفعتاً هم بر روي محرک شنوايي و هم بر روي محرک بينايي جهت داده شود.
2. طول مدت رفتار توجهي
کودک براي آن که بتواند تکليف خاصي را کامل کند بايد در طول يک دوره ي زماني توجه خود را بر روي تکليف مورد نظر حفظ کند. اين طول زمان که براي خوب يادگرفتن يک مطلب ضروري است، به سه عامل بستگي دارد: الف- دشواري آن مطلب، ب- موفقيت کودک، ج- توانايي معلم براي منطبق نمودن آموزش با سطح توانايي و علاقه ي کودک.3. تغييرات توجهي
محيط اطراف ما محرکات متعدد و متنوعي را در برگرفته است. چيزهايي که مي بينيم، مي شنويم، لمس مي کنيم و يا مي چشيم، پيوسته رفتار توجه را از ما مي طلبند. کودکان براي درک کامل همه ي پديده هايي که رخ مي دهند پيوسته بايد توجه خويش را از يک کانون تمرکز به کانون ديگري تغيير دهند. مثلاً در خواندن، توجه کودک بايد از يک تصوير به تصوير ديگر و از يک کلمه به کلمه ي ديگر، از يک پاراگراف به پاراگراف ديگر و از يک صفحه به صفحه ديگر جابه جا شود.4. توجه به مطالبي که به صورت زنجيره اي ارائه مي شوند
بسياري از تکاليف يادگيري با روش گام به گام ارائه زنجيره اي تدريس مي شوند، در نتيجه تکاليف به صورت متوالي به کودک ارائه مي شوند. بعضي از کودکان ناتوان در يادگيري در توجه به ارائه هاي زنجيره اي مشکل دارند. کودک ممکن است روي اولين محرک متمرکز شود و در توجه به محرک هاي باقي مانده با شکست مواجه شود ( کرک و همکاران، 2006 ) که به آن تثبيت توجه مي گويند.
بازي هايي براي افزايش توجه و تمرکز
1. تمرين کارت هاي توجه:
کارتي را به کودک نشان داده ( مشابه کارت زير ) و در مرحله اول به او مي گوييم خوب به اين کارت نگاه کن مي خواهم از تو رنگ هايش را بپرسيم، 20 الي 30 ثانيه به کودک زمان مي دهيم. در پايان زمان داده شده، کارت را از کودک پس گرفته و از او در مورد رنگ ها مي پرسيم. کودک از 10 سؤال حدوداً به 7 سؤال بايد پاسخ درست بدهد. در مرحله ي بعد به او مي گوييم باز به اين کارت نگاه کن مي خواهم جهت ها ( زير، رو، بالا، پايين، راست و چپ ) را بپرسم و سؤالاتي در مورد جهت ها و ديگر جزئيات تصوير مي پرسيم.تذکر: بايد مطمئن شويد که کودک جهت ها و رنگ ها را به خوبي بشناسد در غير اين صورت ابتدا اين ها را به او آموزش مي دهيم.
2. بازي با اشيا
اشيايي را روي ميز مي چينيم و از کودک مي خواهيم که خوب به آن ها نگاه کند. سپس جاي يکي از آن ها را تغيير مي دهيم و از او مي خواهيم که تشخيص دهد که شيء جابه جا شده چه بوده است. همين کار را مي توان با اشياي اتاق يا کلاس درس نيز انجام داد. حتي در تکاليف درسي نيز مي توان اين کار را به صورت جا انداختن دندانه، تشديد، يا نقطه انجام داد و کودک بايد آن را شناسايي کند.3. رسم اشکال با چشم بسته
به کودکتان بگوييد، چشم هايش را ببندد و مثلثي تصور کند. سپس از او بخواهيد با چشمان بسته به آن مثلث را روي کاغذ به آرامي و با دقت بکشد و سپس براي بار دوم اين کار را تکرار کند. نتيجه ي دو کار را به او نشان دهيد مطمئناً مثلث دوم با اشکال ها و ايرادهاي کم تري کشيده شده است و بهبود شرايط کاملاً مشهود است. شما مي توانيد اين بازي را در طول روز چند بار به صورت مسابقه با فرزندتان انجام دهيد و هر بار تصاوير مختلف و ساده ( مربع، ستاره، مستطيل و ... ) بکشيد. به او يادآوري کنيد هرچه او تصوير را آرام تر و با دقت بيشتري بکشد و تمرکز بيش تري داشته باشد نتيجه ي کار بهتر خواهد بود و در پايان مسابقه هر که تصوير بهتري بکشد برنده است ( نکته در اين بازي آن است که هر کسي ديرتر تصوير را به اتمام برساند و تصوير دقيق و با اشکال کم تري کشيده باشد برنده است. )4. خواندن در محيط هاي مختلف
از فرزندتان بخواهيد کتاب خواندن در محيط هاي مختلف را تجربه کند، درکتابخانه، رستوران و ديگر مکان هاي شلوغ از او بخواهيد براي دقايقي هر چند کوتاه کتاب بخواند و اگر او هنوز سواد خواندن ندارد شما برايش داستاني بخوانيد. ( نکته اي که بايد مورد توجه قرار گيرد آن است که هرگز او را وادار به خواندن در ماشين نکنيد زيرا اين کار ممکن است باعث سرگيجه و حالت تهوع او شود ).خواندن در محيط هاي متفاوت، تأثيري شگرف در افزايش تمرکز و دقت دارد. در مصاحبه اي که با بسياري از شطرنج بازان موفق دنيا انجام شده آن ها گفته اند که براي افزايش تمرکز، بارها در محيط هاي بسيار شلوغ شطرنج بازي کرده اند.
5. توجه به صداهاي اطراف
وقتي با فرزندتان به پارک مي رويد، روي صندلي بنشينيد و از کودکتان بخواهيد که به صداي طبيعت که شامل صداي آب، پرندگان و ساير حيوانات است گوش دهد. اگر دسترسي به محيط هاي طبيعي نداريد، CD هاي بسياري از صداي طبيعت در بازار موجود است، آن ها را خريداري کرده و در خانه استفاده کنيد اين عمل را چندين بار در هفته تکرار کنيد بعد از چند هفته تکرار پيوسته و مداوم، متوجه خواهيد شد که او هر بار با دقت و تمرکز بيش تر و به مدت طولاني تري قادر به گوش دادن است. اين کار را مي توانيد به صورت گروهي با فرزند خود و دوستانش انجام دهيد و به آن ها تفهيم کنيد که هر کس که نفر آخر از صندلي اش بلند شود، برنده خواهد بود.6. لمس انگشتان
از فرزندتان بخواهيد دستانش را جلوي صورتش بگيرد و انگشتانش را به ترتيب و به ارامي خم کند به او يادآوري کنيد حين خم کردن هر انگشت فقط به آن انگشت توجه کند و به انگشت هاي ديگرش نگاه نکند وقتي همه ي انگشتانش را خم کرد به آرامي و به ترتيب دوباره اين روش را براي صاف کردن انگشتان تکرار کند ( انجام اين بازي براي کودکان گروه سني پايين تر نيز قابل انجام است. )7. نفس کشيدن
از فرزندتان بخواهيد که به آرامي و در ده شماره نفس بکشد و در حين نفس کشيدن فقط به تنفس و صداي آن فکر کند و بعد از 10 شماره از او بخواهيد که باز با همان 10 شماره نفسش را بيرون بدهد.8. خيره شدن
جسمي را وسط اتاق قرار دهيد و به او بگوييد هر کس که به مدت طولاني تري بتواند به اين وسيله خيره شود بي آن که از آن چشم بردارد، برنده است.مهارت 4: توجه شنيداري
1. گوش دادن به اصوات
کودکان چشمانشان را مي بندند و به اصوات محيطي گوش مي دهند. براي مثال، صداي ماشين، هواپيما، حيوانات و ديگر اصوات خارجي و اصواتي که در اتاق مجاور است.2. صداهاي ضبط شده
اصواتي نظير صداي هواپيما، قطار، حيوانات و صداي زنگ را مي توان ضبط کرد و از کودکان خواست که به آن ها گوش دهند و آن ها را شناسايي کنند.3. اصواتي که به وسيله ي معلم ايجاد مي شوند.
کودکان چشمانشان را مي بندند و اصواتي که توسط معلم ايجاد مي شود را شناسايي مي کنند. اين صداها عبارتند از: صداي نواختن مداد، پاره کردن تکه کاغذها، استفاده از منگنه، به زمين خوردن توپ، تراشيدن مداد، ضربه زدن به شيشه، بازکردن در، ضربه زدن به لامپ، ورق زدن کتاب، بريدن با قيچي، باز کردن کشو، صداي سکه يا نوشتن بر روي تخته سياه.4. صداي خوردني ها
از کودکان بخواهيد که به صداي خوردن، بريدن و جويدن هر يک از مواد خوراکي گوش کنند. مثل: کرفس، سيب يا هويج.5. اصوات مربوط به تکان دادن چيزها
چيزهاي کوچک و سختي مانند سنگ، لوبيا، گچ، چوب يا برنج را داخل ظرف هاي دربسته اي قرار دهيد. از کودکان بخواهيد که محتواي آن ها را از طريق تکان دادن و گوش دادن تشخيص دهند.6. گوش دادن به الگوهاي صدا
از کودکان بخواهيد که چشمانشان را ببندند يا اين که صورتشان را از معلم برگردانند. چند بار کف بزنيد، روي زمين بزنيد، يا توپ را بر روي زمين بزنيد. مي توانيد از الگوهاي ريتميک استفاده کنيد. براي مثال، آهسته، تند و تندتر. از کودک بخواهيد که بگوييد مثلاً چه تعداد دفعات توپ به زمين زده شده و غيره يا از او بخواهيد که الگوي مورد نظر را تکرار کند.7. الگوهاي صوتي با دو شيء
مي توان از صداي به هم خوردن قاشق به فنجان و ورق زدن کتاب به طور هم زمان استفاده کرد.پي‌نوشت‌ها:
1- Atkinson & shifrin.
2- Baddeley.
3- Recognition.
4- Recall.
5- Attention.
6- seidman.
7- Eysenck & keane.
8- Berlyne.
9- .Intrasensory
10- Intersensory.
11- Multiple- sensory selection.
دکتر احمد عابدي ... { و ديگران } ؛ (1391)، مهارت هاي مورد نياز کودکان براي ورود به مدرسه، اصفهان: نشر نوشته، چاپ اول
