نويسندگان:
دكتر سيدرضا صالحي (1)
هيلدا ملكي راسته كناري (2)
دكتر سيدرضا صالحي (1)
هيلدا ملكي راسته كناري (2)
چكيده
اين مقاله با هدف بررسي تأثير ماهواره بر پوشش دختران دبيرستاني انجام گرفته است و سعي كرده است تأكيد آن بر دبيرستان هاي دخترانه منطقه سه آموزش و پرورش شهر تهران باشد. هدف از اين پژوهش فراهم آوردن اطلاعات علمي، جهت شناختن صحيح مخاطبان و شناسايي تأثير ماهواره بر پوشش دختران در جامعه مورد مطالعه در جلوگيري از گرايش به فرهنگ بيگانه و ترويج الگوي مناسب با فرهنگ كشور مي باشد. همچنين به شناسايي مفهوم پوشش و ابعاد و اجزاي آن و شناسايي عوامل تأثيرگذار بر نحوه پوشش و شناسايي تأثير ماهواره بر چگونگي پوشش پرداخته و با ارائه يافته هاي توصيفي و استنباطي به اين نتيجه رسيده است كه الگوي پوشش مورد قبول جامعه به واسطه ماهواره تغيير كرده است و جامعه نمونه ماهواره را به رسانه هاي داخلي ترجيح مي دهند كه نشان از ضعف رسانه هاي داخلي در نهادينه سازي پوشش مناسب در بين نوجوانان و جوانان دارد.واژگان كليدي
حجاب، پوشش، ماهوار، فرهنگ و تبادل فرهنگ.مقدمه
جهاني شدن تأثير شگرف و غيرقابل انكاري بر تمامي جنبه هاي زندگي انسان گذاشته است. با توجه به پروژه جهاني سازي، جهاني شدن فرهنگ يعني تز همگون شدن فرهنگي از طريق غربي شدن. اما به طور كلي استدلال جهاني شدن فرهنگي نوعي به هم پيوستگي فرهنگي در سراسر جهان است. ظهور انقلاب ارتباطاتي فضاي امن فرهنگ را از ميان مي برد و هر فرهنگي در فضايي قرار مي گيرد كه امكان ظهور فرهنگ هاي ديگر هم مي رود.انتشار سريع ايده ها از طريق فناوري هاي نوين رسانه اي ( ماهواره ) بر گوناگوني اجزاي فرهنگي افزوده و تنوع و تكثر امكان تجلي و بروز پاره فرهنگ ها را به وجود مي آورد و زمينه ظهور محصولات فرهنگي را نيز در عرصه بين المللي فراهم مي كند. در جهان امروز ماهواره با انتقال اطلاعات و معلومات جديد و مبادله افكار عمومي در راه پيشرفت فرهنگ و تمدن بشري نقش بزرگي را به عهده گرفته است.
كازنو درباره قدرت رسانه هاي تصويري مي گويد: همان طور كه رودهاي بزرگ از به هم پيوستن جويبار به وجود مي آيند، رويدادهاي بزرگ از رويدادهاي كوچك پديد مي آيند، اين جريان پيام هاي رسانه هاي تصويري هستند كه به تدريج با پيوستن به هم ما را در خود غرق مي كنند و در روش و شيوه عمل ما تغييراتي ايجاد مي كنند.
بيشترين جمعيت ايران را نوجوانان و جوانان تشكيل مي دهند و نوجويي و نياز به نوشدن يكي از مظاهر اساسي دوران بلوغ و دوره شكل گيري و تثبيت شخصيت فرهنگي و اجتماعي فرد است كه به اشكال گوناگون مانند شيوه لباس پوشيدن و طرز رفتار بروز مي كند. از آنجا كه اينان سرمايه هاي ملي جهت اداره كردن كشور مي باشند، بايد باورها، گرايشات و تمايلات لازم براي پيشرفت و توسعه جامعه را داشته باشند تا به عنوان سرمايه هاي اساسي جامعه تعيين و تسهيل كننده فرايند توسعه پايدار، در تمامي مقوله هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي و ... باشند. جوانان در مسير شكل گرفتن شخصيت خود به راه حل هايي متوسل مي شوند كه اين راه حل ها اغلب به شكل يافتن الگوهاست، در اين ميان نهادهاي اجتماعي نه تنها نتوانستند نقشي فعال و اثربخش در شكل دهي به الگوهاي جوانان در پوشش و شكل دهي به شخصيت آنان داشته باشند، بلكه با عملكرد ناقص خود موجبات گرايش نوجوانان و جوانان را به الگوهاي غربي دامن زدند.
رواج و گسترش رسانه هاي جمعي فراگير و اثربخشي مانند ويدئو، اينترنت، ماهواره و ... نيز به اين جريان دامن زد و باعث به انفعال كشيده شدن رسانه هاي ملي كشور گرديد. رسانه هاي رسمي و ملي كشور وظيفه دارند تا به كمك تبليغات و ارائه برنامه ها و الگوهاي مناسب جوانان و نوجوانان را به سمت آشنايي با فرهنگ خودي سوق دهند، ولي متأسفانه نتايج به دست آمده از تحقيقات و پژوهش ها نشان مي دهند كه اين رسانه ها ضعيف عمل كرده اند. با توجه به اينكه عصر حاضر، عصر پردازش اطلاعات است و غرب روند يكپارچه سازي فرهنگي را در جهان از طريق رسانه هاي گروهي، به ويژه رسانه هاي تصويري و از طريق ماهواره ها پيش مي برد و به وسيله تهاجم فرهنگي اهداف خود را به آرامي پياده مي كند، در اين ميان با هماهنگي نهادهاي مسئول و تدوين سياست هاي كوتاه مدت و بلندمدت و ارائه الگوهاي مناسب مي توان مؤثرترين و بهترين راه و الگو را به جوانان ارائه داد.
1- بيان مسئله
از مهم ترين دغدغه هاي كشورهاي اسلامي- از جمله ايران- تأثير جهاني شدن بر فرهنگ مردم مسلمان است. يكي از نمادها و جلوه هاي فرهنگي در كشورهاي مسلمان، مسئله پوشش افراد و به ويژه پوشش و حجاب زنان است كه طي دهه هاي اخير و همزمان با گسترش بحث جهاني شدن اين مسئله دستخوش تغييراتي شده است و تعاريف گذشته نسبت به آن وجود ندارد. ماهواره و ارتباط از راه دور، سيطره و تسلط عجيبي بر زندگي انسان معاصر پيدا كرده و برتري خاصي نسبت به ساير اختراعات و اكتشافات بشري به دست آورده است. نقش اين وسايل در زندگي انسان امروزي به گونه اي است كه اگر آن را از زندگي وي حذف كرده و يا كاهش بدهيم، خلأ بزرگي در زندگي خود احساس خواهد كرد.فناوري هاي نوين رسانه اي، با درنورديدن مرزهاي حسي و ايجاد نزديكي ميان شهروندان جهان، خلق ايده جهاني و شهروند جهاني را به ميان آورده است. انفجار اطلاعات يا عصر ارتباطات و اطلاعات نامي است كه قرن بيست و يكم را با آن مي شناسند و عمده ترين شاخص اين عصر را گسترش و حاكميت بلامنازع رسانه هاي نوين ارتباط جمعي بر زندگي انسان ها مي دانند.
جهاني شدن و ابزارهاي مؤثر آن ( فناوري هاي نوين رسانه اي ) تأثير فوق العاده و زيادي بر جنبه هاي زندگي فردي و اجتماعي انسان ها و از جمله زنان گذاشته است. گسترش رسانه ها و فناوري هاي مدرن ( ماهواره ) و ارائه الگوهاي رفتاري و شخصيتي موجب شده بسياري از زن ها علاقمند به همسان سازي با الگوهاي غيربومي باشند.
دنياي امروز با سرعتي روزافزون در حال جهاني شدن است و شبكه هاي گسترده اطلاعاتي از جمله ماهواره، اينترنت و ... هرچه بيشتر فرهنگي يكسان را در جهان ترويج مي كنند و چنانچه با ناآگاهي به مصاف جهاني شدن برويم، قطعاً شكست را پذيرا خواهيم شد. اين پژوهش سعي دارد تا با توجه به جمعيت جوان كشور، تأثير ماهواره را بر روي نحوه پوشش دختران بررسي نمايد. در اين تحقيق منظور از ماهواره برنامه هاي فرهنگي آن مي باشد، نه ساختار فيزيكي آن.
2- اهداف تحقيق
2-1- اهداف آرماني
- كمك به شناسايي تأثير ماهواره بر نحوه پوشش دختران دبيرستاني؛- ساماندهي تنوع پوشش دختران.
2-2- اهداف كلي
- شناسايي تأثير ماهواره بر نحوه پوشش دختران دبيرستاني.3-2- اهداف جزئي
- شناسايي مفهوم پوشش اسلامي و ابعاد و اجزاي آن؛- شناسايي عوامل تأثيرگذار بر پوشش؛
- شناسايي تأثير ماهواره بر چگونگي پوشش.
4-2- اهداف كاربردي
- ارائه راهكارهايي براي گسترش فرهنگ پوشش اسلامي و فرهنگ سازي آن.3- سؤالات تحقيق
اين تحقيق داراي سه سؤال اصلي است كه عبارت است از:1- ماهواره چه تأثيري بر نحوه پوشش دختران دبيرستاني مي گذارد؟
2- چه عواملي بر نحوه پوشش دختران دبيرستاني تأثيرگذار هستند؟
3- مفهوم پوشش اسلامي و ابعاد و اجزا آن كدامند؟
4- فرضيات تحقيق
4-1- فرضيه اصلي
- بين ماهواره و نحوه پوشش دختران دبيرستاني رابطه معناداري وجود دارد.4-2- فرضيات فرعي
- بين نحوه پوشش دختران دبيرستاني و سال تحصيلي رابطه معناداري وجود دارد ( با توجه به تأثير فرهنگ ماهواره ).- بين نحوه پوشش دختران دبيرستاني و رشته تحصيلي رابطه معناداري وجود دارد ( با توجه به تأثير فرهنگ ماهواره ).
5- حجاب
5-1- مفهوم لغوي حجاب
از گفتارهاي اهل لغت مي توان نتيجه گرفت كه در زبان عرب، حجاب به پوششي گفته مي شود كه مانع از ديدن شيء پوشانده شده مي شود. شهيد مطهري نتيجه تحقيقات لغوي خود را درباره اين واژه، چنين بيان مي كند:كلمه حجاب هم به معني پوشيدن است و هم به معني پرده و حاجب، بيشتر استعمالش به معني پرده است. اين كلمه از آن جهت مفهوم پوشش مي دهد كه پرده وسيله پوشش است و شايد بتوان گفت: به حسب اصل لغت، هر پوششي حجاب نيست، بلكه پوششي حجاب ناميده مي شود كه از طريق پشت پرده واقع شدن صورت گيرد ( مطهري، 1367: 430- 429 ).
2-5- مفهوم اصطلاحي حجاب
حجاب در علومي چون عرفان و طب و شايد ديگر علوم، اصطلاح خاصي دارد. اين واژه در فقه در معناي لغوي خود كه همان پرده حائل ميان دو چيز است، به كار رفته و معناي جديدي براي آن ايجاد نشده. در دوران متأخر، واژه معناي اصطلاحي خاصي پيدا كرده و به پوشش خاص زنان اطلاق شده است. شهيد مطهري در اين باره مي فرمايد:استعمال كلمه حجاب در مورد پوشش زن، اصطلاح نسبتاً جديدي است. در قديم و مخصوصاً در اصطلاح فقها كلمه ستر كه به معني پوشش است به كار مي رفته است. فقها چه در كتاب الصلوه (3) و چه در كتاب النكاح (4) متعرض اين مطلب شده اند، كلمه ستر را به كار برده اند نه كلمه حجاب را. بهتر اين بود كه اين كلمه عوض نمي شد و ما هميشه همان كلمه پوشش را به كار مي برديم، زيرا چنانكه گفتيم، معني شايع لغت حجاب، پرده است و اگر در مورد پوشش به كار برده مي شود به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن است و همين امر موجب شده كه عده زيادي گمان كنند كه اسلام خواسته است زن هميشه پشت پرده و در خانه محبوس باشد و بيرون نرود. پوشش زن در اسلام اين است كه زن در معاشرت خود با مردان بدن خود را بپوشاند و به جلوه گري و خودنمايي نپردازد.
6- جايگاه پوشش در فطرت انساني
بي شك يكي از امتيازات انسان در مقايسه با موجودات ديگر، تهيه پوشش مناسب براي اندام خويش است. بدون شك آفرينش لباس و پوشش به تناسب ويژگي هاي روحي و جسمي بشر، و روي آوردن فطري انسان به آن، يكي از نعمت ها و هداياي بي بديل خداوند محسوب مي شود.قرآن كريم در مورد آفرينش لباس چنين مي فرمايد: اي فرزندان آدم! براي شما لباسي فرو فرستاديم كه اندام شما را مي پوشاند و مايه زينت شماست و لباس تقوا بهتر است.
7- كاركردهاي پوشش
مقوله « پوشش و استتار بدن » به عنوان جزء جدايي ناپذير حيات انساني و مصداق اصلي حجاب، امري كاملاً مشهود و بي نياز از تعديل است. براي حجاب كاركردهايي در دو حوزه فردي و اجتماعي، قابل تصور است:7-1- كاركردهاي فردي
از جمله كاركردهاي فردي پوشش پاسخگويي به نياز فطري « خود استتاري » و تأمين امنيت در برابر گرما و سرما مي باشد.7-2- كاركردهاي اجتماعي
هويت بخشي و ايجاد امنيت اجتماعي از جمله اين كاركردهاست، چراكه نوع پوشش و حجاب، نشان دهنده سنت ها، ارزش ها و باورهاي يك جامعه است.اسلام، حجاب را از مصاديق مهم تحقق امنيت اجتماعي در جامعه معرفي كرده است و چالش ها، زمينه ها و راهبردهاي بسيار مهمي را براي شكوفايي ذهن نوانديش افراد جامعه در اين مورد تبيين نموده است. زن با عنصر حجاب اسلامي، نه تنها به تهذيب، نزكيه نفس و ملكات نفساني پرداخته و قرب الهي را فراهم مي سازد، بلكه باعث گسترش روزافزون امنيت اجتماعي و ايجاد زمينه اي جهت رشد معنوي مردان مي گردد، همچنان كه خداوند سبحان، خطاب به پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايد:
« به مردان مؤمن بگو تا چشمان خود را از نگاه ناروا بپوشانند و فروج و اندامشان را محفوظ دارند، كه اين بر پاكيزگي جسم و جان ايشان، بهتر است » ( نور: 30 ).
8- علل پيدايش حجاب
ريشه اجتماعي پديدآمدن حريم و حائل ميان زن و مرد را در ميل به رياضت ( ريشه فلسفي )، عدم امنيت اجتماعي، يا عادات زنانگي ( ريشه رواني ) نبايد جستجو كرد، بلكه ريشه اين پديده را در تدبير ماهرانه غريزي خود زن بايد جستجو كرد. حجاب به طور كلي بحثي است درباره ريشه اخلاق زن از قبيل حيا و عفاف، و از همچنين تمايل به ستر و پوشش خود از مرد.9- فوايد پوشش اسلامي
حجاب و پوشش، آثار و فوايد فراواني دارد كه به بعضي از مهم ترين آنها اشاره مي كنيم:الف) ايجاد آرامش رواني در فرد؛
ب) استحكام بيشتر كانون خانواده؛
ج) حفظ و استيفاي نيروي كار در جامعه؛
د) فايده اقتصادي؛
هـ ) مبارزه زنان با دشمنان اسلام؛
علاوه بر فوايد يادشده، فوايد و آثار ديگري نيز مي توان براي حجاب و پوشش نام برد، كه عبارتند از: حفظ ارزش هاي انساني در جامعه، مانند عفت، حيا و متانت و نيز كاهش مفاسد اجتماعي، هدايت، كنترل و بهره مندي صحيح و مطلوب از اميال و غرايز انساني، تأمين و تضمين سلامت و پاكي افراد جامعه ( محمدي نيا، 1382 ).
10- ابعاد هويتي حجاب
حجاب از جنبه هويت، ابعاد گوناگوني دارد كه عبارتند از:10-1- حجاب، هويتي ديني
حجاب و پوشش در بينش توحيدي مردم اين سرزمين قبل از آنكه نيازي طبيعي باشند، امري فطري به شمار مي آيد و حتي خداوند نيز داراي حجاب است. در اين جهان بيني، هشدار خداوند به بشر در پيروي نكردن از شيطان، مؤيد اين واقعيت است كه شيطان انسان را به برهنگي و مخالفت با طبيعت و فطرت خود مي خواند. امروزه حجاب، مشخصه مسلماني زن ايراني است.10-2- حجاب، هويتي ملي
در ميان اقوام و تمدن هاي عهد كهن، پوشش زن ايراني در مقايسه با پوشش تمدن هاي ديگر، كامل تر بوده است. از اين رو، در هيچ كتيبه و نقش برجسته اي نمي توان زن ايراني را حتي با سر برهنه مشاهده كرد.متون كهن و اشعار راويان ايرانيان باستان هم از پرده نشيني و پوشش كامل زن ايراني حكايت دارند تا آنجا كه فردوسي در خصوص زنان دربار پادشاهي مي گويد:
همه دخت شاهان پوشيده روي *** كسي كو نيامد ز پرده به كوي
پسر هست و پوشيده رويان بسي *** چنين خسته و بسته هر كسي
10-3- حجاب، هويتي انقلابي
نقش محوري زنان محجبه در شكل گيري انقلاب اسلامي بر كسي پوشيده نيست تا بدانجا كه امام خميني (رحمه الله) خطاب به زنان باحجاب فرمودند:« آن كه در اين نهضت خدمت كرد، شماها بوديد. شما بوديد كه با همين وضعي كه الان اينجا حضور داريد، با همين وضع در خيابان ها ريختيد و به نهضت ما كمك كرديد » ( امام خميني (رحمه الله)، 1361: 102 ).
11- رابطه پوشش و فرهنگ
لباس هر انسان پرچم كشور اوست، پرچمي كه او بر سردر خانه وجود خود نصب كرده است و با آن اعلام مي كند كه از كدام فرهنگ تبعيت مي كند. همچنانكه هر ملتي با وفاداري و احترام به پرچم خود، اعتقاد خود را به هويت ملي و سياسي خود ابراز مي كند، هر انسان نيز، مادام كه به سلسله ارزش ها و بينش ها، معتقد و دلبسته باشد، لباس متناسب با آن ارزش ها و بينش ها را از تن به در نخواهد كرد ( حداد عادل، 1368: 40 ).از مجموع تحقيقاتي كه به عمل آمده، مسلم شده كه لباس دست كم پاسخگوي سه نياز آدمي است، يكي اينكه او را از سرما و گرما و برف و باران حفظ مي كند، ديگر اينكه در جهت حفظ عفت و شرم به او كمك مي كند، و بالاخره به او آراستگي، زيبايي و وقار مي بخشد.
رابطه لباس و فرهنگ به اندازه اي قوي است كه وقتي يك خارجي و غريبه وارد محيطي مي شود، نخستين علامتي كه او را مي شناسند، همان لباس اوست. گويي انسان ها با لباس خود با يكديگر صحبت مي كنند و هر كس به زبان لباس، خويش خود را معرفي مي نمايد كه من كيستم، از كجا آمده ام و به چه دنيا و فرهنگي تعلق دارم. لباس انسان، نخست تابع فرهنگ جامعه اوست و سپس تابع سليقه خود او. جامعه غربي امروز با لباسي كه بر تن دارد با ما سخن مي گويد. اگر به اين سخن گوش فرا دهيم، فلسفه و فرهنگ غرب را خواهيم شنيد ( همان: 6-9 ).
12- نقش وسايل ارتباط جمعي
امروزه عمده ترين نقشي كه وسايل ارتباط جمعي برعهده دارند، عبارت است از: فرهنگ سازي، آموزش، اطلاع رساني و ايجاد مشاركت اجتماعي.مارشال مك لوهان معتقد است: فناوري منبعث از ذهن و عمل انسان است، ولي انسان در هر عصر و دوره اي، خود زاييده فناوري زمان خويش است. او فناوري را كمدي الهي مي خواند. به اعتقاد وي، نوع بشر به بهشتي زميني هدايت شده كه با استفاده از ابزارهاي ساخته دسته خود، خويشتن را از رنج جسماني آزاد مي كند. او مدعي است كه شيوه ارتباط يا روش انتقال معلومات و انتشار پيام نه تنها در رفتار و تصورات انسان مؤثر است، بلكه در سيستم اعصاب و ادراكات حسي او نيز نقشي تعيين كننده دارد. او پا را فراتر گذاشته و مي گويد: وسايل ارتباط جمعي كه عامل انتقال فرهنگ است، تأثيري شگرف بر خود فرهنگ دارد. او اين نظر را با جمله « وسيله، پيام است » مطرح مي كند ( دادگران، 1377: 90 ).
ديويد رايزمن، جامعه شناس آمريكايي، معتقد است: در سه مرحله از زندگي اجتماعي، سه نوع انسان متناسب با آن وسايل ارتباطي و بيان جمعي نقش بسيار مهمي ايفا كرده اند. از ديدگاه او، تربيت فردي در مرحله اول، از طريق حماسه ها و افسانه ها به صورت شفاهي به افراد منتقل مي شود و در مرحله دوم، مراحل هدايت از درون، انتقال « ميراث فرهنگي » از طريق نوشتار به ويژه چاپ كه انگاره هاي فردي را رواج مي دهند، انجام مي گيرد. مرحله سوم، كه اكنون در برابر چشمان ما آغاز شده است، وسايل ارتباط جمعي هستند كه افراد را مي سازند، آن هم نه در ميان جمع خانواده و يا در گوشه عزلت، بلكه در ميان گروه دوستان و همسالان. اين آموزش در تمام طول زندگي انسان تداوم مي يابد، روزنامه، راديو و تلويزيون به طور پيوسته در پي هدايت و نظم بخشيدن به رفتار افراد و متحدالشكل كردن آنها هستند ( همان: 86 ).
13- ماهواره
انديشه ساخت قمر مصنوعي احتمالاً به سال 1870 مربوط مي شود. اولين قمر مصنوعي به نام اسپوتنيك يك (5) در چهارم اكتبر توسط اتحاد جماهير شوروي به فضا پرتاب شد و از آن زمان تاكنون، ده ها قمر مصنوعي توسط كشورهاي مختلف به فضا پرتاب شده است. ماهواره شكل ديگري از قمر مصنوعي است. در تعريف ماهواره (6) آمده است: هرگونه شيء ساخته انسان كه به دور كره زمين، ماه و يا هر جسم فضايي ديگر گردش كند.ماهواره يا قمر مصنوعي كه به عنوان پديده اي شگرف در قرن بيستم به آن نگريسته شده، همچنان در حال رشد و تكامل است، به نحوي كه آينده آن به درستي قابل پيش بيني نيست. اين وسيله نوين ارتباطي با توجه به توانايي خود در جهت كسب اخبار و ارسال پيام و تصوير به نقاط دوردست تر، زمينه هاي مخابراتي ارسال برنامه هاي راديو- تلويزيوني پيش بيني آب و هوا و تغييرات جوي و بالاخره مداخله در امور نظامي و جاسوسي آن بر ديگر جنبه ها غلبه داشت. امروزه، ابعاد تجاري آن در امور مخابراتي يا فروش عكس ماهواره اي، اهميت اين محصول ساخته انسان و استفاده از آن را مضاعف كرده است ( بهزاد، 1375: 127 ).
13-1- ماهواره و كاركردهاي آن
در حال حاضر از ماهواره در زمينه هاي مختلف بهره برداري مي كنند، بعضي از اين ماهواره ها كاركرد تخصصي دارند و برخي ديگر نيز به ارائه خدمات گوناگون مي پردازند.اتحاديه بين المللي ارتباطات راه دور (7) انواع اصلي خدمات مختلف ماهواره را در زمينه هاي سرويس هاي راديويي و تلويزيوني، هدايت حمل و نقل دريايي، هوايي و زميني، زمين شناسي، علوم مخابرات و مطالعات تقسيم بندي و به شرح زير تعريف كرده است:
- سرويس ارتباط ثابت ماهواره اي (8)؛
- سرويس ارتباط سيار ماهواره اي (9)؛
- سرويس پخش تلويزيوني به وسيله ماهواره (10)؛
- سرويس ماهواره اي براي تعيين ايستگاه هاي فرستنده (11)؛
- سرويس هدايت راديويي ماهواره (12)؛
- سرويس ماهواره اي زمين شناسي (13)؛
- سرويس ماهواره اي براي هماهنگي فركانس و وقت؛
سرويس ماهواره اي براي ارتباطات آماتوري.
از منظر عملياتي، ماهواره ها به سه دسته تقسيم مي شوند:
الف) ماهواره هاي خدماتي و كاربردي؛
ب) ماهواره هاي علمي- پژوهشي؛
ج) ماهواره هاي نظامي ( جاسوسي ).
علاوه بر اين، ماهواره ها به دو دسته نظامي و غيرنظامي نيز تقسيم بندي مي شوند.
13-2- ماهواره در ايران: گذشته، حال و آينده
از هر منظر و با هر رويكرد سياسي و فرهنگي كه به وضعيت ماهواره و تجهيزات دريافت كانال هاي تلويزيوني و راديويي خارجي در ايران نگريسته شود، مي توان آن را نامطلوب و بحران زا دانست.خطر بدآموزي اخلاقي و رفتاري به ويژه نسل جوان و خانواده ها را تهديد مي كند. به دليل ممنوعيت والدين و تمام مردم از انتقال تجارب به يكديگر و آموزش نحوه بهره وري مطلوب و كاستن از ميزان خطرات و بدآموزي هاي ماهواره محروم اند.
شايد بسياري از سياست گذاران و فعالان سياسي و فرهنگي، علت شرايط جاري را به قانون ممنوعيت نسبت دهند و از اين منظر تغيير قانون و رفع ممنوعيت را راه حل وضعيت موجود بدانند. در واقع، قانون فوق از زمان طرح اوليه آن تا امروز، موضوع بحث و مناقشه بسياري بوده است. موافقان اين قانون بر آن بودند كه برنامه هاي ماهواره اي عمدتاً مخرب و مبتذل بوده و عامل اصلي زدودن ارزش ها و معيارهاي اصيل اسلامي و ملي به شمار مي آيند.
در مقابل، مخالفان نيز دلايلي نظير اجرايي نبودن قانون به دليل پيشرفت هاي فني و حتي امكان افزايش بهره وري به دليل تجربي را يادآور شدند. بررسي مشروح مذاكرات نشان مي دهد، هر دو گروه موافقان و مخالفان قانون ممنوعيت، آن را مطلق و نقطه پايان وضعيت ماهواره نمي دانستند و حتي موافقان، آن را اقدامي موقتي و تأخيري قلمداد مي كردند تا فرصت مناسب براي تقويت و آماده سازي دستگاه هاي فرهنگي كشور فراهم شود.
در هر حال، از زمان تصويب قانون ممنوعيت تاكنون تقريباً همه مسئولان عالي رتبه نظام، شخصيت هاي سياسي و فرهنگي و احزاب و جناح هاي سياسي بر لزوم بهره وري مناسب از ماهواره و برنامه هاي مثبت آن تأكيد نموده و يا عدم امكان عملي و فني اجراي قانون ممنوعيت و جمع آوري دستگاه هاي دريافت را گوشزد كرده اند.
اصول كلي فوق، مورد تأييد و تأكيد مردم نيز قرار دارد. شايان ذكر است كه مردم، مجري اصلي و نهايي قانون و سياست ماهواره اي هستند و مجريان اصلي قانون، به مجرمان اصلي آن تبديل خواهند شد. نظرسنجي انجام شده در سال 1373 در شهر تهران نشان داد، از نظر پاسخگويان، مهم ترين علت گرايش به استفاده از ماهواره ضعف امكانات تفريحي و سرگرمي در جامعه و به خصوص ناتواني برنامه هاي صدا و سيما در برآوردن نيازهاي اقشار مختلف ( از نظر برنامه هاي تفريحي و خبري ) بوده است. پاسخگويان، مهم ترين راه مقابله با خطرات ناشي از ماهواره را استفاده از ابزار فرهنگي دانستند.
نظرسنجي هاي انجام شده در فاصله سال هاي 1373 تا 1380 نشان مي دهند كه بيشتر مردم به استفاده از برنامه هاي ماهواره اي گرايش دارند و استفاده از آنها را به طور كامل يا مشروط حق خود مي دانند. همچنين، پاسخگويان بر اين باور بوده اند كه مهم ترين علل گرايش به ماهواره ضعف امكانات تفريحي در جامعه و نقصان كمي و كيفي برنامه هاي تلويزيوني مي باشد. اين نگرش ها به ايجاد تقاضاي چندميليوني براي خريد و استفاده از تجهيزات ماهواره اي منجر گرديده است كه توسط قاچاقچيان برآورده مي شود.
به طور خلاصه، مي توان گفت: نظريه هاي ابراز شده توسط مسئولان عالي رتبه نظام، نمايندگان مجلس، دستگاه هاي اجرايي، متخصصان و مردم در طول سال هاي گذشته دو اصل بنيادين و به هم پيوسته را در خود دارد:
- ضرورت بهره وري مناسب از برنامه هاي مطلوب ماهواره اي و
- مبارزه با رواج و دريافت كنترل نشده كانال هاي بعضاً مخرب ماهواره.
ادامه دارد...
پي‌نوشت‌ها:
1. استاديار و عضو هيئت علمي دانشگاه آزاد اسلامي، واحد علوم و تحقيقات.
2. كارشناس ارشد مديريت فرهنگي.
3. رجوع شود به: حسن نجفي، جواهرالكلام، جلد 8: 175-162.
4. همان: ج29، 75-80.
5. sputnik 1
6. satellite
7. ITU
8. FSS
9. MSS
10. BSS
11. RDSS
12. RNSS
13. EESS
صالحي اميري، رضا؛ ( 1390 )، فرهنگ و خانواده، تهران: مجمع تشخيص مصلحت نظام، مركز تحقيقات استراتژيك، چاپ دوم
