کودکان و دانش آموزان تیزهوش

آشنایی با کودکان تیزهوش و بررسی ویژگی های آنها

چکیده
همه ی ما می توانیم در ذهن خود فرد یا افرادی را که هوش بالایی دارند مجسم کنیم. ما تحت تأثیر دانش و مهارت های آنها قرار می گیریم و گاه متعجب می شویم که آنها چگونه می توانند با صرف کوشش بسیار کمی مطالب زیادی را یاد بگیرند. گاهی اوقات فکر می کنیم این هوش از کجا آمده است؟ آیا این هوش فقط ناشی از عوامل ژنتیکی است و یا والدین و معلمان این دانش آموزان برای شکوفایی هوش آنها تلاش کرده اند؟ آیا افراد دیگری در جامعه وجود دارند که از هوش بالایی برخوردار باشند ولی به دلایل زیادی هوش آنها کشف نشده و یا افزایش پیدا نکرده است؟
آنچه اهمیت دارد این است که معلمان باید با توجه به توانایی های دانش آموزان، کیفیت آموزش خود را بالاتر ببرند و راه هایی برای رشد توانایی ها و خلاقیت دانش آموزان فراهم کنند. زیرا بسیاری از این افراد در آینده دانشمندان، هنرمندان و اقتصاددانان جامعه خواهند شد. دانش آموزان تیزهوش به تنهایی نمی توانند توانایی های بالقوه ی خود را ظاهر کنند و هوش آنها به شکل ماده ی اولیه ای است که باید شکل بگیرد. در این مبحث تلاش می کنیم تا این افراد را بهتر کشف کنیم و بهترین شیوه ها را برای تحول آنها برگزینیم.

تعداد کلمات 3971/ تخمین زمان مطالعه 20 دقیقه

نویسندگان:
نازلی مشایخی
فریده ترابی میلانی

1 تعریف تیزهوشی

مفهوم تیزهوشی برای طیف وسیعی از دانش آموزان با توانایی های فوق العاده در حیطه هایی مانند هوش، خلاقیت، مهارت های نظری، توانایی رهبری و امور هنری به کار می رود. به طور کلی به دلیل عدم اتفاق نظر روان شناسان در تعریف هوش، تعاریف متفاوتی برای تیزهوشی ارائه شده است. از دید ترمن (1) ( 1925 ) تیزهوشی به عنوان هوش عمومی بالا است، و استانلی (2) (1976) آن را توانایی و استعداد بالا در حوزه ی تحصیلی خاصی تعریف می کند. در تقسیم بندی « وکسلر » به کودکانی که هوش بهر آنها بیش از 130 باشد تیزهوش گفته می شود و بالاخره « مارلند » تیزهوشی را چنین تعریف می کند، کودکانی که به تشخیص متخصصان روان شناسی و روان سنجی دارای توانایی های برجسته ای هستند و قادر به انجام امور در سطحی عالی می باشند. این افراد نیز مانند سایر کودکان استثنایی برای به فعلیت رساندن استعدادهای بالقوه ی خود نیاز به آموزش های ویژه ای دارند. « مارلند » معتقد است که این افراد توانایی فوق العاده در حداقل یکی از حوزه های شش گانه ی زیر را دارند:
توانایی هوش کلی، استعداد درسی ویژه، خلاقیت، رهبری، ذوق و استعداد هنری و توانایی روانی - حرکتی.
علاوه بر واژه ی تیزهوش اصطلاحات دیگری نیز برای توصیف افرادی که به شکلی سرآمد هستند به کار می رود مانند: با استعداد، خلاق، بصیر، نابغه و پیشرفته. در ذیل به توصیف ویژگی های افرادی که اصطلاح نبوغ و خلاق در مورد آنها به کار می رود می پردازیم.

2 تعریف نبوغ و افراد نابغه

نابغه به فردی گفته می شود که با ابتکار و توانایی خود بتواند از عهده ی کارهای ابداعی و اختراعی و برنامه ریزی های مهم که افراد دیگر از انجام آن عاجزند برآید و نظریات و کشفیات وی از لحاظ کیفی و کمّی قابل ارزش و خارق العاده باشد.
به طور کلی استعداد بیش از حد، کنجکاوی، وسواس و علاقه ی شدید به کارهای ابتکاری از خصوصیات افراد نابغه به حساب می آید ( میلانی فر، 1385 ).
نبوغ شکل متفاوتی از تیزهوشی است، کودک نابغه از یک نوع توانایی متمرکزتر و اختصاصی تر برخوردار است. به طور کلی مشخصه های نبوغ عبارت اند از:

* استعداد خارق العاده در یک زمینه ی خاص مانند موسیقی یا ریاضیات
* هوش بهر بالا اما نه لزوماً فوق العاده
* انرژی متمرکز و تلاش پایدار، برای دست یابی به بالاترین سطح موفقیت
* اعتماد به نفس بالا

3 تعریف خلاقیت و افراد خلاق

صاحب نظران مختلف بر اساس دیدگاه خود، تعریف های متفاوتی را برای خلاقیت ارائه داده اند. سانتروک ( 2004 ) خلاقیت را به صورت زیر تعریف کرده است:
« توانایی اندیشیدن درباره ی امور مختلف به روش های تازه و غیر معمول و رسیدن به راه حل های منحصر به فرد برای حل مسائل ».
گاردنر ( 1993 ) افراد خلاق را کسانی می داند که در حل مسائل چیره دست هستند، تولیدی هنری دارند، سؤال های تازه طرح می کنند و اندیشه ی آنها ابتدا غیرمعمول است اما سرانجام در فرهنگ خود پذیرفته می شوند ( سیف نراقی ) و سرانجام سیمونتون (3) ( 1999) ویژگی هایی را که با خلاقیت ارتباط دارند به شرح زیر مطرح می کند:
« گستره ی زیادی از علایق، استقلال و خودمختاری، توانایی تفکر درباره ی ایده های نامرتبط، انعطاف در تجربیات جدید، تفکر به روش های نامتعارف ».

4 هوش و خلاقیت

در گذشته خلاقیت فقط در چهارچوب هوش تعریف می شد. دانشمندان در زمینه ی ارتباط خلاقیت و هوش بهر تحقیقات زیادی انجام داده اند. یکی از دانشمندان تورنس می باشد که خلاصه ی نظریات خود را به این شکل مطرح کرده است:
« وقتی بهره ی هوشی پایین تر از حد معینی باشد خلاقیت نیز محدود می شود؛ به عبارتی در افرادی که هوش معمولی دارند خلاقیت کمتر دیده می شود و در افرادی که هوش بهر 120 تا 150 دارند خلاقیت به منزله ی بُعدی تقریباً مستقل عمل می کند. »
این گفته به این معناست که هر کودک خلاقی تیزهوش هم هست، اما هر کودک تیزهوشی ممکن است به معنای دقیق کلمه خلاق نباشد.

5 ویژگی های کودکان تیزهوش

دانش آموزان تیزهوش و با استعداد دامنه ی وسیعی از استعدادها، توانایی ها و مهارت ها را نشان می دهند و بیان ویژگی های عمومی که قابل تعمیم به تمام آنها باشد ممکن نیست، ولی ویژگی های خاصی را می توان در دانش آموزان تیزهوش بیان کرد، به عنوان مثال صداقت و کنجکاوی در امور، ویژگی جالبی که دانش آموزان تیزهوش از خود نشان می دهند این است که با صرف حداقل زمان و با حداقل تلاش موضوعات درسی را یاد می گیرند. برخی از ویژگی های متمایز این گروه به شرح زیر است:

ویژگی های شناختی

* درک مطلب عالی
* تنوع در علایق و کنجکاوی زیاد
* رشد زبانی و کلامی در سطحی بالا
* رشد بینایی - فضایی در سطحی بالا
* قدرت فوق العاده برای پردازش اطلاعات
* توانایی برای تولید اندیشه های جدید و حل آنها
* تفکر در مورد مسائل انتزاعی، پیش بینی نتایج، تعمیم پذیری مفاهیم در سطح بالا
* ارزیابی خود و دیگران
* رفتارهای هدفمند و پویا
* حافظه ی قوی

ویژگی های عاطفی

* حساسیت زیاد نسبت به انتظارات و احساس دیگران
* شوخ طبعی تیزهوشانه
* آرمان گرایی و عدالت دوستی
* قضاوت اخلاقی در سطحی عالی
* انتظارات زیاد از خود و دیگران
* رشد کنترل درونی
* حساسیت نسبت به عدم ثبات بین افکار و رفتارها
* دانش هیجانات عمیق و غیرمعمول.

ویژگی های اجتماعی

* داشتن انگیزه ی خودشکوفایی
* داشتن ظرفیت اجتماعی و عاطفی برای درک مسائل اجتماعی و ارائه ی راه حل

6 تشخیص و ارزیابی دانش آموزان تیزهوش

معلمان آموزش عمومی باید درباره ی ارزیابی دانش آموزانی که از توانایی های بالایی برخوردارند اطلاعات کافی داشته باشند، زیرا معلمان نقش مهمی در مراحل اولیه ی این فرایند دارند. معمولاً دانش آموزان تیزهوش خود، معرف خویش هستند و توانایی های فوق العاده ای از خود نشان می دهند. بسیاری از آنها در دوران پیش دبستانی شناسایی می شوند، ولی برخی از این دانش آموزان تا سنین مدرسه قابل شناسایی نیستند. پس باید معلمان از رفتار دانش آموزان تیزهوش آگاهی داشته باشند تا بتوانند هرچه سریع تر اقدامات خاصی را برای جایدهی صحیح دانش آموز به عمل آورند و برنامه ی آموزشی برای آنان طراحی کنند.

بعضی از نشانه های دانش آموزان تیزهوش در مدرسه عبارت اند از:

- پرسیدن سؤال های زیاد
- علاقه مندی به پیشرفت
- داشتن اطلاعات زیاد
- کنجکاوی در چرایی و چگونگی برخی از اتفاق ها
- علاقه مندی به حل مسئله و معما
- لذت بردن از مباحثه
- داشتن ایده های جدید در مورد انجام امور مختلف
- زیاد صحبت کردن
- خسته شدن از انجام تکالیفی که به نظر او چالش برانگیز نیستند.

برای شناسایی تیزهوشی در کودکان خردسال می توان از جدول های تحول، اعم از تحول شناختی و تحول زبان استفاده کرد. همچنین برخی از ویژگی هایی که می تواند اولیا را در شناخت کودکان تیزهوش خود، قبل از ورود به مدرسه، کمک کند به شرح زیر است:

1. استفاده از خزانه ی لغات وسیع و به کارگیری صحیح کلمات در سنین کودکی
2. مهارت زبان و به کاربردن جملات کامل و توانایی ساختن و گفتن داستان در سنین کم
3. علاقه در مشاهده ی دقیق و کنجکاوانه و به خاطر سپردن مشاهدات و اطلاعات و موضوعات مورد مشاهده
4. علاقه مندی به کتب و مجلات مختلف و دایرة المعارف ها
5. توجه به ساعت و تقویم در سنین خردسالی
6. توانایی تمرکز فکری روی موضوعی خاص به مدتی طولانی تر از همسالان خود
7. علاقه و توانایی و مهارت فوق العاده در نقاشی، موسیقی و دیگر کارهای هنری
8. توجه و کشف روابط علت و معلولی در سنین کودکی
9. رشد توانایی خواندن در سنین کودکی ( قبل از مدرسه )
10. رشد و توسعه ی علایق متنوع

به طور کلی برای شناسایی افراد تیزهوش دو روش زیر معمول است:

1. استفاده از آزمون های استاندارد هوشی
2. شناسایی آنها از طریق مشاهده ی مستقیم

بیشتر روان شناسان برای اندازه گیری هوش از آزمون های هوشی مانند آزمون وکسلر، بینه و لایتر استفاده می کنند. به عنوان نمونه بر اساس آزمون بینه دانش آموزی که نمره ی او بالاتر از 130 باشد تیزهوش تلقی می شود. با توجه به اینکه اجرای این آزمون ها وقت گیر و پرهزینه است، بدون شک خانواده نقش مهمی در تحول هوشی کودک دارد. اگر خانواده ها فرصت های لازم را برای سؤال کردن، کنجکاوی و کشف محیط، به کودکان بدهند زمینه ی تحول خلاقیت را در آنها ایجاد می کنند. در برخی بررسی ها مشخص شده است که حتی تغذیه ی مناسب در خانواده، در تحول هوشی فرد تأثیر گذار است.بیشتر از آزمون های استاندارد شده ی گروهی مانند ریون استفاده می شود و نتایج آن توسط افراد متخص تعبیر و تفسیر می شود. از دیگر آزمون های گروهی می توان به آزمون های پیشرفت تحصیلی و آزمون خلاقیت اشاره کرد. در آزمون پیشرفت تحصیلی میزان معلومات دانش آموزان در موضوعات مختلف درسی سنجیده می شود و در آزمون های خلاقیت میزان نوآوری وخلاقیت فرد توسط متخصصین تعیین می شود. امروزه از آن جایی که اعتبار نمره های استانداردهای هوشی ( به ویژه برای دانش آموزانی که از نظر فرهنگی در اقلیت هستند ) تا حدی مورد تردید قرار گرفته است از روش مشاهده نیز استفاده می شود. شناخت دانش آموزان تیزهوش از راه مشاهده شامل قضاوت معلمان، افراد خانواده، هم کلاسی ها و...می باشد تکنیک مؤثری که برای این روش به کار می رود، استفاده از پوشه ی سنجش است. در این پوشه کارهای عملی دانش آموز، نتیجه ی برخی ارزیابی ها، تهیه ی فیلم از عملکرد دانش آموز و غیره جمع آوری شده است که منعکس کننده ی کیفیت کار دانش آموز می باشد. معلمان در صورت مشاهده ی عملکرد قوی دانش آموز، وی را برای ارزیابی های جامع تر به مراکز خاص ارجاع می دهند تا در صورت نیاز، خدمات آموزشی مؤثری برای او فراهم شود.

7 عوامل مؤثر در تیزهوشی

همانند سایر حیطه های مربوط به دانش آموزان با نیازهای ویژه در مورد علل تیزهوشی بحث های زیادی بین روان شناسان به عمل آمده است ولی بیشتر روان شناسان و مربیان تعلیم و تربیت معتقدند که ژن ها یکی از عناصر مهم رشد هوشی افراد هستند. گرچه بین دانشمندان در مورد تأثیر ژن ها اتفاق نظر وجود ندارد ولی آنها به تأثیری در حدود 40 تا 80 درصد معتقدند. گیج و برلاینر (4) (1988 ) تأثیر محیط و ژن را در تیزهوشی معادل دانسته اند. ورنون (5) ( 1989 ) عقیده دارد که نمی توان تأکید خیلی زیادی بر اثرات ژن، محیط و یا فرصت ها بر تیزهوشی داشت، زیرا هیچ یک از آنها به تنهایی بر تیزهوشی اثر نمی گذارند.
بدون شک خانواده نقش مهمی در تحول هوشی کودک دارد. اگر خانواده ها فرصت های لازم را برای سؤال کردن، کنجکاوی و کشف محیط، به کودکان بدهند زمینه ی تحول خلاقیت را در آنها ایجاد می کنند. در برخی بررسی ها مشخص شده است که حتی تغذیه ی مناسب در خانواده، در تحول هوشی فرد تأثیر گذار است. بنجامین بلوم (6) ( 1985) در مطالعات خود روی ورزشکاران المپیک و سایر افرادی که موفقیت های چشمگیری به دست آورده بودند به این نتیجه رسید که افراد خانواده در پرورش استعدادهای افراد تأثیر زیادی دارند. به طور کلی محیطی که فرد در آن رشد می کند در توانایی هوشی و عملکرد آتی فرد تأثیر گذار است. در خانواده هایی که محرک محیطی و فرصت های اکتشاف و تعامل بیشتر با محیط و سطح انتظارات بالای والدین بیشتر دیده می شود، پیشرفت تحصیلی و رشد اجتماعی دانش آموزان بالاتر است. از نظر آماری بروز تیزهوشی زمانی که والدین کودک، هوش بالاتری دارند و محیط مناسبی را برای کودک فراهم می سازند، افزایش می یابد. جدول 1 نقش خانواده را در تحول هوشی فرزندان
نشان می دهد. مطالعات انجام شده در امریکا نشان می دهد که کودکان تیزهوش بیشتر در گروه هایی دیده می شوند که نسبت به سایر گروه ها از نظر اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و شغلی وضع بهتری دارند. در تحقیقات که در مورد بررسی ویژگی های والدین به عمل آمده است نتایج نشان داده است:

جدول 1- نقش خانواده در برقراری تعامل مناسب کودک با محیط

سال های اولیه ی کودکی	سال های دوره ی ابتدایی	سال های دوره ی متوسطه
اسباب بازی هایی فراهم کنید که از نظر رشد مناسب و چالش برانگیز باشند.	به دنبال کشف استعدادها و قریحه های کودک باشید. برخی از ویژگی ها تا سن های بالاتر کودک بروز نمی کنند.	به حمایت خود در تأمین منابع لازم برای رشد استعدادها در بیرون از خانواده ادامه دهید.
کتابهای مصور به کودک نشان دهید و از او بخواهید اشیا یا آدم ها را نشان دهد.	برای کودک تجربه های بیرون از مدرسه فراهم کنید تا استعدادها و مهارت های وی، تقویت شود مانند: استعداد هنری، جسمانی، تحصیلی، رهبری	دسترسی به وسایلی از قبیل رایانه، دوربین فیلم برداری و غیره را برای فرزند خود فراهم کنید
با کودک به گونه حرف بزنید که امکان گفت و گوی متقابل وجود داشته باشد.	کودک را در برنامه های تابستانی ثبت نام کنید.	فرزندتان را به ارتباط با دوستانی که با او علاقه های مشترکی دارند، ترغیب کنید
برانگیختگی مناسب دیداری، شنیداری، کلامی و جنسیتی ایجاد کنید.	محیط مدرسه ی کودک را بررسی کنید تا مطمئن شوید گام های لازم برای رشد مهارت های خاص او برداشته می شود.	با فرزندتان در مورد درس هایی که باید مطالعه کند، مشورت کنید.
از نمایشگاه ها، موزه ها و دیگر مکان های جالب دیدن کنید.	کودک را در نشریه های مورد علاقه اش مشترک کنید.
از محدودیت های غیر ضروری پرهیز کنید	کودک را در دوستی و ارتباط با افرادی که علاقه های مشترک دارند ، ترغیب کنید.

- والدین تیزهوشان نسبت به فرزندان خود احساس تعهد بیشتری دارند و خود را وقف رشد و کمال آنها می کنند.
- والدین تیزهوشان بر زندگی فرزندان خود کنترل معقولی دارند و بر مسائل اخلاقی و مذهبی تأکید می کنند.
- در خانواده ی تیزهوشان محیط روانی و عاطفی سالمی وجود دارد و روابط حمایتی و منطقی متقابلی برقرار است.
- والدین تیزهوشان به سازمان دهی و برنامه ریزی دقیق در زندگی فرزند خود توجه دارند.
- والدین از لحاظ جسمی، سالم و کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی هستند و حداقل تحصیلاتشان دیپلم است.
به طور آشکاری علاوه بر خانواده، مدارس و گروه همتایان و اجتماعات اثرات عمیقی بر رشد تیزهوشی دارند ( تاننبام (7) به نقل از هالاهان و کافمن، 1994 ). تحریکات محیطی، فرصت ها، انتظارات، خواسته ها و پاداش ها برای انجام اعمال مناسب، بر یادگیری اثر دارند. به طور کلی ژن ها محدوده ای را که یک فرد می تواند در آن عمل کند مشخص می کنند و عوامل محیطی مشخص کننده ی این هستند که فرد در آن محدوده در چه سطحی عمل خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: ویژگی های کودک تیزهوش و نحوه تربیت او

8 اقدامات آموزشی برای دانش آموزان تیزهوش

با توجه به ویژگی دانش آموزان تیزهوش، روش های مختلفی برای ارائه ی خدمات آموزشی به آنها وجود دارد و ارزش هر یک از روش ها بستگی به پاسخ آن روش به نیاز دانش آموزان تیزهوش دارد. وان تاسل (8) (1979 ) فهرست ذیل را برای آموزش افزاد تیزهوش ارائه داده است:
- با موقعیت هایی که نیاز به تفکر واگرا دارد مواجه و به چالش کشیده شوند.
- برای برخورد شناختی و مؤثر در سطوح پیچیده ی اندیشه و احساس به چالش کشیده شوند.
- با تجربه هایی روبه رو شوند که درک آنها از ارزش های انسانی را گسترش دهند.
- با فرصت هایی مواجه شوند که ارتباط بین حیطه های مختلف دانش را دریابند.
- ارائه ی درس هایی که موجب تسریع رشد و تعمق یادگیری آنها شود.
- به آنها تفکر انتقادی، تفکر خلاق، توانایی حل مسئله، توانایی تصمیم گیری های خاص و رهبری آموزش داده شود.
- در بحث هایی با سایر دانش آموزان باهوش شرکت داده شوند.
- در موقعیت هایی قرار گیرند که توانایی خود را در حل مسائل واقعی نشان دهند.

9 محورهای آموزشی دانش آموزان تیزهوش

در آموزش به دانش آموزان تیزهوش و به منظور بهتر کردن برنامه های آموزشی برای پاسخگویی به نیازهای آنها سه سؤال اصلی مطرح می شود.
- آموزش این کودکان در چه مدارسی باشد؟
- چه تغییراتی در محتوای آموزشی مورد نیاز است؟
- باید از چه روش هایی برای آموزش این گروه استفاده کرد؟
متخصصین در مورد بهترین رویکرد آموزشی برای دانش آموزان تیزهوش، توافق نظر ندارند و مدل های مختلفی را برای ارائه ی خدمات به این گروه پیشنهاد می کنند. ولی در کلیه ی رویکردها بر پیشرفت دانش آموزان در زمینه های پردازش شناختی، تفکر انتزاعی، استدلال، حل مسئله ی خلاقانه، تسلط بر محتوا و خود ارزیابی تأکید می شود.
در این بخش سه مدل آموزشی برای این گروه از دانش آموزان مورد بررسی قرار می گیرد:

غنی سازی (9)

زمانی که موضوعات درسی جدید، مهارت ها و تجربه هایی فراتر از برنامه های آموزشی مدارس برای کودکان تیزهوش طراحی می شود آن را غنی سازی می نامند. مثلاً ممکن است گروهی از دانش آموزان بخشی از ساعات هفتگی را به تمریناتی اختصاص دهند که باعث افزایش خلاقیت یا رشد تفکر انتقادی آنها می شود و یا به مطالعه ی یک موضوع درسی به صورت عمیق تر و وسیع تر می پردازند. غنی سازی مبتنی بر فرضیه های زیر است:
* دانش آموزان تیزهوش طی تحصیلات عادی خود، محتوای ارائه شده ی درسی را به سرعت یاد می گیرند و نسبت به کودکان عادی از وقت آزاد بیشتری برخوردارند. پس با غنی سازی محتوای آموزشی می توان او را با بقیه ی کودکان همگام کرد.
* معلم باید صلاحیت تشخیص کودک با استعداد و تیزهوش از سایر کودکان را داشته باشد.
* معلم باید آمادگی داشته باشد تا دانش آموزان را در برنامه های ویژه مانند تفکر انتقادی، حل مسئله و استدلال های سطح بالا راهنمایی کند.
سؤالی که باید به آن پاسخ داد این است که معلمان مدارس عادی چگونه می توانند زمانی را برای ارائه ی تمرین های ویژه به دانش آموزان در نظر بگیرند؟ ساعات آموزشی را می توان با مفهومی که « فشرده کردن برنامه ریزی » (10) نامیده می شود به دست آورد. در استفاده از این راهکار، معلمان دروسی را که دانش آموزان تیزهوش در یادگیری آنها مسلط شده اند از برنامه ی درسی شان حذف می کنند. در نتیجه زمانی برای فعالیت های جایگزین جهت غنی سازی آموزشی دانش آموزان فراهم می شود.

تسریع سازی (11)

به ارائه ی محتوا، مفاهیم و تجربیات آموزشی با سرعت بیشتری نسبت به سایر دانش آموزان معمولی تسریع سازی می گویند. در این روش، از دیدگاه سنتی ارتقاء پایه به پایه ی دانش آموز صرف نظر می شود و دانش آموز می تواند جهش تحصیلی داشته باشد، لذا طول دوره ی تحصیل برای این دانش آموزان کوتاه تر می شود. در این روش برای دانش آموزان تیزهوش فرصت تعامل با سایر دانش آموزان فراهم و سازگاری اجتماعی آنها تقویت می شود. ولی از سویی به دلیل آن که معمولاً این کودکان از نظر رشد اجتماعی، جسمانی و عاطفی سنخیتی با هم کلاسی های خود ندارند گاهی دچار مشکلات خاصی می شوند. لذا جهش بیش از یک سال، در هر مقطع تحصیلی، باید به وسیله ی گروهی مرکب از والدین، مشاوران، روان شناسان، معلم و مدیر مدرسه تأیید شود و باید بر توانایی انطباق روانی - اجتماعی بعدیِ کودکِ تیزهوش با وضعیت فیزیکی و روانی او، تکیه کرد.

استانلی (12) ( 1989) شش روش را برای تسریع دانش آموزان بیان کرده است:

* پذیرش زود هنگام در مدرسه
دانش آموزان تیزهوش به شرط رشد اجتماعی مطلوب، می توانند زودتر از سن قانونی پذیرش و در مدرسه ثبت نام شوند.
* جهش تحصیلی
در این روش دانش آموزان تیزهوش با اجازه ی مسئولین آموزش و پرورش قادرند سال های تحصیلی را سریع تر به اتمام برسانند و در مجموع چند سالی زودتر از نظام آموزشی فارغ التحصیل شوند.
* فشرده شدن پایه ها
دانش آموز، برنامه ی آموزشی پایه ی خود را زودتر از سایر هم کلاسی های خود به پایان می رساند. به عنوان مثال دانش آموزان می توانند دوره ی سه ساله ی راهنمایی را در دو سال طی کنند.
* جایگزینی پیشرفته
دانش آموز در حین دوره ی دبیرستان واحدهایی از کالج را انتخاب و طول دوره ی کالج خود را کوتاه تر می کند.
* ثبت نام دو جانبه در دبیرستان و کالج
دانش آموز در حین اتمام دوره ی دبیرستان، در کالج هم ثبت نام می کند.
* پذیرش زود هنگام در کالج
برخی از دانش آموزان فوق العاده تیزهوش می توانند در سن سیزده سالگی وارد کالج شوند.

برنامه های آموزشی ویژه در مدارس خاص

یکی از تمهیدات آموزشی برای دانش آموزان تیزهوش، ارائه ی آموزش های ویژه در مدارس خاصی است. در این روش باید با تدارک تسهیلات و امکانات آموزشی و پرورشی متناسب و معلمان آموزش دیده و مجرب، امکان رشد و شکوفایی توانایی های بالقوه ی دانش آموزان را فراهم کرد. از نکات مثبت این روش می توان به هماهنگ بودن دانش آموزان از نظر رشد ذهنی، ایجاد محیط مساعد برای آموزش آنها و امکان مطالعه و پی بردن به ویژگی شخصیتی آنها اشاره کرد و از معایب آن می توان عدم انطباق دانش آموزان با سایر افراد یا خستگی روانی را نام برد. در جدول 3- 2 مثال هایی از رویکردهای آموزشی به دانش آموزان تیزهوش ارائه می شود.

رویکرد

توضیحات

غنی سازی

آموزش چند رشته ای

یادگیری مستقل

برنامه های رایزنی

کار آموزی

غنی سازی سه گانه

متراکم کردن برنامه ی درسی

آموزش یک موضوع با ارائه ی آن از دیدگاه رشته های مختلف.

بررسی یک موضوع به صورت عمیق تر از نحوه ی ارائه ی آن در کلاس های عمومی.

همراه سازی دانش آموزان با بزرگسالانی که به آنها در کاربرد دانش خود در موقعیت های واقعی کمک می کنند.

برنامه ای که به دانش آموزان تیزهوش اجازه می دهد همزمان با تحصیل در مقطع دوم متوسطه در جایگاه های شغلی که با اهداف شغلی آنها مرتبط است حضور پیدا کنند.

مدلی جامع و قابل انعطاف برای آموزش دانش آموزان تیزهوش که تمامیت سیستم آموزشی را تغییر می دهد. در معرض طرح های آموزشی قرار گرفتن دانش آموزان موجب رشد مهارت های تفکر، حل مسئله و خلاقیت آنها می شود.

کاستن از ساعات دروس عمومی و افزودن به ساعات دروسی که اضافه می شوند

تسریع

جایگزینی پیش رونده

انتقال به بخش پیشرفته

گروه بندی بر اساس توانایی

آموزش فردی شده

واحدهایی که دانش آموز در دوران دبیرستان انتخاب می کند و جزء واحدهای دانشگاهی است.

گروه بندی دانش آموزان عادی و تیزهوش در یک کلاس پیشرفته بر اساس پیشرفت بالایی که در موضوع درسی از خود نشان داده اند.

گروه بندی دانش آموزان بر اساس سطح توانایی آنها.

آموزشی که کاملاً فردی شده و بر اساس نیاز و سطح توانایی هر فرد ارائه می شود.

التقاطی

یک مدل جدا سازی برای دانش آموزان

نمایش پی نوشت ها:

1.Terman
2. Stanley.
3. Simonton.
4. Gage & Berliner
5. Vernon.
6. Benjamin Bloom.
7. Tanenbaum
8. Van Tassel.
9. Enrichment.
10. Curriculum Compacting
11. Acceleration.
12. Stanley