طب سنتي؛ گذشته، حال و آينده

با گذشت قريب به كمتر از 200 سال از طب تجربي يا طب متكي به آزمايش و تجهيزات هنوز بيماريهاي بسياري لاعلاج مانده و هر از گاهي چند بيماري ناشناخته ديگري مثل بيماري ايدز- بيماريهاي ناشي از موبايل- بيماريهاي ترافيك و انواع ناراحتي هاي متنوع ناشي از آلودگي هوا- بيماريهاي ناشي از ذرات بمب هاي اتمي و شيميايي و همچنين بيماريهاي اياتروژنيك كه از كارهاي پزشكي و درمان و داروهاي شيميايي ناشي مي شود بروز مي كند، و طب مدرن را به چالشي عظيم وا مي دارد. ما پزشكان مكرراً با بيماريهايي در مطب و كلينيك روبرو شده ايم كه موقع گرفتن شرح حال مات و مبهوت مانده ايم و با اطلاعات علم جديد نتوانسته ايم كه اين بيماريها را شناخته و يا درمان كنيم و به خاطر عدم اطلاع از كم و كيف بيماري بيشتر برچسب بيماري سايكوتيك و رواني و به اصطلاح عصبي را زده و شروع به درمان با داروهاي شيميايي مي كنيم، اما متأسفانه مي بينيم كه با گذشت چندين ماه و دربدري بيمار از اين پزشك به آن، هنوز دواي مؤثري برايشان پيدا نشده است. هر چند علم طب جديد با همه پيشرفت هنوز در بيماريهاي بسياري مانده و اكثراً شايد توانسته كه بعضي از آنها را متوقف كند و يا سرعت رشد بيماري را آهسته، كند. اما بايد بدانيم كه طب سنتي كه امروزه با سرعت چشمگيري در حال بازيابي خود مي باشد گاهي اين مشكلات عظيم ما را به راحتي درمان مي كند، با شناخت امزاج و علت ها و سبب هاي بيماري، طب سنتي يا مزاجي مي تواند سلامتي را به بيمار برگرداند بدون آنكه ناحيه اي از بدن را درمان و در كنارش يك عارضه دارويي مهم را به قسمتي ديگر از بدن هديه كند. در حال حاضر در دنيا بخصوص در غرب و آمريكا گرايش به طب سنتي شديد شده است. به خاطر داشته باشيد كه كشور بزرگ چين با جمعيتي بيشتر از يك ميليارد و 300 ميليون نفر اين مهم را به اثبات رسانده كه طب سنتي چيني يا همان طب سوزني مي تواند سلامت جامعه و مردم را تامين كند. هر چند كه پزشكان جوان و تازه به دوران رسيده چين، هم مدتي مرعوب طب مدرن غرب شده و بدان روي آوردند ولي گرايش شديد آمريكا به طب سوزني و گرايش بالاي آلمان و فرانسه به طب چين و گسترش آن در بيشتر از هزار دانشگاه و دانشكده اين پزشكان جوان چين را مجدد به فكر واداشت كه چگونه است كه در زمان دست كشيدن اينها از طب سنتي خود غربيها آن را سريعاً اخذ و گسترش مي دهند. امروزه ماهرترين و استادترين متخصص هاي طب سوزني در كشور آمريكا به طبابت مشغولند. در سالهاي گذشته مردم كانادا 80 درصد و كشورهاي اروپايي حدوداً 50 درصد از طب سنتي و طب گياهي استفاده كرده اند، و اين آمار بر اساس گزارش سازمان WHO رفته رفته در حال گسترش است.
اما طب سنتي ايران (Traditional Iran Medicine TIM) كه قدمت بسيار طولاني دارد، اگر شناخت خوبي از آن داشته باشيم، بسيار قدرتمند است، با وجود پشتوانه اي كه ايران در طب سنتي دارد، اين طب مي تواند جوابگوي نه همه مشكلات بلكه اكثر مشكلات پزشكي و بهداشتي ما باشد. سابقه تاريخي طب سنتي ايران به زمان زرتشت مي رسد. در كتاب اوستا آمده است كه ترتيا پزشك، هفت هزار سال قبل ميلاد گياهان دارويي را مي شناخته و با عصاره آنها به درمان بيماران خود مي پرداخته است. و به نظر مي رسد كه قديمي ترين سند دنيا براي طب سنتي همان باشد، با گذشت زمان، طب سنتي در يونان و سپس در ايران گسترش يافت و براساس تاريخ، اطباء ايران و يونان طب سنتي را چندين بار دست به دست كرده اند. زماني كه ايراني ها موقعيت گسترش اين طب را نيافته اند در يونان گسترش يافته و زماني نيز اين فرصت به ايراني ها رسيده است، پس از ظهور اسلام با ورود تعاليم بهداشتي اسلام و طب اسلامي به قدرت طب سنتي به مراتب اضافه شده است و احاديث فراواني در مزيت حجامت و انواع آن آورده شده است، اما خوشبختانه با اين همه كش و قوس و چالش امروزه طب سنتي قدرتمند ايران توانسته است راه خود را باز كند و پس از چندين دهه تلاش بالاخره وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي بر آن شده كه از سال 1386 بشكل آكادميك و دانشگاهي متخصص طب سنتي پرورش دهد. هر چند كه از چهار سال قبل به تعداد بيست نفر جهت آموزش طب سوزني به چين اعزام داشته است ولي آموزش طب سنتي ايران TIM به طور رسمي از امسال شروع و بسيار راه گشا خواهد بود و اين فرصت براي پزشكان علاقه مند ايران فراهم شده كه به منابع عظيم اين طب دسترسي پيدا كرده و زير نظر اساتيد علاقه مند به آموزش كامل پرداخته و آنرا ضمن بكارگيري براي درمان بيماران، گسترش دهند. دوشادوش طب سنتي ايران، طب سوزني چين نيز توسط سازمان نظام پزشكي برابر توافق نامه اي كه با مركز بين المللي آموزش طب سنتي چين منعقد شده است، جهت آموزش كوتاه مدت پزشكان مهيا شده است امروزه واقعيت طب سنتي و بومي در دنيا برابر گزارش WHO اجتناب ناپذير است و همه دولتها موظف شده اند كه به امر آموزش و گسترش طب سنتي خود اقدام كنند. اما هنوز متأسفانه پزشكان زيادي در كشور ما هستند كه دريچه اميد و زندگي بخش به بيماران خود را صرفاً از داروهاي شيميايي مي بينند، بايد بدانيم كه بيشتر از 020 نوع درمان در دنيا وجود دارد كه طب شيميايي يكي از آنها است و عاقلانه است كه به ساير روش هاي درماني مثل طب گياهي،طب سنتي، آيور ودا، طب چيني، فتيله گذاري، دعا درماني، حجامت درماني، انرژي درماني، سنگ درماني، ماساژ درماني، فشار درماني، آروماتو تراپي، فصد، زالو درماني و... نيز حداقل توجهي داشته باشيم و به منابع عظيم طب سنتي به خصوص طب سنتي ايران توجه و مطالعه داشته باشيم.
لذا اشاره اي چند مختصر به آثار بعضي از دانشمندان و اطباء بنام ايران مي كنم:

1- ابوبكر محمد زكرياي رازي

كاشف الكل و جوهر گوگرد، در شعبان 125 هجري قمري در شهر ري متولد و در شعبان 331 هجري قمري در شهر ري فوت شده اند. مؤلفات و مصنفات رازي قريب به 327 اثر است كه 411 اثر آن در خصوص طب نگاشته شده است. مهم ترين اثر طبي ايشان الحاوي است كه تعداد مجلدات اين كتاب به اقوال مختلف از 81 جلد تا 07 جلد مختلف است. كتاب المنصوري دومين كتاب معتبر طبي رازي است كه مشتمل بر ده مقاله است و كتاب المرشد كه 92 فصل مي باشد. رازي به نظر مي رسد كه اولين طبيب بوده كه در خصوص آلرژي و بيماريهاي حساسيتي بحث كرده است رازي اولين كسي بوده كه مابين آبله و سرخك تشخيص اختراقي داده و آن را در كتاب الجدري و الحصبه آورده است.

2- ابوعلي سينا 

متولد 037 هجري قمري است و در سال 842 هجري قمري فوت كرده است آثار مؤلفات شيخ الرئيس به زبان فارسي 32 و به زبان عربي قريب 521 مي باشد كه مشهورترين كتاب ايشان قانون است كه سالها در دانشگاههاي پزشكي جهان تدريس شده است.

3- موفق الدين ابومنصور علي هروي

از اطباء مشهور قرن 4 و 5 هجري قمري است كه مهمترين كتاب وي الابنيه عن حقايق الادويه مي باشد كه از جمله قديمي ترين كتب خطي به زبان فارسي است.

4- ابوبكر ربيع بن احمد الاخويني البخارايي

از اطباء مشهور قرن 4 و 5 هجري قمري و همزمان با ابومنصور علي هروي است- نويسنده هدايه المتعلمين كه يك اثر بسيار ارزشمند به زبان فارسي است و مشتمل بر 020 باب است.

5- محمد مؤمن تنكابني

وي طبيب مخصوص شاه سليمان صفوي بوده و نويسنده كتاب مشهور تحفه حكيم مؤمن است. اين كتاب قريب سه قرن مورد مطالعه پزشكان و دانشگاهيان بوده است.

6- اسمعيل جرجاني

از پزشكان و دانشمندان نامدار ايران در سده 5 و 6 هجري قمري است. در سال 443 هجري قمري در گرگان زاده شد و در سال 153 هجري قمري دار فاني وداع گفت. آثار بسيار ارزشمندي از وي مانده است. مشهورترين آنها ذخيره خوارزمشاهي- خفيه علايي- اغراض الطبيه- از مشهورترين آنهاست.

7- محمد حسين عقيلي خراساني

ايشان از اطباء بزرگ ايران در قرن 21 بوده وآثار به جا مانده ايشان ارزش علمي وي را مشخص مي كند، كتابهاي ايشان از مفصل ترين كتب طبي، به جا مانده ايشان ارزش علمي وي را مشخص مي كند، كتابهاي ايشان از مفصل ترين كتب طبي، برجاي مانده است. دستور شفايي- قرابادين صغير- خلاصه الطب- زبده النكات في شرح الكليات- رساله درباره طحال