سفيران چهارگانه (خاص) - محمد بن عثمان بن سعيد عمري

دومين نايب از «نواب چهارگانه» امام زمان(عجل الله تعالي فرجه الشريف)، محمد بن عثمان، فرزند نايب نخست است. وي پيش از آن، در زمان حيات پدرش، از سوي امام عسكري(عليه السلام) به نيابت امام غايب معرفي شده بود. بدين صورت كه آن حضرت، هنگامي كه گروهي از شيعيان يمن در شهر «سامرا» به حضورش شرفياب شدند، عثمان بن سعيد را نزد خود فرا خواند و بر وكالت و وثاقت او تصريح كرد. سپس فرمود:
گواه باشيد عثمان بن سعيد عمري، وكيل من است و فرزندش محمد بن عثمان وكيل فرزند من، مهدي شما است.1
عثمان بن سعيد هنگام مرگ خود، به دستور حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) نيابت را به فرزند خود «محمد» سپرد. به علاوه خود حضرت ولي عصر(عليه السلام) نيز در توقيعاتي، به نيابت او تصريح فرمود.2
آن حضرت در توقيعي چنين فرمود:
ما براي خداييم و بازگشتمان به سوي او است. تسليم فرمان خدا و خشنود به قضاي الهي هستيم. پدرت سعادتمندانه زيست و نيكو از اين جهان، ديده بر بست. خداي رحمتش كند و او را به اوليا و موالي خود ملحق سازد! كه همواره در راه آنان كوشا بود و در چيزهايي كه او را به خدا نزديك سازد، تلاش فراواني داشت. خداوند تبارك و تعالي رويش را سفيد و درخشنده كند و لغزش‏هايش را ببخشد!.3
در بخش ديگري از آن توقيع فرمود:
از كمال سعادت او بود كه خداوند چون تو فرزندي را روزي‏اش ساخت كه جانشين او باشد و به امر او قيام كند.4
همچنين در توقيع ديگري فرمود:
... و اما محمد بن عثمان عمري، خداوند از او و پدرش خشنود و راضي باشد! همانا او مورد وثوق من و نوشته او، نوشته من است.5
محمد بن عثمان، به رغم مخالفت‏هايي كه از سوي مدعيان دروغين نيابت با وي صورت مي‏گرفت و با وجود فشارهايي كه از حاكمان و خلفاي آن دوران بر وي وارد مي‌شد، توانست جايگاه نيابت ولي عصر(عجل الله تعالي فرجه الشريف) را به گونه‌اي شايسته نگه داشته، امور واگذار شده را به شايستگي انجام دهد. او نگذاشت غاليان با ترفندهاي دروغين خود، شيعيان را متوجه خود سازند و نيابت او را متزلزل كنند؛ از اين رو دوستداران ائمه(عليهم السلام) هيچ‏گاه دربارة نيابت و وثاقت وي شك و ترديد نكردند.
نايب دوم، ميان نواب چهارگانه بيشترين ‏مدت را در جايگاه نمايندگي امام زمان(عليه السلام) به خود اختصاص داد و حدود چهل سال نايب و رابط بين امام و شيعيان بود؛ از اين رو توانست مسايل فقهي، كلامي، اجتماعي و... بيشتري از محضر حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) پرسيده، پاسخ‌هاي آن حضرت را در اختيار عموم مردم قرار دهد.

برخي ويژگي‌هاي نايب دوم

1. وي فرزند نخستين نايب بود؛ از اين رو از موقعيت نيابت به طور كامل آگاهي داشت.
2. همانند پدرش، از طرف دو امام به نيابت امام زمام(عليه السلام) نصب شده بود.
3. در مقايسه با ديگر نايبان، مدت زمان بيشتري نايب حضرت مهدي(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بوده است.
4. وي مرجع و پناهگاه شيعيان در مسايل كلامي، فقهي، اجتماعي و... بود.
5. افزون بر رسيدگي به امور شيعيان، از حساس‌ترين وظايف او در دوران نيابت، مبارزه با مدعيان دروغين نيابت بود.
ابوجعفر محمد بن عثمان، طبق ديدگاه مشهور، در سال 305 ق در آخر ماه جمادي الاولي وفات يافت.
قبر ابوجعفر محمد بن عثمان، در كنار قبر مادرش، بر سر راه كوفه در محلي كه خانه اش آن‌جا بود، واقع است. اين محل در سمت غربي بغداد است.6

پي نوشت ها:

1. ر.ك: شيخ طوسي، كتاب الغيبة، ص 356، ح 317.
2. ر.ك: شيخ صدوق، كمال الدين و تمام النعمة، ج 2، ص 510، ح 41؛ شيخ طوسي، کتاب الغيبة، ص 361.
3. همان، ص 188، ح 38.
4. پيشين.
5. شيخ طوسی, كتاب الغيبة، ص 362، ح 326.
6. غفارزاده، علي، پژوهشي پيرامون زندگاني نواب خاص امام زمان (عليه السلام)، ص230، به نقل از: كتاب الغيبة، ص366..