انواع گردشگری

جهانگردی بین‌المللی و گردشگری داخل کشور بین‌المللی و داخلی از دیدگاه سازمان جهانی جهانگردی، جهانگردی بین‌المللی با گردشگری داخلی (Internation tourism) متفاوت است و به محدودهٔ مرزی کشور مربوط می‌شود.

● براساس محدوده جغرافیائی

جهانگردی بین‌المللی و گردشگری داخل کشور بین‌المللی و داخلی از دیدگاه سازمان جهانی جهانگردی، جهانگردی بین‌المللی با گردشگری داخلی (Internation tourism) متفاوت است و به محدودهٔ مرزی کشور مربوط می‌شود.
ولی این بدان معنی نیست که هر مسافر بین‌المللی، یک بازدیدکننده تلقی شود. مسافر کسی است که برای خارج شدن از محل سکونت خود، سفر می‌کند؛ برای مثال کارگری که برای کار از مرز خارج می‌شود بازدیدکننده محسوب نمی‌شود. جهانگردی بین‌المللی همیشه، در وهله اول، از نظر اقتصادی مدنظر قرار می‌گیرد، زیرا این شکل گردشگری نقش مهمی در بازرگان و جریان ارزی ملت‌ها بازی می‌کند.
گردشگری داخلی نیز تحت‌الشعاع جهانگردی بین‌المللی است، با وجود این تصور بر این بود که اینگونه مسافرت‌ها اثر بین‌المللی ندارند و آمارهای تجاری همان کشور مربوط بوده و اهمیت دارند. بدیهی است که این دو گردشگری رابطه تنگاتنگی با هم دارند.
مسافران تحت تأثیر شرایط محیطی قرار می‌گیرند، و با توجه به عوامل خارجی مانند رشد نسبی درآمد واقعی، تفاوت قیمت بین کشورها و سیاست بین‌الملل، مسافرت‌های داخلی جای خود را به جهانگردی بین‌المللی می‌دهند و یا برعکس. در چند دههٔ گذشته، در بسیاری از کشورهای غربی روزهای تعطیل تبدیل به سفرهای بیرون شهری شده‌اند و این به علت بالا رفتن استاندارد زندگی و کسب درآمدهای اضافی است؛ در حالی که در کشورهای در حال توسعه گردشگری داخلی افزایش یافته است.

● مسافرت‌های منطقه‌ای

منطقه به بخش کوچک جغرافیائی از یک ناحیه گفته می‌شود که با شاخصی معین یا با چارچوب مرجعی موثق مشخص می‌شود. در حقیقت جهانگردی منطقه را به سه دسته تقسیم می‌کنند. نخست، موقعیت جغرافیائی منطقه که برای مثال می‌توان به مناطق ”شمال“ یا ”شرق“ اشاره کرد.
دوم، نواحی (مناطق) اداری، مانند ”استان X“. سوم منطقه‌ای که از نظر فیزیکی دربرگیرندهٔ طبیعت بیشتری است، برای مثال ”حوزه دریاچه“ یا ”حوزه اقیانوس آرام“. از نظر در دسترس بودن و قابل استفاده بودن می‌توان به چند دسته‌بندی دیگر اشاره کرد، برای نمونه ”منطقه روستائی“ یا ”منطقه ساحلی“. مقصود از مسافرت‌های بین منطقه‌ای، مسافرت‌هائی است که بین مناطق مختلف صورت می‌گیرد، حال این مناطق در یک استان یا ایالت، یک کشور و یا در مناطق مختلف دنیا باشد.
از طرفی، مسافرت‌های درون منطقه‌ای به مسافرت‌هائی که در داخل یک منطقهٔ مشخص صورت می‌گیرد، اطلاق می‌شود (حال این منطقه بومی باشد یا در سطح بین‌المللی). برای مثال، می‌توان به مسافرت‌های بین کشورهای آسیای شرقی اشاره کرد.

● گردشگری درون‌مرزی یا برون‌مرزی

در هر حوزه‌ای متناسب با منطقهٔ موردنظر (منطقهٔ بومی، کشوری، یا گروهی از کشورها) سه نوع جهانگردی دسته‌بندی می‌شود:
▪ گردشگری داخلی، به ساکنان منطقه‌ای خاص اطلاق می‌شود که فقط در منطقه‌ٔ مربوطه سفر می‌کنند (مانند بازدیدکنندگان
▪ گردشگری درون‌مرزی، به افرادی غیر از ساکنان منطقه‌ای خاص گفته می‌شود که مانند بازدیدکنندگان از محل دیدن می‌کنند.
▪ گردشگری برون‌مرزی، افراد ساکن یک منطقه که به منطقه‌ای غیر از منطقهٔ سکونت خود سفر می‌کنند.
اگر معیار سنجش را کشور قرار دهیم می‌توان عبارت‌های جهانگردی ”بومی (داخلی)“، ”درون مرزی“ و ”برون‌مرزی“ را به روش‌های مختلفی ترکیب کرد و سه دسته‌بندی زیر را ارائه داد:
- گردشگری داخلی، که شامل گردشگری داخلی و درون‌مرزی می‌شود.
- گردشگری ملی، که شامل گردشگری داخلی و گردشگری برون‌مرزی می‌شود.
- جهانگردی بین‌المللی، که شامل گردشگری درون‌مرزی و برون‌مرزی می‌شود.
باید توجه داشت که این عبارت‌ها (درون‌مرزی، برون‌مرزی، داخلی، ملی و جهانگردی بین‌المللی) بر مبناء معیار قرار دادن کشور به‌عنوان مرجع سنجش، ارائه شده‌اند. در ضمن، بعضی مناطق از نظر سیاسی، که از کشور کوچک‌تر هستند و با ایالت فرق می‌کنند، نیز بدین‌گونه دسته‌بندی می‌شوند. مانند جامعه مشترک‌المنافع پوارتوریکو و جامعه مشترک‌المنافع جزایر شمالی ماری‌یانا که هر دو بخشی از ایالات‌متحده آمریکا می‌باشند. (سازمان جهانی جهانگردی

● انواع جهانگردی با توجه به انگیزه

براساس تعاریف سازمان جهانی جهانگردی، جهانگرد کسی است که به سرزمین یا کشوری غیر از محل اقامت دائمی خود مسافرت می‌کند و دست‌کم یک شب و حداکثر یک سال در آنجا می‌ماند و دلیل عمدهٔ مسافرت او تفریح، استراحت، دیدار بستگان، درمان، زیارت اماکن مقدس، بازدید از آثار تاریخی و مراکز هنری و فرهنگی، شرکت در مسابقات ورزشی یا تماشای آن، دیدن نمایشگاه‌های بازرگانی یا مراکز فعالیت‌های اقتصادی و شرکت در همایش‌ها و نشست‌ها است.
۱) همایش‌ها
به برکت ارتباط و دوستی میان ملل و از سوی دیگر، بروز مشکلات گوناگون اقتصادی، سیاسی، نظامی، فرهنگی و ... در سطح ملی و بین‌المللی هر ساله نشست‌ها و گردهمائی‌های بسیاری در گوشه و کنار جهان، برای یافتن راه حل مسائل و بستن پیمان‌ها، برگزار می‌شود و هزاران تَن از نمایندگان دولت‌ها و ... در این گردهمائی‌ها شرکت می‌کنند.
۲) اقتصادی و بازرگانی
به گواهی تاریخ، انسان از بَدو پیدایش، همواره در پی معاش و تأمین نیازهای زندگی، مسکن و محل اقامت دائمی خود را ترک می‌کرده و برای مبادلهٔ کالا و دست‌ ساخته‌های خویش با سایر نیازمندی‌های زندگی راهی شهرها و کشورهای دیگر می‌شده است.
هر سال و هر ماه، در سراسر گیتی، در شهرها و کشورهای گوناگون، نمایشگاه‌هائی برای معرفی کالاهای تولید شده برگزار می‌شود و گروه کثیری از بازرگانان یا مردم عادی برای آشنائی با آخرین دستاوردهای صنایع و کشاورزی و بازاریابی برای این کالاها به نمایشگاه‌ها مراجعه می‌کنند. هم‌اکنون و به‌ویژه به‌سبب رونق روابط بازرگانی میان کشورهای مختلف، برپائی نمایشگاه‌های محلی، منطقه‌ای، ملی و بین‌المللی بسیار رایج است و میلیون‌ها تَن از این نمایشگاه‌ها دیدن می‌کنند.
۳) ورزشی
هم‌زمان با پیشرفت‌هائی که در تمامی شئون زندگی انسان روی داده است، ورزش و امور مربوط به تقویت جسم - که تأثیر بسزائی در سلامت روح دارد، بسیار گسترش یافته است.
پیدایش رشته‌های مختلف ورزشی، ذوق و شوق مردم به‌ویژه جوانان به ورزش و دیدن مسابقات ورزشی امروزه به‌صورت یکی از فعالیت‌های تفریحی - آموزشی - فرهنگی مردم جهان درآمده است. هم‌اکنون از ورزش و مسابقات ورزشی برای ایجاد مودت و دوستی میان ملت‌ها، گفتگوی تمدن‌ها و مبارزه با فساد استفاده می‌شود. از این‌رو، هر ساله میلیون‌ها پیر و جوان برای شرکت در مسابقات ورزشی یا دیدن آنها راهی سرزمین‌ها و کشورهای جهان می‌شوند.
۴) تاریخی و هنری و فرهنگی
هر ساله تعداد بی‌شماری از مشتاقان برای دیدار یادمان‌های تاریخی، جشنواره‌های هنری و مراکز فرهنگی به سراسر جهان به‌ویژه به کشورها و سرزمین‌های تاریخی سفر می‌کنند. این جهانگردان که معمولاً به سراسر جهان و به‌ویژه به کشورها و سرزمین‌های تاریخی سفر می‌کنند. این جهانگردان که معمولاً منزلت فرهنگی و علمی ویژه‌ای دارند و تعداد کثیری از جهانگردان را تشکیل می‌دهند، گاه در گردهمائی‌های فرهنگی - تاریخی شرکت می‌نمایند و از گنجینه‌ها، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها بازدید می‌کنند.
۵) مذهبی
بدون تردید، یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین عوامل و انگیزه‌های مسافرت انسان باورهای مذهبی و احساسات دینی بوده است. انسان از ابتدای تاریخ مکان‌هائی را مقدس می‌دانسته است و به‌منظور تأمین نیازها و خواسته‌های روحی، روانی و مادی خود و از ترس بلایای طبیعی و غیرطبیعی که زندگی او را تهدید می‌کرده، به زیارت و دیدن آن مکان‌های مقدس می‌رفته است.
مثلاً کعبه بتخانهٔ اعراب پیش از اسلام بوده و با پیدایش اسلام زیارتگاه میلیون‌ها مسلمان شده است. بودائیان، سیک‌ها، مسیحیان و قوم یهود نیز برای زیارت مکان‌های مقدس خویش مسافرت می‌کنند. جهانگردی با این انگیزه نیز رونق فراوان دارد. عبادت‌گاه‌هائی نظیر مساجد، آرامگاه پیشوایان مذهبی، کلیساها و ... هر ساله پذیرای میلیون‌ها معتقدان خود هستند.
۶) درمانی و بهداشتی
از دیرباز انسان به خواص آب‌های معدنی برای شفای بیماری‌های پوستی، مفصلی و تأثیر آب و هوا در تسکین آلام روحی و روانی پی برده است. رومیان باستان برای استفاده از آب‌های معدنی به جزیرهٔ سیسل و لمباردی سفر می‌کردند.
هم‌اکنون تأسیسات بی‌شمار آب گرم معدنی در نواحی مختلف ایتالیا، فرانسه، آلمان و ... وجود دارد که پذیرای میلیون‌ها جهانگرد طالب آب‌درمانی است. بسیاری از بیماران نیز برای مداوا به مراکز مهم و معتبر پزشکی در کشورهای پیشرفته یا مراکز و پایتخت کشورهائی که از امکانات بهداشتی و درمانی بهره‌مند هستند، مراجعه می‌کنند. این نوع جهانگردی نیز اعتبار و رواج فراوانی دارد.
۷) تفریح، استراحت و دیدار بستگان
محیط پُرهیاهو و آلوده و یکنواخت شهرهای امروزی، موجب فرسایش روحی و جسمی انسان می‌شود و بدیهی است که این امر در بازده کار او بسیار مؤثر است، بنابراین، گرایش به ایجاد تنوع در محیط زندگی و فرار از فضای پُرتنش شهر کنونی از یک سو و عشق انسان به زیبائی‌های طبیعت او را به ترک محیط کار و زندگی دائمی خود وا می‌دارد.
هر سال و هر ماه و هر روز میلیون‌ها انسان، فارغ از هرگونه تکلف، هنگام تعطیلات یا فراغت از کار، به‌سوی کرانه‌های زیبای دریاها، نواحی خوش آب و هوای روستاها و ... رهسپار می‌شوند و در آغوش طبیعت، خستگی و فرسودگی جسمی و روحی خود را بهبود می‌بخشند. شاید انگیزهٔ استراحت و تمدد اعصاب، تفریح دیدار آشنایان و بستگان مهم‌ترین عامل و انگیزهٔ جابه‌جائی و مسافرت انسان در جهان کنونی باشد.

● جهانگردی از نظر نوع مسافرت

چگونگی شکل مسافرت از نظر انفرادی، خانوادگی یا جسمی وجه‌تمایز دیگری میان مسافرت‌های داخلی یا خارجی است.
۱) مسافرت‌های جمعی
معمولاً پاره‌ای از بنگاه‌های مسافرتی، ضمن فروش بلیط مسافرت ”تور“ مسافرتی نیز برگزار می‌کنند. این بنگاه‌ها با عرضه‌کنندگان خدمات جهانگردی در مقصد گفتگو می‌کنند و با گرفتن تخفیف‌های کلی، ضمن اجارهٔ وسائلی چون هواپیما، کشتی و خودروهای بزرگ جمعی برای سفر از مبداء به مقصد و بالعکس، خدمات مؤسسه‌هائی مانند مهمان‌سراها، غذاسراها، اماکن تفریحی و ... را در مقصد می‌خرند و به مشتریان خود ارائه می‌دهند.
تفاوت مهمی که میان مسافرت‌های فردی و جمعی وجود دارد این است که در مسافرت‌های جمعی، افراد هیچ‌گونه اختیاری از نظر برنامه‌ریزی مسافرت ندارند، بلکه مسئولان بنگاه‌ها برای مسافرت برنامه‌ریزی می‌کنند و مقاصد مسافرت، نوع مهمان‌سرا، غذاسراها و اماکن دیدنی و تفریحی را تعیین می‌نمایند. این نوع مسافرت برای کسانی که با مقصد آشنائی ندارند یا به خارج از کشور سفر می‌کنند و کسانی که زبان نمی‌دانند نسب به مسافرت آزاد یا انفرادی برتری دارد، اما مسافران در مورد گزینش مقصد، مدت توقف در مقصد و ... آزادی عمل ندارند.
۲) مسافرت‌های انفرادی و خانوادگی
در این‌گونه سفرها که فرد یا افراد یک خانواده یا چند نفر از آشنایان و بستگان براساس توافق مسافرت می‌کنند، برنامهٔ مسافرت به میل و خواست همسفران تهیه می‌شود و بنا به توافق خود آنها تغییر می‌کند. چه بسا در این نوع مسافرت هدف‌های موردنظر و مقاصد مسافرت بارها تغییر کند. انتخاب نوع وسیلهٔ نقلیه، نوع اقامتگاه، پذیرائی، غذاخوری، مدت سفر و ... خواست مسافران بستگی دارد.