نویسنده: راضیه محمّدزاده
محبت و علاقه، درخواست طبیعی کودک است و از راه آن باید چشمش به دنیای آینده روشن گردد و راه زندگی در دل او زنده شود. محبت نیاز اساسی برای ادامه‌ی حیات طفل است.
نوع محبتی که فرزند می‌طلبد با دیگر افراد فرق دارد.
محبت والدین حتی سرنوشت زندگی طفل را معین می‌سازد. بر اساس بررسی‌ها یکی از عواملی که به هنگام بیماری در درمان طفل مؤثر است، مهر و محبت والدین می‌باشد.
ا- احادیثی چند در این زمینه (1)
- فرزندان خود را زیاد ببوسید زیرا با هر بوسه برای شما مقام و مرتبتی در بهشت فراهم می‌آید که فاصله‌ی میان هر مقامی پانصد سال است.- نگاه کردن پدر و مادر به فرزندش ثواب آزاد کردن یک انسان را دارد.
رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمودند: به بزرگ‌سالان خود احترام کنید و نسبت به کودکان خویش ترحم و عطوفت نمایید.
امام صادق (علیه السلم) فرمودند: مردی که نسبت به فرزند خود محبت بسیار دارد مشمول رحمت و عنایت مخصوص خداوند بزرگ است.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنان رئوف و مهربان باشید.
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: آن کس که فرزند خود را ببوسد، حسنه‌ای در نامه‌ی عمل او ثبت خواهد شد و آن کس که فرزند خود را شاد کند خداوند او را در قیامت مسرور می‌نماید.
پیامبر اکرم در جواب کسی که فرمود من ده فرزند دارم و هرگز آنان را نبوسیده‌ام، فرمودند: ... خداوند ریشه‌ی رحمت و شفقت را از قلب تو کنده است.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: بوسه زدن به چهره‌ی کودک از مهر و محبت سرچشمه می‌گیرد و موجب عنایت پروردگار است و بوسیدن دست پدر و مادر نیز عبادت است.
حضرت صادق (علیه‌السلام) فرمودند: چه بسا خداوند به خاطر مهر و نوازش فرزند پدر را مورد عفو و بخشش قرار دهد.
حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: فرزندان ما پاره‌های جگر ما هستند.
در کتاب مکارم‌الاخلاق از کتاب محاسن نقل کرده که حضرت موسی از خداوند پرسید که افضل اعمال کدام است؟ فرمود: مهم‌ترین اعمال دوست داشتن اطفال است، زیرا من آنان را با سرشتی پاک آفریده‌ام و فطرت آنان را با توحید و خداشناسی آمیخته و سرشته‌ام.
2- کمبود محبت یا فقدان
فقدان محبت زمینه را برای ابتلائات بسیار چون بی‌اشتهایی، بی‌خوابی، فریاد در هنگام خواب، تر کردن رختخواب در روز و شب، تقلیدهای بی‌مورد، ادا و اطوارهای ناصواب برای نمایاندن خود، جلب محبت و لوس بازی فراهم می‌کند. به خصوص در 4 سال اول باعث اضطراب، تشویش، عصبانیت، نارضایتی، منزوی شدن، تندخویی وخشونت می‌شود. (ناهنجاری‌های روانی) زیرا در این فاصله طفل بیشتر از هر وقت دیگر متکی به والدین است.طفلی که از مادر محبت نمی‌بیند عصبانی و ناراضی است، دچار تندخویی و خشونت است، به هیچ کس رحم و شفقت ندارد و نسبت به همه‌چیز و همه کس بدخواه است. احساسات او در مسیر غلط و توجه او منحصراً در مسیر رفع نیاز شخصی است. به هر محبت تصنعی یا واقعی تسلیم می‌شود. راز انحراف بسیاری از دختران و تسلیم آنها به فحشا و نیز هم جنس بازی پسران بر این اساس می‌تواند قابل توجیه باشد، زیرا او با دنیایی از مهر و محبت جدید مواجه و فوراً تسلیم می‌شود.
عدم قدرت در غلبه بر احساسات، وجود غم‌زدگی و ماتم، چهره‌ای زرد و پژمرده، اضطرابات، بدبینی‌های پیاپی و منفی بافی‌ها، ولگردی‌ها، عقب ماندگی‌ها، بزه‌کاری‌ها، جنایت‌ها و تبهکاری‌ها تا حدود زیادی مربوط به عواطف تعدیل نشده است. به خصوص کمبود عاطفه و هم چنین ناراحتی‌های پوستی، بی‌اشتهایی به غذا، گریز از خانه، بیرون رفتن از خانه و ناراحتی‌های بلوغ از عوارض کمبود محبت است.
3- افراط در محبت
یکی از نتایج زیاده‌روی در محبت پیدایش «عقده‌ی حقارت» است. اطفالی که بیش از اندازه مورد مهر و محبت واقع می‌شوند لوس و از خود راضی بار آمده و در طول ایّام حیات، به خصوص مواقع برخورد با مشلات زندگی و سختی‌ها دچار احساس حقارت و پستی می‌شوند و به اعمال ناشایسته دست می‌زنند.در بعضی مواقع ناراحتی‌های روحی و فشارهای روانی کار آنها را به دیوانگی و یا خودکشی می‌کشاند. زیرا چنین اطفالی که پدر و مادر بی‌قید و شرط به خواسته‌های خوب و بد آنها جامه‌ی عمل می‌پوشانند، دیکتاتور و از خود راضی بار آمده و روحی ضعیف و روانی زود رنج دارند. در نتیجه از دوران کودکی تا پایان عمر در مقابل کوچک‌ترین ناملایمات و ضعیف‌ترین ناکامی آزرده خاطر و ناراحت می‌شوند و در نبردهای زندگی زود شکست می‌خورند.
محبت‌های بی‌حساب سبب طفیلی بار آمدن و درهم شکستن اعتماد به نفس و حس استقلال و مسؤولیت شخصی می‌شود. در بزرگی چون توقعات آنها، در جامعه خریدار ندارد، دچار اضطراب و هیجان گشته و سرانجام عقده‌ی حقارت پیدا می‌کنند.
امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرمایند: بدترین پدران کسانی هستند که در نیکی و محبت نسبت به فرزندان خود از حد تجاوز کرده و به زیاده‌روی و افراط می‌گرایند.
از علایم دیگر آن، پر توقع و لوس بودن، عدم احساس مسؤولیت، کاهش رشد عقلی و تجاوز به حقوق دیگران می‌باشد.
کودک نیازمند است از محبت متعادل برخوردار گردد.
حدیث: بهترین پدران کسانی هستند که حب فرزند را از حساب تربیت جدا سازند، فرزندان خود را صمیمانه دوست بدارند ولی با چشم واقع‌بین عیوب و صفات ناپسند آنها را ببینند و با روش عاقلانه به اصلاح آنها قیام کنند و بهترین محبت، محبت توأم با انضباط است.
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: هنگامی که کسی را دوست می‌دارید محبت خویش را اظهار کنید. اظهار مبحت صلح و صفا به وجود می‌آورد و شما را به هم نزدیک می‌سازد.
قرآن: «الَّذِینَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبّاً لِلَّهِ» (2)
کسانی که ایمان آوردند محبتشان به خدا بیشتر است.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: هل الدین الاّ الحبّ مگر دین غیر از محبت چیز دیگری است.
6- شرایط محبت
1- میزان محبت متناسب با سن کودک باشد.2- از محبت‌های سرسری پرهیز شود. کودک به صداقت احتیاج دارد. سعی شود عواطف کودک شناخته شود و بر اساس آنها عمل شود.
3- محبت و حمایت کودک نباید به صورت تطمیع و رشوه باشد (مثلاً اگر این کار را کردی، تو را دوست دارم، بلکه خوشحال می‌شوم بهتر است).
4- محبت باید به موقع و به جا باشد و تحسین کار امروز کودک نباید به فردا موکول شود.
5- مهر ورزی‌ها بیشتر عملی باشد تا زبانی (کم‌تر بگویید مهربان باش، در عمل زمینه‌ها را برایش فراهم کنید).
6- محبت در حضور و غیاب فرزندان یکسان باشد.
7- محبت و خشونت پدر و مادر متناسب باشد.
8- محبت اثر سوء نداشته باشد.
9- بلا شرط باشد یعنی به خاطر زیبایی، رشد، شیرین زبانی، هوش سرشار و استعداد و... نباشد.
10- محبت سرشار باشد، آن چنان که کل وجود او را در خود غرق کند.
5- آثار محبت
1- سازندگی2- روح همکاری و تعاون و نیکی کردن
3- شکل گیری شخصیت
4- پای‌بندی به زندگی و اخلاق
5- عشق از بخیل، بخشنده و از ناشکیبا و بی‌طاقت، متحمل و شکیبا می‌سازد
6- مرهمی برای دل‌های رنجور
7- خاموش کردن کینه‌ها
8- تنبل را چالاک و زرنگ می‌سازد
9- باهوشی کودک
آثار جسمانی
کسانی که دلشان با نور محبت روشن و روحشان با حرارت مهر گرم است دستشان نمی‌لرزد، پایشان نمی‌لغزد، تنشان خسته نمی‌شود و از هیچ چیز نمی‌ترسند. این کودکان با هوش‌ترند، سالم‌ترند. وقتی محبت و انضباط با هم بیامیزند، تربیت پدید می‌آید. اگر محبت و قانون در هم آمیخته شود اثر پذیری، فوق‌العاده است. رمز موفقیت انبیا همین است.6- طرق مهر ورزی
1- فرزند به همان میزان که مهر می‌بیند باید وادار شود که مهر را ابراز کند، اگر خواهان محبت والدین است باید نسبت به خواهر یا برادر کوچک‌تر علاقه نشان بدهد.2- هیچ یک از پدر و مادر نکوشند که محبت و مهر کودک را انحصاری خود کنند.
3- مهرورزی والدین نباید مانعی برای مصونیت کودک از امرها و نهی‌ها شود.
آن جا که جای مهر است مهربان باشند و امر و نهی‌ها را نیز در جای خود انجام دهند.
4- طبق سلیقه خودش ابراز کند.
5- دو جانبه باشد، هم ببیند هم ابراز کند.
7- طرق اعمال محبت به کودک
پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) حسنین (علیهما‌السلام) را می‌بوسیدند و آنها را بر دوش خود سوار می‌کردند.1- پدر و مادر فرزند خود را ببوسند او را در آغوش بگیرند، بر سر او دست بکشند و نوازشش کنند. (سعی کنید پیشانی او را ببوسید نه گونه‌اش را، بعد از 7 سالگی فشردن نباشد).
2- گاه به صورت تشویق و تحسین انجام گیرد. مانند خرید لباس یا اسباب‌بازی و غذاهای موردعلاقه‌ی او.
3- بی‌جا نباشد، با تشویق به حرکات و فعالیت او باشد.
4- به خاطر دل‌سوزی نباشد.
5- بیداری بر بالای سرش به هنگام بیماری.
6- آن چنان که او احساس نکند مظلوم است.
7- تبسم کردن.
سلام کنید، به حرف‌هایش گوش کنید، فرصت بحث بدهید، نکته‌ی جالبی دیدید تحسین کنید و احساسات او را جریحه‌دار نکنید.
اثرات نوازش‌های مادرانه:
سازندگی، روح همکاری و تعاون، نیکی کردن و شکل‌گیری شخصیت. محبت به کودک دل و جرأت می‌دهد، روحیه‌ی او را در برخورد با مشکلات و مصایب و از جمله بیماری‌ها قوی می‌سازد. در آینده او فردی صمیمی و مهرورز و با دیگران در جوشش است. مادر نگوید اگر محبت کنم او لوس می‌شود و یا سوء استفاده می‌کند. روان‌شناسان گفته‌اند که اگر بچه لوس شود و یا از محبت سوء استفاده کند بهتر از آن است که محبت در دل باشد و بروز داده نشود. (3)پی‌نوشت‌ها:
1. علامه مجلسی، حلیة المتّقین، ص 89-87.
2. سوره‌ی بقره آیه‌ی 165.
3. با استفاده از: برگرفته از حدیث تربیت از سخنان چهارده معصوم - سینکلر، ادوارد، دنیای کوچک بزرگ من - خلیلیان، سید خلیل، با دنیای کودک آشنا شویم - سخنرانی دکتر قائمی، مدرسه نیکان - دکتر استابرد، میریام، همه کودکان تیز هوشند اگر...
محمّدزاده، راضیه، (1393)، مادر اگر این گونه می‌بود، تهران: منیر، چاپ پنجم
