اسدآباد، چشم انداز تاریخ و اقوام ایرانی
در غرب همدان دامنه ای وجود دارد که به گردنه اسدآباد مشهور است و در دل آن شهرستانی قرار گرفته است به نام اسدآباد. این شهرستان از شمال به شهرستان قروه از شهرهای استان سنندج، از شمال غربی به استان کرمانشاه شهرهای سنقر و کنگاور، از جنوب شرقی به شهرستان تویسرکان و از شرق و شمال شرقی به شهرستان بهار محدود می شود.
از لحاظ ناهمواری، اسدآباد را می توان به ۳ قسمت دشت، کوهپایه و کوهستان تقسیم کرد.
اما به دلیل این که بیشتر منطقه را جلگه های حاصلخیز تشکیل داده است می توان اسدآباد را جزو مناطق جلگه ای نیز به شمار آورد.
از ارتفاعات مهم اسدآباد، می توان به کوه آلما بلاغ با ارتفاع ۲۹۹۷ متر که یکی از قله های مرتفع الوند و پیش کوه های زاگرس است و کوه های قراول خانه، رزیله و کرکس در انتهای دره خنداب، امروله اشاره کرد.
آب و هوای این شهرستان نسبتاً سرد، ولی نسبت به مرکز استان و اطراف تا اندازه ای گرمتر است. در برخی از مواقع سال باد سردی معروف به باد کور از سمت روستای گذر کجین می وزد که بسیار سرد است.
چشمه سارهای فراوانی در دشت اسدآباد وجود دارد که برخی از آنها مأوای پرندگان و جانوران است. آب های موجود در منطقه اعم از چشمه سارها و سراب ها به طور کلی گوارا و مطبوع هستند و از لحاظ سبکی و نداشتن هرگونه مواد معدنی زاید، از آب های کم نظیر مناطق غرب ایران به شمار می آیند. مهم ترین رود جاری در این شهرستان رودخانه دربند (شهاب) است که از منطقه چهاردولی سرچشمه می گیرد و سپس به گاماسیاب می پیوندد. غیر از این رود، رودهای فصلی دیگری نیز وجود دارند که اکثر آنها در بهار یا پس از آن خشک یا به صورت باتلاق در می آیند.
اسدآباد شهری است باستانی که در قدیم نام آن آدراپانا یا ادربنه کهن بوده که ایزو دور خاراکی در کتاب خود موسوم به راهنامه پارتی از آن نام برده است. این شهر در دوره قرون وسطی و حتی در دوره مغول، آباد و پرجمعیت بوده و احتمالاً در حمله مغول متحمل آسیب و ویرانی نشده است. مورخان از اسدآباد به نام شهری پرجمعیت نام برده اند.
بعد از غلبه لشکر اعراب بر یزدگرد سوم، اهالی شهر تسلیم نشدند و بعد از مقاومت زیاد متواری شدند. در نتیجه شهر سقوط کرد و روبه ویرانی نهاد. دیری نگذشت که به فرمان سعدبن وقاص تقریباً در محل امروزی، شهر جدیدی به نام سعدآباد، بنا شد که همین اسدآباد کنونی است.
اسدآباد، شهری کوهستانی با چشم اندازی بسیار زیبا و رویایی در دشتی زیبا از ارتفاعات الوند با آب و هوای مطلوب و طبیعت سرسبز و حاصلخیز است.
از نظر تاریخی اسدآباد به دلیل نزدیکی به همدان در زمان های قدیم مرکز تمدن بوده است. آثار و نشانه هایی از تمدن بزرگ ایران در آن به چشم می خورد. پیدایش سکه ها و مجسمه های دوران هخامنشی و سکه هایی از اتابکان لرستان در عمق ۶ متری زمین، خمره های سفالی، آجرهای قالب بزرگ، آثار تمدن بعد از اسلام، خطوط کوفی حک شده در سنگ های مزارها و کتیبه ای در دربند و چهاردولی، نشان از قدمت این منطقه دارد.
زبان فارسی در اسدآباد شکسته، منشعب از زبان سانسکریت، هند و اروپایی است و کلمات پارسی سره باستان در زبان بومی رایج است. تأثیرات کلمات عربی به علت ایجاد این شهرستان از سوی سعد وقاص و جاگیری اهل کوفه در این منطقه، در این زبان مشهود است. برخی از قوم های ساکن در این شهرستان خاستگاه نژادی دیگری دارند، مثلا طایفه قهرمانی ها که به طایفه (کخا) معروف هستند ریشه و نژاد اصلی شان به ایل زرگر اصفهان می رسد.
فتوحی ها نیز ریشه شان به ایل نشین های جمهور می رسد. خاستگاه نژادی طایفه صوفیان و سبزه ای ها ترک، طایفه جمالی ها عرب و طایفه سهرابی ها به گروس می رسد. مجهودی ها در اصل ریشه شیرازی دارند. حیدری ها همگی از نژاد کرد هستند. ترابیان ها خاستگاه همدانی دارند. کردهای منطقه کلیایی نیز ۲ دسته اند، تعدادی از آن ها لرهایی هستند که از منطقه لرستان به این منطقه مهاجرت کرده و تعدای از آنها در زمره کردهای اصیل منطقه قرار می گیرند. ترک هایی که در روستای حسام آباد زندگی می کنند ریشه اصلی آنها شیرازی است، که در زمان قاجار به خاطر درگیری با حکومت وقت به منطقه ای به نام ناصرآباد بین موسی آباد و حسام آباد وارد شده و تعدادی در کرمانشاه و سنندج پراکنده می شوند. این گروه معروف به شنی هستند که صاحب لشگر بوده و با حکومت مخالفت می کردند.
به عنوان مثال، می توان از روستای مزرعه بید نام برد که اصالت شان ترک است، اما حدود۲۰ خانوار لر از لرستان به آنجا مهاجرت کرده و تعدادی نیز در قاسم آباد لک ، صادق آباد و تازه کن مستقر و پراکنده شده اند و این لرها همگی ترک شدند و عامل دیگر رواج زبان ترکی در این شهرستان، نزدیکی با روستاهای بلوک بهار هستند که گویش ترکی دارند.
تعدادی از روستاهای این شهرستان از جمله اهالی روستاهای خنداب و قاسم آباد به زبان لکی که برخی به اشتباه آن را مخلوطی از کردی و لری می شناسند، صحبت می کنند.
اسدآباد زادگاه بزرگان بسیاری بوده است که از جمله معروف ترین آنها سیدجمال الدین اسدآبادی، روشنفکر مسلمان که تلاش بسیاری در اتحاد ملل مسلمان و همچنین آگاهی بخشی به مردم داشته است.
شاعرانی همانند عبدالجبار معتزلی که در قرن چهارم هجری می زیسته، محزون اسدآبادی و روح القدوس نیز از جمله شعرای بنام این شهر است. استاد سجادی، هنرمند خطاط مشهور اسدآبادی را می توان یکی از چهره های ماندگار این شهر به حساب آورد.
شهدای دفاع مقدس که با نثار جان خود بر گردن ما حق بزرگی دارند نیز از جمله افتخار آفرینان این سرزمین به شمار می آیند. در چند سال گذشته اسدآباد نیز پا به پای سایر مناطق به نسبت امکانات موجود دانشجویان زیادی تحویل اجتماع داده که هم اکنون بسیاری از آنان از اساتید دانشگاه های معتبر کشور هستند.
از لحاظ ناهمواری، اسدآباد را می توان به ۳ قسمت دشت، کوهپایه و کوهستان تقسیم کرد.
اما به دلیل این که بیشتر منطقه را جلگه های حاصلخیز تشکیل داده است می توان اسدآباد را جزو مناطق جلگه ای نیز به شمار آورد.
از ارتفاعات مهم اسدآباد، می توان به کوه آلما بلاغ با ارتفاع ۲۹۹۷ متر که یکی از قله های مرتفع الوند و پیش کوه های زاگرس است و کوه های قراول خانه، رزیله و کرکس در انتهای دره خنداب، امروله اشاره کرد.
آب و هوای این شهرستان نسبتاً سرد، ولی نسبت به مرکز استان و اطراف تا اندازه ای گرمتر است. در برخی از مواقع سال باد سردی معروف به باد کور از سمت روستای گذر کجین می وزد که بسیار سرد است.
چشمه سارهای فراوانی در دشت اسدآباد وجود دارد که برخی از آنها مأوای پرندگان و جانوران است. آب های موجود در منطقه اعم از چشمه سارها و سراب ها به طور کلی گوارا و مطبوع هستند و از لحاظ سبکی و نداشتن هرگونه مواد معدنی زاید، از آب های کم نظیر مناطق غرب ایران به شمار می آیند. مهم ترین رود جاری در این شهرستان رودخانه دربند (شهاب) است که از منطقه چهاردولی سرچشمه می گیرد و سپس به گاماسیاب می پیوندد. غیر از این رود، رودهای فصلی دیگری نیز وجود دارند که اکثر آنها در بهار یا پس از آن خشک یا به صورت باتلاق در می آیند.
اسدآباد شهری است باستانی که در قدیم نام آن آدراپانا یا ادربنه کهن بوده که ایزو دور خاراکی در کتاب خود موسوم به راهنامه پارتی از آن نام برده است. این شهر در دوره قرون وسطی و حتی در دوره مغول، آباد و پرجمعیت بوده و احتمالاً در حمله مغول متحمل آسیب و ویرانی نشده است. مورخان از اسدآباد به نام شهری پرجمعیت نام برده اند.
بعد از غلبه لشکر اعراب بر یزدگرد سوم، اهالی شهر تسلیم نشدند و بعد از مقاومت زیاد متواری شدند. در نتیجه شهر سقوط کرد و روبه ویرانی نهاد. دیری نگذشت که به فرمان سعدبن وقاص تقریباً در محل امروزی، شهر جدیدی به نام سعدآباد، بنا شد که همین اسدآباد کنونی است.
اسدآباد، شهری کوهستانی با چشم اندازی بسیار زیبا و رویایی در دشتی زیبا از ارتفاعات الوند با آب و هوای مطلوب و طبیعت سرسبز و حاصلخیز است.
از نظر تاریخی اسدآباد به دلیل نزدیکی به همدان در زمان های قدیم مرکز تمدن بوده است. آثار و نشانه هایی از تمدن بزرگ ایران در آن به چشم می خورد. پیدایش سکه ها و مجسمه های دوران هخامنشی و سکه هایی از اتابکان لرستان در عمق ۶ متری زمین، خمره های سفالی، آجرهای قالب بزرگ، آثار تمدن بعد از اسلام، خطوط کوفی حک شده در سنگ های مزارها و کتیبه ای در دربند و چهاردولی، نشان از قدمت این منطقه دارد.
زبان فارسی در اسدآباد شکسته، منشعب از زبان سانسکریت، هند و اروپایی است و کلمات پارسی سره باستان در زبان بومی رایج است. تأثیرات کلمات عربی به علت ایجاد این شهرستان از سوی سعد وقاص و جاگیری اهل کوفه در این منطقه، در این زبان مشهود است. برخی از قوم های ساکن در این شهرستان خاستگاه نژادی دیگری دارند، مثلا طایفه قهرمانی ها که به طایفه (کخا) معروف هستند ریشه و نژاد اصلی شان به ایل زرگر اصفهان می رسد.
فتوحی ها نیز ریشه شان به ایل نشین های جمهور می رسد. خاستگاه نژادی طایفه صوفیان و سبزه ای ها ترک، طایفه جمالی ها عرب و طایفه سهرابی ها به گروس می رسد. مجهودی ها در اصل ریشه شیرازی دارند. حیدری ها همگی از نژاد کرد هستند. ترابیان ها خاستگاه همدانی دارند. کردهای منطقه کلیایی نیز ۲ دسته اند، تعدادی از آن ها لرهایی هستند که از منطقه لرستان به این منطقه مهاجرت کرده و تعدای از آنها در زمره کردهای اصیل منطقه قرار می گیرند. ترک هایی که در روستای حسام آباد زندگی می کنند ریشه اصلی آنها شیرازی است، که در زمان قاجار به خاطر درگیری با حکومت وقت به منطقه ای به نام ناصرآباد بین موسی آباد و حسام آباد وارد شده و تعدادی در کرمانشاه و سنندج پراکنده می شوند. این گروه معروف به شنی هستند که صاحب لشگر بوده و با حکومت مخالفت می کردند.
به عنوان مثال، می توان از روستای مزرعه بید نام برد که اصالت شان ترک است، اما حدود۲۰ خانوار لر از لرستان به آنجا مهاجرت کرده و تعدادی نیز در قاسم آباد لک ، صادق آباد و تازه کن مستقر و پراکنده شده اند و این لرها همگی ترک شدند و عامل دیگر رواج زبان ترکی در این شهرستان، نزدیکی با روستاهای بلوک بهار هستند که گویش ترکی دارند.
تعدادی از روستاهای این شهرستان از جمله اهالی روستاهای خنداب و قاسم آباد به زبان لکی که برخی به اشتباه آن را مخلوطی از کردی و لری می شناسند، صحبت می کنند.
اسدآباد زادگاه بزرگان بسیاری بوده است که از جمله معروف ترین آنها سیدجمال الدین اسدآبادی، روشنفکر مسلمان که تلاش بسیاری در اتحاد ملل مسلمان و همچنین آگاهی بخشی به مردم داشته است.
شاعرانی همانند عبدالجبار معتزلی که در قرن چهارم هجری می زیسته، محزون اسدآبادی و روح القدوس نیز از جمله شعرای بنام این شهر است. استاد سجادی، هنرمند خطاط مشهور اسدآبادی را می توان یکی از چهره های ماندگار این شهر به حساب آورد.
شهدای دفاع مقدس که با نثار جان خود بر گردن ما حق بزرگی دارند نیز از جمله افتخار آفرینان این سرزمین به شمار می آیند. در چند سال گذشته اسدآباد نیز پا به پای سایر مناطق به نسبت امکانات موجود دانشجویان زیادی تحویل اجتماع داده که هم اکنون بسیاری از آنان از اساتید دانشگاه های معتبر کشور هستند.
