استان خوزستان
استان خوزستان که یکی از مهم ترین و با ارزش ترین مناطق ایران است؛ در جنوب باختری ایران واقع شده و از جاذبه های کم نظیر گردشگری در زمینه های طبیعی، تاریخی، معماری، اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. خوزستان یکی از باستانی ترین و تمدن خیزترین ناحیه های جهان بوده و جزو كهن ترین سرزمین های متمدن بشری به شمار می رود.
آفتاب دل نشین، آب فراوان، خاک مرغوب و مردمانی سخت کوش سبب شده اند؛ این منطقه یکی از پرحاصل ترین نقاط ایران شده و لقب «زرخیز» را از آن خود نماید. از آن جا که جلگه خوزستان دنباله بین النهرین است، خاک و آب و هوای این جلگه برای كشاورزی بسیار مناسب است و انواع محصولات در این خطه به عمل می آید. صنعت نیز مانند كشاورزی در خوزستان سابقه طولانی دارد.
در دوران ماقبل تاریخ (دوره عیلامی ها) انواع و اقسام ظروف و كوزه های سفالی در خوزستان ساخته شده و معادن سرشاری چون: نفت، گاز، نمك، گوگرد و... در این منطقه وجود دارد. استان خوزستان دربرگیرنده قدیمی ترین بنای ایران باستان است كه با ابعاد حیرت انگیز خود؛ قابل مقایسه با اهرام مصراست. تنها رودخانه قابل کشتی رانی ایران؛ با جلوه های بالای جهانگردی دراین منطقه واقع شده است.
بعد ازجنگ تحمیلی ایران و عراق، منطقه جنگی خوزستان نیز به جاذبه های گردشگری این منطقه افزوده شده وهرساله بازدیدکنندگان زیادی از منطقه های جنگی که یادآور حماسه سازی های فرزندان با غیرت ایران زمین در برابرتجاوزخارجی است، بازدید می کنند و بدین گونه یاد،خاطره و سلحشوری های غیرتمندان ایران را گرامی می دارند.
رودخانه کارون در ترانه های عامیانه ایران؛ نامی آشنا برای همگان بوده و از جاذبه های خاصی برای ایرانیان برخورداراست. بعد از جنگ تحمیلی ایران و عراق منطقه جنگی خوزستان نیز به جاذبه ها و مکان های دیدنی آن افزوده شد. هرساله بازدیدکنندگان زیادی از منطقه های جنگی که یادآور سلحشوری های فرزندان با غیرت ایران زمین در برابر تجاوز خارجی است، بازدید می کنند و یاد و خاطره سلحشوران با غیرت ایران را گرامی می دارند.
از صنایع سنگین استان؛ می توان استخراج و تصفیه نفت مشتمل بر پالایشگاه آبادان، دستگاه تقطیر مسجد سلیمان، پالایشگاه گاز بید بلند و صنعت پتروشیمی مشتمل بر مجتمع شیمیایی رازی، مجتمع پتروشیمی آبادان، مجتمع شمیایی خارک، مجتمع پترو شیمی ایران- ژاپن، كارخانه های نورد و لوله اهواز و ذوب آهن گازی اهواز را نام برد. صنایع سبک خوزستان عبارتند از: قند سازی، كاغذ سازی، بسته بندی خرما، صنعت ماهی گیری و صنعت تولید برق. در خوزستان معادن سرشاری وجود دارد كه برخی از آن ها از روزگاران گذشته شناخته و بهره برداری شده اند. از این معادن معادن می توان به نفت، گاز، نمک، گوگرد، لاشه آهكی، سیلیس، سنگ گچ و سنگ آهک اشاره کرد.
پس از كشاورزی، دام پروری در این استان دارای اهمیت بوده و پرورش طیور نیز رایج است. استان خوزستان به جهت مجاورت با خلیج فارس و جریان رودخانه های بزرگ و پر آب زمینه مساعدی برای پرورش و صید ماهی دارد. از انواع دام های دایمی خوزستان می توان گوسفند، بز، گاو و گاومیش را نام برد. هم چنین بیش از ۳ میلیون راس گوسفند و ۲ میلیون و پانصد هزار راس بز دراین منطقه نگه داری می شود.
این واژه در فارسی «هوز» شده كه جمع عربی آن «اهواز» است. در گذشته های دور كه خوزستان جزیی از عیلام بود، «حالتا متی» یعنی سرزمین حالتام ها نامیده می شد. هخامنشیان چون با ایالت «اوژ» كه قسمتی از كهكیلویه امروزی را شامل می شده، هم جواربوده اند، عیلام را به نام«اوژ» می خواندند و به همین سبب در متن پارسی كتیبه های آنان نیز، هرجا كه سخن از این سرزمین رفته به صورت «خوز» و «اوز» خوانده می شده است.
استان خوزستان یكی از كهن ترین سرزمین های متمدن بشری است. این تمدن در ۶۰۰۰ هزار سال پیش در شوش پدید آمد، هزار سال بعد دولت مقتدر عیلام در شوش پایه گذاری شد و ۳۰۰ سال پیش از میلاد؛ دولت عیلام توسط آشوریان منقرض شد.
در ۶۴۰ ق. م شوش به دست آشوری ها تسخیر و به دو بخش تقیسم شد. قسمت شمالی یعنی انزان به دست پارس ها افتاد و قسمت جنوبی آن به تصرف آشور درآمد. در تابستان سال ۵۳۸ ق. م كوروش کبیر هخامنشی به بابل لشكر كشید و با شكست بابل كلیه خاک عیلام جزء متصرفات هخامنشی شد و شهر شوش به عنوان یكی از پایتخت های هخامنشی برگزیده شد.
داریوش هخامنشی در حدود سال ۵۲۱ ق. م شوش را به مركز شاهنشاهی خود تبدیل كرد و در آن كاخ با شكوهی از سنگ به نام «هدیش» احداث نمود.
در زمان خشایار شاه پایتخت های ایران از جمله شوش به اوج عظمت و رونق رسیدند. با حمله اسكندر دوران اوج و شكوه سلطنت خیره كننده هخامنشیان به پایان رسید. در سال ۳۳۳ ق. م اسكندر بر هخامنشیان پیروز شد و شهر بابل و شوش را با ذخایر بسیار ارزشمند طلا و نقره تصرف كرد. پس از فوت اسكندر در بابل، جانشینان او در ایران دولت سلوكیان را تشكیل دادند. در سال ۱۸۷ قبل از میلاد در اثر ضعف دولت سلوكی پارس و خوزستان متحد شده و از دولت سلوكی جدا شدند.
مهرداد اول اشكانی نیز دقریوس شاه سلوكی را در جنگی شكست داد و شخصی را به نام كاشا سكیر كه از خاندان اشكانی بود به حكومت خوزستان منصوب كرد. با قدرت گرفتن ساسانیان این ناحیه آباد شد و شهر جندی شاپور با دانشكده بسیار معروف آن از رونق و شكوفایی چشم گیری برخوردار شد. پس از شكست یزدگرد سوم در جنگ معروف «نهاوند»، ایرانیان به مرور به دین اسلام گرویدند. پس از ورود اسلام مهم ترین و خونین ترین واقعه نخست قرن اسلام در خوزستان، قیام توده های بدوی و روستاییان عرب و ایرانی بود كه زیر لوای خوارج یا ارزقیان شورش کرده بودند. این قیام با بی رحمی و سنگ دلی فراوان سركوب شد.
در اواسط سده سوم هـ. ق دولت عباسیان رو به انحطاط گذاشت و زمینه رشد و قیام ایرانیان به رهبری یعقوب لیث صفاری فراهم شد. یعقوب لیث از سیستان داعیه استقلال برداشت و فارس را تسخیر و حمله به بغداد را آغاز كرد اما مجبورشد به شوش و شوشتر عقب نشینی كند. پس از قتل او و جانشینانش به ترتیب خوارزمشاهیان، خاندان شلمه افشار اتابكان فارس، آل مظفر، آل جلایر و تیموریان بر تمام یا قسمتی از خوزستان حكم راندند.
در زمان جنبش مذهبی مشعشعیان كه ادعای مهدویت داشتند، خوزستان به دو ناحیه عرب نشین و غیر عرب نشین تقسیم شد. پادشاهان صفوی چندین بار برای سركوب مشعیشیان و افشار به خوزستان لشكر كشیدند و هر بار پس از سركوب آن ها، مشعشیان را بر حكومت نواحی تحت تسلط آن ها ابقا كردند. با انقراض صفویان به دست محمود افغان، خوزستان هم چنان به تهماسب میرزا جانشین پادشاه شكست خورده صفوی وابسته باقی ماند و محمود افغان برای دست یافتن به این ناحیه لشكری به آن جا گسیل داشت اما نتیجه ای نگرفت.
نادرشاه افغان ها را از اصفهان بیرون راند و از راه فارس و كهگیلویه روانه خوزستان شد. پس از قتل نادر، خاندان مشعشعی بار دیگر به ریاست موسی مطلب هویزه را به تصرف در آوردند. مشعشع ها پس از استقرار در هویزه به سوی شوشتر، دزفول و شوش روی آوردند و با طایفه آل كثیر جنگیدند و نواحی مزبور را تصرف كردند. در همین دوران كریم خان زند پس از ده سال كشمكش و جدال، قدرت را به دست گرفت، اما پس از مرگ كریم خان زند بار دیگر خوزستان دچار هرج و مرج شد.
در زمان فتح علی شاه قاجار خوزستان به دو بخش تقسیم شد بخش شمالی شامل شوشتر، دزفول، هویزه (جزء كرمانشاهان)، به محمد علی میرزای دولت شاه سپرده شد و بخش جنوبی آن شامل رامهرمز، فلاحیه و هندیجان (جزء فارس) به حسین علی میرزا پسر دیگر فتح علی شاه واگذار شد. دولت شاه شاه زاده مقتدر قاجار دوباره برای سركوب مخالفان به خوزستان لشكر كشید. در زمان همین شاه زاده، سد معروف «میزان» در شوشتر بازسازی شد و آب به شاخه شطیود و نهرداران جریان یافت.
تا پایان حكومت ناصر الدین شاه كه چهل سال طول كشید در خوزستان جنگی روی نداد. در این زمان عشایر عرب به چند بخش تقسیم شده و هر بخش شیخی جداگانه داشت. حاج جبارخان كه نام آورتر از دیگران بود، پس از جنگ انگلیس با فداكاری هایی که از خود نشان داد، توسط ناصرالدین شاه به رتبه سرتیپ اولی ارتقا یافت.
پس از او پسرش شیخ خزعل جانشین پدر شده و با كشتن برادر زمام امور را به دست گرفت و با حمایت انگلستان سراسر خوزستان را به دست آورد. وی در جنگ جهانی اول، علی رغم بی طرفی ایران جانب انگلستان را گرفت. انگلیسی ها عثمانی ها را از خوزستان بیرون كردند و رشته اختیار سراسر خوزستان را به دست گرفتند.
در خرم شهر، اهواز و شوش سپاه مستقر ساختند و در هر یك از شهرهای شوشتر و دزفول اداره سیاسی یا كنسول گری و عدلیه دایر نمودند. در همه جا اداره های پست و تلگراف را به دست گرفته و سرپرستی آن ها را به ماموران خود واگذار كردند. این وضع پایدار بود و شیخ خزعل نیز خود را امیر خوزستان می خواند تا این که در دوران رضاخان پهلوی، شیخ خزعل سركوب و اداره خوزستان به دست دولت مركزی سپرده شد.
خوزستان در دوره جنگ تحمیلی ایران دچار خسارات فراوانی شد ولی به همت مردم متمدن و هنرمند خویش به سرعت بازسازی شده و در حال حاضر یكی از آبادترین، حاصل خیز ترین و مهم ترین استان های ایران است.
خوزستان در یکی دو قرن اخیر از عمده ترین مراکز کشف و استخراج نفت در ایران به شمار می رود و از این نظر دارای جایگاه ویژه ای در تحولات سیاسی و اقتصادی ایران و منطقه است . مردم خونگرم خوزستان اعم از عشایر فارس و عرب همواره مدافع مرزهای جنوبی بوده و علاوه بر دلاوریها و قهرمانی ها در دوران اوج گیری و پیروزی انقلاب اسلامی , شهیدان فراوانی را در راه حفظ تمامیت ارضی و استقلال کشور در برابر تجاوزات خارجی به خصوص جنگ تحمیلی هشت ساله صدام بعثی تقدیم کرده اند .
آفتاب دل نشین، آب فراوان، خاک مرغوب و مردمانی سخت کوش سبب شده اند؛ این منطقه یکی از پرحاصل ترین نقاط ایران شده و لقب «زرخیز» را از آن خود نماید. از آن جا که جلگه خوزستان دنباله بین النهرین است، خاک و آب و هوای این جلگه برای كشاورزی بسیار مناسب است و انواع محصولات در این خطه به عمل می آید. صنعت نیز مانند كشاورزی در خوزستان سابقه طولانی دارد.
در دوران ماقبل تاریخ (دوره عیلامی ها) انواع و اقسام ظروف و كوزه های سفالی در خوزستان ساخته شده و معادن سرشاری چون: نفت، گاز، نمك، گوگرد و... در این منطقه وجود دارد. استان خوزستان دربرگیرنده قدیمی ترین بنای ایران باستان است كه با ابعاد حیرت انگیز خود؛ قابل مقایسه با اهرام مصراست. تنها رودخانه قابل کشتی رانی ایران؛ با جلوه های بالای جهانگردی دراین منطقه واقع شده است.
بعد ازجنگ تحمیلی ایران و عراق، منطقه جنگی خوزستان نیز به جاذبه های گردشگری این منطقه افزوده شده وهرساله بازدیدکنندگان زیادی از منطقه های جنگی که یادآور حماسه سازی های فرزندان با غیرت ایران زمین در برابرتجاوزخارجی است، بازدید می کنند و بدین گونه یاد،خاطره و سلحشوری های غیرتمندان ایران را گرامی می دارند.
مشخصات جغرافیایی
رودخانه کارون در ترانه های عامیانه ایران؛ نامی آشنا برای همگان بوده و از جاذبه های خاصی برای ایرانیان برخورداراست. بعد از جنگ تحمیلی ایران و عراق منطقه جنگی خوزستان نیز به جاذبه ها و مکان های دیدنی آن افزوده شد. هرساله بازدیدکنندگان زیادی از منطقه های جنگی که یادآور سلحشوری های فرزندان با غیرت ایران زمین در برابر تجاوز خارجی است، بازدید می کنند و یاد و خاطره سلحشوران با غیرت ایران را گرامی می دارند.
صنایع و معادن
از صنایع سنگین استان؛ می توان استخراج و تصفیه نفت مشتمل بر پالایشگاه آبادان، دستگاه تقطیر مسجد سلیمان، پالایشگاه گاز بید بلند و صنعت پتروشیمی مشتمل بر مجتمع شیمیایی رازی، مجتمع پتروشیمی آبادان، مجتمع شمیایی خارک، مجتمع پترو شیمی ایران- ژاپن، كارخانه های نورد و لوله اهواز و ذوب آهن گازی اهواز را نام برد. صنایع سبک خوزستان عبارتند از: قند سازی، كاغذ سازی، بسته بندی خرما، صنعت ماهی گیری و صنعت تولید برق. در خوزستان معادن سرشاری وجود دارد كه برخی از آن ها از روزگاران گذشته شناخته و بهره برداری شده اند. از این معادن معادن می توان به نفت، گاز، نمک، گوگرد، لاشه آهكی، سیلیس، سنگ گچ و سنگ آهک اشاره کرد.
کشاورزی و دام داری
پس از كشاورزی، دام پروری در این استان دارای اهمیت بوده و پرورش طیور نیز رایج است. استان خوزستان به جهت مجاورت با خلیج فارس و جریان رودخانه های بزرگ و پر آب زمینه مساعدی برای پرورش و صید ماهی دارد. از انواع دام های دایمی خوزستان می توان گوسفند، بز، گاو و گاومیش را نام برد. هم چنین بیش از ۳ میلیون راس گوسفند و ۲ میلیون و پانصد هزار راس بز دراین منطقه نگه داری می شود.
وجه تسمیه و پیشینه تاریخی
این واژه در فارسی «هوز» شده كه جمع عربی آن «اهواز» است. در گذشته های دور كه خوزستان جزیی از عیلام بود، «حالتا متی» یعنی سرزمین حالتام ها نامیده می شد. هخامنشیان چون با ایالت «اوژ» كه قسمتی از كهكیلویه امروزی را شامل می شده، هم جواربوده اند، عیلام را به نام«اوژ» می خواندند و به همین سبب در متن پارسی كتیبه های آنان نیز، هرجا كه سخن از این سرزمین رفته به صورت «خوز» و «اوز» خوانده می شده است.
استان خوزستان یكی از كهن ترین سرزمین های متمدن بشری است. این تمدن در ۶۰۰۰ هزار سال پیش در شوش پدید آمد، هزار سال بعد دولت مقتدر عیلام در شوش پایه گذاری شد و ۳۰۰ سال پیش از میلاد؛ دولت عیلام توسط آشوریان منقرض شد.
در ۶۴۰ ق. م شوش به دست آشوری ها تسخیر و به دو بخش تقیسم شد. قسمت شمالی یعنی انزان به دست پارس ها افتاد و قسمت جنوبی آن به تصرف آشور درآمد. در تابستان سال ۵۳۸ ق. م كوروش کبیر هخامنشی به بابل لشكر كشید و با شكست بابل كلیه خاک عیلام جزء متصرفات هخامنشی شد و شهر شوش به عنوان یكی از پایتخت های هخامنشی برگزیده شد.
داریوش هخامنشی در حدود سال ۵۲۱ ق. م شوش را به مركز شاهنشاهی خود تبدیل كرد و در آن كاخ با شكوهی از سنگ به نام «هدیش» احداث نمود.
در زمان خشایار شاه پایتخت های ایران از جمله شوش به اوج عظمت و رونق رسیدند. با حمله اسكندر دوران اوج و شكوه سلطنت خیره كننده هخامنشیان به پایان رسید. در سال ۳۳۳ ق. م اسكندر بر هخامنشیان پیروز شد و شهر بابل و شوش را با ذخایر بسیار ارزشمند طلا و نقره تصرف كرد. پس از فوت اسكندر در بابل، جانشینان او در ایران دولت سلوكیان را تشكیل دادند. در سال ۱۸۷ قبل از میلاد در اثر ضعف دولت سلوكی پارس و خوزستان متحد شده و از دولت سلوكی جدا شدند.
مهرداد اول اشكانی نیز دقریوس شاه سلوكی را در جنگی شكست داد و شخصی را به نام كاشا سكیر كه از خاندان اشكانی بود به حكومت خوزستان منصوب كرد. با قدرت گرفتن ساسانیان این ناحیه آباد شد و شهر جندی شاپور با دانشكده بسیار معروف آن از رونق و شكوفایی چشم گیری برخوردار شد. پس از شكست یزدگرد سوم در جنگ معروف «نهاوند»، ایرانیان به مرور به دین اسلام گرویدند. پس از ورود اسلام مهم ترین و خونین ترین واقعه نخست قرن اسلام در خوزستان، قیام توده های بدوی و روستاییان عرب و ایرانی بود كه زیر لوای خوارج یا ارزقیان شورش کرده بودند. این قیام با بی رحمی و سنگ دلی فراوان سركوب شد.
در اواسط سده سوم هـ. ق دولت عباسیان رو به انحطاط گذاشت و زمینه رشد و قیام ایرانیان به رهبری یعقوب لیث صفاری فراهم شد. یعقوب لیث از سیستان داعیه استقلال برداشت و فارس را تسخیر و حمله به بغداد را آغاز كرد اما مجبورشد به شوش و شوشتر عقب نشینی كند. پس از قتل او و جانشینانش به ترتیب خوارزمشاهیان، خاندان شلمه افشار اتابكان فارس، آل مظفر، آل جلایر و تیموریان بر تمام یا قسمتی از خوزستان حكم راندند.
در زمان جنبش مذهبی مشعشعیان كه ادعای مهدویت داشتند، خوزستان به دو ناحیه عرب نشین و غیر عرب نشین تقسیم شد. پادشاهان صفوی چندین بار برای سركوب مشعیشیان و افشار به خوزستان لشكر كشیدند و هر بار پس از سركوب آن ها، مشعشیان را بر حكومت نواحی تحت تسلط آن ها ابقا كردند. با انقراض صفویان به دست محمود افغان، خوزستان هم چنان به تهماسب میرزا جانشین پادشاه شكست خورده صفوی وابسته باقی ماند و محمود افغان برای دست یافتن به این ناحیه لشكری به آن جا گسیل داشت اما نتیجه ای نگرفت.
نادرشاه افغان ها را از اصفهان بیرون راند و از راه فارس و كهگیلویه روانه خوزستان شد. پس از قتل نادر، خاندان مشعشعی بار دیگر به ریاست موسی مطلب هویزه را به تصرف در آوردند. مشعشع ها پس از استقرار در هویزه به سوی شوشتر، دزفول و شوش روی آوردند و با طایفه آل كثیر جنگیدند و نواحی مزبور را تصرف كردند. در همین دوران كریم خان زند پس از ده سال كشمكش و جدال، قدرت را به دست گرفت، اما پس از مرگ كریم خان زند بار دیگر خوزستان دچار هرج و مرج شد.
در زمان فتح علی شاه قاجار خوزستان به دو بخش تقسیم شد بخش شمالی شامل شوشتر، دزفول، هویزه (جزء كرمانشاهان)، به محمد علی میرزای دولت شاه سپرده شد و بخش جنوبی آن شامل رامهرمز، فلاحیه و هندیجان (جزء فارس) به حسین علی میرزا پسر دیگر فتح علی شاه واگذار شد. دولت شاه شاه زاده مقتدر قاجار دوباره برای سركوب مخالفان به خوزستان لشكر كشید. در زمان همین شاه زاده، سد معروف «میزان» در شوشتر بازسازی شد و آب به شاخه شطیود و نهرداران جریان یافت.
تا پایان حكومت ناصر الدین شاه كه چهل سال طول كشید در خوزستان جنگی روی نداد. در این زمان عشایر عرب به چند بخش تقسیم شده و هر بخش شیخی جداگانه داشت. حاج جبارخان كه نام آورتر از دیگران بود، پس از جنگ انگلیس با فداكاری هایی که از خود نشان داد، توسط ناصرالدین شاه به رتبه سرتیپ اولی ارتقا یافت.
پس از او پسرش شیخ خزعل جانشین پدر شده و با كشتن برادر زمام امور را به دست گرفت و با حمایت انگلستان سراسر خوزستان را به دست آورد. وی در جنگ جهانی اول، علی رغم بی طرفی ایران جانب انگلستان را گرفت. انگلیسی ها عثمانی ها را از خوزستان بیرون كردند و رشته اختیار سراسر خوزستان را به دست گرفتند.
در خرم شهر، اهواز و شوش سپاه مستقر ساختند و در هر یك از شهرهای شوشتر و دزفول اداره سیاسی یا كنسول گری و عدلیه دایر نمودند. در همه جا اداره های پست و تلگراف را به دست گرفته و سرپرستی آن ها را به ماموران خود واگذار كردند. این وضع پایدار بود و شیخ خزعل نیز خود را امیر خوزستان می خواند تا این که در دوران رضاخان پهلوی، شیخ خزعل سركوب و اداره خوزستان به دست دولت مركزی سپرده شد.
خوزستان در دوره جنگ تحمیلی ایران دچار خسارات فراوانی شد ولی به همت مردم متمدن و هنرمند خویش به سرعت بازسازی شده و در حال حاضر یكی از آبادترین، حاصل خیز ترین و مهم ترین استان های ایران است.
خوزستان در یکی دو قرن اخیر از عمده ترین مراکز کشف و استخراج نفت در ایران به شمار می رود و از این نظر دارای جایگاه ویژه ای در تحولات سیاسی و اقتصادی ایران و منطقه است . مردم خونگرم خوزستان اعم از عشایر فارس و عرب همواره مدافع مرزهای جنوبی بوده و علاوه بر دلاوریها و قهرمانی ها در دوران اوج گیری و پیروزی انقلاب اسلامی , شهیدان فراوانی را در راه حفظ تمامیت ارضی و استقلال کشور در برابر تجاوزات خارجی به خصوص جنگ تحمیلی هشت ساله صدام بعثی تقدیم کرده اند .
شهرهای استان خوزستان:
