خانواده و وظايف مبلغان ديني (1)
از مسائل مهمي كه مبلغان بزرگوار در مناطق تبليغي خود با آن مواجه هستند و كمتر در مورد آن سخن گفته شده، مسئله خانواده و فرزندان آنان ميباشد؛ زيرا مبلغاني كه خانوادههاي خود را در تبليغ به همراه دارند، مسئوليت زيادتري در قبال امر تبليغ دارند و نه تنها رفتارها و گفتارهاي شخصي آنان، بلكه عملكرد خانوادههايشان نيز در كار تبليغاتي مؤثر است. اساسا يكي از وظائف مهم مبلغان ديني و روحانيون مذهبي غفلت نكردن از پي آمدهاي مثبت و منفي رفتار خانوادههاي ايشان در جامعه ميباشد.
چگونگي رفتار مبلغ با همسر و فرزند خود، كيفيت رفتار همسر و فرزندان مبلغان روحاني با ساير مردم، نوع پوشش ظاهري، رفت و آمدهاي خانواده مبلغان در محيط تبليغ و... همواره زير نظر ميباشد و مردم با حساسيت كامل به آنان مينگرند. قرآن كريم در مورد همسران پيامبر صلياللهعليهوآله سخني دارد كه شامل تمام رهبران ديني و مبلغان و همسران و فرزندانشان نيز ميشود. خداوند متعال در سوره احزاب به وظيفه خطير همسران پيامبر صلياللهعليهوآله اشاره كرده، مسئوليت آنان را چنين تبيين ميكند: «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَي اللّهِ يَسيرا * وَ مَن يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحا نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقا كَريما1»؛ «اي همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار مرتكب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و اين براي خدا آسان است و هر كس از شما از خدا و پيامبرش اطاعت كند و عمل نيك انجام دهد، پاداش او را نيز دو چندان خواهيم داد و روزي با ارزشي براي او درنظر گرفتهايم.»
بنابراين، مبلغان نسبت به ساير مردم وظائف سنگينتري در قبال خانوادههايشان دارند؛ همچنان كه همسران و فرزندان آنان نيز در مواجهه با ديگران و معاشرت با مردم وظيفه دارند كه در رفتار و اعمال خود مواظبت بيشتري داشته باشند.
در اين نوشتار، گذري به برخي از وظائف مبلغان - كه پرچمداران استقرار ارزشهاي الهي در جامعه هستند - در امور خانودههايشان خواهيم داشت؛ زيرا كساني كه آيات الهي را بر مردم تلاوت ميكنند، خودشان بايد بيش از سايرين مواظبت كنند تا مبادا مشمول اين كلام الهي بشوند كه ميفرمايد: «اَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ2»؛ «آيا ديگران را به نيكي دعوت ميكنيد و حال آنكه خويشتن را فراموش ميكنيد؟!»
گر مرد عمل نيستي از گفته چه حاصل
در گفتن و بشنيدن تنها كه اثر نيست
حساسيت در مقابل آسيبهايي كه به جايگاه رفيع خانواده وارد ميشود و دفاع از آن در سيره خوبان عالم اهميتي به سزا دارد. امام صادق عليهالسلام در اين مورد ميفرمايد: «سه خصلت براي مرد در مديريت صحيح خانواده ضروري است: مُعاشَرَةٌ جَميلَةٌ وَسَعَةٌ بِتَقْديرٍ وَ غَيْرَةٌ بِتَحَصُّنٍ3؛ رفتار نيكو [و پسنديده با خانواده]، توسعه [در رفاه و آسايش آنان] به قدر توان، و حساسيت در حفظ ناموس.»
مبلغان ديني كه دنباله رو علماء رباني بوده و كار ارزشمند انبياء الهي را به عهده دارند، شايسته است كه نسبت به خانواده خويش نيز آنان را الگو قرار دهند. همسر و دختر و فرزند يك روحاني، لازم است آداب به خصوصي را مراعات كند؛ او نميتواند هر لباسي را بپوشد و از هر گونه پوششي استفاده كند؛ چرا كه مردم به خانواده يك مبلغ و روحاني به چشم اسلام و به عنوان تجسمي از ارزشهاي الهي مينگرند و رفتار و حركات آنان را مجوّزي شرعي براي خود به حساب ميآورند. پيشواي ششم، امام صادق عليهالسلام برخي از صفات انبياء الهي را اين گونه تبيين نموده است: «پنج خصلت از صفات پسنديده انبياء را از خروس بياموزيد: مُحافَظَتَهُ عَلي اَوْقاتِ الصَّلَوةِ وَالْغَيْرَةَ وَ السَّخاءَ وَ الشُّجاعَةَ وَ كَثْرَةَ الطُّرُوقَةِ4؛ 1. مواظبت بر اوقات نماز؛ 2. غيرت؛ 3. سخاوت؛ 4. شجاعت؛ 5. معاشرت زياد با خانواده.» اين حديث يادآور رهنمود زيباي تربيتي حضرت باقر عليهالسلام است كه فرمود: «دوست ندارم دنيا و آنچه را كه در آن هست، داشته باشم، و لي شبي را در كنار خانوادهام نباشم5.»
آري، رهروان راه انبياء بايد مثل آنان در محافظت از دين و همچنين در مواظبت از فرهنگ و ناموس خويش بكوشند و هر كجا كه احساس كنند با عمل و رفتار آنان و خانواده و فرزندانشان اركان دين لطمه ميبيند و به باورهاي مردم آسيب ميرسد، شديدا جلوگيري نمايند.
اساسا خصلت پسنديده غيرت از صفات بارز الهي است. امام ششم عليهالسلام با اشاره به اين صفت الهي فرمود: «اِنَّ اللّهَ غَيُورٌ وَ يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ مِنْ غَيْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها6؛ خداوند داراي غيرت است و هر غيرتمندي را دوست دارد و از غيرت الهي است كه تمام كارهاي زشت [و فساد و فحشاي] آشكار و پنهان را حرام كرده است.»
غيرت و حميت ديني ريشه در شجاعت و قوت نفس و نيروي ايمان هر فردي دارد. امام باقر عليهالسلام فرمود: «تعدادي از اسيران جنگي را به حضور حضرت رسول اكرم صلياللهعليهوآله آوردند. همه آنان كه در مبارزه با پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله و در ميدان نبرد دستگير شده بودند، به دستور رسول الله صلياللهعليهوآله كشته شدند، ولي يكي از آنان آزاد گشت. اسير آزاد شده علت آزادياش را پرسيد و گفت: اي پيامبر الهي! چرا هم سنگرانم را كشتي امّا مرا آزاد كردي؟! رسول الله صلياللهعليهوآله فرمود: حضرت جبرئيل، پيك وحي، از سوي خداوند متعال برايم خبر آورد كه در تو پنج خصلت پسنديده وجود دارد كه آن صفات را خدا و رسولش دوست دارند:
1. تو نسبت به ناموس خويش مرد غيرتمندي هستي؛
2. صفت سخاوت و نيكوكاري داري؛
3. فردي خوش اخلاق و نيك رفتار ميباشي؛
4. خود را به صداقت و راستگويي آراستهاي؛
5. شجاعت و مردانگي در تو هست.
مرد با شنيدن اين پيام وحياني مسلمان شد و در پرتو ايمان راسخي كه در او پديد آمد به دفاع از اسلام و ارزشهاي والاي آن پرداخت تا اينكه در ركاب رسول خدا صلياللهعليهوآله در يكي از جنگها به شهادت رسيد.7
البته، اگر توصيه ميشود كه انسان بايد نسبت به خانوادهاش غيرت و حميت داشته باشد، به اين معنا نيست كه با تنگ نظري و سختگيريهاي بيمورد زندگي را بر خود و همسر و فرزندانش تلخ و ناگوار سازد. امير مؤمنان علي عليهالسلام در نامهاي كه به فرزند بزرگوار خود، امام حسن مجتبي عليهالسلام نگاشته است، با اشاره به ضررهاي افراط گري در حفظ ناموس و غيرتمندي ميفرمايد: «اِيّاكَ وَ التَّغايُرَ في غَيْرِ مَوْضِعِ غَيْرَةٍ فَاِنَّ ذلِكَ يَدْعُوا الصَّحيحَةَ اِلَي السَّقَمِ وَ الْبَريئَةَ اِلَي الرَّيْبِ8؛ از غيرت نشان دادن بي مورد اجتناب كن، زيرا اين عمل درستكاران را بيمار دل و افراد پاكدامن را به سوي شك و بدگماني سوق ميدهد.»
در هر صورت انتظار ميرود، همسران و فرزندان مبلغان ديني نخستين كساني باشند كه در حد توان خويش عفت و عصمت وحجاب خويش را مراعات نمايند و با تبليغ عملي ارزشهاي الهي، به ايجاد فضايي معنوي در منطقه بكوشند؛ همچنان كه مبلغان والا مقام نيز در نگهداري حرمت خانواده خويش و ديگران اولين افرادي خواهند بود كه با اين عمل خويش نه تنها از سوء ظنها و سوء استفادههاي احتمالي جلوگيري مينمايند، بلكه اسوههاي نيكو براي جوانان و مردمان منطقه محسوب ميشوند.
در اينجا نقل سخنان دختر گرامي استاد شهيد مرتضي مطهري ـ كه براي همسران و دختران و خانواده تمام مبلغان گرامي ميتواند مفيد باشد ـ مناسب مينمايد: «پدرم رعايت و انجام مسائل عبادي، از جمله نماز اول وقت و حفظ كامل حجاب و داشتن وقار لازم را كه شايسته يك دختر مسمان است، متذكر ميشدند. در مورد درس خواندن و فراگيري علوم مختلف، بسيار تأكيد داشتند و البته، رعايت كامل موازين شرعي را لازمه اصلي كار ميدانستند. بعد از ازدواج من، انجام وظائف خطير همسري و مسئوليت مادري را به من گوشزد ميكردند. پس از پايان مراسم عقد و عروسي، در آخرين لحظات خداحافظي به من گفتند:
دخترم! تو به مثابه سفير من در زندگي آيندهات خواهي بود. سعي كن! چنان عمل كني كه خداوند و همسرت كاملا از تو راضي باشند. اميدوارم در آينده مادري نمونه براي فرزندانت باشي.9»
با توجه به آيات و روايات فراواني كه در اين موضوع وارد شده، شايسته است مبلغان گرامي با حفظ جايگاه رفيع خانواده و عمل نمودن به دستورات راهگشاي اسلام در محيط خانواده خويش و پرورش آنان با آداب صحيح قرآني، همسر و فرزندان خود را از موارد اتهام و سوءظنّ مواظبت و محافظت نموده و آنان را به عنوان الگوي خانوادههاي مسلمان در منطقه تبليغ و محل زندگي خويش قرار دهند.
چه بسا كه چنين تبليغات عملي و غير زباني كار سازتر از تبليغات مستقيم و خطابههاي فني باشد. علي عليهالسلام با احساس اين نياز در رهبران روحاني فرمود: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلْيَبْدَأْ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ وَلْيَكُنْ تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ10؛ كسي كه در ميان مردم به عنوان پيشواي مذهبي آنان عمل ميكند، قبل از آموزش ديگران به آموزش خود آغاز كند و لازم است پيش از تبليغات زباني، تبليغ رفتاري و عملي نمايد.»
نوع پوشش ظاهري فرزندان دختر و پسر، نام انتخاب شده براي آنها، چگونگي اصلاح سر و صورت، چگونه صحبت كردن و رعايت حجاب و حيا و عفت درگفتار و رفتار، توجه به مسائل مذهبي و اعتقادي، سلامتي و بهداشت و نظافت از مواردي است كه مردم در وجود يك روحاني و خانواده وي مورد توجه و ارزيابي قرار ميدهند.
آنان بخشي از توفيقات يك مبلغ مذهبي را در اطرافيان وي جستجو ميكنند و بر فرض عمل نكردن به تعاليم ديني پيش خود ميگويند: اگر او به گفتههاي خويش ايمان دارد، پس چرا رفتار خود و خانوادهاش را با اين گفتهها تطبيق نميدهد؟! شاعر عرب، سخن زيبايي در اين زمينه دارد، او ميگويد:
فَاِنْ كُنْتَ لاتَدْري فَتِلْكَ مُصيبَةٌ وَ اِنْ كُنْتَ تَدْري فَالْمُصيبَةُ أَعْظَمُ
«اگر [از وضعيت نابسامان خانواده و اطرافيان] اطلاع نداري، اين مصيبت است و اگر اطلاع داري [اما هيچ گونه اقدامي نميكني]، مصيبت بزرگتري است.»
رسول گرامي اسلام صلياللهعليهوآله در ضمن گفتاري11 راهگشا برخي از وظايف والدين را در مورد فرزندان بيان نموده كه تكريم شخصيت مادر، انتخاب نام نيك، توجه به سلامتي و مسائل بهداشتي فرزندان، اهتمام به نيازهاي تفريحي و ورزشي، آموختن قرآن، دور كردن از معرض گناه و ياري در امر ازدواج از جمله اين موارد است.
مبلغان متعهد بايد خانوادههايشان را طوري تربيت كنند كه بتوانند از وجود تربيت يافتگان خود در راه اعتلاي اعتقادات و باورهاي راستين خويش بهره گيرند؛ همچنان كه پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله در ماجراي مباهله و علي عليهالسلام در حادثه غصب خلافت و امامت و حضرت سيد الشهداء عليهالسلام نيز درحماسه كربلا از وجود خانوادههايشان به نفع اسلام سود جسته و آنان را آماده دفاع و فدا شدن در راه ارزشهاي والاي معنوي نمودند.
علاّمه بزرگوار شيخ جعفر كاشف الغطاء به عنوان يكي از علماي مشهور شيعه، در زمينه پرورش فرزندان خود، شيوههاي مؤثري به كار ميبرد. زماني او ميخواست پسر نوجوانش را به سحر خيزي و عبادت صبح گاهي متمايل كند؛ به طوري كه فرزند نوجوان با اشتياق و علاقه قلبي اين كار را تا آخر عمرش ادامه دهد. به همين خاطر در يكي از روزها قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را بيدار كرد و گفت: پسرم برخيز! تا به حرم مطهر مولاي متقيان، علي عليهالسلام مشرف شويم. نوجوان با حالتي خواب آلوده گفت: شما برويد و من هم ميآيم. پدر گفت: نه، من ايستادهام تا با هم برويم. نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوي حرم مطهر روانه شد.
مقابل در حرم فقيري نشسته و دستش را به سوي مردم دراز كرده بود. پدر از پسر پرسيد: فرزندم! اين مرد براي چه در اينجا نشسته است؟ گفت: براي گدايي و دريافت كمك از مردم. پرسيد: فكر ميكني چقدر از اين طريق ميتواند به دست بياورد؟ گفت: شايد مقداري پول به دست آورد. پدر دوباره پرسيد: آيا مطمئنا اين مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلّم نميتوان پيش بيني كرد، شايد مبلغي عايدش بشود و شايد هم دست خالي برگردد. پدر كه زمينه را براي اظهار مطلب آماده ديد، گفت: پسرم! ببين اين مرد فقير، براي بدست آوردن مقداري منافع دنيايي احتمالي، كه يقين هم به آن ندارد، در اين موقع شب اينجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثوابهايي كه خداوند متعال براي سحرخيزي و نماز شب خواندن تعيين فرموده يقين داري و گفته ائمه اطهار عليهمالسلام را باور كردهاي، چرا در انجام آن سستي ميكني؟!12
چگونگي رفتار مبلغ با همسر و فرزند خود، كيفيت رفتار همسر و فرزندان مبلغان روحاني با ساير مردم، نوع پوشش ظاهري، رفت و آمدهاي خانواده مبلغان در محيط تبليغ و... همواره زير نظر ميباشد و مردم با حساسيت كامل به آنان مينگرند. قرآن كريم در مورد همسران پيامبر صلياللهعليهوآله سخني دارد كه شامل تمام رهبران ديني و مبلغان و همسران و فرزندانشان نيز ميشود. خداوند متعال در سوره احزاب به وظيفه خطير همسران پيامبر صلياللهعليهوآله اشاره كرده، مسئوليت آنان را چنين تبيين ميكند: «يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَي اللّهِ يَسيرا * وَ مَن يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحا نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقا كَريما1»؛ «اي همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار مرتكب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و اين براي خدا آسان است و هر كس از شما از خدا و پيامبرش اطاعت كند و عمل نيك انجام دهد، پاداش او را نيز دو چندان خواهيم داد و روزي با ارزشي براي او درنظر گرفتهايم.»
بنابراين، مبلغان نسبت به ساير مردم وظائف سنگينتري در قبال خانوادههايشان دارند؛ همچنان كه همسران و فرزندان آنان نيز در مواجهه با ديگران و معاشرت با مردم وظيفه دارند كه در رفتار و اعمال خود مواظبت بيشتري داشته باشند.
در اين نوشتار، گذري به برخي از وظائف مبلغان - كه پرچمداران استقرار ارزشهاي الهي در جامعه هستند - در امور خانودههايشان خواهيم داشت؛ زيرا كساني كه آيات الهي را بر مردم تلاوت ميكنند، خودشان بايد بيش از سايرين مواظبت كنند تا مبادا مشمول اين كلام الهي بشوند كه ميفرمايد: «اَتَأْمُرُونَ النّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ2»؛ «آيا ديگران را به نيكي دعوت ميكنيد و حال آنكه خويشتن را فراموش ميكنيد؟!»
گر مرد عمل نيستي از گفته چه حاصل
در گفتن و بشنيدن تنها كه اثر نيست
پاسداري از حريم خانواده
حساسيت در مقابل آسيبهايي كه به جايگاه رفيع خانواده وارد ميشود و دفاع از آن در سيره خوبان عالم اهميتي به سزا دارد. امام صادق عليهالسلام در اين مورد ميفرمايد: «سه خصلت براي مرد در مديريت صحيح خانواده ضروري است: مُعاشَرَةٌ جَميلَةٌ وَسَعَةٌ بِتَقْديرٍ وَ غَيْرَةٌ بِتَحَصُّنٍ3؛ رفتار نيكو [و پسنديده با خانواده]، توسعه [در رفاه و آسايش آنان] به قدر توان، و حساسيت در حفظ ناموس.»
مبلغان ديني كه دنباله رو علماء رباني بوده و كار ارزشمند انبياء الهي را به عهده دارند، شايسته است كه نسبت به خانواده خويش نيز آنان را الگو قرار دهند. همسر و دختر و فرزند يك روحاني، لازم است آداب به خصوصي را مراعات كند؛ او نميتواند هر لباسي را بپوشد و از هر گونه پوششي استفاده كند؛ چرا كه مردم به خانواده يك مبلغ و روحاني به چشم اسلام و به عنوان تجسمي از ارزشهاي الهي مينگرند و رفتار و حركات آنان را مجوّزي شرعي براي خود به حساب ميآورند. پيشواي ششم، امام صادق عليهالسلام برخي از صفات انبياء الهي را اين گونه تبيين نموده است: «پنج خصلت از صفات پسنديده انبياء را از خروس بياموزيد: مُحافَظَتَهُ عَلي اَوْقاتِ الصَّلَوةِ وَالْغَيْرَةَ وَ السَّخاءَ وَ الشُّجاعَةَ وَ كَثْرَةَ الطُّرُوقَةِ4؛ 1. مواظبت بر اوقات نماز؛ 2. غيرت؛ 3. سخاوت؛ 4. شجاعت؛ 5. معاشرت زياد با خانواده.» اين حديث يادآور رهنمود زيباي تربيتي حضرت باقر عليهالسلام است كه فرمود: «دوست ندارم دنيا و آنچه را كه در آن هست، داشته باشم، و لي شبي را در كنار خانوادهام نباشم5.»
آري، رهروان راه انبياء بايد مثل آنان در محافظت از دين و همچنين در مواظبت از فرهنگ و ناموس خويش بكوشند و هر كجا كه احساس كنند با عمل و رفتار آنان و خانواده و فرزندانشان اركان دين لطمه ميبيند و به باورهاي مردم آسيب ميرسد، شديدا جلوگيري نمايند.
اساسا خصلت پسنديده غيرت از صفات بارز الهي است. امام ششم عليهالسلام با اشاره به اين صفت الهي فرمود: «اِنَّ اللّهَ غَيُورٌ وَ يُحِبُّ كُلَّ غَيُورٍ وَ مِنْ غَيْرَتِهِ حَرَّمَ الْفَواحِشَ ظاهِرَها وَ باطِنَها6؛ خداوند داراي غيرت است و هر غيرتمندي را دوست دارد و از غيرت الهي است كه تمام كارهاي زشت [و فساد و فحشاي] آشكار و پنهان را حرام كرده است.»
غيرت و حميت ديني ريشه در شجاعت و قوت نفس و نيروي ايمان هر فردي دارد. امام باقر عليهالسلام فرمود: «تعدادي از اسيران جنگي را به حضور حضرت رسول اكرم صلياللهعليهوآله آوردند. همه آنان كه در مبارزه با پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله و در ميدان نبرد دستگير شده بودند، به دستور رسول الله صلياللهعليهوآله كشته شدند، ولي يكي از آنان آزاد گشت. اسير آزاد شده علت آزادياش را پرسيد و گفت: اي پيامبر الهي! چرا هم سنگرانم را كشتي امّا مرا آزاد كردي؟! رسول الله صلياللهعليهوآله فرمود: حضرت جبرئيل، پيك وحي، از سوي خداوند متعال برايم خبر آورد كه در تو پنج خصلت پسنديده وجود دارد كه آن صفات را خدا و رسولش دوست دارند:
1. تو نسبت به ناموس خويش مرد غيرتمندي هستي؛
2. صفت سخاوت و نيكوكاري داري؛
3. فردي خوش اخلاق و نيك رفتار ميباشي؛
4. خود را به صداقت و راستگويي آراستهاي؛
5. شجاعت و مردانگي در تو هست.
مرد با شنيدن اين پيام وحياني مسلمان شد و در پرتو ايمان راسخي كه در او پديد آمد به دفاع از اسلام و ارزشهاي والاي آن پرداخت تا اينكه در ركاب رسول خدا صلياللهعليهوآله در يكي از جنگها به شهادت رسيد.7
البته، اگر توصيه ميشود كه انسان بايد نسبت به خانوادهاش غيرت و حميت داشته باشد، به اين معنا نيست كه با تنگ نظري و سختگيريهاي بيمورد زندگي را بر خود و همسر و فرزندانش تلخ و ناگوار سازد. امير مؤمنان علي عليهالسلام در نامهاي كه به فرزند بزرگوار خود، امام حسن مجتبي عليهالسلام نگاشته است، با اشاره به ضررهاي افراط گري در حفظ ناموس و غيرتمندي ميفرمايد: «اِيّاكَ وَ التَّغايُرَ في غَيْرِ مَوْضِعِ غَيْرَةٍ فَاِنَّ ذلِكَ يَدْعُوا الصَّحيحَةَ اِلَي السَّقَمِ وَ الْبَريئَةَ اِلَي الرَّيْبِ8؛ از غيرت نشان دادن بي مورد اجتناب كن، زيرا اين عمل درستكاران را بيمار دل و افراد پاكدامن را به سوي شك و بدگماني سوق ميدهد.»
در هر صورت انتظار ميرود، همسران و فرزندان مبلغان ديني نخستين كساني باشند كه در حد توان خويش عفت و عصمت وحجاب خويش را مراعات نمايند و با تبليغ عملي ارزشهاي الهي، به ايجاد فضايي معنوي در منطقه بكوشند؛ همچنان كه مبلغان والا مقام نيز در نگهداري حرمت خانواده خويش و ديگران اولين افرادي خواهند بود كه با اين عمل خويش نه تنها از سوء ظنها و سوء استفادههاي احتمالي جلوگيري مينمايند، بلكه اسوههاي نيكو براي جوانان و مردمان منطقه محسوب ميشوند.
در اينجا نقل سخنان دختر گرامي استاد شهيد مرتضي مطهري ـ كه براي همسران و دختران و خانواده تمام مبلغان گرامي ميتواند مفيد باشد ـ مناسب مينمايد: «پدرم رعايت و انجام مسائل عبادي، از جمله نماز اول وقت و حفظ كامل حجاب و داشتن وقار لازم را كه شايسته يك دختر مسمان است، متذكر ميشدند. در مورد درس خواندن و فراگيري علوم مختلف، بسيار تأكيد داشتند و البته، رعايت كامل موازين شرعي را لازمه اصلي كار ميدانستند. بعد از ازدواج من، انجام وظائف خطير همسري و مسئوليت مادري را به من گوشزد ميكردند. پس از پايان مراسم عقد و عروسي، در آخرين لحظات خداحافظي به من گفتند:
دخترم! تو به مثابه سفير من در زندگي آيندهات خواهي بود. سعي كن! چنان عمل كني كه خداوند و همسرت كاملا از تو راضي باشند. اميدوارم در آينده مادري نمونه براي فرزندانت باشي.9»
با توجه به آيات و روايات فراواني كه در اين موضوع وارد شده، شايسته است مبلغان گرامي با حفظ جايگاه رفيع خانواده و عمل نمودن به دستورات راهگشاي اسلام در محيط خانواده خويش و پرورش آنان با آداب صحيح قرآني، همسر و فرزندان خود را از موارد اتهام و سوءظنّ مواظبت و محافظت نموده و آنان را به عنوان الگوي خانوادههاي مسلمان در منطقه تبليغ و محل زندگي خويش قرار دهند.
چه بسا كه چنين تبليغات عملي و غير زباني كار سازتر از تبليغات مستقيم و خطابههاي فني باشد. علي عليهالسلام با احساس اين نياز در رهبران روحاني فرمود: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماما فَلْيَبْدَأْ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ وَلْيَكُنْ تَأديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ10؛ كسي كه در ميان مردم به عنوان پيشواي مذهبي آنان عمل ميكند، قبل از آموزش ديگران به آموزش خود آغاز كند و لازم است پيش از تبليغات زباني، تبليغ رفتاري و عملي نمايد.»
تلاش براي تربيت معنوي فرزندان
نوع پوشش ظاهري فرزندان دختر و پسر، نام انتخاب شده براي آنها، چگونگي اصلاح سر و صورت، چگونه صحبت كردن و رعايت حجاب و حيا و عفت درگفتار و رفتار، توجه به مسائل مذهبي و اعتقادي، سلامتي و بهداشت و نظافت از مواردي است كه مردم در وجود يك روحاني و خانواده وي مورد توجه و ارزيابي قرار ميدهند.
آنان بخشي از توفيقات يك مبلغ مذهبي را در اطرافيان وي جستجو ميكنند و بر فرض عمل نكردن به تعاليم ديني پيش خود ميگويند: اگر او به گفتههاي خويش ايمان دارد، پس چرا رفتار خود و خانوادهاش را با اين گفتهها تطبيق نميدهد؟! شاعر عرب، سخن زيبايي در اين زمينه دارد، او ميگويد:
فَاِنْ كُنْتَ لاتَدْري فَتِلْكَ مُصيبَةٌ وَ اِنْ كُنْتَ تَدْري فَالْمُصيبَةُ أَعْظَمُ
«اگر [از وضعيت نابسامان خانواده و اطرافيان] اطلاع نداري، اين مصيبت است و اگر اطلاع داري [اما هيچ گونه اقدامي نميكني]، مصيبت بزرگتري است.»
رسول گرامي اسلام صلياللهعليهوآله در ضمن گفتاري11 راهگشا برخي از وظايف والدين را در مورد فرزندان بيان نموده كه تكريم شخصيت مادر، انتخاب نام نيك، توجه به سلامتي و مسائل بهداشتي فرزندان، اهتمام به نيازهاي تفريحي و ورزشي، آموختن قرآن، دور كردن از معرض گناه و ياري در امر ازدواج از جمله اين موارد است.
مبلغان متعهد بايد خانوادههايشان را طوري تربيت كنند كه بتوانند از وجود تربيت يافتگان خود در راه اعتلاي اعتقادات و باورهاي راستين خويش بهره گيرند؛ همچنان كه پيامبر اكرم صلياللهعليهوآله در ماجراي مباهله و علي عليهالسلام در حادثه غصب خلافت و امامت و حضرت سيد الشهداء عليهالسلام نيز درحماسه كربلا از وجود خانوادههايشان به نفع اسلام سود جسته و آنان را آماده دفاع و فدا شدن در راه ارزشهاي والاي معنوي نمودند.
رهبران ديني و تربيت فرزند
علاّمه بزرگوار شيخ جعفر كاشف الغطاء به عنوان يكي از علماي مشهور شيعه، در زمينه پرورش فرزندان خود، شيوههاي مؤثري به كار ميبرد. زماني او ميخواست پسر نوجوانش را به سحر خيزي و عبادت صبح گاهي متمايل كند؛ به طوري كه فرزند نوجوان با اشتياق و علاقه قلبي اين كار را تا آخر عمرش ادامه دهد. به همين خاطر در يكي از روزها قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را بيدار كرد و گفت: پسرم برخيز! تا به حرم مطهر مولاي متقيان، علي عليهالسلام مشرف شويم. نوجوان با حالتي خواب آلوده گفت: شما برويد و من هم ميآيم. پدر گفت: نه، من ايستادهام تا با هم برويم. نوجوان برخاست، وضو گرفت و به اتفاق پدر به سوي حرم مطهر روانه شد.
مقابل در حرم فقيري نشسته و دستش را به سوي مردم دراز كرده بود. پدر از پسر پرسيد: فرزندم! اين مرد براي چه در اينجا نشسته است؟ گفت: براي گدايي و دريافت كمك از مردم. پرسيد: فكر ميكني چقدر از اين طريق ميتواند به دست بياورد؟ گفت: شايد مقداري پول به دست آورد. پدر دوباره پرسيد: آيا مطمئنا اين مبلغ را به دست خواهد آورد؟ گفت: به طور قطع و مسلّم نميتوان پيش بيني كرد، شايد مبلغي عايدش بشود و شايد هم دست خالي برگردد. پدر كه زمينه را براي اظهار مطلب آماده ديد، گفت: پسرم! ببين اين مرد فقير، براي بدست آوردن مقداري منافع دنيايي احتمالي، كه يقين هم به آن ندارد، در اين موقع شب اينجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثوابهايي كه خداوند متعال براي سحرخيزي و نماز شب خواندن تعيين فرموده يقين داري و گفته ائمه اطهار عليهمالسلام را باور كردهاي، چرا در انجام آن سستي ميكني؟!12
پي نوشت :
1. احزاب/ 30 و 31.
2. بقره/ 44.
3. تحف العقول، ص322.
4. من لا يحضره الفقيه، ج1، ص482.
5. وسائل الشيعه، ج20، ص19.
6. همان، ج20، ص153.
7. همان، ج20، ص155.
8. نهج البلاغه، نامه 31.
9. پارهاي از خورشيد، ص150.
10. نهج البلاغه، حكمت 73.
11. وسائل الشيعه، ج21، ص 480.
12. حقوق متقابل والدين و فرزندان، ص99.
