استان گلستان(2)
این لشگركشی دولت مركزی كه با خون ریزی توام بود به آرامش نسبی در منطقه منجر شد. پیش از آن كه قرن نوزدهم پایان یابد، آخرین تزارهای روس با فتح تاشكند، بخارا، خان نشین خیوه و فرغانه، خان نشین های آسیای میانه را خراج گزار روسیه كردند و تنها بخشی از سرزمین تركمن ها در كنار مرز ایران باقی ماند.
در این زمان دولت روسیه طوایف یموت را كه عمده ترین نیروی تركمن ها محسوب می شد، با دست آویز تامین امنیت راه های تجاری سركوب كرد. با شكست بزرگ تركمن در سال ۱۳۰۰ هـ . ق، آخرین نقطه تركمنستان و بقیه نواحی شمال خراسان (از دریای خزر تا رود تجن) به امپراطوری روسیه اضافه شد. امضا قرارداد تحدید مرز آخال (۱۳۰۱ هـ . ق) بین دولتین ایران و روس، مرز میان دو كشور را از روی نشانه های جغرافیایی تعیین كرد و زندگی تركمن ها را كه در آن هنگام در دو طرف مرز به امر كوچ مشغول بودند، مختل نمود.
با تحدید مرزها، تركمنان حالت مردمی را یافتند كه به دو دولت مالیات می دادند و در یک سو بخشی از خانواده و در سوی دیگر احشام و چوپانان تركمنی زندگی می كردند. تركمن ها كه نمی خواستند مالیاتی به دولت روسیه بپردازند به ایران مهاجرت نمودند، اما دراین جا نیز با حكومت ایران كه مایل به جمع آوری مالیات و محدود كردن قدرت نظامی و پایان دادن به اغتشاشات تركمن ها بود، مواجه شدند. با این همه، گرچه پس از تحدید مرزها، تركمن های اترک و گرگان رسما ایرانی محسوب می شدند، اما چنین می گفتند كه هیچ ایرانی از مرز قلمرو آنان نمی گذرد، مگر این كه ریسمانی به گردن داشته باشد.
درعرصه نبرد مشروطه خواهان و مستبدان، برخی از تركمانان طرفدار دولت قاجار در صف مستبدان و مخالفین مشروطه قرار گرفتند و به غارت شهرها و روستاهای طرف دار انقلاب پرداختند. محمد علی میرزا- پادشاه قاجار- كه بر ضد مجلس و مشروطه دست به كودتا زده بود، پس از بركناری، در میان تركمن ها هم دستانی یافت و آن ها نیز به امید غارت و گسترش نفوذ خود به ولایات هم جوار، با او همراه شدند كه با شكست آن ها و پیروزی قوای مجاهدین مشروطه خواه، این گروه به سرزمین های محل سكنای خود عقب نشینی كردند.
در دسامبر ۱۹۱۶ میلادی، سپاهیان روس با آتش و شمشیر در ادامه تعقیب تركمن های ساكن آسیای میانه كه دست به شورش زده بودند، از ولایت استر آباد گذشته و بی رحمانه یموت ها و زنان و كودكانشان را سركوب كردند. حكومت ایران كه قادر به برخورد با این مداخله نظامی روسیه نبود، درمقابل تصرف این نواحی و نیز برخوردهای نظامی عكس العمل نشان نداد و این نواحی عملا به دست روس ها افتاد.
پس از انقلاب اكتبر(۱۹۱۷. م) در روسیه، حكومت شوروی در سال (۱۹۱۸. م) سپاهیان روس را از ایران خارج كرد و مناطق اشغالی را به دولت ایران باز گرداند. تركمن ها را در درازای تاریخ سراسر جنگ و ستیز، از آن هنگام كه در متن های تاریخی برای نخستین بار نام آن ها ذكر شده، همه حكومت ها (حتی آن ها كه خود تركمن بودند) پس از به قدرت رسیدن سركوب كرده اند. آن ها سال ها بین دو مرز ایران و شوروی سابق در حال رفت و آمد بودند و عملا در تابعیت هیچ كدام قرار نداشتند، گاه خراج گذار این دولت ها بودند و گاه مردم ساكن آن نواحی را غارت كرده و آنان را به عنوان برده خرید و فروش می كردند. تركمن ها در میان خود نیز با دشمنی، جنگ و ستیز پایان ناپذیری بر سر چراگاه روبرو بودند.
چنان که دشمنی بین آتابای ها و گوگلان ها، آتابای ها و جعفربای ها، تكه ها با گوگلان ها و …. پایان ناپذیر به نظر می رسید. این منازعات تا زمانی كه اقدامات حكومت ایران یعنی گسیل ارتش به سوی تركمن های یموت و گوكلان در سال ۱۳۰۳ هـ . ش به آخرین شورش تركمن ها انجامید، ادامه داشت.
در این شورش، تركمن ها در پی كسب استقلال سرزمین های تركمن نشین بودند، كه این امر به اتحاد تمامی قبایل تركمن (یموت و گوكلان) منجر شده بود. از آن رو قبایل تركمن كه قرن ها بر سر آب و مرتع دام با یک دیگر درگیر بودند، دشمنی را كنار نهادند و به منظور ایجاد خود مختاری در نواحی تركمن نشین، به نفاق بین ایل ها و طوایف پایان دادند. با این همه، با وجود قدرت نظامی قابل توجه تركمن ها، دولت مركزی ایران در سال ۱۳۰۴ هـ . ش با روش های مختلف و حمله نظامی و استفاده از سلاح های مدرن و تحریم اقتصادی، آن ها را سركوب كرد. عده ای ازسران شورشی اعدام شدند و گروهی به آن سوی مرزها گریختند.
حكومت مركزی سركوب خود را با سوزاندن آلاچیق ها و تخته قاپو كردن تركمن ها تسریع كرد. گرچه با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین و تضعیف دولت مركزی، فرصتی كوتاه به دست آمد و گروهی از تركمن ها نیز به زندگی كوچ نشینی روی آوردند، اما دوران آن كوتاه بود و با قدرت گیری مجدد دولت پایان گرفت. سرانجام فشارهای حكومت بر تركمنان تعدیل یافت و به سبب جاذبه های اقتصادی و كشاورزی در دهه های اخیر ، گروهی از تركمن ها به كشت و زرع و عده ای به شهرها روی آوردند. این قوم هم اکنون در صلح و صفا در محدوده استان گلستان زندگی می کنند و بیش تر آن ها یک جا نشین شده اند.
استان گلستان، با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، تحت تاثیر پهنای جغرافیایی، ارتفاع و امتداد رشته كوه های البرز، ارتفاع سطح زمین، دوری و نزدیكی به دریا، بیابان های جنوبی تركمنستان، وزش بادهای محلی و ناحیه ای و پوشش متراكم جنگلی قرار دارد و به همین سبب، از آب و هوا های گوناگونی برخورداراست. چنان که در شمال خاوری استان به علت دوری از اثرات دریای خزر و … آب و هوای معتدل مرطوب خزری رفته رفته به اقلیم نیمه خشک تبدیل می شود و میزان بارندگی سالیانه كاهش می یابد. براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیت این استان ۱۴۱۹۲۰۱ نفر برآورد شده است.
در این زمان دولت روسیه طوایف یموت را كه عمده ترین نیروی تركمن ها محسوب می شد، با دست آویز تامین امنیت راه های تجاری سركوب كرد. با شكست بزرگ تركمن در سال ۱۳۰۰ هـ . ق، آخرین نقطه تركمنستان و بقیه نواحی شمال خراسان (از دریای خزر تا رود تجن) به امپراطوری روسیه اضافه شد. امضا قرارداد تحدید مرز آخال (۱۳۰۱ هـ . ق) بین دولتین ایران و روس، مرز میان دو كشور را از روی نشانه های جغرافیایی تعیین كرد و زندگی تركمن ها را كه در آن هنگام در دو طرف مرز به امر كوچ مشغول بودند، مختل نمود.
با تحدید مرزها، تركمنان حالت مردمی را یافتند كه به دو دولت مالیات می دادند و در یک سو بخشی از خانواده و در سوی دیگر احشام و چوپانان تركمنی زندگی می كردند. تركمن ها كه نمی خواستند مالیاتی به دولت روسیه بپردازند به ایران مهاجرت نمودند، اما دراین جا نیز با حكومت ایران كه مایل به جمع آوری مالیات و محدود كردن قدرت نظامی و پایان دادن به اغتشاشات تركمن ها بود، مواجه شدند. با این همه، گرچه پس از تحدید مرزها، تركمن های اترک و گرگان رسما ایرانی محسوب می شدند، اما چنین می گفتند كه هیچ ایرانی از مرز قلمرو آنان نمی گذرد، مگر این كه ریسمانی به گردن داشته باشد.
درعرصه نبرد مشروطه خواهان و مستبدان، برخی از تركمانان طرفدار دولت قاجار در صف مستبدان و مخالفین مشروطه قرار گرفتند و به غارت شهرها و روستاهای طرف دار انقلاب پرداختند. محمد علی میرزا- پادشاه قاجار- كه بر ضد مجلس و مشروطه دست به كودتا زده بود، پس از بركناری، در میان تركمن ها هم دستانی یافت و آن ها نیز به امید غارت و گسترش نفوذ خود به ولایات هم جوار، با او همراه شدند كه با شكست آن ها و پیروزی قوای مجاهدین مشروطه خواه، این گروه به سرزمین های محل سكنای خود عقب نشینی كردند.
در دسامبر ۱۹۱۶ میلادی، سپاهیان روس با آتش و شمشیر در ادامه تعقیب تركمن های ساكن آسیای میانه كه دست به شورش زده بودند، از ولایت استر آباد گذشته و بی رحمانه یموت ها و زنان و كودكانشان را سركوب كردند. حكومت ایران كه قادر به برخورد با این مداخله نظامی روسیه نبود، درمقابل تصرف این نواحی و نیز برخوردهای نظامی عكس العمل نشان نداد و این نواحی عملا به دست روس ها افتاد.
پس از انقلاب اكتبر(۱۹۱۷. م) در روسیه، حكومت شوروی در سال (۱۹۱۸. م) سپاهیان روس را از ایران خارج كرد و مناطق اشغالی را به دولت ایران باز گرداند. تركمن ها را در درازای تاریخ سراسر جنگ و ستیز، از آن هنگام كه در متن های تاریخی برای نخستین بار نام آن ها ذكر شده، همه حكومت ها (حتی آن ها كه خود تركمن بودند) پس از به قدرت رسیدن سركوب كرده اند. آن ها سال ها بین دو مرز ایران و شوروی سابق در حال رفت و آمد بودند و عملا در تابعیت هیچ كدام قرار نداشتند، گاه خراج گذار این دولت ها بودند و گاه مردم ساكن آن نواحی را غارت كرده و آنان را به عنوان برده خرید و فروش می كردند. تركمن ها در میان خود نیز با دشمنی، جنگ و ستیز پایان ناپذیری بر سر چراگاه روبرو بودند.
چنان که دشمنی بین آتابای ها و گوگلان ها، آتابای ها و جعفربای ها، تكه ها با گوگلان ها و …. پایان ناپذیر به نظر می رسید. این منازعات تا زمانی كه اقدامات حكومت ایران یعنی گسیل ارتش به سوی تركمن های یموت و گوكلان در سال ۱۳۰۳ هـ . ش به آخرین شورش تركمن ها انجامید، ادامه داشت.
در این شورش، تركمن ها در پی كسب استقلال سرزمین های تركمن نشین بودند، كه این امر به اتحاد تمامی قبایل تركمن (یموت و گوكلان) منجر شده بود. از آن رو قبایل تركمن كه قرن ها بر سر آب و مرتع دام با یک دیگر درگیر بودند، دشمنی را كنار نهادند و به منظور ایجاد خود مختاری در نواحی تركمن نشین، به نفاق بین ایل ها و طوایف پایان دادند. با این همه، با وجود قدرت نظامی قابل توجه تركمن ها، دولت مركزی ایران در سال ۱۳۰۴ هـ . ش با روش های مختلف و حمله نظامی و استفاده از سلاح های مدرن و تحریم اقتصادی، آن ها را سركوب كرد. عده ای ازسران شورشی اعدام شدند و گروهی به آن سوی مرزها گریختند.
حكومت مركزی سركوب خود را با سوزاندن آلاچیق ها و تخته قاپو كردن تركمن ها تسریع كرد. گرچه با آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال ایران توسط متفقین و تضعیف دولت مركزی، فرصتی كوتاه به دست آمد و گروهی از تركمن ها نیز به زندگی كوچ نشینی روی آوردند، اما دوران آن كوتاه بود و با قدرت گیری مجدد دولت پایان گرفت. سرانجام فشارهای حكومت بر تركمنان تعدیل یافت و به سبب جاذبه های اقتصادی و كشاورزی در دهه های اخیر ، گروهی از تركمن ها به كشت و زرع و عده ای به شهرها روی آوردند. این قوم هم اکنون در صلح و صفا در محدوده استان گلستان زندگی می کنند و بیش تر آن ها یک جا نشین شده اند.
● مشخصات جغرافیایی
استان گلستان، با توجه به موقعیت جغرافیایی خود، تحت تاثیر پهنای جغرافیایی، ارتفاع و امتداد رشته كوه های البرز، ارتفاع سطح زمین، دوری و نزدیكی به دریا، بیابان های جنوبی تركمنستان، وزش بادهای محلی و ناحیه ای و پوشش متراكم جنگلی قرار دارد و به همین سبب، از آب و هوا های گوناگونی برخورداراست. چنان که در شمال خاوری استان به علت دوری از اثرات دریای خزر و … آب و هوای معتدل مرطوب خزری رفته رفته به اقلیم نیمه خشک تبدیل می شود و میزان بارندگی سالیانه كاهش می یابد. براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیت این استان ۱۴۱۹۲۰۱ نفر برآورد شده است.
● شهرهای استان:
