استان اردبیل

واژه اردبیل‎؛ واژه ای اوستایی است كه از دو كلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس تركیب شده است. این استان در شمال غرب ایران واقع شده و حدود یك درصد از مساحت كل كشور را در بر می گیرد. این خطه با اهمیت از كشور ایران‏؛ در برگیرنده جاذبه های فرهنگی, اجتماعی, طبیعی و تاریخی متعددی است و با دارا بودن اقتصاد پررونق كشاورزی و دام داری و وجود منابع معدنی غنی در شمار مناطق بااهمیت و پر رونق ایران است.
وضعیت خاص زمین شناسی و توپوگرافی منطقه؛ باعث ایجاد چشم اندازهای طبیعی وجذابی شده كه نشان از غنای طبیعی منطقه دارد. استان اردبیل به لحاظ ژئوتوریستی در بر گیرنده بالاترین دریاچه آب شیرین جهان درقله سبلان است.
سبلان خود به تنهایی شكوه دشت های سبز، عظمت اقتدار و برف پوش آبی های دوردست آسمان را به نمایش می گذارد كه در دامنه های آن می توان كمیاب ترین چشم اندازهای اجتماعی و فرهنگی را دید. در سبلان بهار به بهار می توان نظاره گر گر ایل بود كه برای نفس كشیدن و برای دست ساییدن به خاک سبلان و برای دویدن در پی گله های گوسفندان و برای شنیدن هیاهوی بی تاب زنبوران عسل و برای استشمام عطر گل های رنگارنگ وحشی و برای سلام دادن به سبلان می آیند.

● مکان های دیدنی و تاریخی

استان اردبیل به لحاظ طبیعی, تاریخی, اجتماعی و فرهنگی ازمناطق پررونق و ارزشمند ایران است. وضعیت خاص زمین شناسی و توپوگرافی منطقه باعث ایجاد جاذبه های طبیعی و چشم اندازهای بسیار زیبایی شده و بر غنای طبیعی منطقه افزوده است.
در بیش تر شهرستان های استان؛ آثار طبیعی و تاریخی زیادی پراکنده شده اند. کوهستان پرشکوه سبلان با قله آتشفشانی سبلان و چشمه های آب گرم و دریاچه های طبیعی كوچك ولی پرشمار، مهم ترین جاذبه طبیعی شهرستان اردبیل محسوب می شود. آبشار گورگور سبلان که در شهرستان گرمی واقع شده، گردنه ناو خلخال كه از داخل جنگل های طالش به جاده رشت وآستارا متصل می ‌شود و گردنه حیران که یکی اززیباترین و بی نظیرترین چشم اندازهای طبیعی ایران است‏, در این استان واقع شده است.
زندگی با صفا و دور از دنیای صنعتی عشایر شاهسون و دیگر ایل ها در دامنه های سبلان به راستی حیرت هر بازدید كننده ای را بر می انگیزد. استان اردبیل هم چنین دارای بناهای تاریخی و مکان های دیدنی زیادی است که برخی از آن ها هم چون بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی شامل بناهای متعدد‎‎ از دوره های مختلف می شود و با رفتن به یک مکان دیدنی می توان از چندین اثر تاریخی و قدیمی بازدید کرد.
تپه های باستانی، حمام های قدیمی، عمارت های بزرگ، گورستان های مشاهیر و بقعه های مقدس و تاریخی از دیگر دیدنی های شهرستان اردبیل هستند كه در كنار صنایع دستی و جاذبه های اجتماعی و فرهنگی منطقه جاذبه های كم نظیری را فراهم كرده اند.

● صنایع و معادن

صنایع استان اردبیل در دو گروه صنایع دستی و صنایع ماشینی قابل بررسی است. صنایع دستی استان اردبیل بیش تر توسط عشایر و ساكنان شهرها و روستاهای كوچك منطقه صورت می گیرد. از مهم ترین صنایع دستی این استان می‎توان به گلیم، ‌مسند، شال بافی، بافت جوراب‎های پشمی، قلاب بافی، پشتی بافی، خورجین بافی، جاجیم، ورنی و بافته ‎های عشایری اشاره كرد. صنایع ماشینی این منطقه نیز در راستای مواد اولیه موجود در معادن استان شكل گرفته اند. توجه به ویژگی های زمین شناسی و ساختاری تنوع منابع معدنی استان اردبیل در خور توجه است. در بخش شمالی استان ، دشت مغان بخشی از حوضه هیدروكربوری گسترده ای است كه از گرگان تا حاشیه جنوبی دریای خزر و شمال استان اردبیل ادامه دارد.
در قسمت جنوب شرقی استان (ماسوله ، خلخال ) در رسوبات تخریبی - كربناتی آثاری از كانی سازی سرب ، روی ، مس ، باریت …… دیده شده است. در بخش وسیعی از استان ، ولگانیسم شده سنوزوئیك و هم چنین گرانیتوئیدهای نفوذی این زمان كه همراه با محلولهای هیدروترمالی و دگرسانی پیشرفته بوده سبب انباشت ذخایر فلزی مس ، سرب ، روی ، طلا شده است. نواحی مورد نظر بخشی از نوار مس دارد قفقاز - سونگون است كه از طریق قوشه داغ، سیلان، مجدر، هشتجین، تامقطع طارم زنجان ادامه می یابد.

● کشاورزی و دام داری

مراتع كوه سبلان و دیگر كوه های استان اردبیل سبب وجود رونق نسبی در دام داری استان اردبیل شده است. در این استان بیش از پنج میلیون واحد دامی، منشأ تولید و عرضه گوشت و ‌محصولات لبنی است. پرورش زنبور و تولید عسل مرغوب یكی دیگر از فعالیت‎های اقتصادی است كه در اردبیل رونق بسیار دارد و عسل به عنوان سوغات این شهرستان شهرت ملی یافته است. پرورش نوعی ماهی قزل آلا نیز به نام رنگین كمان در دریاچه طبیعی نئور اردبیل صورت می‎گیرد كه از نظر مزه و كیفیت غذایی از بهترین وخوش مزه‎ ترین ماهی ‎ها است.

● وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

همانطور که می دانیم واژه اردبیل واژه ای اوستایی است كه از دو كلمه آرتا ( مقدس ) و ویل ( شهر ) به معنی شهر مقدس تركیب شده است. به روایت اوستا زرتشت پیامبر ایرانی در كنار رود دائی یتا كه امروزه ارس نامیده می شود به دنیا آمد و كتاب خود را در سبلان نوشت و برای ترویج دین خود، روی به شهر بازان پیروز آورد.
عده ای به او گرویدند و در این ناحیه جنگی میان زرتشتیان و بت پرستان روی داد كه در این جنگ زرتشتیان بر همه روستاها و قصبه های اطراف اردبیل دست یافتند و به افتخار این پیروزی آتشكده ای در اردبیل بنا كردند كه امروزه آثار آن در سه فرسنگی این شهر در دهكده ای به نام آتشگاه باقی مانده است. اردبیل در دوره اشكانیان و در میان شهرهای آذربایجان جایگاه ویژه ای داشت.
نوشته اند كه قهرمانان آذربایجان به نام دهام كه از پهلوانان و از نژاد كیان بوده اند، در این دوره از اردبیل برخاسته اند. به این ترتیب، بنای اردبیل را بسیار كهن تر از زمان ساسانی باید دانست. پیش از دوره اسلامی آذربایجان دارای دو مركز اصلی بود: یكی از این دو مركز گنجک( به ارمنی گنزک ) بود كه همان تخت سلیمان امروزی است، اما نام مركز دیگر در جغرافیای استرابن از قلم افتاده است. در دوره اسلامی این دو مركز را شیز و اردبیل خوانده اند. می گویند اردبیل بدون شک مركز تابستانی آذربایجان بوده است.
از اواسط تا اواخر دوره ساسانی، اردبیل به تنهایی مركز آذربایجان به شمار می رفت و سكه های دوره پارتی و ساسانی در این منطقه با علامت اربارات ضرب می شده است. اردبیل به هنگام فتح آذربایجان به دست مسلمانان هم چنان پایتخت این منطقه و مقر مرزبان آن بود.
در دوره ایلخانان گرچه تبریز، به عنوان شهر مهم آذربایجان رو به رشد بود و از لحاظ سیاسی جایگزین اردبیل به شمار می آمد اما اردبیل نیز به عنوان دارالارشاد هنوز از جایگاهی خاص برخوردار بود.اردبیل در دوره صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی سرآمد شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی قیام خود را از اردبیل آغاز كرد.
این شهر در مسیر شاه راه تجاری ایران و اروپا قرار داشت و ابریشم وارده از گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می شد. این امر در پیشرفت اقتصادی و افزایش درآمد مردم تاثیری مهم داشت. اردبیل دردوره قاجاریه رونق و شكوه گذشته را باز نیافت و وسعت آن به حدود یک سوم وسعت شیراز می رسید.
این منطقه به دلیل قابلیت های بالای اقتصادی, فرهنگی و تجاری در سال ۱۳۷۲ به صورت استان جداگانه از آذربایجان شرقی درآمد و شهرستان ها, شهرها, دهستان ها و روستاهای زیادی را در برگرفت. هر چند اردبیل به استانی مستقل و جداگانه تبدیل شده, اما تاریخ آن با تاریخ سرزمین آذربایجان چندان در آمیخته كه بدون توجه به موقعیت تاریخی آذربایجان نمی‎توان سخن از موقعیت تاریخی اردبیل به میان آورد.

● مشخصات جغرافیایی

استان اردبیل در شمال غربی فلات ایران، حدود یك درصد مساحت ایران را تشكیل می‎دهد. این استان از شمال به رود ارس، دشت مغان و بالها رود در جمهوری آذربایجان، از شرق به رشته كوه ‎های طالش و بغرو در استان گیلان، از جنوب به رشته كوه ها، دره ها و جلگه‎های به هم پیوسته استان زنجان و از غرب به استان آذربایجان شرقی محدود است.
از نظر مختصات جغرافیایی مدار‎های ۴۵ دقیقه و ۳۷ درجه و ۴۲ دقیقه و ۳۹ درجه شمالی، منتهی الیه شمالی و جنوبی، و نصف النهار‎های ۵۵ دقیقه و۴۸ درجه و سه دقیقه و ۴۷ درجه منتهی الیه غربی و شرقی استان را مشخص می‎كنند. بر اساس آخرین تقسیمات كشوری این استان دارای ۹ شهرستان و تعداد زیادی شهر, دهستان و روستا بوده است.
● شهرستان های استان اردبیل عبارتند از:
اردبیل, بیله سوار, پارس آباد, خلخال, كوثر(گیوی), گرمی, مشگین شهر, نمین و نیر. بر اساس آخرین سرشماری رسمی سال ۱۳۷۵ جمعیت استان اردبیل ۱۱۸۳۳۶۴ نفر بوده است. بیش ترجمعیت استان؛ آذری زبان هستند و میهمان نوازی و رعایت آداب و رسوم خاص آذری ها از ویژگی های مردم استان است. (اطلاعات و آمار مربوط به سرشماری سال ۱۳۷۵ می باشد).