گوشه گوشه ی آذربايجان‌ شرقي (3)

شهرستان سراب

منطقه سراب از جمله مناطقي است كه از ديرباز مسكوني بوده است . وجود كتيبه اورادتويي ، تپه هاي باستاني و معابد سنگي در حومه اين شهر نشانگر قدمت تاريخي منطقه است. سنگ نبشته رازليق كه يك باستان شناس آلماني در سال 1971 آن را خواند به خط ميخي و متعلق به آرگيشتي دوم پسر روساي اول است. در منطقه سراب آثار متعددي از جمله معابد سنگی ، قلاع و يك چهار طاقی متعلق به دوران تمدن ساساني به جای مانده كه مبين اهميت آن در دورة ساساني است .
شهر سراب در دوران حكومت مغولان از مراكز عمده حكومتي در آذربايجـان بود . در زمان حكومت چوپانيان نيز سراب مورد توجه بود و حكومت آن با « جاني بيك خان » از اولاد « جوجي خان » بود كه در سال 758 در اين شهر كشته شد. در اوايل حكمراني صفويه كه شهرهاي تبريز و اردبيل از شهرهاي مهم به شمار مي رفتند، سراب به دليل نزديكي به اين دو شهر از اهميت ويژه ای برخوردار بود. جنگ شاه اسماعيل و خليل پاشا در سراب روي داد و آغا محمد خان قاجار با صادق خان شقاقي در اين منطقه جنگيد .

مراكزتاريخي وباستاني

تپه باستاني قلعه جوق
اين تپه در 2 كيلومتري شمال سراب در دهكده ای به همين نام واقع شده است. ارتفاع آن 30 متر است و مساحتي در حدود 20 هزار متر مربع ( به شعا 80 متر ) دارد . در اين تپه انواع سفال از دوران ما قبل تاريخ و هزاره دوم قبل از ميلاد و دوران پارتها تا قرون اوليه‌ اسلامي و سفال هايي مرصع در انواع مختلف به حد وفور پيدا شده است .
تپه‌ باستاني امام چای
در شمال شرقي روستاي امام چاي سراب ، تپه اي باستاني به نام امام چاي وجود دارد. مساحت تپه حدود 4000 مترمربع و ارتفاع آن از زمين هاي اطراف 20 متر است . در نتيجه حفاري هاي غير مجاز و خاك برداري هاي زراعتي كه در اين تپه صورت گرفته ، موارد زير مشخص شده است :‌ تعدادي قبرهاي اسلامي ، يك رگه با سفال مختلف مربوط به هزاره‌ اول قبل از ميلاد ، يك رگه آثار خاكستر و زغال از يك آتش سوزي و يك دورة‌ تاريخي با سفالهاي مختلف و خشت خام.

اماكن زيارتي ومذهبي

مسجد اسنق
در روستاي اسنق از توابع محال آلان بر آغوش سراب مسجدي با ستون ها و روبناي سنگي و سنگ نبشته هاي زيبا قرار دارد . اين مسجد در وسط روستا ميان حياط وسيعي بنا شده است .در داخل مسجد منبر چوبي منبت كاري شده شكسته و درهم ريخته اي وجود دارد كه همزمان با بناي مسجد ساخته شده است . بر روي قطعه اي از بازوي آن نام باني مسجد ،‌ صاحب فخرالدين محمد قيد شده است . آثار باقيمانده از اين منبر نشان مي دهد كه چند هنرمند توانا ، مدتي دراز صرف ساختن آن كرده اند .
مسجد جمال آباد
جمال آباد نام روستايي است از محال آلان بر آغوش كه در 6 كيلومتبر شمال مهربان و21 كيلومتري جاده تبريز – سراب قرار گرفته است . اين روستا مسجد كهني دارد كه 6 ستون عظيم سنگي سقف چوبي آن را نگه داشته است . ظاهراً اين مسجد در ابتدا داراي ديوارهاي سنگي و سقف گنبدي بود كه بعدها سقف و ديوارها فرو ريخت و قطعات آن هر يك در جايي افتاد و يا به جاي ديگري انتقال يافت . جنس سنگهاي به كار رفته در مسجد عموما آهكي است.
مسجد جامع سراب
مسجد جامع سراب يادگار قرن نهم هجری قمری است . اين مسجد بدون گلدسته و مناره است و از يك شبستان بزرگ و يك حياط كوچك در سمت غربي و دو در ورودي تشكيل شده است . شبستان مسجد مجموعه اي است از 60 گنبد كه همه‌ آنها (‌به اسثناي رديف چهارم از شرق ) مستقيماً بر روي طاق جناقي و ستونها نهاده شده اند .
بقعه شيخ اسحاق
در ساحل جنوبي رودخانة‌ كوچك روستاي خانقاه محال خانمرود بقعه آجري بزرگي قرار گرفته كه به بقعه‌ شيخ اسحاق معروف است . در مورد هويت شيخ اسحاق و صاحبان ديگر قبرهاي اين بقعه اطلاعات مستندي در دست نيست .
امام زاده بزرگ
اين امام زاده در جنوب غربي شهر سراب ، جنب قبرستان عمومي شهر واقع شده است . بنا داراي دو مناره به ارتفاع 9 متر است كه از كنگره و مأذنه آن اثري بر جاي نمانده است . نوع ساختمان ساده است ، ولي در بعضي قسمت ها با آجر چيني ، تنوعي به ظاهر ساختمان داده اند. سبك بنا و ستونها آن را به قرن هشتم و نهم منسوب مي كند.

شهرستان شبستر

شبستر از شهرهاي قديمي آذربايجان است . نام اين شهر در كتاب هاي تاريخي قديم آمده است . بيشترين آوازه ‌شهر شبستر به وجود بزرگاني مانند ؛‌ شيخ محمد شبستري عارف نامدار و صاحب مثنوي گلشن راز ، ميرزا علي اكبر شبستري طنزسراي برجستة آذربايجان ، شهيد راه حق شيخ محمد خياباني مربوط است.

مراكزتاريخي وباستاني

روستاي تاريخي سيس
اين روستا در 14 كيلومتري شبستر ، در سر راه صوفيان به شبستر واقع شده است و داراي آثار تاريخي متعددي است.

جاذبه هاي طبيعي

ارتفاعات ميشو
كوه ميشو در شمال درياچة اروميه است و جلگه مرند را از جلگة شبستر و درياچه ‌اروميه جدا مي كند . شهرستان مرند در دامنه ‌شمالي و شهرستان شبستر در جبهه جنوبي اين كوهستان قرار دارد . حداكثر ارتفاع ميشو داغ 2855 متراست.
بندر شرفخانه
بزرگترين بندر ساحلي درياچة اروميه است كه در شهرستان شبستر واقع شده و رشته اي از راه آهن تبريز. جلفا كه از صوفيان منشعب مي شود به شرفخانه منتهي مي شود. در اين بندر تأسيسات نسبتاً مهم بندري و انبارهاي كالا وجود دارد. اين بندر در شمال شرقي درياچه ، در فاصله 49 كيلومتري صوفيان و 30 كيلومتري جنوب شبستر و 88 كيلومتري شمال غربي تبريز واقع شده است . در فصل تابستان تعداد كثيري از مردم به منظور استفاده از آب و لجن درياچه براي آب درماني و لجن درماني ، به اين بندر وارد مي شوند .
بندر آق گنبد
اين بندر در جزيره شاهي ( اسلامي ) واقع شده و يكي از بنادر مهم درياچه اروميه در امور بازرگاني و اقتصادي است . بندر آق گنبد ارتباط اهالي هفت روستاي آق گنبد را با شهر اروميه برقرار مي كند. بندر آق گنبد در ساحل غربي جزيره اسلامي و در سمت شرقي درياچه اروميه واقع شده است .

اماكن زيارتي ومذهبي

مسجد جامع تسوج
مسجد جامع تسوج از توابع شبستر در رديف آثار قديمي اين منطقه است . بر روي سر در اين مسجد فرماني است از سلطان محمد خدابنده كه با خط ثلث برجسته بر روي سنگ فلفلي يكپارچه اي نقر شده است . كتيبه فرمان نشان مي دهد كه تسوج داراي اهميت و جمعيت زياد بود و موقعيت سوق الجيشي مهمي داشت ؛ اين جهت مورد عنايت و توجه شاه صفوي قرار گرفت.
مقبره شيخ محمود شبستري
اين مقبره در شهر شبستر و در وسط باغچه اي موسوم به گلشن قرار دارد و محل دفن سعد الدين محمود بن عبدالكريم بن يحيي از مشاهير و عرفاي آذربايجان و خالق مثنوي معروف گلشن راز ، و استادش بهاء الدين يعقوب تبريزي است . بنادر طي زمان بارها تعمير و بازسازي شده است. در باغچة مقبره ، چند قطعه سنگ حجاري شده وجود دارد كه سه قطعه از آنها جالب و ارزنده است. دو قطعة ديگر به شكل صندوق است كه احتمالاً از سنگ هاي پايه در ورودي باغچه بوده و ديگري پايه سنگي مقرنس مشعلي است كه از نوع سنگ هاي كبود معمولي است.

شهرستان كليبر

در روزگار قديم اهر و كليبر از قصبات پيشگين (‌مشگين شهر ) بودند. از نظر تاريخي ، كليبر به خاطر وجود قلعه بابك كه روزگاري مركز قدرت بابك خرمدين بوده ،‌ داراي اهميت فوق العاده اي است.

مراكزتاريخي وباستاني

قلعه جمهور ( بذقالاسي )
قلعه‌ جاويدان يا قلعة جمهور يا دژ بذ كه امروزه به نام قلعه بابك معروف است در 5 كيلومتري جنوب غربي كليبر واقع شده است . اطراف اين قلعه را از هر طرف دره هايي به عمق 400 تا 600 متر فرا گرفته است و تنها يك راه بز رو دارد . از همين جا بوده كه بابك خرمدين قهرمان تاريخي آذربايجان و يارانش به مدت 22 سال سپاهيان عرب را كه براي سركوب جنبش و قيام او آمده بودند ، در كوهها و گردنه ها سرگردان كرد و با شبيخون هاي خود آنان را از دم تيغ گذارند و به شكست و هزيمت وادارشان كرد.
قلعه پشتو
يكي از با ارزش ترين و جالب ترين آثار تاريخي بخش هوراند از شهرستان اهر قلعه پشتو يا پشتاب است كه بر بلندترين كوه بين روستاهاي پشتاب و كوجان قرار گرفته است . روستاي پشتاب در 12 كيلومتري غرب هوراند و 50 كيلومتري اهر واقع شده است. در ساخت ديوارهاي قلعه از سنگ هاي لاشه اي ،‌ ملاط ، گل رس ، ساروج و مقداري آجر استفاده شده است . تنها راه ورودي به قلعه معبدي است از سمت شمال با 220 پله سنگي.
قلعه پيغام
قلعه پيغام ( پيكان ) در كنار راه شوسه اهر به كليبر واقع شده و فاصلة آن از كليبر 13 و از قلعة بابك 18 كيلومتر است. اين قلعه بر روي تپه بنا شده است . كوه پيغام داراي پرتگاههايي خطرناك است كه در اثر فرسايش و ساييدگي طبيعي به شكل ايوان هاي بزرگ و كوچك با ديوارهاي صخره اي در آمده و با استفاده از اين موقعيت طبيعي ، بر روي سكوهاي آن ، در صد رديف ، استحكامات مختلفي ساخته شده است. درباره شهرت و وجه تسمية قلعه چنين آورده اند كه اين قلعه در ديدرس بيشتر قلعه ها و استحكامات بابك بوده است و چون دستورات نظامي را از اين قلعه به وسيله آتش به سايرين خبر مي دادند ، به قلعة پيغام معروف شد.
قلعه نودوز
قلعه نودوز يا نقدوز در 25 كيلومتري جنوب شرقي اهر واقع شده است . اين قلعه بر فراز قله كوهي مرتفع مشرف به رودخانه اهر چاي احداث شده است . ارتفاع برج اين قلعه 11 متر است . با سنگهاي تراش خورده رسوبي به رنگهاي آجري و زرد و با ملاط گچ و آهك بنا شده است .
قلعه آواريس
قلعه‌ آورايس منسوب به دوره ساساني تا قرن سوم هجري است . اين دژ قديمي در 5/22 كيلومتري جنوب خدا آفرين و 11 كيلومتري جاده‌ شوسه اهر – كليبر واقع شده است .
قلعه‌ قهقهه
در دهستان يافت از بخش هوراند شهرستان اهر ، نزديك روستاي گنجويه و قره آغاجلو ، بر فراز كوهي مرتفع و صخره اي ، قلعه و زندان قهقهه (‌ كهن دژ ) ساخته شده است . از روستاي گنجويه و قره آغاجلو تا دامنه قلعه قهقهه حدود 3 كيلومتر راه كوهستاني است . در سمت شمالي اين قلعه هفت برج و بارو بنا شده كه با ديوارهاي بلند و محكم محصور است . راه ورود به قلعه طوري ساخته شده كه بيش از يك نفر نمي تواند از آن بگذرد . سه طرف قلعه (‌جنوب ، شرق و غرب ) با ديوارهاي بسيار بلند و صخره اي مشرف بر پرتگاههاي طبيعي و خطرناك است . اين قلعه درك دوره صفويه محل نگهداري مجرمين سياسي بوده است.
منطقة تاريخي قوبول دره سي
قوبول دره سي در يك كيلومتري غرب قريه چناب از توابع هوراند (‌ دو كيلومتري جاده اهر – كليبر ) پشت كوه سنگي مرتفعي واقع شده است . در مقابل آن ،‌ كوه هشت سر قرار دارد كه به روايتي مسكن اصلي بابك خرمدين بوده است . تپه تاريخي اژدها داش در اين دره قرار دارد . بر بدنه و بالاي آن غارهايي است كه به گفته اهالي هر كدام گنجايش بيش از 2 هزار نفر را دارد.
تپه باستاني اژدها داش
در دشت لشگرگاه هوراند از توابع شهرستان كليبر تپه بسيار كوچكي به شعاع تقريبي 15 و ارتفاع 5/1 متر وجود دارد كه در اصطلاح محلي به اژدها داش ( سنگ اژدها ) معروف است . از اين تپه آثاري مختلف از قبيل قطعات سفال و سنگ چخماق مربوط به قرون اولية‌ هزاره اول قبل از ميلاد به دست آمده است.
پل هاي خدا آفرين
روي رودخانه ارس ، دو پل تاريخي به فاصله اندكي ( 100 ) متر از يكديگر بنا شده است كه به نام خدا آفرين مشهورند. اولي منسوب به قرن ششم هجري (‌دوره سلجوقيان ) است كه طول آن 160 متر است و از 15 طاق جناقي و هلالي با ابعاد نا مساوي و غير متشابه تشكيل شده است. مصالح ساختماني اين پل ، سنگهاي قلوه و لاشه در قسمت پايه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهك و گچ است.
پل دوم خدا آفرين حدود 120 متر طول دارد ، داراي ده طاق است و منسوب به دوره صفوي است . مصالح ساختماني اين پل ، سنگ هاي قلوه و لاشه در قسمت پايه ها و آجر در ساختمان طاق ها است و ملاط آن آهك و گچ است . پل دوم خدا آفرين حدود 120 متر طول دارد. داراي ده طاق است و منسوب به دوره صفوي است . مصالح ساختماني آن سنگ تراشيده با ملاط گچ وآهك است.

جاذبه هاي طبيعي

منطقة حفاظت شده ارسباران
منطقه حفاظت شده ارسباران با وسعت 72 هزار هكتار در كناره هاي جنوبي رود ارس در شهرستان كليبر واقع شده و به عنوان مكان ذخيره بيوسفر در يونسكو به ثبت رسيده است و از ارزش هاي خاص گياهي و جانوري برخوردار است.
منبع: همشهری