چهارگوشه ، گوشه ی استان لرستان

استان لرستان، با وسعت حدود 28559 كیلومتر مربع در غرب ایران قرار گرفته است.
این استان، ازشمال به استان‌های مركزی و همدان؛ از جنوب به استان خوزستان؛ از شرق به استان اصفهان واز غرب به استان‌های كرمانشاه و ایلام محدود است. اشترانكوه با چهار هزار و پنجاه متر ارتفاع بلندترین نقطه استان لرستان است.
پست‌ترین نقطه آن در جنوبی‌ترین ناحیه استان واقع شده و حدود پانصد متر از سطح دریای آزاد ارتفاع دارد. بر اساس آخرین تقسیمات كشوری در سال هزار و سیصد و هفتاد و پنج، استان لرستان دارای نه شهرستان، ده شهر، بیست بخش، هشتاد و یك دهستان و دو هزار و هشتصد و چهل و دو آبادی دارای سكنه بوده و مركز آن شهر خرم‌آباد است. شهرستان‌های استان عبارتند از: خرم‌آباد، بروجرد، الیگودرز، دورود، ازنا، كوهدشت، دلفان، سلسله و پل‌دختر.

جغرافیای طبیعی و اقلیم استان

استان لرستان سرزمینی كوهستانی است كه به‌ جز تعدادی دره آبرفتی و چند دشت كوچك، ناحیه هموار ندارد. این ناهمواری‌ها كه دارای سنگ‌های دگرگونی است، در نتیجه مجاورت با گنبدهای خارایی (درونی) الوند و سربند (شازند) پدید آمده‌اند. در ناهمواری‌های اصلی استان (ارتفاعات اصلی زاگرس)، كوه‌ها به‌طور منظم از شمال غربی به سوی جنوب كشیده شده‌اند.
این ناهمواری‌ها كه معمولا با دره‌های عمیق همراهند، اغلب فشرده، بلند و ناصاف هستند؛ در حالی ‌كه ناهمواری پیشكوه‌های داخلی به‌صورت تپه‌ماهورهای گنبدی شكل و كم‌ارتفاع خودنمایی می‌كنند و نقاط بلند آنها، به گنبدهای خارایی مربوطند. استان لرستان دارای آب و هوای متنوع است. در زمستان، هنگامی كه در شمال لرستان برف و كولاك و سرمای شدید جریان دارد، قسمت‌های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است.
بررسی‌های اقلیمی نشان می‌دهند، خرم‌آباد دارای زمستانی معتدل و تابستانی گرم است و بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد. الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد.

جغرافیای تاریخی استان

اقوام مهاجر، در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد در كوهساران زاگرس اسكان یافتند و سرانجام، سرزمین بین‌النهرین (میان دو رود) را تصرف كردند. نام طایفه‌هایی كه در زاگرس سكونت داشتند، در آٍثار برجای مانده از سارگن پادشاه مقتدر اكد (دو هزار و بیست و هشت تا دو هزار و سی قبل از میلاد) آمده است.
به استناد كتیبه‌های بابلی، آشوری و ایلامی، ساكنان دامنه‌های كوهساران زاگرس طایفه‌هایی مانند لولوبی، مانایی، كاسی، گوتی، نایدی، آمادا و پارسوا بوده‌اند. تاریخ‌نگاران، در آریایی بودن لولوبی‌ها و مانایی‌ها تردید دارند؛ اما شواهد تاریخی نشان می‌دهند، كاسی‌ها در سال هزار و ششصد قبل از میلاد در لرستان كنونی می‌زیستند و حكومت آنها از شمال و شرق لرستان تا اطراف همدان توسعه داشت.
این قوم، در هزاره دوم پیش از میلاد در بابل نفوذ كردند، از حمورابی شكست خوردند؛ اما عاقبت در بابل مستقر شدند و دومین سلسله شاهان بابل را تأسیس كردند. انقراض كاسیان در هزاره دوم پیش از میلاد، با یورش دولت مقتدر ایلام صورت گرفت. در نتیجه، كاسی‌ها به زاگرس عقب نشستند و خراجگزار ایلام شدند و آنها در برابر توسعه‌طلبی آشوری‌ها، در مناطق شرقی، مانند سدی مقاومت كردند.
قدرت این قوم كوه‌نشین به حدی رسید كه شاهان سلسله هخامنشی هنگامی كه از فارس به شوش یا از بابل به اكباتان می‌گذشتند، هدیه‌هایی برای ایلات كوهستانی بین راه می‌فرستادند تا مسیر آنها را امن نگاه دارند. در دوره‌های بعدی ساكنان این نواحی به ‌طور موقت مغلوب اسكندر مقدونی شدند.
در دوره ساسانیان، پشتكوه و پیشكوه را شخصی از خاندان معروف هرمزان اداره می‌كرد. آخرین فرمانروای این خاندان، همان هرمزان بود كه به اسارت سپاهیان عرب درآمد. عرب‌ها در سال شانزده هجری قمری پس از فتح حلوان، نواحی شمالی لرستان را گرفتند و در سال بیست و یك هجری قمری، نهاوند و قسمت جنوبی لرستان را نیز به تصرف خود درآوردند.
در سال بیست‌ودو هجری قمری، هنگامی كه «عمر» سرزمین‌های گرفته شده را در میان لشكریان كوفه و بصره تقسیم می‌كرد، لرستان ضمیمه حوزه كوفه شد و از آن پس جزو ایالت جبال (عراق عجم) درآمد و تا میانه سده چهارم هجری، حكمران این منطقه یا از بغداد یا از كوفه تعیین می‌شد. در همین قرن، حسنویه كرد این منطقه را به تصرف خود درآورد.و خاندان او تا سال پانصد هجری قمری بر لرستان تسلط داشتند.
مقارن استیلای مغول بر ایران، لرستان به دو قسمت لر بزرگ و لر كوچك تقسیم شد. هر یك از این دو قسمت از پیش از استیلای مغول تا مدت زمانی پس از انقراض ایلخانان، امرای نیمه مستقل داشتند. اتابكان لر بزرگ اصلاً از كردان شام بودند كه از حدود نیمه قرن ششم هجری از راه آذربایجان رهسپار ایران شدند و در حدود اشترانكوه و جلگه‌های شمالی آن اسكان گزیدند پایتخت اتابكان لرستان در شهر ایذج (مال امیر) بود.
خرابه‌های فراوانی از آن دوره باقی مانده كه بیشتر آنها به دوره ساسانیان مربوط است و هنوز در این محل دیده می‌شوند. اتابكان لر بزرگ تا نیمه اول قرن نهم هجری حكومت كردند (پانصد – هشتصد و بیست و هفت هجری قمری) و آخرین آنها كه غیاث‌الدین كاووس نام داشت، به دست سلطان ابراهیم‌بن شاهرخ تیموری بر افتاد و سلسله او منقرض شد.اما اتابكان لر كوچك (پانصد وهشتاد- هزار وشش هـ.ق) كه چندین امیر معتبر داشتند و حكومتشان نیز طولانی‌تر بود، هیچ وقت اهمیت و اعتبار لر بزرگ را پیدا نكردند.
اتابكان لر كوچك موقعیت خود را تا زمان صفویه حفظ كردند و حتی حكومت خود را تا غرب كوه‌های پشتكوه توسعه دادند. آخرین فرد این سلسله شاهوری نام داشت كه در سال هزار و شش هجری قمری به فرمان شاه عباس اول كشته شد و سلسله او نیز بر افتاد بدین گونه حكومت لرستان به حسین نامی محول شد و خاندان این والی تا اوایل روی كار آمدن سلسله قاجار، بر لرستان حكومت كردند. از آن پس حكومت پشتكوه را گاه حكام بروجرد و زمانی حكام شوشتری به عهده داشته‌اند.

شهرخرم آباد

این شهر تاریخ چند هزار ساله دارد و یكی از شهرهای قدیمی ایران است كه از آغاز پیدایش خود تاكنون، تمدنهای مختلف و متعددی، از جمله كاسی‌ها، بابلی‌ها، ایلامی‌ها، ساسانیان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان و ... را تجربه كرده است. در پیرامون این شهر آثار متعددی از ادوار فوق باقی مانده است.
خرم‌آباد در میان دره‌ای قیفی شكل و پر آب جای گرفته است و قلعه‌های تاریخی و قدیمی آن، محلی امن و سنگری محكم برای حاكمان زمان در برابر مهاجمان و شورشیان بوده است.خرم‌آباد شهری است تجارتی، خدماتی و نظامی كه به عنوان مركز استان لرستان، در كنار توسعه ناموزون، موجبات جذب مهاجران شهری و روستایی را فراهم آورده است.
شكل و تركیب شهر خرم‌آباد بیشتر تابع عوامل جغرافیایی آن است، به طوری كه فشار جمعیت، خانه‌های شهری را تا كمركش كوه پیش برده است. خرم‌آباد دارای معبر و مسیرهای قدیمی و طبیعی است.

جاذبه های ديدنی

گرداب سنگی / منار خرم آباد / مقبره فلک الدین / مقبره بابا طاهر / مقبره جلاله / مقبره میر سید علی / مقبره حیات الغیب / بقعه جابر / بقعه امیر سیف / بقعه شهنشاه /قلعه فلک الا فلاک / قلعه رکی / قلعه زاخه / قلعه منگره / قلعه سرقلا / قلعه رزه / قلعه بهرام / قلعه شهنشاه / قلعه چشمک / قلعه قلا جق / دژ / گریت / مقبره زید بن علی / بقعه شاه زاده احمد

جاذبه های طبیعی

دره خرم آباد / دره محمل کوه / دره گوشه / دره پیر جید / دره بابا عباس / دره حوض موسی / تپه های باباخانی / تپه سراب / پل شاهپوری / پل خرم آباد / پل کشکان / پل کرو دختر / پل گاومیشان / پل کاکارضا / پل خرم آبادی / غار قمری / غار یافته / غار کنجی / غار ارجنه / غار قاژه / غار دوشه / غار کوگان

شهر ازنا

این شهر در سی و شش كیلومتری شرق شهرستان دورود و بیست و چهار كیلومتری غرب شهرستان الیگودرز واقع شده و گذشته تاریخی آن با تاریخ منطقه دورود و عجین شده است. شهر ازنا قبلاً جزو محدوده سیاسی شهرستان اراك از استان مركزی بود و در حال حاضر یكی از شهرستانهای استان لرستان به شمار می‌رود. این شهر با جاده‌ای به اصفهان مرتبط است و خط لوله سرتاسری نفت از آن می‌گذرد.

شهر الیگودرز

بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهند، پیش از شكل‌گیری شهر فعلی الیگودرز، در محل كنونی آن شهری با همین نام وجود داشته كه به علل نامعلوم از بین رفته است. مردم این دیار، مذهب شیعه قدیم (علوی) داشته‌اند و خانقاه آن، مركز تعلیمات دینی قزلباشان و درویشان بوده است.
شاه اسماعیل صفوی در یكی از سفرهای خود از این خانقاه دیدن كرده است. در كوه‌ها و تپه‌های الیگودرز، آثاری از قبیل آجرهای مكعب مستطیل و ظروف سفالی و فلزی مربوط به قرن هفتم هجری به دست آمده است.هسته اولیه شهر الیگودرز در درجه اول در اثر رودخانه‌ها، قناتها و چشمه‌ها پدید آمده است.
موقعیت ارتباطی از عوامل مهم دیگر در ایجاد و گسترش این شهر بوده است. به طوری كه یكی از راههای مهم اصفهان به غرب كشور از فریدن، الیگودرز، گاپله و بروجرد می‌گذشت. همچنین این منطقه، نواحی بختیاری را به فلات مركزی ایران (اراك، خمین، گلپایگان، خوانسار) متصل كرده است.

جاذبه‌های ديدنی

اشتران کوه / غالیه کوه / کوه تمندر

شهر بروجرد

از پیشینه و تاریخ پیش از اسلام شهر بروجرد كه در گویش لری «وروگرد» و در لهجه محلی بروجردی «ورویرد» نامیده می‌شود، مدارك كافی به دست نیامده است. گروهی بروجرد را از بناهای فیروز ساسانی می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را محل گرد آمدن دوباره سپاهیان شكست خورده یزد گرد سوم می‌شناسند.
در زمان حكومت قاجار، حسام‌السلطنه حاكم خوزستان و لرستان، بروجرد را مقر حكومت خود قرار داد و با تعمیر قلعه‌های آن، خندقی دور شهر ایجاد كرد. عوامل مؤثر از قبیل آب و هوای معتدل كوهستانی، دشت حاصل‌خیز رسوبی سیلاخور، شبكه آبهای روان دائمی، مراتع طبیعی، موقعیت استراتژیك جغرافیایی و سیاسی و گسترش شبكه ارتباطی و تجاری باعث جذب جمعیت و توسعه آن بوده‌اند.

جاذبه‌های ديدنی

قبر واعظ اصفهانی / تپه قرق

جاذبه های طبیعی

رود سزار

مراكز مذهبی

مسجد جامع بروجرد / مسجد سلطانی بروجرد / مقبره شاهزاده ابوالحسن / امام زاده جعفر / گورستان رازان /گورستان میر احمدی

شهر پل دختر

شهرستان پل دختر در قسمت جنوب غرب شهرستان خرم ‌آباد به فاصله حدود صد كیلومتری آن واقع شده است. پل‌دختر، شهرستان مرزی بین استانهای لرستان و ایلام است و چهل و نه كیلومتر با شهرستان دره شهر از استان ایلام فاصله دارد. پیشینه تاریخی این منطقه نیز در چارچوب تاریخ خرم‌آباد قابل بررسی است. محدوده این شهرستان قبلاً از توابع بخش ملاوی خرم‌آباد بود و در حال حاضر به شهرستان تبدیل شده و مركز آن شهر پل‌دختر است.

جاذبه های دیدنی

پل کلهر / تفرجگاه تنگه چشمک / غار کلماکره / گورستان چشمک

شهر دلفان

دلفان (دلفو) از شهرستان‌های وسیع و كوهستانی شمال استان لرستان است. با وجود دوری از راههای تجاری، نظامی و بر كنار بودن از رویدادهای مهم تاریخی، آثار باستانی (مفرغ) به دست آمده از آن، نشان می‌دهند كه دلفان محل سكونت كاسی‌های دامدار و جنگجو بوده و در دوره هخامنشی و ساسانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. تپه حمام از يكی جاذبه‌های ديدنی اين شهر است.

شهر دورود

این شهركه درگذشته بین‌النهرین و بحرین نامیده می‌شد، در محل تلاقی دو رودخانه «تیره» و «ماربره» كه به ترتیب از كوه‌های گرو (گری) بروجرد و اشترانكوه الیگودرز سرچشمه می‌گیرند، واقع شده است. هسته اولیه شهر در حقیقت روستاها با فعالیت كشاورزی بود كه به سرعت چهره روستایی آن به یك شهر صنعتی تبدیل شده است.

جاذبه های دیدنی

دره نگاه /دره شوی /دره چکان و دهقادی/چال همایون/ آبشار شوی / آبشار چکان / دریاچه گهر

شهر سلسله

شهرستان سلسله در چهل و سه كیلومتری شمال خرم‌آباد و در قسمت غرب بروجرد واقع شده است. این شهرستان قبلاً از توابع شهرستان خرم‌آباد بودكه بعداً به شهرستان مستقلی تبدیل شد. مركز شهرستان سلسله، شهر كوهستانی الشتر است كه محل كونت طوایف حسنوند، كولیوند، یوسفوند و هنام و بسطام می‌باشد.

جاذبه‌های ديدنی

دژ شینه / دره تخت شاه نشین / تپه گریران / غار سمسا / گورستان سلطان مشرق

شهر کوهدشت

تحقیق و جستجوی باستانشاسان در كانون‌های «سرخدم لری همیان» و «سرطراحان»‌ نشانگر این مطلب است که كوهدشت از مراكز شهر نشینی دوران قدیم می باشد. كشف معبد آشوری بیانگر آن است كه مردمانی قبل از هزاره اول پیش از میلاد در این نواحی می‌زیستند و آیین‌های دینی خود را به جای می‌آوردند. حمدالله مستوفی درتاریخ گزیده، از كوهدشت و طراحان نام برده كه قرنها قبل از ورود عرب‌ها از بین رفته بودند.

جاذبه‌های ديدنی

مقبره داودرش / قلعه کوه زاد / قلعه چنگیزی / قلعه گورکان / قلعه گم ور / قلعه سیله / قلعه چق / قلعه منیژه / دژ زلال انگیز / دره سرطرهان / دره غار ویزنهار / تپه های چغا سبز / تپه پیاره / تپه درکه / نقوش دره میرملاس / گنبد شاه محمد / گنبد ابوالوفا

جاذبه‌های طبیعی

رود سیمره / غار برد سفید / غار بتخانه/ غار میرملاس/ غار عالی آباد
منبع: همشهری آنلاین