همه چیز درباره شترمرغ

 

مقدمه:

قیمت جهانی فرآورده های شترمرغ: صدها سال پیش شترمرغ را فقط به دلیل پرهای زیبا و ارزشمندشان در آفریقا شکار می کردند لیکن با پی بردن به ارزش گوشت باکیفیت بالای این پرنده و همچنین پوست بسیار مرغوب آن ارزش پر در درجه اهمیت بعد قرار گرفته است پرورش تجاری شترمرغ امروز به صورت معنی دارتری گسترش یافته و به دلایل زیر مورد استقبال پرورش دهندگان دام و طیور قرار گرفته است:
1- گوشت قرمز شترمرغ در واقع شبیه گوشت گوساله است با این مزیت که از لحاظ کم بودن کلسترول و چربی شبیه گوشت مرغ و ماهی و از لحاظ پروتئین بالا با گوشت گوساله مقایسه می شود. هر 5 شترمرغ پرواری برابر یک گوساله پرواری گوشت تولید می کند.
2- پوست چرم مانند این پرنده در صنعت سراجی مورد استفاده قرار می گیرد. چربی طبیعی که در پوست شترمرغ وجود دارد باعث انعطاف پذیری و مقاوم بودن آن در مقابل خشکی و ترک خوردگی می شود.
• از پوست شترمرغ در صنایع کفش و کیف استفاده می شود. میزان پوست هر شترمرغ 13 فوت مربع (5/3 متر مربع) است که هر فوت مربع آن 35 دلار قیمت دارد.
3- پر شترمرغ که معمولاً هر سال 2 بار از بدن پرنده چیده می شود جمعاً در سال حدود یک کیلوگرم پر استحصال می شود. که هر کیلوگرم آن 1000 دلار در بازارهای جهانی خرید و فروش می شود که از این پرها در کارهای زینتی و یا تهیه جاروهای گرانقیمت استفاده می شود. پر شترمرغ علاوه بر گرد و غبار معمولی به علت داشتن خاصیت الکترواستاتیک قادر است تمام ذرات را به خود جذب کند.
4- تخم شترمرغ نیز یکی از فرآورده های پرمصرف در جهان است. هر تخم شترمرغ بالاتر از 5/1 کیلوگرم وزن دارد و حدود 24 عدد تخم مرغ معمولی است و طعم آن شیرین تر از تخم مرغ است. بومیان آفریقایی قرن هاست که از تخم شترمرغ به عنوان منبع غذایی و از پوسته آن به عنوان ظرف (کاسه) استفاده می کنند. پوسته تخم شترمرغ به اندازه ظروف چینی محکم است و هنرمندان و صنعتگران آنرا رنگ آمیزی کرده و یا با جواهرات مختلف تزئین می کنند.
5- استفاده های پزشکی از فرآورده های شترمرغ مرسوم است از غضروف پای شترمرغ جهت تعویض غضروف پای انسان استفاده می شود. مغز شترمرغ نوعی آنزیم تولید می کند که برای درمان بیماری استفاده می شود. چشم پزشکان آفریقای جنوبی معتقدند که به دلیل شباهت زیادی که ساختمان چشم شترمرغ با چشم انسان دارد و قرنیه چشم شترمرغ بهترین انتخاب برای پیوند و جایگزینی قرنیه چشم انسان دارد می توان آنرا جهت پیوند به کار برد با وجودیکه این عمل عجیب به نظر می رسد لیکن با توجه به اتفاقات مشابهی که در دنیای پزشکی به کرات اتفاق افتاده این مسأله قابل تعمق است.
6- روغن شترمرغ در صنایع آرایشی استفاده می شود و هر شترمرغ حدود شش لیتر روغن تولید می کند. با وجودیکه این پرنده بزرگ توانسته است به بازارهای آمریکا، اروپا، استرالیا، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی، چین و سایر نقاط جهان وارد شود لیکن در حال حاضر آفریقا قسمت عمده پرورش و تولید و صادرات فرآورده های این پرنده را به خود اختصاص داده است.

مقایسه شترمرغ و گاو:

تولید گوشت مرغ در مقایسه با گاو حدود چهار برابر می باشد. دوره حاملگی و زایش گاو حدود 9 ماه می باشد در صورتیکه دوره هچ تخم شترمرغ 42 روز می باشد. یک گاو در طول یکسال یک رأس گوساله تولید می کند در حالیکه شترمرغ توانایی تولید چهل عدد جوجه را دارد.استحکام چرم شترمرغ 3 برابر چرم گاو می باشد. مقدار پروتئین گوشت گاو و شترمرغ تفاوت چندانی نداشته لیکن میزان کلسترول موجود در گوشت گاو دو برابر گوشت شترمرغ می باشد. طعم گوشت شترمرغ شبیه گوشت گاو می باشد. هر پنج شترمرغ به اندازه یک گوساله پرواری گوشت تولید می کند
همانگونه که همگی مطلع هستیم از ابتدای خلقت بشر علی رغم افزایش مداوم جمعیت ، منابع تامین کننده احتیاجات همواره ثابت بوده و طی سالیان ، تنها راهها و روش های بهره برداری از این منابع تغییر کرده اند یعنی در طی سالهای گذشته بشر با استفاده از روشهای نوین علمی اقدام به تجهیز و به تبع آن افزایش میزان بهره برداری از این منابع نموده است . که البته در پاره ای از موارد به کارگیری برخی از این روشها به دلیل ناهمگونی با سیستم طبیعی و عدم تحقیقات کافی روی اثرات دراز مدت آنها پیش از استفاده وسیع ، منجر به وارد آمدن خسارات غیر قابل جبرانی به اکو سیستمهای مناطق مورد اجرا گردیده است . که از این میان می توان به تکثیر و پرورش گونه هایی از از آبزیان غیر بومی در آبهای شمالی ایران بدون توجه به اثراتی که در دراز مدت بر روی گونه های غیر بومی خواهند داشت و یا استفاده از سم د.د.ت و پیامد های ناشی از آن اشاره کرد .
با توجه به مطالب ذکر شده اهمیت استفاده از روشهای علمی نوین و کارآمدی که همراه با افزایش میزان بهره‌وری و تولید، دارای بیشترین سازگاری با محیط و عوامل طبیعی، و خصوصاً شرایط بومی و ویژگیهای اکوسیستم هر منطقه بوده و کمترین زیانها و تغییرات را در پی داشته‌باشد به خوبی آشکار می‌گردد. در حقیقت باید گفت طی چند سال اخیر و همزمان با رشد و توسعه صنعت پرورش شترمرغ در سراسر دنیا شاهد بوجود آمدن انجمنها و موسساتی هستیم که برای حفظ، رشد، ارتقاء و تامین بازار فروش در تلاش اند و از این رو این انجمنها بعنوان یک عنصر اصلی در رشد اقتصادی این صنعت محسوب می گردند. متعاقب این تحولات و انجام تحقیقات بیشتر بر روی محصولات تولیدی این پرنده و نتیجتاً دستیابی به فاکتورهای مهمی که باعث افزایش رتبه محصولات این پرنده نظیر گوشت، پوست و … در مقایسه با سایر دامها می گردند و در نتیجه افزایش روز افزون تقاضا در بازارهای جهانی بسیاری از افرادی که تا پیش از این آینده این صنعت را مطلوب ندانسته و در آن شرکت نمی کردند هم اکنون به این نتیجه رسیده اند که تحولات محیطی به سرعت در حال رخ دادن بوده و بسیاری از این تحولات مثبت نشان دهنده ارتقا صنعت پرورش شترمرغ به جایگاه یک صنعت بسیار مفید، اشتغال زا و سود آور می باشند، لذا کم کم شاهد آن هستیم که حجم سرمایه گذاری در این صنعت در حال افزایش بوده و ما شاهد رشد روز افزون تعداد مزارع در سطح جهان می باشیم .
گسترش صنعت پرورش شترمرغ از آفریقای جنوبی به سایر نقاط جهان نشان داد که توسعه این صنعت از سطوح پایین آغاز و باعث ایجاد بازارهای جدید و تولیدات بیشتر گردیده است. اگر تا چند دهه گذشته ارزش این پرنده بیشتر معطوف به پر و جنبه های تزئینی آن می گردید امروزه و با توجه به افزایش سطح دانش عمومی و تخصصی در مورد محصولات گوناگون این پرنده تولیدکنندگان و مصرف کنندگان توجه ویژه ای به شترمرغ بعنوان تولیدکننده گوشت قرمز با کیفیت بالا و متضمن سلامتی مصرف کنندگان معطوف داشته اند که با توجه به خواص ویژه غذایی خود و نداشتن مشکلات سایر دامها می تواند نقش به سزایی را در تولید گوشت قرمز سالم و کاملاً مطمئن جهت تامین نیازهای غذایی مردم جهان بعهده گیرد.
البته لازم به ذکر است که بعلت جوان بودن این صنعت اطلاعات زیادی در خصوص نحوه نگهداری و پرورش آن در دسترس نمی باشد در حالیکه بایستی این صنعت را از جهات بسیاری مانند پرورش و تولید و جنبه های ژنتیکی و اصلاح نژادی، رفتارشناسی، تجهیزات مورد نیاز و … مورد بررسی قرار داده و کمبودهای آنرا توسط تحقیقات علمی انجام گرفته برطرف نمود تا بدین ترتیب شاهد برطرف شدن مشکلات موجود و ارائه تکنیکهای پرورشی کار آمد باشیم تا بتوان بدنبال آن به بیشترین میزان برگشت سرمایه و کمترین ریسک سرمایه گذاری دست یابیم که این امر نیازمند وجود ارتباطات و روابط گسترده پرورش دهندگان با یکدیگر و با انجمنهای علمی تحقیقاتی بازرگانی می باشد .
با توجه به مطالب ذکر شده اهمیت استفاده از روشهای علمی نوین و کارآمدی که همراه با افزایش میزان بهره‌وری و تولید، دارای بیشترین سازگاری با محیط و عوامل طبیعی، و خصوصاً شرایط بومی و ویژگیهای اکوسیستم هر منطقه بوده و کمترین زیانها و تغییرات را در پی داشته‌باشد به خوبی آشکار می‌گردد
با توجه به اینکه کشور ما در بخش کشاورزی و دامپروری از ظرفیتهای عظیم و ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند علاوه بر تامین غذا و قطع وابستگی از واردات منابع پروتئینی مورد نیاز کشور از جهت اشتغال‌زایی نیز مورد توجه قرار گیرد و با ایجاد فرصتهای جدید شغلی گام مهمی را در تامین آینده جوانان ایفا کند.

تاریخچه

بیش از ۲۰ میلیون سال پیش اجداد شترمرغها در منطقه ای گسترده از اسپانیا در غرب تا چین در شرق ساکن بوده اند و در حدود یک میلیون سال پیش این پرندگان به آفریقا مهاجرت کرده و در شمال و شرق و جنوب این قاره اقامت گزیدند. تصاویر به جا مانده از شترمرغها در حکاکی ها و نقاشی های متعلق به ۱۰۰۰۰-۵۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مشاهده شده است. طبق گزارش laufer از پوسته های خالی تخم ها به طور معمول به عنوان فنجان استفاده می کردند که اولین مورد مشاهده به حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد. در حدود هشت قرن پیش از میلاد مسیح پادشاهان آشوری جهت نشان دادن علاقه و احترام به مقامات دیگر کشورها شترمرغ کشتار می کردند. همچنین اشاراتی نسبت به گوشت و پر این پرنده در خطوط هیروگلیف مصر باستان مشاهده شده است. این پرنده جهت ادای احترام بعنوان پیشکش به محضر فرعون برده می شد که تاییدیه این مطلب در کتیبه های موجود در موزه بریتانیا به وضوح قابل مشاهده است.
ده می شود. بر طبق شواهد تاریخی امپراطور رومی الاگابالوس در یکی از جشنهای مجلل خود جهت پذیرائی میهمانانش از مغز ۶۰۰ شترمرغ استفاده کرد.

شروع پرورش شترمرغ در جهان

برای قرون متمادی تامین درخواست پرو گوشت این با روند کشتار آنها در حیات وحش همراه بود. اولین تلاشهای ثبت شده جهت پرورش شترمرغ در سالهای ۱۱۲۵ تا ۱۱۹۰ میلادی توسط امپراطور بارباروسا انجام گرفت. اما نخستین مزرعه پرورش موفق در سال ۱۸۵۷ و در الجزایر راه اندازی شد. در حدود دهه ۱۸۶۰ میلادی در Karoo آفریقا و ایالت شرقی آفریقای جنوبی ، شترمرغ برای تولید پر و استفاده در تزئینات و مد پرورش داده شد .
اختراع دستگاه جوجه کشی (incubator) شترمرغ توسط Arthur در سال ۱۸۶۹ محرک مناسبی برای مزارع پرورش محسوب می شد و به دنبال آن درآمد حاصل از پرورش شترمرغ به منظور تولید پر ، باعث تحریک گسترش مزارع در آفریقای جنوبی به خصوص اطراف Oudtshorn در Karoo شد و این روند با وجود رکود اقتصادی ۱۸۸۳الی ۱۸۹۰ و ۱۸۹۴ الی ۱۸۹۹ ادامه یافت . اوایل قرن ۲۰ مزارع شترمرغ به خوبی گسترش یافتند .
در سال ۱۹۳۱ افزایش نسبی درآمدهای بدست آمده را ناشی از تولید پر عنوان کردند بطوریکه در سال ۱۹۳۱ پر بعنوان چهارمین کالای صادراتی آفریقای جنوبی مطرح شد.پس از وقوع جنگ جهانی اول و تغیرات مد حاصل از اختراع ماشینهای تندرو که جای درشکه ها را گرفتند و به دنبال آن کاهش تقاضای پر سبب شد تا بازار تجارت پر با رکورد عمیقی مواجه شده و تعداد پرندگان در مزارع به سرعت کاهش یابد.
طی آن مزارع بسیار کمی توانستند با وجود این مشکلات در آفریقای جنوبی باقی بمانند. در سال ۱۹۲۵ اتحادیه ها و شرکت های تعاونی بسیاری جهت رفع مشکلات و تثبیت قیمتها و از بین بردن رکورد اقتصادی موجود دایر شدند. به دنبال آن وقوع جنگ جهانی دوم باعث تجدید استفاده از پر در صنعت مد گردید و همچنین افزایش آگاهی عمومی نسبت به ارزشهای غذایی گوشت منحصر به فرد این پرنده موجب رویکردی دوباره به پرورش صنعتی این پرنده در جهان گردید.
در سال ۱۹۴۵ اتحادیه Klein karoo land boa kooperasie با نام اختصاری KKLK در Karoo تاسیس گردید که این امر موجب تثبیت بازار تجارت پر شد . در اوایل دهه ۱۹۵۰ همزمان با این تحولات بازار تجارت چرم نیز رو به توسعه نهاد . انجمن KKLK تا سال ۱۹۵۹ روی تولید شترمرغ نظارت و کنترل آنرا بعهده داشته و به طور عمده مسئول معرفی چرم شترمرغ بعنوان یک محصول لوکس در درجه اول و به دنبال آن تولید پر در درجه دوم بود. در سال ۱۹۶۳ انجمن KKLK یک کشتارگاه ابتدائی برای تولید گوشت نمک سود احداث نمود. اولین دباغ خانه چرم نیز در Oudttshoorn و در سال ۱۹۶۹ ساخته شده و در سال ۱۹۷۴ گسترش یافت و به دنبال آن کشتارگاه جدیدی در سال ۱۹۸۱ تاسیس گردید.
بیش از ۱۵-۱۰ سال گذشته تولید و درخواست برای گوشت شترمرغ بعنوان یک محصول اصلی افزایش یافته و مزارع شترمرغ در اکثر نقاط جهان به خصوص در آفریقای جنوبی با کشتار سالیانه حدود ۰۰۰/۱۵۰ قطعه شترمرغ مسئولیت تامین این نیاز جهانی را بعهده داشته اند. گرچه در ابتدای امر چرم بعنوان محصول اصلی و ابتدائی شترمرغ عنوان می گردید اما در طول دهه نود فعالیت در بازار تجارت گوشت شترمرغ افزایش چشمگیری یافت و این حرکت رو به رشد تا کنون نیز ادامه دارد به طوریکه از سال ۱۹۹۳ تعداد پرندگان کشتاری به طور سالیانه افزایش پیدا کرده و در حال حاضر به بیش از ۰۰۰/۳۰۰ قطعه در سال رسیده است.

چگونگی گسترش این صنعت در جهان

در آغاز سود ناشی از تولید پر در مزارع شترمرغ سبب پیشرفت و ترقی قابل توجهی در صادرات پرنده به ایالت متحده آمریکا، اروپا، شمال آفریقا، امریکای جنوبی، استرالیا و … گردید . البته در آن هنگام و به منظور حمایت از این صنعت صادرات پرنده زنده و بالغ از سوی دولت آفریقای جنوبی تحریم گردید و این دولت تنها صادرات تخم را در سال ۱۹۰۶ مجاز می دانست. با رکود اقتصادی بازار تجارت پر بیشتر پرندگان کشتار شدند بطوریکه در سال ۱۹۲۱ تنها ۲۳۱ پرنده در ایالت متحده آمریکا و استرالیا و اروپا زنده ماندند.با شروع دهة ۱۹۸۰ در اسرائیل مزارع پرورشی به سرعت توسعه یافته و پرورش و کشتار آنها در این کشور صاحب رتبة دوم پس از آفریقای جنوبی گردید. توجه به پرورش شترمرغ در ایالات متحده آمریکا و کانادا بوسیله واردات پرنده و تخم نطفه دار افزایش یافته و هم اکنون نیز بازار خوبی جهت پرورش و کشتار این پرنده در کشورهای فوق وجود دارد. از سوی دیگر استرالیائی ها نیز صنعت پرورش شترمرغ را توسعه دادند گرچه هم اکنون تنها به طور محدود برروی ذخایر ژنتیکی پرندگان نیمه وحشی کارمی کنند.
همچنین بیشتر کشورهای اروپائی نیز از سال ۱۹۹۰ پرورش شترمرغ را بر پایه واردات از آفریقا و اسرائیل قرار داده و توانستند در آن سالها به مرحله کشتار نیز دست یابند اگرچه در حال حاضر بدلیل افزایش هزینه های تولید در این کشورها و امکان واردات گوشت ارزانتر از سایر کشورهای تولید کننده تولید شترمرغ در اروپا از رونق کمتری نسبت به سالهای گذشته برخوردار گردیده است. همزمان با این تغییر و تحولات صنعت پرورش شترمرغ در سطح بین المللی کشورهای آفریقایی نیز به عنوان بنیانگذاران این صنعت شروع به توسعه سیستم های پرورشی مزارع خود نموده اند چنانکه بطور مثال مزارع Namibia نامیبیا بطور عمده بر پایه پرندگان اصیل با خصوصیات ژنتیکی خوب طرح ریزی شده و مزارع زامبیا Zambia بر پایه شترمرغ محلی و زیرگونه های بومی آن منطقه قرار گرفته و در سال ۱۹۹۵ به مرحله کشتار نزدیک شدند.
علاوه بر کشورهای مذکور در سالیان اخیر شاهد توسعة این صنعت به کشورهایی در شرق بوده ایم و آنها توانسته اند به موفقیتهای خوبی در این زمینه دست پیدا کنند بطوریکه کشور چین در آسیا در سال گذشته میزان کشتار نسبتاً خوبی را داشته است. البته لازم به ذکر است که شکستن تحریم صادرات پرنده زنده از آفریقای جنوبی در سال ۱۹۹۷ سبب صادرات پرنده زنده و تخم نطفه دار گردید که این روند باعث پیشرفت و ترقی مزارع بومی شده و آنها قادر گردیدند تا بازار جدیدی را برای خود بوجود آورند.تمامی تلاشهای انجام گرفته جهت ارتقا، رشد و گسترش این صنعت در جهان باعث گردید تا طی سالیان گذشته شاهد پیشرفت روز افزون این صنعت در جهان و تاسیس مزارع جدید پرورشی در سراسر دنیا باشیم بطوریکه کشورهایی نظیر چین، ترکیه، عربستان، ایران و … در آینده ای نزدیک سهم به سزائی را در تولید جهانی در این صنعت بعهده خواهند گرفت .

شروع پرورش شترمرغ در ایران

طی چند سال اخیر صنعت پرورش شترمرغ با هدف ایجاد یک منبع پروتئینی جدید و مطمئن که عاری از مشکلات دامهای دیگر از نظر بیماریها، کمبود مواد غذایی مناسب جهت تغذیه دام و ….. باشد، جهت افزایش تولید گوشت قرمز که یکی از مواد اصلی و پر مصرف در رژیم غذایی ما ایرانیان به شمار می‌رود ایجاد گردید.با توجه به اینکه ایران از لحاظ موقعیت جغرافیایی و اقلیمی مکانی مناسب جهت پرورش این حیوان به شمار رفته و جز مناطق مرطوب شمال کشور و همچنین نقاط ناهموار و پرشیب کوهستانی در باقی مناطق امکان پرورش با بازدهی مناسب و مطلوب به خوبی وجود دارد، امروزه ما شاهد افزایش روزافزون مزارع پرورشی در سطح کشور می‌باشیم که انشاالله در آینده‌ای نزدیک نقش به سزایی را در تامین گوشت قرمز مورد نیاز کشور ایفا خواهند کرد.
ازطرفی نیز طی چند ماهه اخیر شاهد تغییرات عمده‌ای در بازار بین‌المللی محصولات شترمرغ بوده‌ایم که درصد بسیاری از این تغییرات پی‌آمد کناره‌گیری اغلب پرورش‌دهندگان اروپایی از عرصه تولید به دلیل قیمت تمام شده بالای محصول، شرایط اقلیمی نامناسب و هزینه‌های بالای تولید و نیز ورود محصولات کشورهایی نظیر چین با بهایی به مراتب پایینتر از رقبای اروپایی بوده‌است.با توجه به این نکات و خروج تولیدکنندگان اروپایی از عرصه رقابت و از طرفی افزایش روزافزون تقاضا در بازار مصرف محصولات شترمرغ، محصولات تولیدی کشور ما به لحاظ کیفیت مطلوب و قیمت تمام شده مناسب می‌توانند جایگاه بسیار مناسبی را در بازارهای جهانی کسب کنند افزون بر اینکه رقبای اصلی ما در این صنعت نظیر کشور چین با داشتن بازار مصرف داخلی ۵/۱ میلیارد نفری خود مجال چندانی را جهت صادرات و رقابت نخواهند یافت. با توجه بدین نکات، در صورت وجود یک برنامه‌ریزی منسجم و دقیق می‌توان علاوه بر تامین نیاز داخلی چشم به بازار سود‌آور خارج نیز داشت که در صورت دستیابی به آن (که چندان نیز دور از انتظار نمی‌باشد) علاوه بر صرفه‌جویی ارزی، ورود ارزهای حاصل از صادرات محصولات این حیوان نقش بسیار مهمی را در جهت شکوفایی اقتصادی کشور خواهد داشت.علاوه بر مسائل ذکر شده یکی دیگر از مشکلاتی که گریبانگیر صنعت دامپروری ایران می‌باشد، کمبود و تخریب مراتع است که این امر در سالیان آینده می‌تواند موجب وارد آمدن ضررهای بسیاری به این صنعت گردد..
طبق آخرین اظهار نظر کارشناسان وسعت مراتع ایران هر سال محدودتر می‌شود که یکی از دلایل آن عدم وجود برنامه و استراتژی مشخص برای تولید گوشت قرمز، متناسب با مراتع ایران است. بدیهی است که این روند تخریب مراتع اگر با همین روند کنونی ادامه یابد منجر به وارد آمدن صدمات و ضربات جبران‌ناپذیری بر پیکره زیستی و تولیدی کشور خواهدشد.
بنابراین برای جلوگیری از تخریب بیشتر و همچنین جبران صدمات گذشته باید در پی یافتن جایگزینی مناسب در مقابل گوشت قرمز گاو و گوسفند باشیم تا بدین طریق از فشار ناشی از چرا و پرورش این حیوانات بر مراتع کاسته گردد و در این میان بهترین انتخاب، گزینه‌ای است که از لحاظ تغذیه‌ای بسیار قانع‌تر و مقاوم‌تر از گاو و گوسفند بوده و همچنین وابستگی آن به وجود مراتع کمتر از این حیوانات باشد افزون بر اینکه از لحاظ کیفیت محصول تولیدی نیز داراری مقبولیت اجتماعی از لحاظ ذائقه و فرهنگ غذایی مردم باشد. . .
در همین راستا و جهت نیل بدین مقصود می‌توان از تجربیات کشورهای دیگر در این امر سود جست.با نگاهی بر صنعت جهانی دامپروری در طی چندین سال اخیر، خصوصاً در کشورهای صنعتی دنیا، ما شاهد عملیات جایگزینی و ورود گوشت قرمز شترمرغ بعنوان منبعی جدید جهت تامین پروتئین قرمز به جای گوشت قرمز گاو و گوسفند هستیم و این امر تا جائی پیش رفته‌است که حتی در برخی کشورها واحدهای پرورش و تولید گوشت گاو و گوسفند اقدام به تغییر کاربری و پرورش شترمرغ نموده‌اند، علاوه بر اینکه کمبود منابع غذایی جهت تغذیه دامها و همچنین مسائل دیگر نظیر شیوع بیماری جنون گاوی و …. به این روند سرعت بخشیده‌اند
با توجه به این تغییرات در سطح بین‌المللی طی چند سال گذشته در ایران نیز شاهد ظهور این صنعت نوپا هستیم که خوشبختانه با توجه به شرایط اقلیمی و جغرافیایی بسیار مناسب ایران و همچنین بهره‌گیری از نیروهای متخصص تاکنون نتایج خوبی به دست آمده است.آنچنان که از آمارها برمی‌‌آید تا پایان سال ۱۳۸۱ تعداد ۴۳ فقره موافقت اصولی پرورش شترمرغ مادر به ظرفیت ۳۲۱۳ قطعه و ۹۰ فقره جهت پرورش شترمرغ گوشتی به ظرفیت ۵۵۰۰ قطعه در استانهای مختلف صادر شده‌است.همچنین در همین سال حدود ۱۵۰۰ قطعه جوجه توسط مزارع داخل کشور تولید و حدود ۲۰۰۰ قطعه نیز از کشورهای خارجی وارد گردید.همچنین جمعیت شترمرغ تا پایان سال ۱۳۸۱ در حدود ۴۰۰۰ قطعه و در سنین گوناگون بوده و در همین سال تعداد مراکز فعال مادر واحد بوده‌است.
می‌توان چنین نتیجه گرفت که بازدهی مثبت این صنعت در ایران توجه سرمایه‌گذاران (حتی سرمایه گذاران خارجی) را بدین صنعت جلب نموده و در آینده نیز ما باید شاهد روند صعودی این آمارها باشیم.با توجه به اینکه گوشت قرمز در فرهنگ غذایی ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و یکی از اصلی‌ترین مواد مصرفی محسوب می‌شود، اهمیت توجه بدین شاخه از دامپروری به خوبی واضح است.نگاهی کوناه بر آمار تولید گوشت قرمز در کشور و همچنین واردات آن نشان‌دهنده ظرفیت عظیم این بخش جهت توسعه می‌باشد که در این راستا و با توجه به مشکلات ذکر شده، و با توجه به ظرفیتهای ویژه کشور در جهت پرورش شترمرغ، این گزینه می‌تواند انتخابی مطلوب در جهت رفع این محدودیتها به شمار آمده و حتی علاوه بر خودکفایی در بازار داخل، بازار خارجی را نیز تحت پوشش قرار دهد
ذکر این نکته ضروری است که بازار مصرف محصولات شترمرغ چه محصولات اصلی همانند گوشت و پوست و چه محصولات فرعی همانند وسایل آرایشی بدست آمده از روغن شترمرغ و پر و … در جهان رو به گسترش بوده و خصوصاً در بخش پوست و گوشت با توجه به مشخصات بی‌نظیر این محصولات روز به روز بر آمار مصرف آنها در جهان افزوده می‌شود.از طرفی اگر امکانات و ابزار ویژه ایران در جهت تولید، با برنامه ساماندهی شده و مشخص به کار گرفته شود از لحاظ قیمت تمام شده محصول و همچنین کیفیت به راحتی قابلیت رقابت با کشورهای دیگر را داشته و از این راه نه تنها مانع از خروج ارز ازکشور می‌شویم بلکه با صادرات محصولات این حیوان آمار صدور کالاهای غیر نفتی را افزایش داده و از این طریق علاوه بر اشتغال نسل جوان سود قابل توجهی را عاید کشور خواهیم کرد.بر طبق مطالعات انجام شده میزان صرفه‌جویی ارزی و سودآوری و اشتغال‌زایی این صنعت بسیار بالا بوده و در این مقطع حساس کنونی که کشور با انواع تحریمات و بحرانها از جانب کشورهای استعمارگر مواجه بوده و از طرفی آمار جمعیت جوان بیکار در کشور بالا است می‌تواند به صنعت و شکوفایی این بخش کمک شایانی نماید.به هر حال امید آن می‌رود که با حمایت مسئولین ذیربط و ورود قشر کارشناس و تحصیل کرده به این بخش روز به روز شاهد پیشرفت این صنعت نوپا باشیم.

رده بندی شترمرغ ها و نژاد های موجود

شترمرغ یا Camel bird که به خاطر شباهتش با شتر به این نام خوانده می شود در سال ۱۷۵۸ توسط لینه با نام علمی Struthiocamdus با پایه نام لاتین و یونانی Stutho camelus نامگذاری شد . این جانور به طبقه پرندگان تعلق داشته و یکی از پنج راسته متعلق به راسته سینه پهنان (Ratitae or palaeognathae) محسوب می شوند . مشخصه اصلی آنها عدم قدرت پرواز بعلت دژ نر سانس یا فقدان کامل تاج سینه (carina) می باشد که ویژگی اخیر علت اطلاق Ratites به آنها شده است زیرا در ربان لاتین به کشتی فاقد لبه زیرین یا کلک Ratites می گویند .
راسته سینه پهنان شامل ۵ راسته زیر است :
۱. شترمرغها Stru thionitirms
۲. ری آ Rhea
۳. کاسوواری Casuari formes
۴. کیوی ها Kiwis
۵. تیناموس Tinamous
- شترمرغها در زیر راسته استروتیونی فرم ها ، خانواده استروتیونیده (stru hionidae) جنس استروتیو (struthio) و گونه استروتیو کاملوس (S. camelus) قرار می گیرند .
استروتیو کاملوس شامل زیرگونه با نژاد های زیر است :
۱. استروتیو کاملوس استرالیس متعلق به آفریقای جنوبی S.C.oustralis
۲. استریوتیو کاملوس S.C.camelus که در طی قرن بیستم در آفریقای شمالی در معرض شکار و انقراض قرار گرفت .
۳. استروتیو کاملوس ماسائیکوس S.C.massaicus
۴. استروتیو کاملوس مولیبدو فانس S.C.molybdo phanes
۵. استروتیو کاملوس سیر یاکوس S.C.syriacus
زیرگونه های سیریاکوس که در بیابانهای سوریه و عربستان می زیسته اند بعلت شکار بی رویه در سال ۱۹۴۱ منقرض شده اند .
زیرگونه مولیبدوفانس متمایزترین و مشخص ترین زیرگونه بوده و برای پرورش و تولید از این زیرگونه استفاده بسیاری می شود .
برای اهداف تجاری عموماٌ از اصطلاحاتی نظیر گردن آبی ، قرمز و گردن سیاه استفاده می شود .
گردن قرمزها به زیرگونه های کاملوس و ماسائیکوس تعلق دارند و اکثر زیرگونه های ماسائیکوس به آمریکا صادر شده اند و در نتیجه قسمت اعظم شترمرغهای این کشور را گردن قرمزها تشکیل می دهند .
گردن آبی ها شامل زیرگونه های مولیبدوفانس و استرالیبس می گردند .
شترمرغهای گردن سیاه که امروزه دارای بیشترین جمعیت در میان شترمرغهای پرورشی هستند نتیجه تلاقی زیرگونه های استروتیوکاملوس و استروتیو کاملوس استرالیس می باشند . این پرنده دارای قامتی کوچک ، ساختاری خوب و توسعه یافته و پرهایی با کیفیت استثنایی می باشند که به علت زود اهلی شدن و سادگی پرورش مورد توجه قرار گرفته اند .
طی چند سال گذشته مزرعه داران سعی نموده اند تا با گرفتن هیبریدهایی از گردن سیاه ، قرمز و آبی به پرندگانی با قابلیتهای بالای تولیدی دست پیدا نمایند .
در هنگام تهیه و خرید پرندگان مادر بایستی بدین نکته توجه کافی داشت که علاوه بر انتخاب نژادی مناسب و سازگار با محیط پرورشی در انتخاب مزرعه مادر تولیدکننده نیز توجه کافی مبذول گردد تا با خرید پرندگانی با قابلیتهای بالای ژنتیکی و ژنوتیپ برتر دارای گله ای خوب و مناسب از لحاظ کمیت و کیفیت تولید و بازدهی مناسب گردند.

عوامل اقتصادی پرورش شترمرغ :

در سالهای اخیر توجه زیادی به پرورش شترمرغ شده است. نظر به اینکه عوامل اقتصادی یکی از ارکان هر حرفه ای را تشکیل می دهند. این حرفه نیز مستثنی نبوده و باید هزینه ها و درآمدها جهت برآورد اقتصادی ارزیابی شوند. همانند پرورش دامهای دیگر در اینجا نیز زمین یکی از محدودیت ها به حساب می آید. ولی در مقایسه با سایر دامها، پرورش شترمرغ به زمین کمتری نیاز دارد.
در روشهای بسته پرورش شترمرغ، برای هر 3 قطعه ( 1 نر و 2 ماده ، یک تریو ) تنها به 1/0 هکتار زمین نیاز است. هزینه ها: هزینه هایی که باید به حساب آیند شامل هزینه های ثابت ( ساختمانها و تجهیزات ) و هزینه های جاری مانند ( خوراک، کارگر، تعمیرات، سوخت و ملزومات دامپزشکی ) می‌باشند. برای تداوم و موفقیت پروژه، هزینه های جاری و بخشی از هزینه های ثابت باید بوسیله فروش هرسال یا هرسری جوجه یا تخم پوشش داده شوند . سود ناخالص به صورت تفاوت بین درآمدهای حاصل از فروش محصولات شترمرغ و سرشکنی روی هزینه های جاری محاسبه می شود، در حالیکه سود خالص تفاوت بین درآمد حاصل از فروش ها و جمع دو هزینه متغیر و ثابت است. هزینه استهلاک برای ساختمانها در 10 سال و برای تجهیزات در 6 سال محاسبه می شود. یا اینکه می توان برا ی هر دو مورد 8 سال در نظر گرفت. در نتیجه هزینه استهلاک به هزینه های جاری برای هرشترمرغ، ضافه می شود. برای پروژه های شترمرغ تفکیک هزینه های زیر تنها به عنوان یک راهنمای تقریبی مورد استفاده قرار می گیرد.
هزینه های ثابت: - هزینه خرید شترمرغ ها (از جمله مولدهای تثبیت شده ( 3 یا 4 ساله ) )
- هزینه ساختمانها
- تولید مثل و پرورش برای شترمرغ بالغ
- جوجه کشی برای هر تخم
- هزینه تجهیزات
- هواکشها، مادرهای مصنوعی، نور و غیره برای هر شترمرغ بالغ
- تجهیزات جوجه کشی و تفریخ برای هر تخم
- هزینه حصار کشی ( 140 متر حصارکشی برای هر شترمرغ )
- هزینه تأسیسات کشتار
- کشتار کامل همراه سرد کردن، انجماد و بسته بندی برای سرانه ظرفیت ( حداقل ظرفیت توصیه شده 50 قطعه در روز )
- هزینه های ثابت متفرقه برای شترمرغ بالغ
هزینه های جاری: - هزینه خوراک : بالغین ( 7/3 کیلوگرم در روز برای هرشترمرغ ) ( در سال ) شترمرغ های جوان ( 300 کیلوگرم مصرف خوراک تا یکسالگی )
- هزینه کارگرـ کارگر غیر ماهر درسال
- برق
- مخارج دامپزشکی و درمانها
- هزینه های جاری هرشترمرغ بالغ درسال
- بیمه شترمرغ های بالغ ( پوشش تمام خطرات ) 12 درصد برای هرشترمرغ درسال

درآمدها:

درآمدها یا فروش هایی که از پرورش شترمرغ حاصل می شوند بسته به اندازه و محل پروژه و بازاریابی آن فرق می کند. برمبنای تحقیقات بازاریابی بین المللی، تفکیکی از تمام فروش های ممکن در پروژه های پرورش شترمرغ به شرح ذیل است:
- فروش تخم شترمرغ
- تخم های قابل جوجه کشی
- پوسته های خالی تخم
- فروش شترمرغ زنده
- جوجه های یک روزه
- جوجه های 3 ماهه
- جوجه های 6 ماهه
- شترمرغ های یک ساله
فروش محصولات شترمرغ : گوشت ( کیلوگرم ) ، پوست ( تخته ) ، پر ( کیلوگرم )
عوامل بسیاری برمیزان سودآوری ( بازگشت پول ) پروژه های شترمرغ تأثیر می گذارند. ولی به هرحال، بازده تولید جزء اصلی موفقیت یک پروژه می باشد.

روشهای پرورش:

1 - باز
2- نیمه باز
3 - بسته

مقید کردن و انتقال:

برای گرفتن شترمرغ به دو کارگر نیاز است که هریک کنار یکی از پاهای شترمرغ ایستاده و آنرا از زیر شکم و روی دم نگهدارند. از یک عصای سرکج مخصوص گرفتن گردن برای پایین آوردن سراستفاده می شود. هنگامی که منقار به سطح زانو رسید منقار پایین را با قرار دادن انگشت شست در آن به سمت پایین نگه می دارند. این کار مانع برخورد از روبرو با پاهای شترمرغ می شود. شترمرغ در این وضعیت برای درمانهایی مانند برچسب زدن، دارو دادن ، تزریق، خونگیری و معاینه نگه داشته می شود.
هنگام سوار کردن آنها به کامیون، ممکن است هل دادن آنها از پشت روی سطح شیبدار الزامی شود. شترمرغ های بالغ به کامیونهایی نیاز دارند که ارتفاع دیواره جانبی آنها 2/2 متر بوده و با سایبانی از جنس پارچه کنفی یا کرباس برای جلوگیری از آویزان شدن سرو گردن پوشانده شده باشد. کف کامیون معمولاً با ماسه، خاک یا علف و دیواره های جانبی با کیسه های پرشده از علف برای کم کردن صدمه به پرها و پوست پوشانده می شوند. پارتیشن هایی نیز داخل کامیون قرار داده می شوند که شترمرغ ها را به گروههای 6 تایی تقسیم می کند و این کار مانع از دراز کردن پاهای شترمرغ و لگد شدن آنها می گرد.

روش باز:

نیاز به زمینی بزرگ به وسعت 40 هکتار است. غیر از هزینه خرید پرندگان که درتمام روشها معمول است، زمین مهم ترین نیاز عمده این روش است. شترمرغها تا حد امکان نزدیک زیستگاه طبیعی شان با حداقل دخالت انسان نگهداری شده و پرورش می یابند. مزیت اصلی روش باز، کاهش قابل توجه هزینه نگهداری شترمرغ های بالغ به مقدار زیاد است. همچنین در صورتی که شترمرغ ها خود تخمهایشان را جوجه کشی کنند، هزینه ای برای این کار صرف نشده ودر نتیجه هزینه های تولید بسیار پایین خواهند بود. از معایب این روش عدم کنترل و شناسایی شترمرغ ها و تخمهای تولیدی است.میزان مرگ و میر و تلفات به ویژه در میان جوجه ها به دلیل شکار آنها توسط حیوانات شکارچی بالاست.ضمناً گرفتن شترمرغ ها بسیار مشکل و پرهزینه است.

روش نیمه باز :

محدوده مورد نیاز برای این روش از 20 تا 60 هکتار متغیر است. شترمرغ‌ها در چراگاههای نسبتاً کوچک یا اراضی تقریباً 8 تا 12 هکتاری نگهداری می‌شوند. آنها توانایی گردش آزاد در محدوده ای معین را داشته و لذا بخشی از احتیاجات تغذیه‌ای آنها از این طریق تامین می شود. محل های خوراک دادن باید نزدیک حصارکشی دور چراگاه ایجاد شوند تا قابلیت دسترسی به غذا افزایش و اضطراب ناشی از ورود مکرر افراد به داخل چراگاه کاهش یابد.

روش بسته :

محوطه مورد نیاز برای این روش به طور معمول کمتر از 20 هکتار است که به چراگاههای کوچکی هریک به وسعت 2-1 هکتار تقسیم شده است. این روش به علت نیاز کم به زمین مطلوب است. با این حال دو اشکال اصلی این روش عبارتند از:
1ـ هزینه های بالاتر خوراک
2ـ هزینه حصارکشی زیاد
سرمایه گذاری مالی برای هر واحد زمین در این روش بالاتر از دو روش دیگر است. با این حال مزایای استفاده از روش بسته بسیار زیاد بوده و بر معایب آن غلبه دارد
مهمترین مزیت روش بسته آن است که کنترل کاملی بر تولید مثل از طریق ثبت دقیق تعداد تخمهای تولید شده توسط هر شترمرغ ماده و میزان باروری و جوجه درآوری وجود دارد. این رکوردها برای ارزیابی نهایی ارزش گله چه برای فروش مجدد، نگهداری برای تولید مثل ویا کشتار بسیار باارزشند. تولید مثل گزینشی شترمرغ ها بخوبی قابل انجام است. بعلاوه رکوردهای مصرف خوراک قابل نگهداری است و برای معاینه و مهار شترمرغ ها مشکلی وجود ندارد.

رفتارشناسی:

در محیط طبیعی شترمرغ در خارج از فصل تولید مثل گونه‌ای اجتماعی است و گروههایی از جنس و سنین مختلف را بویژه پیرامون چالابها تشکیل می‌ دهد. در این محیط ها شترمرغ با انواع گوناگون حیوانات روبروست و معمولأ از برخورد نزدیک با سایر حیوانات پرهیز می کند و کمتر رفتار خشن نسبت به آنها ابراز داشته و در 75 درصد از موارد با چشم پوشی یا تحمل، با سایر حیوانات برخورد می کند.
طبق تحقیقات انجام شده رفتار تمیز کردن پرو بال در طول صبح بیشتر از بعد از ظهر بوده برعکس حمام خاک در صبح خیلی کم انجام می شود اما در طول بعد از ظهر بتدریج بیشتر شده و هنگام غروب به حداکثر می رسد.
رفتار رقص والتس که توسط شترمرغ ها ی در اسارت نیز اجرا می شود بیشتر هنگام خلاصی شترمرغ ها از ترس یا مدت کوتاهی پس از خروج آنها از محل نگهداری شبانه صورت می گیرد.
هنگام خواب، شترمرغ های بالغ مایلند سرشان را بالا نگهدارند در حالیکه جوجه های جوان دوست دارند در وضعیت دمر بخوابند.
جوجه های پرورش یافته توسط شترمرغ های دایه، رفتارهای غیرعادی مثل خوردن چوب از خود نشان نمی دهند. از جمله رفتارهای ناشی از خوراک دادن غلط جوجه ها و واکنش در برابر عوامل محیطی خاص که عمدتاً شرایط زیر حد مطلوب پرورش است، می توان به نوک زدن به پنجه و سر و نیز پرکندن با منقار اشاره کرد.
طبق بررسی انجام شده جوجه ها به محرک سبز 10 برابر بیش از محرک سفید نوک می زنند. مدفوع خواری هم در حالت وحش و هم در اسارت در جوجه ها مشاهده شده است.

تغذیه :

شترمرغ ها، پرندگانی علفخوار هستند و رژیم غذایی آنها شبیه نشخوار کنندگان است. یونجه و ذرت درصد بالایی از ترکیب غذایی شترمرغ را شامل می شود. به دلیل دارا بودن روده های دراز و طویل قدرت هضم بالا در خصوص مواد فیبری را دارند. جوجه ها معمولاً تا یکی دو روز بعد از هچ احتیاج به تغذیه نداشته و سپس از غذای با پروتئین 23% شامل کنستانتره و علوفه خشک به صورت کرامبل تغذیه می شوند. استفاده از یونجه سبز در طول دوره رشد از اهمیت خاصی برخوردار است. جهت هضم بهتر غذا بهتر است سنگریزه در اختیار پرنده قرار گیرد. تا سه ماهه اول پرورش میزان یک کیلو خوراک در شبانه روز 23% پروتئین و تا شش ماهگی به طور متوسط 8/1 کیلوگرم خوراک با پروتئین 20% کافی می باشد. شترمرغها از شش ماهگی تا رسیدن به سن بلوغ (5/2 سالگی) به طور متوسط روزانه 5/2 کیلوگرم دان به صورت پلت شامل علوفه خشک آسیاب شده و کنسانتره می خورند (8 قسمت کنستانتره + یک قسمت علوفه خشک آسیاب شده)

از یک روزگی تا سه ماهگی:

جوجه شترمرغ می تواند از باقیمانده کیسه زرده برای مدت 7 تا 10 روز ابتدای زندگی اش تغذیه کند.اطمینان از اینکه جوجه شترمرغ ها آب مصرف می کنند، اهمیت دارد. در غیر اینصورت ممکن است نیاز به افزایش شدت نور یا تغییر درجه حرارت سالن باشد.
توصیه می شود که خوراک مصرفی جوجه ها در ابتدا به شکل خرد شده باشد و اگر از روش پرورش روی کف سالن استفاده می شود، طی هفته اول خوراک روی روزنامه یا کارتن های تخم مرغ ریخته شده و پس از آن می توان دانخوریها را وارد سالن کرد.
برای جلوگیری از اشکالات پا و اختلالات اسکلتی باید رشد اولیه شترمرغ ها کنترل شود. محدود کردن مقدار انرژی خوراک بین 9 و 10 مگا ژول انرژی متابولیسمی در کیلوگرم معمولاً برای کنترل رشد کافی است.
با وجودیکه شترمرغ ها توانایی هضم الیاف بیشتری نسبت به سایر پرندگان اهلی دارند ( به دلیل تخمیر در روده بزرگ ) ولی تنها پس از رسیدن به سن معینی توانایی انجام این کار را بدست می آورند. لذا بهتر است طی چند هفته اول زندگی جوجه ها جیره هایی با بیش از 5% الیاف خام به آنها داده نشود. ضمناً توانایی جوجه ها برای هضم چربی در اوایل زندگی کاملاً پایین است. از اینرو نباید بیش از 5% چربی به آنها داده شود.

از 3 ماهگی تا یکسالگی:

احتیاجات تغذیه ای پرندگان با افزایش سن آنها تغییر می کند. لذا انرژی و الیاف خام افزایش و مقدار پروتئین خوراک کاهش می یابد. باید الیاف جیره را در چهار تا پنج ماهگی به حدود 11-10 درصد افزایش داد. ضریب انرژی زایی خوراک باید به حدود 5/10 –10 مگا ژول انرژی متابولیسمی بر کیلوگرم افزایش یابد. مقدار پروتئین خام نیز باید به تدریج به حدود 20-18 درصد کاهش یابد. تعادل بین غلظت های کلسیم و فسفر قابل دسترس باید به نسبت 1: 2 – 8/1 حفظ شود. همچنین خوراک دادن باید به صورت آزاد انجام شود.

دوره پرواری:

چنانچه شترمرغ ها فقط برای گوشت و چرم پرورش یابند، می توان نرها را جداگانه پرورش داد زیرا آنها سریعتر رشد کرده، نیاز به جیره های با پروتئین بالاتر داشته و به عنوان تبدیل کننده های خوراک برای یک دوره طولانی تر نسبت به ماده ها از کارایی بیشتری برخوردارند. ضریب تبدیل ماده ها زودتر خراب شده و لذا مجبورند در وزن پایین تری نسبت به ماده ها روانه بازار شوند. جیره غذایی شترمرغهای پرواری با شترمرغهایی که جهت گله مادر نگهداری می شوند تفاوت دارند. معمولاً شترمرغهای گوشتی در سن یکسالگی قابل عرضه به بازار می باشند و حدود 100 تا 125 کیلوگرم وزن دارند و کیفیت گوشت در سن یکسالگی مطلوب تر از هر زمان می باشد. از هر لاشه حدود 50 کیلوگرم گوشت استحصال می شود.غذای شترمرغهایی که جهت گله مادر نگهداری می شوند به طور متوسط روزانه با خوردن 4 کیلوگرم خوراک شامل کنسانتره و یونجه خشک و همچنین از طریق چرای یونجه سبز تأمین می شود. شترمرغ علاقه فراوانی به چریدن در مزارع یونجه دارد به همین جهت در پرورش شترمرغ کاشت یونجه را بایستی مدنظر قرار داد.
ضریب تبدیل مواد غذایی در سنین مختلف تفاوت دارد در سنین اولیه رشد 8/1 و در 3 ماهگی 5/2 و در 6 ماهگی حدود 8 می باشد. با توجه به اینکه تغذیه شترمرغ در کیفیت پوسته، پر و گوشت پرنده تأثیر مستقیم دارد چنانچه در تغذیه این پرنده دقت کافی مبذول نگردد، بر کیفیت پوست و گوشت اثر منفی گذاشته و سودآوری آن مورد تردید واقع خواهد شد.

از یکسالگی تا تولید مثل:

نگهداری شترمرغ ها در شرایط ایده آل بسیار مهم است. چاقی یکی از مشکلات عمده ای است که در محدوده سن یکسالگی و شروع تولید مثل بوجود می آید. همچنین گرسنگی کشیدن یا تغذیه کمتر از حد لازم، بلوغ جنسی را به تأخیر انداخته و منجر به عملکرد ضعیف در طول تولید مثل می شود. ترکیبی از روشهای محدودیت های کمی و کیفی خوراک مناسب‌ترین روش می باشد. جیره ای متعادل با ویتامینها و مواد معدنی لازم که ضمنا پروتئین و انرژی آن در سطح پایینی باشد قابل قبول است. الیاف جیره می تواند تا 15% افزایش یابد. به شترمرغ ها باید روزانه 5/1 کیلوگرم جیره داد. در هوای سرد دادن تغذیه با یک منبع غنی پرانرژی ( مانند دانه سویای پرچرب ) توصیه می شود.

فصل تولید مثل:

از سن 18 ماهگی باید به شترمرغ ها جیره مولد داده شود که باید دارای انرژی و پروتئین سطح بالا یی بوده و از لحاظ الیاف در سطح پایینی قرار داشته باشد. گرچه مقداری از الیاف جیره می تواند توسط شترمرغ به انرژی تبدیل شود ولی آنها طی فصل تولید مثل نیازمند
یک نمونه جیره غذایی شترمرغ در دوران پرورش (تا 5/2 سالگی):
ذرت دانه ای 47%
یونجه خشک 8/41%
پودر استخوان 2%
پودر ماهی 7%
منوکلسیم فسفات 2%
نمک 2/0%
آب
پرندگان در طول شبانه روز به آب نیاز دارند. این موضوع را باید در طراحی لانه ها در نظر داشته باشید که احتمالا تأمین آب، هزینه ای را به شما تحمیل خواهد کرد. در آب و هوای سرد، ممکن است نیاز به نصب آبگرمکن هایی باشد تا دمای آب را برای همه پرنده ها در 20 درجه سانتیگراد ثابت نگه دارد و صرفا یخ نزدن آب کافی نیست.
شترمرغ ها علاقه به نوشیدن آب در حین غذا خوردن دارند که این عمل موجب کثیف شدن سریع آب می شود و بنابراین باید به طور منظم آب تمیز در اختیارشان قرار گیرد. پرنده ها نیاز مداوم به آب دارند و همین بر مصرف غذای خشک تأثیر می گذارد. آب بسیار سرد یا گرم مصرف آب را تحت تأثیر قرار داده و اغلب موجب کاهش مصرف غذا می شود

تولید مثل:

شترمرغ وحشی در 4 تا 5 سالگی از نظرجنسی بالغ شده در حالیکه شترمرغ اهلی در2 تا 3 سالگی و ماده نیز کمی زودتر از نر بالغ می شود. بعضی شترمرغ های اهلی ممکن است اولین فصل تولید مثل خود را در 18 ماهگی شروع کنند. شترمرغ های نر هنگام بلوغ پرو بال سیاه و سفید دارند. ماده ها و شترمرغ های نابالغ دارای پرو بال قهوه ای مایل به خاکستری تیره می باشند. جنسیت نرو ماده را حدود هفت تا هشت ماهگی می توان هنگام دفع ادرار یا مدفوع تعیین کرد زیرا آلت در این مواقع بیرون می آید. بر خلاف سایر پرندگان، شترمرغ نر دارای آلت است و دفع ادرار و مدفوع از هم جداست. تفاوت کامل بین دو جنس حدود دوسالگی حاصل می شود. نر فرآیند لانه سازی را قبل از جفت گیری شروع می کند. لانه می تواند در هر کجای چراگاه تولید مثلی واقع شود. مزرعه دار برای پوشاندن لانه می تواند یک سایبان با سقف شیب دار بسازد. این سایبان باید ابعادی حدود 3× 3 متر با ارتفاع 3 متر بوده و دو انتهای آن به سمت شمال و جنوب باز باشد. با این وجود بعضی شترمرغ ها ممکن است آنرا نپذیرفته و در عوض لانه های ساده خود را ترجیح دهند.

رفتار جفت گیری:

نرها می توانند با چند ماده جفت گیری کنند. شترمرغ های اهلی به صورب جفتی یا سه تایی ( تریو ) برای تولید مثل نگهداری می شوند.

تخمگذاری:

ماده مدت کوتاهی پس از جفتگیری تخمگذاری را شروع می کند. اولین تخم بارور تقریباً 10 تا 14 روز پس از اولین جفت گیری گذاشته می شود. از آن پس و تقریباً بدون استثناء تخمها یک روز در میان بصورت کلاچ های 20 تا 24 تایی تولید می شوند. بین دو کلاچ یک وقفه 7 تا 10 روزه وجود دارد. ماده های پرتولید، در طول فصل تولید مثل بین 80 تا 100 تخم می گذارند.

نسبت نر به ماده:

گرچه نسبت نر به ماده ( 1:1 ) در ابتدا برای کسب بالاترین میزان باروری ایده آل بنظر می رسد ولی به لحاظ سازگاری ممکن است نشانه ای ازوجود مشکل باشد. وجود جفت های ناسازگار مشکلی است که گاهی اوقات هنگامی که به شترمرغ ها اجازه داده می شود جفتشان را انتخاب کنند رخ می دهد. با این وجود، از آنجا که اینگونه انتخاب طبیعی جفتها به طور معمول در مزارع تجاری ممکن نیست، تولید کننده باید نسبت به عملکرد و سازگاری آنها به حد کافی دقت نماید. نسبتهای نر به ماده از 1:2 تا 1:4 به لحاظ باروری مناسب است. نسبت بیشتر از 1:4 به این علت که نر ممکن است توانایی جفت گیری با تمام ماده ها را نداشته باشد تولید تخم های غیربارور را افزایش می دهد.

جوجه کشی:

تخمهای جوجه کشی اغلب برای مدتی قبل از جوجه کشی جمع آوری و نگهداری می شوند. این روشی معمول در مزارع است تا تخمها به تعداد کافی برای پرکردن دستگاه برسند. حمل دستی ناملایم تخم های جوجه کشی می تواند ساختار ظریف داخلی آنها را به هم زده و باعث عدم تبدیل آن به جنین گردد.

اصول جمع آوری تخم ها:

- از ظروف تمیز( معمولاً جعبه های مخصوص فوم دار) برای جمع آوری استفاده می شود. - از پاک کردن تخم ها با پارچه مرطوب پرهیز شده زیرا این کار سریعترین راه برای آلوده شده آنهاست. از کاغذ سمباده نازک و خشک برای پاک کردن لکه های بزرگ کثافات استفاده می شود. - هنگام شستشوی تخمها بدقت دستورالعمل مربوط به غلظت ماده ضدعفونی رعایت شود. - استفاده از نور ماوراء بنفش ( در دامنه 300-200 نانومتر) به عنوان یک روش میکروب‌کشی مؤثر توصیه می شود. - باید تخمها را به تدریج قبل از بسته بندی برای ذخیره سازی خنک نمود.

مدت زمان ذخیره سازی تخمها:

زمان ذخیره سازی (روز)درجه حرارت (سانتیگراد)	رطوبت نسبی (درصد)
3-1 18	80-75
7-4 16	80-75
بیش از 7 15	80-75

 

درجه حرارت:

در دستگاههای جوجه کشی که هوا با مکش بیرون کشیده می شود با توزیع حرارت یکسان پیرامون تخمها، درجه حرارت بهینه بوضوح نزدیک مرکز دستگاه بین 9/35 و5/36 درجه سانتیگراد می باشد. در این محدوده حرارتی جنین به طور صحیح نمو خواهد کرد. هنگامی که جنین شروع به تولید گرما می نماید درجه حرارت را می توان 7/0 درجه سانتیگراد کاهش داد ( تقریباً 4 روز قبل از تفریخ ). برای مدت طولانی به واسطه شباهت با شرایط جوجه کشی طبیعی اینطور فرض می شد که نتایج جوجه کشی مصنوعی خوب به وجود یک گرادیان درجه حرارت که از سطح افقی به سطح زیرین تخمها افزایش می یابد بستگی دارد. برای مدتی این ایده اثر زیادی بر طراحی ماشین های جوجه کشی با هوای ساکن داشت اما به واسطه عملکرد ماشین های جوجه کشی با مکش هوا نشان داده شد که این موضوع پایه و اساس محکمی ندارد.

رطوبت در طول جوجه کشی:

رطوبت برای نمو جنین بطور صحیح و تبدیل آن به جوجه ای به اندازه طبیعی از اهمیت زیادی برخوردار است. برای وقوع این امر، آب تخم به میزان معین باید تبخیر شود( 13 تا 15 درصد وزن تخم تا روز 38 جوجه کشی ) . یک تخم با وزن 1500 گرم در روز صفر باید بطور متوسط تا روز 38 جوجه کشی 210 گرم وزن را از دست بدهد ( 7/38 گرم در هفته ). برای کنترل نسبی تبخیر از تخم مقدار رطوبت در هوای پیرامون تخم باید کنترل شود زیرا تعیین کننده میزان تبخیر از تخم می باشد. معمولاً درصد تفریخ بالا در شترمرغ با رطوبت نسبی 25-15 درصد در 36 درجه سانتیگراد به دست می آید.

تهویه:

تهویه و جابجایی ضعیف هوا در داخل ماشین جوجه کشی ممکن است منجر به توزیع نابرابر حرارت ، رطوبت و یک سطح کُشنده دی اکسید کربن و میزان ناکافی اکسیژن همراه با جوجه درآوری پایین شود. نمو جنین بطور عادی با سطح اکسیژن تا 18 درصد سازگار است. غلظت بالای دی اکسید کربن درون ماشین جوجه کشی صدمه زیادی به جوجه درآوری می زند.

وضعیت تخم و چرخش آن:

در شرایط جوجه کشی مصنوعی باید طوری نگهداری شوند که انتهای بزرگ به سمت بالا باشد. چرخش دستی سه بار در روز انجام شود( و در صورت امکان به دفعات بیشتر، اما همیشه دفعات چرخش باید اعداد فرد باشند مثلاً 5 ، 7 ، 9 و غیره) یا اگر چرخش بصورت مکانیکی انجام می گیرد هر یک تا دو ساعت یکبار چرخانده شود. چرخش تخم باید در روز 38 جوجه کشی متوقف شود سپس تخم ها به سینی های تفریخ منتقل می شوند.

تفریخ:

معمولاً در روز 38 جوجه کشی به دستگاه تفریخ منتقل می شوند. جوجه طی 24 ساعت آخر جوجه کشی کیسه زرده را جذب می کند که این کیسه به عنوان یک ذخیره غذا پس از تفریخ برای چند روز اول زندگی عمل می کند. فرایند تفریخ هنگامی آغاز می شود که جوجه به وسیله عمل انعکاس سرش را تکان می دهد، راهش را از طریق آلانتویز باز کرده و برای اولین بار شروع به تنفس ریوی می نماید. این فرایند، شکستن پوسته از داخل نامیده می شود و منقار جوجه را می توان با عمل کندلینگ درون اتاقک هوایی مشاهده نمود. اولین گام در شکستن تخم به عنوان شکستن پوسته خارجی شناخته می شود. در این موقع رطوبت باید 3 تا 5 درصد افزایش یابد تا اینکه جوجه بتواند به سادگی داخل تخم بچرخد. جوجه های تفریخ شده باید قبل از خروج از دستگاه تفریخ تا خشک شدن کامل داخل آن باقی بمانند که برای این منظور معمولاً 24 ساعت کافی خواهد بود.

پرورش مولدین

شترمرغ در سن 2 تا 3 سالگی به بلوغ جنسی می رسد و تا مدت زیادی بارور باقی می ماند. پرنده نر در زمان بلوغ به رنگ سیاه با پرو بال سفید رنگ و شترمرغ ماده به رنگ قهوه ای تا خاکستری است. بارزترین نشانه در شترمرغ نر، قرمزی رنگ ساق پا، نوک و اطراف چشم است که ارتباط مستقیمی با قدرت جنسی نر دارد. هرچه این قرمزی بیشتر باشد پرنده از قدرت نرینگی بیشتری برخوردار است. شترمرغ نرو ماده به صورت جفت تا دسته های چند تایی و نیز به صورت گله نگهداری می شوند. این ترکیبات بسته به میزان زمین موجود و امکانات، قدرت جنسی نرها و اهداف اصلاح نژادی متفاوت می باشد. هیچ استاندارد خاصی در این رابطه وجود ندارد و مدیر مزرعه با شناسایی پرندگان و اهداف مورد نظر روش مناسب را انتخاب می نماید. شترمرغ ها در سال درحدود 6 تا 8 ماه تخمگذاری نموده و بقیه سال رااستراحت می کنند. در ایران این زمان از حدود بهمن ماه آغاز گشته و تا آبان ماه ادامه دارد بدیهی است در مناطق مختلف این زمان متغییر باشد. در طول فصل تخمگذاریهر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم می گذارد. البته در بعضی از پرندگان (از جمله در کشورمان) این رکورد به 120 عدد تخم مرغ هم می رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان کشتار بایستی تولید گردد هر پرنده ماده به طور متوسط 40 تا 60 تخم می گذارد. البته در بعضی از پرندگان (از جمله در کشورمان) این رکورد به 120 عدد تخم مرغ هم می رسد. به طور متوسط از هر پرنده ماده در سال حداقل 20 عدد جوجه سالم تا زمان کشتار بایستی تولید گردد تا این فعالیت به صورت اقتصادی ادامه یابد. تولید مثل پرنده به عوامل زیادی از جمله ژننتیک ، شرایط آب و هوایی، سلامت پرنده و به خصوص جیره مناسب بستگی دارد. استرس از عوامل منفی در تخمگذاری پرنده می باشد. معمولاً برای هر پرنده بالغ حداقل 250 متر مربع در گردشگاه در نظر گرفته می شود که البته بهتر است فضای متعلقه بیش از این باشد. فضای مسقف (سایبان) به ازای هر پرنده بالغ در حدود 8 متر مربع و ارتفاع حصار در حدود 2 متر می باشد. در شرایط طبیعی هر پرنده بعد از گذاشتن حدود 18 عدد تخم برروی تخم ها نشسته و جوجه کشی طبیعی انجام می گیرد. در مزارع از ماشین های جوجه کشی استفاده می گردد. در سال اول تخمگذاری، میزان تخم گذاری نسبتاً پاببن است ولی در سال های بعد به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد و در زمان تخمگذاری پرندگان، بایستی آرامش کافی برای پرنده مهیا گردد و ازحضور بازدیدکنندگان کاست. هر گونه استرس شامل تغییر جیره، صداهای ناآشنا برای پرنده (پارس سگ، تراکتور، هوایی و ....) حضور بازدیدکنندگان، ترس و حتی تغییرات آب وهوایی برروی تخمگذار و باروری تخم ها اثر مستقیم دارد. در زمان فصل استراحت
بایستی غذا با فیبربالا، پروتئین و انرژی پایین در اختیار پرنده قرار گیرد و افزایش وزن پرندگان را کنترل نمود . وزن اضافی در فصل تولید اثر منفی در جفتگیری و تخم گذاری دارد. در فصل استراحت بایستی ویتامین و مواد معدنی به اندازه کافی در اختیار پرنده قرار گیرد

کشتار و فراوری محصولات :

یکی از مهمترین بخش های پرورش صنعتی شترمرغ کشتارگاه است. کشتارگاه شترمرغ باید با استانداردهای سطح بالا ساخته شود و با دقیق ترین مقدرات بهداشتی اداره شود. این کار نه تنها عملکرد آنرا بالاتر خواهد برد بلکه تعداد و محدوده بازارهای قابل دسترس را برای صاحب کشتارگاه افزایش می دهد. کشتارگاه شامل محل نگهداری شترمرغ زنده، محل های مجزا برای کشتار، پرکنی، پوست کنی، خارج کردن امحاء و احشاء، جدا کردن گوشت از استخوان، خنک کردن، بسته بندی، انجماد و ارسال گوشت می باشد. شترمرغ ها بسته به مدیریت و سرعت رشد بین 10 و 14 ماهگی برای کشتار آماده اند. پس از مراحل ذبح شترمرغ، لاشه در درجه حرارت 1 درجه سانتیگراد در چیلر سرد می شود. طول مدت سرد کردن از چند ساعت تا 24 ساعت متغیر است. استخوان جدا شده و گوشت به قطعات مختلف درجه بندی می شود. گوشت معمولاً در خلاء و در بسته های 2 کیلوگرمی بسته بندی شده و یا به صورت تازه به بازار ارسال شود یا اینکه به یک سردخانه برای نگهداری در دمای 20- درجه سانتیگراد منتقل می شود.

عمل آوری پوست :

دلیل اصلی برای عمل آوری پوست حفظ ساختار ظریف آن است تا بتوان قبل از دباغی پوست را با حفظ حالت طبیعی نگهداری نمود. نمک سود کردن مرطوب یک روش عمل آوری است.

درجه بندی :

چند درجه در ارزیابی پوست های نمک سود در نظر گرفته می شوند. این درجات معمولاً بین 4 تا 5 متغیراند که آخرین درجه شامل حذفی‌هاست. با ارزش ترین پوست ها( درجه 1 ) کیفیت ممتازی دارند وشامل پوست هایی اند که تازه بوده، به خوبی عمل آوری شده، دارای اندازه ای کامل و خطوط برش درستی می باشند. آنها هیچ آثاری از گوشت، چربی یا لخته های خون ( روی سطح زیرین ) نداشته و فاقد هرگونه فولیکولهای پرصدمه دیده، بریدگی، سوراخ و یا هرگونه نواقص دیگر می باشند. سپس بر حسب تعداد و وضعیت نواقص، پوست ها از درجه 2 تا حذفی درجه‌ بندی می‌شوند.

گوشت :

شترمرغ ها گوشت قرمزی تولید می کنند که از لحاظ مزه و بافت( بسته به سن کشتار ) شبیه به گوشت گوساله و گاو است. پروتئین این گوشت بالاست ولی چربی آن در سطح پائینی قرار دارد.

ارزش تغذیه ای گوشت شترمرغ

در هر 100 گرم مرغ ، گاو	شترمرغ
چربی 3.6 گرم 16.3 گرم	2 گرم
کلسترول 85 میلی‌گرم 84 میلی‌گرم	58 میلی‌گرم
انرژی185 کیلوکالری 256 کیلوکالری	114 کیلوکالری
پروتئین 21.4 گرم 20 گرم	21.9 گرم
کلسیم 13 میلی‌گرم 9 میلی‌گرم	5.2 میلی‌گرم

بررسی ها کاملاً نشان می دهند که گوشت شترمرغ از نقطه نظر سلامت بسیار بهتر از سایر انواع گوشت است زیرا محتوی مقدار خیلی کمتری چربی و کلسترول می باشد. یک جنبه خاص گوشت شترمرغ بالا بودن پروتئین و پائین بودن چربی آن است. این ویژگی آن را برای فرآوری بیشتر به محصولات گوشتی خواه به تنهایی یا در ترکیب با سایر انواع گوشت بسیار مناسب می سازد. گوشت شترمرغ در حال حاضر به اشکال مختلفی به بازار عرضه می شود از جمله: پاته ، بیکن ، پاستارمی ، فرانکفورتر ، همبرگر، دودی ،سرخ شده ، تکه های گوشت تازه و استیک.

بیماری ها :

علاوه بر داشتن امکانات خوب و بکارگیری مدیریت مناسب، باید یک برنامه پیشگیری از بیماری مورد توجه قرار گیرد. این برنامه می تواند از مزرعه ای به مزرعه دیگر تغییر کند که بستگی به عواملی مانند مسائل اقتصادی و خطرات ناشی از بیماری دارد. این برنامه شامل واکسیناسیون های مختلف، تشخیص انگلهای خارجی و داخلی، شناسایی بیماریها، کنترل غذا و رشد، بالا بردن ایمنی زیستی و غیره است. ایمنی زیستی ارزان ترین راه پیشگیری بیماریها بوده و شامل کنترل حرکات ( هم پرنده ها و هم حیوانات دیگر ) وسالم سازی است.

الف : تنفسی

1 - آنفولانزای مرغی
2 - بیماری های تنفسی قارچی و میکروبی
3 - مایکو پلاسما

ب : عوارض معدی روده ای

1 - ورم معده قارچی
2 - لیبیو استرونژیلوس
3 - لیبیو استرونژیلوس
4 - گرفتگی
5 - آنتریت ویروسی
6 - آنتریت ویروسی
7 - آنتریت انگلی مرغ ها

ج : عوارض عصبی- عضلانی - اسکلتی :

1 - بیماری نیوکاسل
2 - آنسفالوپاتی
3 - بوتولیسم
4 - مسمومیت
5 - بدشکلی های پا
6 - شکستگی ها
7 - بیماری عضله
8 - هیپوگلاسمی

د : سایر بیماری ها :

1 - بیماریهای پوستی
2 - هپاتیت
3 - سندرم جوجه پژمرده

نتیجه گیری

پرورش پرنده ای با گوشت خوب نیازمند داشتن برنامه تغذیه ای صحیح همراه با مدیریت تغذیه ای خوب و براساس استانداردهای تولید می باشد. برنامه مدیریتی مزرعه ای که شامل سیستم کارآی رکوردگیری و نیز به کارگیری بهبود ژنتیکی می باشد. روش انجام این امر توسط Blue Montain طرح ریزی شده است و آنان منتظر دیدن نتایج اولیه این برنامه تولیدی خوب می باشند. چند سال طول می کشد تا نتایج پایدار حاصل از این برنامه را بتوان دید اما تا زمانی که به این سطح تولید برسیم مشکلات مطرح شده در این مقاله را نمی توان مشخص کرد و در جهت حل آن کوشید. همکاری و استفاده از اطلاعات موجود، باعث خواهد شد این مشکلات غیر اقتصادی تبدیل به تولید سودمندی برای هر تولید کننده گردد.
منابع:
• کتاب شترمرغ دام فردا، 1383. شرکت مهندسی آتی نگر مهر
• نرم افزار آموزشی مدیریت پرورش شترمرغ، 1382. شرکت مهندسی آتی نگر مهر.
• سایت اشتهارد
• سایت مقاله نت.: بانک مقالات دانشجویی
http://www.ostrichresources.com