معنا و مصادیق خودارضایی

نویسنده: علی علیزاده‌آملی

بررسی واژگانی خودارضایی

برای خودارضایی اصطلاحات مختلفی آمده که به برخی از آن‌ها اشاره‌ای می‌شود:
«اونانیسم» (1) نام لاتینی استمناست و آن را از اسم شخصی به نام «اونان» (2) گرفته‌اند که در کتاب مقدّس، از او به زشتی یاد شده‌ است. (3)
در عربی از اصطلاحات «عادة السرّیّه»، (4) «جلد عمیره»، «خضخضه» (5) استفاده می‌شود.
از اصطلاحات دیگر برای خودارضایی، می‌توان از «استمنا»، «جلق» (6) و «مستربیشن» (7) نام برد.
اصطلاحِ استمنا، بر وزن استفعال و به معنای طلب منی نمودن است و بدین سبب، برای خودارضایی مردان به کار می‌رود، ولی استفاده از لفظ استمنا، برای خودارضایی زنان صحیح نخواهد بود، زیرا در هنگام خودارضایی، منی از آنان خارج نمی‌شود، بلکه فقط رطوبتی از آن‌ها خارج می‌شود، (8) بنابراین لازم است که درباره‌ی خودارضایی زنان، اصطلاح «استمنا» را به «استشها» (9) بر وزن استفعال، به معنای طلب شهوت نمودن، بدل کنیم که امروزه کم‌وبیش از آن استفاده می‌شود. (10)
درباره‌ی کودکان، هیچ یک از این دو اصطلاح نمی‌تواند مناسب باشد، زیرا دست‌کاری کودکان با آلت جنسی خود، (11) به منظور لذت خفیف جنسی است که به دست می‌آورند و نه از منی خبری است و نه از شهوت به معنای واقعی، (12) بدین ترتیب، «خودارضایی» می‌تواند لفظی مناسب برای دست‌کاری‌های کودکان و دختران و پسران با اندام‌های تناسلی خویش، با هدف لذتی جنسی باشد، از این رو در این کتاب، بیشتر از لفظ خودارضایی استفاده‌ کرده‌ایم و برای پرهیز از تکرار، الفاظی دیگری را از جمله استمنا به کار برده‌ایم.

معنا و مصادیق خودارضایی

استمنا اقسامی دارد: استمنای ذهنی، دستی (استمنای عضوی)، با به کار بردن اشیاء، با فرو کردن چیزی در دهانه‌ی مهبل و مالش کلیتوریس (برای زنان) و ... .
تعاریف گوناگونی برای استمنا گفته‌اند، ولی کمتر تعریفی جامع از آن ارائه شده است؛ از جمله‌ی این تعاریف این گونه است: خودارضایی نوعی تحریک مکانیکی در دستگاه تناسلی است. مقدمه‌ی شروع این عمل، آگاهانه انجام می‌گیرد، ولی ممکن است که فرد در حین این کار، از خود بی‌خبر شود، برخی نیز گفته‌اند: خودارضایی عبارت است از تسکین یا اطفای شهوت به وسیله‌ی مالش یا فشار به اعضای تناسلی به وسیله‌ی اعضای خود و ... .
به نظر می‌رسد که کامل‌ترین تعریف از خودارضایی بدین شرح است: هر عملی (13) که فرد در حال بیداری و آگاهانه و بدون شریک جنسی، به منظور لذت جنسی انجام دهد که در صورت تداوم، به انزال بینجامد، خودارضایی نام دارد.
این عمل نوعی کام گرفتن از خود است و به دلایل گوناگونی، مانند دست‌رسی نداشتن به جنس مخالف انجام می‌شود و به طور معمول، تا رسیدن به اوج لذت جنسی ادامه پیدا می‌کند که در مردان همراه با خروج منی و در زنان به صورت اسپاسم (سفتی عضلات) همراه با لذت شدید در ناحیه‌ی مهبل است.
احکام منی در زنان با مردان کمی متفاوت است. در مردان اگر ماده‌ی منی بیرون آید، شخص جُنُب (14) می‌شود، ولی در زنان اگر از آن‌ها در زمانی که به اوج لذت جنسی رسیده‌اند، رطوبتی بیرون آید، آن رطوبت در حکم منی است و جُنب محسوب می‌شوند.
پس دختران و زنان اگر مرتکب این عمل شوند و به اوج لذت جنسی برسند، رطوبتی که در آن حال از آن‌ها خارج می‌شود، (15) حکم منی دارد و عمل آن‌ها استمنا محسوب می‌شود. (16)
باید توجه داشت که از دیدگاه فقها و شرع مقدس اسلام، اگر شخصی به نیت خروج منی، به خود تحریکی بپردازد، ولی به هر دلیل منی خارج نشود، باز این کار، گناه و بدون شک از مصادیق شهوت رانی بوده و ضررهای جسمی و روحی خواهد داشت، پس عده‌ای نباید این گونه تصور کنند که اگر منی از آن‌ها خارج نشود، مرتکب عمل حرامی نشده‌اند و از ضررها گریخته‌اند. (17)
نکته‌ی بعدی این است که زن و شوهر می‌توانند به وسیله‌ی بازی با بدن یک دیگر از هم لذت ببرند، حتی اگر منجر به خروج منی شود. این کار از لحاظ شرعی حرام نبوده و استمنا محسوب نمی‌شود؛ یعنی مثلاً مردی به قصد بیرون آمدن منی با بدن همسرش بازی کند و یا به او بگوید این کار را برایش انجام دهد. (18)
استمنا یک اعتیاد روانی است (19) که مربوط به دوره‌ی زمانی خاصی نمی‌شود و ممکن است از کودکی تا بعد از ازدواج و حتی تا آخر عمر ادامه داشته باشد. خودارضایی می‌تواند به صورت کشف در کودکان شروع شود؛ بدین معنا که آن‌ها در ضمن بازی با خود، دست‌کاری‌ها و یا مالش‌ها و اصطکاک‌ها، به طور اتفاقی، از آن لذت ببرند؛ احساس این لذت، بعدها پایه‌ای برای تکرار و سپس عادت خواهد شد.
گاهی حدود سه یا چهار سالگی، وجود کرمک که سبب پیدایش خارش در اطراف مجاری تناسلی است، موجبات این امر را در فرد فراهم می‌کند.
استمنای کودکان برعکس استمنای نوجوانان و جوانان، معمولاً ندانسته، بی‌اراده است و حتی گاه بدون شرم در حضور دیگران صورت می‌گیرد. عالمانی چون «کینزی»، اوج این ابتلا را در سیزده تا پانزده‌سالگی ذکر کرده‌اند که در دوران بلوغ و سال‌های رشد، بر دامنه‌ی آن افزوده می‌شود. (20)
براساس بررسی‌های علمی، همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد، خودارضایی بین پسر و دختر وجود دارد، ولی در بین پسران، هم زودتر شروع می‌شود و هم بیشتر شایع است. (21)

تفاوت خودارضایی با ارضای طبیعی

«خود تحریکی»، افزون بر ضررهای متعدد، تفاوت عمده‌ای با ارضای طبیعی و مشروعِ غریزه‌ی جنسی دارد.
ارضای کامل شامل دو ارضای متفاوت است: 1. ارضای روانی؛ 2. ارضای جسمانی.
هنگامی که شخصی با همسرش رابطه برقرار می‌کند، او را می‌بیند، صدایش را می‌شنود، او را لمس کرده و بویش را استشمام می‌کند؛ در نتیجه با تمام حواسش او را ادراک می‌کند و حواس او به مغزش این پیام را می‌دهد که این یک «رابطه‌ی واقعی» با فردی واقعی است. این فرایندی است که شخص را به ارضای روانی می‌رساند، از این رو توصیه می‌شود هنگام رابطه‌ی جنسی، افراد تا می‌توانند از حواس مختلف خود استفاده و به اصطلاح با یک‌دیگر معاشقه کنند. ارضای جسمانی نیز در مردان با دفع مایع منی و در زنان با رسیدن به ارگاسم بدنی انجام می‌شود و این جاست که فرد به ارضای کامل (جسمانی و روانی) می‌رسد.
در حالی که در خودارضایی فقط نیمی از ارضا (ارضای جسمانی) وجود دارد، ولی نیم دیگر آن (ارضای روانی) که نیازمند دیدن و لمس کردن و ... یک زن واقعی بوده، بدون ارضا باقی مانده است. این ارضا نشدن روانی، علاوه بر این که موجب پرخاشگری، از بین رفتن تمرکز و ... می‌شود، شخص را بعد از مدتِ کوتاهی به خودارضاییِ مجدد بر می‌انگیزد، زیرا روان او ارضا نشده است، در حالی که فرد با یک رابطه‌ی واقعی تا مدتی تمایل به انجام این کار ندارد. (22)
در واقع، هنگام ارضای غریزه‌ی جنسی از راه طبیعی و با همسر، تحریکات جنسی از دو مسیر صورت می‌گیرد: یکی، «رفلکسی»، (23) ناشی از تحریک حس‌های پنج‌گانه، به ویژه لامسه و بینایی؛ و دیگری، «ذهنی»، (24) ناشی از تحریکات ذهنی.
ولی در خودارضایی، جای مسیر تحریکات رفلکسی ناشی از حس‌های پنج‌گانه را فقط لمس موضعی ناحیه‌ی محدودی از آلت‌تناسلی می‌گیرد و تحریک سایر حواس، مانند بینایی، شنوایی و حتی بویایی که طی عمل نزدیکی اهمیت دارد، در حدّ صفر خواهد بود.
از این‌رو، جهت رسیدن به آستانه‌ی ارضای جنسی، مسیر ذهنی باید کمبود تحریکات مسیر حسی (رفلکسی) را جبران کند، لذا مغز با فشار ذهنی و عصبی مضاعف، مسیر را به سمتِ رسیدن به حدّ آستانه‌ی انزال طی می‌کند که در صورت تکرارِ این فشارِ مضاعف، عوارض عصبی به بار می‌آید.
هم‌چنین به تدریج، مرکز عصبی تحریکات جنسی، با کاهش آستانه‌ی انزال، سعی در جبرانی کمبود تحریکات حسی خواهد کرد تا مغز فشار کمتری را تحمل کند. در نتیجه: به تدریج، زودانزالی (25) رخ خواهد داد. (26)
برای روشن‌تر شدن مطلب، قسمتی از مقاله‌ی یکی از روان‌پزشکان، دکتر «چهرازی» را که در شماره‌ی سیزده‌ی مجله‌ی دانشمند آورده شده، اشاره می‌کنیم:
هنگامی که ارضای غریزه‌ی جنسی، از راهِ طبیعی و ازدواج صورت می‌گیرد، نوجوان از طریق مشاهده، لمس و سایر حواس، مرکز تحریکات جنسی او در مغز، برانگیخته شده و از جهت فیزیولوژی، تأثیراتی که از چشم، لمس و مانندِ آن به مراکز مغزی منتقل می‌گردد، انعکاس جنسی را می‌سازد و عمل جنسی به صورت طبیعی انجام می‌گیرد، ولی در «خودتحریکی»، قضیه‌ کاملاً برعکس است و این راه، دگرگون می‌شود و تخیّل و تصور مناظر خاص و لمسِ موضعی، جانشین عواملِ تحریک طبیعی می‌گردد و به این طریق، یک سیستم انعکاس انحرافی در مدار جنسی ایجاد می‌شود.
هنگامی که این عمل تکرار و «انعکاس انحرافی» در وجود جوان تثبیت شود، سبب می گردد که وقتی بخواهد عمل جنسی را به طور طبیعی انجام دهد، نتواند، زیرا سیستم طبیعی راهِ ارضای غریزه‌ی جنسی در او مختل شده است و به همین دلیل، خود را در کام‌یابی، به هنگام ازدواج ناتوان می‌بیند. (27)
انسان در رابطه‌ی جنسی با همسر خود، احتیاجی به استفاده از قوای دماغی و مغزیش ندارد، در صورتی که در استمنا، همان‌طور که قبلاً گفته شده، به ترسیم صحنه‌هایی در ذهن خود می‌پردازد تا موجبات تحریکش را فراهم آورد و همین ترسیم‌هاست که قوای دماغی را می‌فرساید.
فرد مبتلا به استمنا، نقشی دوشخصیتی را درباره‌ی خود، بازی می‌کند. در عالم خیال‌بافی و تصور و اندیشه، با دیگران ملاقات می‌کند. (28)
در استمنا که اطفای شهوت به وسیله‌ی شخص است، آدمی شریک ندارد، غوطه‌ور در خود و دنیای خویش است و حداکثر این است که در ذهنش، فردی یا بدنی را مجسم کند و آن هم گاه بدون اندیشه‌ی مقاربت با او.
تخیّلات در زمان این عمل اوج می‌گیرند، (29) به طوری که گمان می‌کند با فرد یا افراد مختلفی در ارتباط است و آنان در حضور او هستند. گاهی نیز اشخاصی خیالی را در ذهن مجسم می‌کند که اصلاً وجود خارجی ندارند و ساخته‌ی تخیّلات او هستند. (30)
«زیگموند فروید» با توجه به رویکرد نفسانی عاطفی رابطه‌ی جنسی، معتقد است که این رابطه، محصول گردهمایی یک زن و یک مرد است که هم‌دیگر را دوست بدارند و مکمل یک‌دیگر باشند. به همین دلیل (وجود نداشتن طرف دوم در این ارتباط، مگر در خیال)، او خودارضایی را نقصی فردی نام‌گذاری می‌کند. (31)
گروهی به خطا گمان می‌کنند که با دیدن فیلم‌های مبتذلی که بدن عریان انسان را به نمایش می‌گذارد، مسئله‌ی وجود نداشتن شریک جنسی را حل کرده‌اند، ولی با نگاه به تصاویر شهوت‌انگیز نیز مشکل برطرف نخواهد شد، زیرا باید از خیال خود استفاده کرده تا آن شریک جنسی را برای خود واقعی بپندارند، و از طرفی باز هم سایر حواس؛ همچون لامسه، شنوایی و پویایی، در حدّ صفر خواهد بود، و از همه مهم‌تر این فیلم‌ها بعدها خود موجب خیال‌پردازی‌های افراطی خواهند شد.
مهم‌ترین تفاوت خودارضایی با عمل زناشویی، «آرامش روحی» است که برخلاف استمنا، در مقاربت با همسر به دست می‌آید. خداوند در این باره و این که ازدواج وسیله‌ای برای دوستی و محبت است، می‌فرماید:
«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً»؛ (32)
و از نشانه‌های او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آن‌ها آرامش یابید و در میان شما مهر و محبت قرار داد.
در جای دیگر درباره‌ی حضرت آدم (علیه‌السلام) در قرآن آمده است:
«هُوَ الَّذِی خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْكُنَ إِلَیْهَا»؛ (33)
او خدایی است که شما را از یک نفس [جان] آفرید و همسرش را از نوع او قرارداد تا بدان آرام گیرد.
انسان به طور طبیعی باید با جنس مخالف رابطه داشته باشد تا بتواند تخلیّه‌ی کامل جسمی، روانی و عاطفی و هیجانی شود. هنگامی که کسی خودارضایی می‌کند، فقط از جنبه‌ی جسمی تخلیه می‌گردد و جنبه‌ی روانی و عاطفی، به گونه‌ی طبیعی ارضا نمی‌شود، بنابراین شخص خودارضا دچار خلأ و کمبود عاطفی می‌گردد. (34)
حتی در رابطه‌ی جنسی نامشروع نیز این خلأ عاطفی، در جای خود باقی است، زیرا ممکن است که مردی در نزدیکی با یک زن روسپی (فاحشه)، التهاب جنسی خود را فرو بنشاند، ولی با این کار، نه تنها نیاز خود را به دوست داشتن و دوست داشته شدن و انس و آرامش و معنویت و پاکی، ارضا نکرده، بلکه بر کمبودهای خود نیز دامن زده است. (35) هم چنین باید توجه داشت که هر یک از انحرافات جنسی، از جمله روابط نامشروع با جنس مخالف، مشکلات و ضرر‌های خاصی را به همراه دارند که در این کتاب مجالی برای پرداختن به آن‌ها نیست.
درباره‌ی ارضا نشدنِ جنبه‌ی روانی و عاطفی در خودارضایی، نگارنده‌ی کتاب بلوغ و سلامتی نوجوانان می‌نویسد:
در هربار دفع منی (در استمنا)، انسان از دو جهتِ جسمی و روانی در معرض تخلیه و کاهشِ نیرو قرار می‌گیرد که در جریان روابط زناشویی، این تخلیه‌ی قوای روحی، با توجه و القائات روانی فرد مقابل (همسر) جبران می‌شود؛ یعنی اگر از طرفی تخلیه‌ی قوا وجود دارد، از سوی دیگر، دریافت قوا از فرد مقابل نیز مطرح است، از این رو، فرد روحاً ارضا می‌شود، ولی در جریان استمنا، تخلیه‌ی قوای روحی به هیچ وجه جبران مقابلی ندارد و فرد احساس خلأ و عدم ارضای روحی می‌کند. (36)
نکته‌ی دیگر این است که با رابطه‌ی جنسی عاشقانه با همسر، آرامش خاصی به انسان دست می‌دهد که غریزه‌ی جنسی در بیشتر مواقع با همان یک بار ارتباط ارضا می‌شود، ولی کسی که استمنا می‌کند، به طور کامل ارضا نمی‌شود و بدین خاطر هرچه زودتر به انجام دوباره‌ی آن کشیده می‌شود.
کسی که برای ارضای شهوتش خودارضایی می‌کند، مانند تشنه‌ای است که می‌خواهد با آب شور خود را سیراب کند و این امکان‌پذیر نیست، زیرا خوردن آب شور انسان را تشنه‌تر می‌کند.
گذشته از این‌ها، فرق دیگر خودارضایی با ارضای طبیعی این است که شرایط برای ارضای طبیعی، در همه وقت و همه‌جا فراهم نیست و نوعی محدودیت برای انسان به وجود می‌آید، در صورتی که برای استمنا، درست عکس این قضیه صادق است که عاملی برای افراط جنسی می‌شود. ناگفته نماند که به عقیده‌ی گروهی از علما و دانشمندان، ضرر استمنا نسبت به افراط در مجامعت طبیعی، چندین برابر است. (37)

پی‌نوشت‌ها:

1. onanism.
2. onan.
3. ر.ک: امیر شریفی خضارتی، انحرافات جنسی: مطالعه‌ی تطبیقی جرم‌شناسی و فقهی، ص 19.
4. زیرا خودارضایی، عادتی است که مخفیانه و سرّی انجام می‌شود.
5. خضخضه از ماده‌ی «خض»، به معنای هرگونه تحریکی است، ولی در خصوص استمنا، که نوعی تحریک جنسی به شمار می‌رود نیز استعمال شده است (ابوالقاسم علیان‌نژادی دامغانی، پنج نکته‌ی مهم درباره‌ی خودارضایی، ص 22).
6. مأخوذ از «زلق» عربی، گاهی به آن «جلد» هم می‌گویند (فرهنگ عمید، ذیل جلق).
7. Masturbation.
8. در زنان هنگام تحریک جنسی، مایع سفید لزجی ترشح می‌شود و مجرای تناسلی یا «واژن» را لغزنده می‌کند.
9. لفظ استرجاز نیز برای خودارضایی زنان به کار می‌رود؛ clitorism.
10. ر.ک: امیرشریفی خضارتی، انحرافات جنسی: مطالعه‌ی تطبیقی جرم‌شناسی و فقهی، ص 221-222.
11. گاهی کودکان برای کسب لذت با آلت تناسلی خود، بازی کرده و این عمل را تکرار می‌کنند، والدین نباید این عمل را امری طبیعی بپندارند، زیرا فرزندشان با عادت به این عمل، بعدها به استمنا خواهد پرداخت، بنابراین باید درصدد پیش‌گیری از تکرار آن برآیند.
12. ارگاسم (مرحله‌ی اوج لذت جنسی را ارگاسم می‌نامند). کودکان به شکل تکامل یافته و حالتی که فردی بالغ دارد، نیست.
13. زیرا استمنا تنها به حسّ لامسه محدود نمی‌شود، بلکه با سایر حواس نیز ممکن است انزال منی رخ دهد.
14. کسی که به واسطه‌ی جماع و انزال منی، غسل بر او واجب شده باشد (فرهنگ عمید، ذیل جنب).
15. بیرون آمدن منی در مردان، جهندگی دارد، ولی در زنان چنین نیست.
16. علی‌ سهراب‌پور، خلوت‌ شیطانی، ص 18.
17. ر.ک: همان، ص 20.
18. همان، ص 20-21.
19. در اعتیاد جسمی، بدن فرد به ماده‌ی خاصی وابسته می‌شود و چنانچه فرد آن ماده را مصرف نکند، بدن او گرفتار درد و رنج فراوان می‌گردد، ولی در اعتیاد روانی، شخص معتاد، درد و رنج بدنی تجربه نمی‌کند، بلکه تمایل بسیار شدید روانی به مصرف ماده یا انجام کار خاصی در خود احساس می‌کند که معمولاً مقاومت در برابر آن دشوار است (احمد اسماعیل‌زاده برزی، واقعیت‌هایی درباره‌ی خودارضایی، ص 13).
20. ر.ک: علی قائمی، خانواده و مسائل جنسی کودکان، ص 126.
21. همان، ص 127.
22. ر.ک: احمد اسماعیل‌زاده‌ی برزی، واقعیت‌هایی درباره‌ی خودارضایی، ص 18-21.
23. Reflexogenic.
24. Psychogenic.
25. ر.ک: همین کتاب، عوارض جسمانی استمنا در مردان؛ premature ejaculation.
26. ر.ک: دکتر مجید حقیقت، به نقل از: علی سهراب‌پور، خلوت شیطانی، ص 103-104.
27. مکارم شیرازی و جعفر سبحانی، پاسخ به پرسش‌های مذهبی، ص 351-352، به نقل از: علی سهراب‌پور، خلوت شیطانی، ص 104-106.
28. البته گفته می‌شود که دختران، برای خودارضایی، کمتر از تصورات استفاده می‌کنند.
29. البته بدون تخیّل نیز می‌توان خودارضایی کرد.
30. علی قائمی، خانواده و مسائل جنسی کودکان، ص 125.
31. علی محمودی، مرگ تدریجی، ص 54.
32. روم، آیه‌ی 21.
33. اعراف، آیه‌ی 189.
34. امیر جهانیان نجف‌آبادی، فرزند و تربیت جنسی، ص 86.
35. علی نقی فقیهی، تربیت جنسی: اصول و روش‌ها، از منظر قرآن و حدیث، ص 28.
36. احمد صبور اردوباری، بلوغ و سلامتی نوجوان، ص 1245، به نقل از: علی سهراب‌پور، خلوت شیطانی، ص 102.
37. جوانان چرا؟، ص 68.