آشنايي با هپاتيت هاي ويروسي و راه هاي پيشگيري از آن

كبد عضوي است كه در بسياري از فعاليت هاي حياتي بدن مانند مقابله با عفونت ها از طريق توليد پروتئين هاي مخصوص، توقف خونريزي به وسيله توليد پروتئين هاي انعقادي، پاك كردن خون از سموم و داروها و ذخيره انرژي به شكل قند (گليكوژن) در بدن نقش دارد. هپاتيت يا «التهاب كبد» داراي علل مختلفي از جمله دارو، الكل، سموم مختلف و... است. عفونت هاي ويروسي يكي از اين علل است. شايع ترين انواع آن هپاتيت A، هپاتيت B و هپاتيت C است. تصور بر آن است كه هپاتيت از قديم الايام وجود داشته است. اثبات عفوني بودن بيماري بعد از بررسي هاي فراوان، درست بعد از جنگ جهاني دوم صورت گرفت و به تدريج انواع ويروس هاي ايجادكننده هپاتيت شناخته شدند. در حال حاضر بيماري هپاتيت مزمن ويروسي، يكي از مهم ترين مشكلات بهداشتي جهان را تشكيل مي دهد. ايران جزء مناطق متوسط آلودگي بهHBV(ويروس هپاتيت B)محسوب مي شود و متاسفانه عمده افراد آلوده در سنين 30 تا 50 سالگي يعني سنين فعال عمر خود هستند. شيوع سرمي عفونت ويروس هپاتيت C ياHCV (ويروس هپاتيت C) در سطح جهاني حدود يك درصد است. درصد عمده يي از موارد آلودگي به هپاتيتC به صورت مزمن در بدن باقي مي ماند. در ايالات متحده امريكا ميليون ها نفر، هپاتيت ويروسي دارند. هپاتيت هاي ويروسي عامل اصلي تهديد سلامت عمومي هستند زيرا باعث بروز بيماري هاي خطير شده، ميليون ها نفر را آلوده كرده و ارتباط نزديكي با آلودگي HIV (ويروس نقص ايمني اكتسابي و عامل ايجادكننده بيماري ايدز) دارد. اين بيماري به خصوص در معتادان تزريقي مشكل جدي است. آگاهي رو به رشد نسبت به اين معضل، عامل گشايش افق هاي جديدي است، اما تلاش براي جلوگيري از اين بيماري ها و كاهش هزينه هاي پزشكي، اقتصادي و اجتماعي ناشي از آن همچنان ما را به چالش مي طلبد.
هپاتيت ويروسي(HAV)(A)، ويروس هپاتيت (A) به طور عمده از طريق مدفوعي- دهاني به دنبال خوردن غذا يا مايعات آغشته با ترشحات فرد آلوده به اين ويروس منتقل مي شود. اپيدمي ها به راحتي در محل هاي تجمع (مانند سربازخانه ها، مدارس، مهدهاي كودك و زندان ها) به خصوص در صورت عدم رعايت بهداشت رخ مي دهد. بروز وسيع بيماري هپاتيت ويروسي A به خصوص بين معتادان تزريقي گزارش شده است. حدود يك سوم امريكايي ها سابقه عفونت با اين ويروس در گذشته را دارند. هپاتيت A از طريق واكسيناسيون قابل پيشگيري است. عفونت هپاتيت ويروسي B (HBV) هنگامي رخ مي دهد كه خون يا مايعات بدن از فرد آلوده، وارد بدن فرد غيرآلوده شود. رفتارهاي جنسي پرخطر (مانند تماس جنسي محافظت نشده يا با شركاي جنسي متعدد) و تزريق مواد، بزرگ ترين عوامل خطر ابتلابه بيماري محسوب مي شوند. حدود 5 درصد جمعيت امريكا شواهدي از عفونت گذشته با HBV را دارند و تقريباً 2/1 ميليون نفر عفونت مزمن هپاتيت ويروسي B را دارند. هپاتيت B نيز مانند هپاتيت C، به طور نابرابري افراد با رنگ پوست مختلف را آلوده مي كند. در سال 2000 تخمين زده شده است كه 37هزار مورد جديد ابتلابه اين بيماري رخ داده است. بيشتر عفونت ها در بالغان جوان 20 تا 39 ساله رخ داده است. هپاتيت ويروسي B از طريق واكسيناسيون قابل پيشگيري است.
عفونت هپاتيت ويروسي C (HCV) زماني رخ مي دهد كه خون (با شيوع كمتر مايعات بدن مانند مني و ترشحات واژن) از شخص آلوده وارد بدن شخص سالم شود. تزريق مواد مخدر بزرگ ترين خطر براي ابتلابه عفونت HCV است. حدود 9/3 ميليون نفر امريكايي به اين ويروس آلوده شده اند و 7/2 ميليون نفر نيز عفونت مزمن HCV دارند. هپاتيت ويروسي C افراد نژادهاي مختلف را به طور نابرابر درگير مي كند: 2/3 درصد امريكايي هاي آفريقايي تبار و 1/2 درصد امريكايي هاي مكزيكي تبار به اين ويروس آلوده اند، حال آنكه در سفيدپوست هاي غيراسپانيايي اين رقم به 5/1 درصد مي رسد. به نظر مي رسد اين ارقام كمتر از ميزان واقعي آلودگي باشد زيرا زندانيان و افراد بي خانمان را در نظر نمي گيرد. در سال 2000 حدود سي هزار مورد عفونت جديد رخ داده است. بيشتر اين عفونت ها در بالغان جوان 20 تا 39 ساله رخ داده است.

هزينه هاي پزشكي و مراقبت هاي بهداشتي

همه ساله هشت تا ده هزار نفر از عوارض كبدي ناشي از هپاتيت ويروسي C و حدود پنج هزار نفر از عوارض ناشي از هپاتيت ويروسي B مي ميرند. بيماري مزمن كبدي در حال حاضر دهمين علت مرگ و نارسايي كبدي ناشي از هپاتيت C مهم ترين عامل پيوند كبد است. در ايالات متحده، هزينه هاي پزشكي و اتلاف سرمايه ناشي از بيماري هاي كبدي همراه هپاتيت هاي ويروسي، سالانه حدود 600 ميليون دلار براي هپاتيت C و 700 ميليون دلار براي هپاتيت B تخمين زده مي شود. هزينه هاي فردي و اجتماعي ناشي از هپاتيت A به خصوص در كشورهاي در حال توسعه قابل توجه است.

هپاتيت ويروسي مي تواند تدريجي باشد

به طور شايع علائم عفونت جديد خفيف يا بدون علامت است، لذا ممكن است حتي تشخيص داده نشود كه فرد مبتلابه هپاتيت ويروسي است. افراد داراي علائم، ممكن است نشانه هايي شبيه سرماخوردگي، خستگي، تهوع، درد در قسمت فوقاني شكم و گاهي اوقات زردي يا يرقان داشته باشند. افرادي كه دچار هپاتيت ويروسي A مي شوند، مي توانند ويروس را به طور كامل از بدن پاك كرده و كامل بهبود يابند. اين افراد مصونيت مادام العمر نسبت به اين ويروس پيدا مي كنند.وضعيت در خصوص هپاتيت هاي B و C كاملاً متفاوت است.
- اكثر افرادي كه بعد از پنج سالگي به عفونت HBV مبتلامي شوند، مي توانند ويروس را از بدن پاكسازي كنند. به هرحال، حدود دو تا شش درصد مبتلايان قادر به پاكسازي ويروس نيستند و به سمت مزمن شدن بيماري پيش مي روند. درصد بالايي از شيرخواران (90 درصد) و خردسالان (30درصد) دچار اين بيماري مي شوند.
- حدود 75 تا 85 درصد مردم با عفونت HCV قادر به پاكسازي ويروس نبوده و دچار عفونت مزمن مي شوند.
بسياري از افراد دچار عفونت مزمن (60 درصد افراد با عفونت HBV و 70 درصد با عفونت HCV) دچار بيماري مزمن كبدي مي شوند كه ويروس در اين حالت به كبد آسيب مي رساند. آسيب ممكن است به سمت بيماري شديد مثل سيروز كبدي، سرطان كبد و نارسايي كبد پيشرفت كند. بيماري پيشرونده كبدي به آهستگي در طول بيست تا سي سال نمود مي يابد. به خاطر كمي يا فقدان علائم، اكثر افراد با عفونت مزمن HBV و HCV از آلودگي خود خبر ندارند و مي توانند بيماري را به ديگران انتقال دهند. در بسياري از موارد علائم و نشانه ها زماني ظاهر مي شود كه بيماري پيش رفته و درمان كمتر موثر است.

شيوع هپاتيت ويروسي بين معتادان تزريقي

چون HBV و HCV از طريق تماس مستقيم با خون يا مايعات آلوده بدن منتقل مي شود، معتادان تزريقي در خطر بالايي از اكتساب هر دو بيماري هستند.

راه هاي انتقال هپاتيت B وC

آلودگي به هپاتيتB وC به طور عمده در نتيجه تماس با خون و ترشحات جنسي آلوده به روش هاي زير صورت مي گيرد:
تماس جنسي حفاظت نشده (عدم استفاده از كاندوم) با فرد آلوده، استفاده مشترك از ابزار آلوده تيز و برنده نظير سرنگ و سوزن، تيغ اصلاح و مسواك، خالكوبي، حجامت و سوراخ كردن گوش در محل هاي نامطمئن و آلوده، خدمات پزشكي و دندانپزشكي (در صورت رعايت نكردن شرايط استريليزاسيون)، تزريق مكرر خون يا فرآورده هاي خوني آلوده، تولد از مادر آلوده، دياليز با وسايل آلوده و پيوند اعضاي آلوده.
اغلب موارد آلودگي به هپاتيتC مربوط به افرادي است كه با استفاده از سرنگ و سوزن مشترك اقدام به تزريق مواد مخدر مي كنند. هپاتيت B و C از طريق دست دادن، در آغوش گرفتن، بوسيدن و نشستن در كنار فرد آلوده و ديگر تماس هاي معمولي منتقل نمي شود و حضور افراد آلوده در محيط هاي كار و اجتماع بلامانع است.

واكسن هپاتيت B

كليه نوزادان بلافاصله در بدو تولد، دو ماهگي و شش ماهگي بايد واكسينه شوند. (در كشور ما كليه كودكان متولد شده از 72/1/1عليه اين بيماري واكسينه شده اند.) در سال هاي اخير افراد جوان حدود 17 تا 18 سالگي به طور رايگان عليه اين بيماري واكسينه مي شوند.
پزشكان، دندانپزشكان و پيراپزشكان، افراد تحت دياليز، افرادي كه به علت ابتلابه بيماري هاي زمينه يي نظير هموفيلي و تالاسمي، بارها خون يا فرآورده هاي خوني دريافت مي كنند و افراد خانواده فرد آلوده كه با وي هم منزل هستند نيز بايد واكسينه شوند. عفونت هايHBV و HCV بين معتادان تزريقي نسبتاً سريع گسترش مي يابد. 50 تا 70 درصد معتادان تزريقي طي پنج سال از ابتداي تزريق به HBV آلوده مي شوند. طي همين زمان آلودگي به HCV در اين افراد به 50 تا 80 درصد مي رسد. چندين عامل، انتقال سريع HCV را بين معتادان تزريقي تغيير مي دهد:
عوامل وابسته به ويروس HCV : از طريق تماس خوني به طور موثري منتقل مي شود.
عوامل وابسته به ميزبان: تعداد زيادي از افراد آلوده هستند كه اين به نوبه خود شرايط انتقال از طريق تزريق مشترك را افزايش مي دهد.
عوامل وابسته به اشتراك تزريق: معتادان تزريقي معمولاً دارو و سرنگ و... را با هم تهيه و مصرف مي كنند. همه اين عوامل دست به دست هم مي دهد و خطر انتقال ويروس به تك تك افراد را در صورت آلودگي هر كدام از وسايل تزريق مشترك افزايش مي دهد.
منبع: بانک اطلاعات نشریات ایران
/س