شوید(Dill)

شوید(Dill) گیاهی است یک ساله به ارتفاع 30 سانتی متر تا یک متر(گاهی بیشتر) و دارای ریشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفید است. طول ریشه متغیر و بین 10 تا 30 سانتی متر می باشد. ساقه آن منشعب استوانه ای بی کُرک، دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است.
برگ های تازه و خشک شده این گیاه مانند زیره سیاه ، معطر می باشند و برای طعم دهی در خیلی از غذاها به کار برده می شوند.
زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزای گیاه(بذر یا پیکر رویشی) بستگی دارد.
اگر هدف از کاشت، تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد، زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار(اواخر اسفند) می باشد. ولی اگر هدف از کاشت شوید، استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد، از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد. کاشت این گیاه بسیار راحت می باشد، به همین دلیل این گیاه برای کسانی که برای اولین بار می خواهند گیاهی را بکارند، بسیار مناسب است.
تخم شوید آثار درمانی بسیاری دارد از جمله به‌عنوان ضد تشنج، ضد درد، باد شکم، ادرار آور و برای تقویت معده به کار می‌رود.
برای کسانی که اشتهای زیادی به غذا ندارند و لاغر هستند تخم شوید بهترین دارو است زیرا اشتها را زیاد کرده معده را نیرو می‌بخشد و انرژی به بدن می‌دهد. تخم شوید را می‌توان برای ناخوشی معده، بی‌خوابی و ضد گاز معده بکار برد. خانم‌های شیر ده که شیر آنها کم است باید حتما روزی چند بار دم کرده تخم شوید بخورند و یا در غذای خود مصرف کنند که به طور معجزه آسائی شیر آنها زیاد خواهد شد.
پزشکی گیاهی ایران خواص فراوانی را برای شوید قائل است مثلاً در مورد درد شدید و ورم معده از دم کرده شوید بهره می‌جستند که اثر آرام بخش فوری دارد.
از شوید برای دل درد در حیوانات نیز سود برده می‌شود ودام داران قدیم بخوبی از این موضوع آگاه بودند. مثلاً برای گوسفند و بز کافی است که مقدار ۳۰ گرم تخم شوید به آنها داد که نفخ و دل درد را آرام کند.
در مورد بیمارانی که مبتلا به استفراغ شدید هستند و هیچ غذایی حتی آب را نمی‌توانند در معده خود نگاهدارند بهترین درمان شوید است. این نوع بیماران باید دم کرده شوید را آهسته آهسته بنوشند.
در چین، حتی شوید را برای کمردردهایی که به علت گرفتگی عضلانی باشد به کار می‌برند.
یک نسخه کهن چینی برای باد فتق نیز از تخم شوید استفاده می‌کنند
تخم شويد در زنان باردار احتمال سقط جنين را به همراه دارد. برگ و ساقه هاي شويد براي پايين آوردن چربي خون مفيد است.

ترکیبات شیمیایی

میوه شوید دارای 5/2 تا 4 درصد اسانس می باشد که مقدار آن براساس منطقه جغرافیایی و فصل تغییر می کند و تا 7/7 درصد هم می رسد. قسمت اعظم اسانس میوه شوید، دـ کارن، لیمونن و آلفافلاندرن است که هر سه حدود 90 درصد اسانس را شامل می شوند.
ترکیبات دیگر میوه شوید عبارتند از: دیلانوزید، کومارین‌ها، کامپفرول و ترکیب 3ـ گلوکورونیده آن، وی سنین، میریستیسین و سایر فلاوونوئیدها، اسیدهای فنلی، پروتئین(حدود 16 درصد)، چربی (حدود 15ـ 10 درصد).
اسانس سر شاخه هوایی شوید که از سر شاخه تازه آن به روش تقطیر با بخار آب به دست می‌آید، شامل 28 تا 45 درصد ترکیبات کتونی مانند کارون می ‌باشد که بر اساس فصل محصول ‌برداری متفاوت است.
ریشه گیاه شوید نیز دارای اسانس است که 95 درصد اسانس ریشه را آلفا ـ بتاپینن تشکیل می دهد.

خواص داروئي:

تخم شويد اثرات درماني زيادي دارد منجمله بعنوان ضد تشنج ،‌ضد درد، نفخ شكم ، ادرار آور و براي تقويت معده بكار مي رود .
براي كسانيكه اشتهاي زيادي به غذا ندارند و لاغر هستند تخم شوید بهترين دارو است زيرا اشتها را زياد كرده معده را تقويت مي كند و انرژي به بدن مي دهد . تخم شويد را مي توان براي ناراحتي معده ، بي خوابي و ضد گاز معده بكار برد . خانمهاي شير ده كه شير آنها كم است بايد حتما روي چند بار دم كرده تخم شويد يا در تخم شوید بخورند و در غذاي خود مصرف كنند بطور معجزه آسائي شير آنها زياد خواهد شد .
طب گياهي ايران خواص زيادي را براي شوید قائل است مثلا در مورد درد شديد و ورم معده از دم كرده شويد استفاده مي كردند كه اثر تسكين فوري دارد .
از شويد براي دل درد در حيوانات نيز استفاده مي شود ودام داران قديم بخوبي به اين موضوع واقف بودند . مثلا براي گوسفند و بز كافي است كه مقدر 30 گرم تخم شويد به آنها داد كه نفخ و دل درد را ساكت كنند .
در مورد بيماراني كه مبتلا به استفراغ شديد هستند و هيچ غذايي حتي آب را نمي توانند در معده خود نگاهدارند بهترين درمان شوید است . اين نوع بيماران بايد دم كرده شوید را آهسته آهسته بنوشند .
در چين حتي شوید را براي كمردردهايي كه بعلت انقباض عضلاني باشد بكار ميبرند .
يك نسخه قديمي چيني براي باد فتق نيز از تخم شويد استفاده مي كنند
همچنین افرادی که دارای بیماری چربی خون میباشند از علف شوید و تخم آن برای درمان بیماری استفاده نمایند که نحوا استفاده تخم شوید به صورت جوشانده میباشد که روزانه باید به مقدار دو استکان مصرف نمایند و عرق شوید یک استکان بعد از نهار و شام.

موارد استعمال

شوید در درمان سوء هاضمه ، نفخ(به ویژه نفخ کودکان) و اسپاسم استفاده می شود. همچنین تسکین دهنده، ملین، مقوی معده، ضد استفراغ، محرک ترشح شیر ، مدر و کاهش دهنده چربی خون است. همچنین به عنوان طعم دهنده و معطر کننده در صنایع غذایی و فرآورده‌‌های آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. در استعمال خارجی، اثر نرم کننده و التیام دهنده دارد، ولی بیشتر در مصارف داخلی مورد استفاده قرار می‌ گیرد.

شوید در دامپزشکی

تزریق وریدی دم کرده سر شاخه هوایی شوید به حیوانات، باعث پایین آمدن فشار خون ، گشاد شدن عروق خونی، تحریک تنفس و کند شدن ضربان قلب می‌شود. از میوه آن برای رفع نفخ و دردهای ناشی از آن در چهارپایان استفاده می ‌شود.

موارد استعمال در طب قدیم

شوید از نظر طبیعت ، گرم و خشك است.‌ به همین دلیل گرم مزاجان باید آن را با آب ‌لیمو و سكنجبین و آب غوره و ترشی‌ها بخورند و سرد مزاجان باید آن را با قرنفل و دارچین و عسل بخورند.‌
به طور سنتی از آن برای افزایش ترشح شیر و درمان قولنج نوزادان، سرفه، درد معده، بواسیر، بی خوابی ، یرقان، اسکوربوت و زخم‌ها و به عنوان بادشکن استفاده می کرده اند.

آثار فارماکولوژیکی

همان طور که در بالا ذکر شد، فواید بی نظیر و مفید شوید حاصل دو جزء شفابخش موجود در آن می باشد:
* مونوترپن ها(monoterpenes) شامل: کارون(carvone)، لیمون(limonene) و آنتوفوران(anethofuran)
* و فلاوونوئیدها شامل: کامپوفرول(kaempferol) و ویکنین(vicenin)
حفاظت در برابر رادیکال های آزاد و دیگر مواد سرطان زا
مشخص شده است که اجزای مونوترپنی موجود در شوید موجب فعال شدن آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز می شود. این آنزیم موجب پیوستن مولکول آنتی اکسیدان گلوتاتیون به مولکول های اکسید شده می شود و بدین ترتیب بدن را از آسیب رادیکال های آزاد حفظ می کند.
فعالیت روغن های فرار موجود در شوید مانند جعفری، انواع خاصی از مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن را که در دود سیگار ، دود زغال چوب و دود ناشی از سوختن آشغال ها وجود دارد، خنثی می کند.
شوید؛ ادویه ای ضد باکتری
اسانس(روغن های فرار) میوه شوید دارای اثرات ضد باکتریایی می باشد. شوید از این لحاظ مانند "سیر" عمل می کند.
شوید؛ برای پیشگیری از پوکی استخوان
شوید یک منبع بسیار خوب از کلسیم می باشد. کلسیم برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی که بعد از یائسگی و یا در برخی شرایط خاص مانند آرتریت روماتوئید اتفاق می افتد، بسیار سودمند است.
علاوه بر کلسیم، شوید منبع خوبی از فیبر و املاحی چون منیزیم، آهن و منگنز می باشد.

دیگر فواید

یکی از موارد استفاده شوید، تزئین غذا مانند سالادها، سوپ ها، غذاهای دریایی و ... می باشد.
عصاره اتانولی میوه‌های شوید درست مانند اسانس آن دارای اثرات ضد التهابی، آرام بخشی و دیورتیکی می ‌باشد. اسانس روغنی شوید برای کشتن کرم قلابدار (Hook-worm) مفید است.

مصرف زیاد شوید

زیاده روی در خوردن شوید، نیروی جنسی را ضعیف و اسپرم را خشک و بینایی چشم را کم می‌ کند. گزارش شده که مصرف زیاد برگ های شوید، باعث بروز لکه‌های سیاه بر روی پوست می ‌شود که به علت ترکیبات فورانوکومارینی پیچیده آن است.

تخم شوید

تخم شوید به طور سنتی برای تسکین و آرام بخشی معده بعد از وعده های غذایی استفاده می شد.
جانشین برگ شوید، تخم شوید و روغن شوید است. برای این كار عصاره برگ تازه شوید را با روغن زیتون به نسبت مساوی مخلوط كرده و با شعله ملایم می‌‌ جوشانند تا آب آن تمام شود، ولی باید مراقب بود تا نسوزد؛ یا برگ تازه آن را در روغن زیتون ، پرورده نمایند و مكرر تجدید كنند كه خوب پرورده شود. این روغن برای درد مفاصل و اعصاب و نرم كردن سفتی‌ها بسیار موثر است.‌
تخم شوید به عنوان ادویه و چاشنی در غذاها به کار برده می شود. تخم شوید از برگ آن گرم تر و خشك تر است. در غذاها و ترشی‌ها برای معده مفید است. خوردن ترشی آن بعد از طعام قی‌ آور و مضر گرم مزاجان است.‌
تخم سوخته آن از تخم خام آن هم گرم تر و خشك تر است.
گرد آن زخم‌های تر و چركی را خشك می ‌‌كند.
دم كرده تخم شوید برای تسكین درد معده، رفع دل‌پیچه اطفال، و برای ازدیاد شیر مادران و بی ‌خوابی اثرات مفید دارد. دم كرده آن 4 تا 18 گرم تخم آن در هزار گرم آب است كه 2 تا 3 فنجان در روز بعد از هر غذا باید مصرف شود. جوشانده 50 تا 100 گرم برگ و سرشاخه شوید در هزار گرم آب، برای استعمال خارجی به کار می رود.‌
از شوید برای آرامش اعصاب و برای كاهش ورم و درد و متوقف كردن سكسكه‌ها استفاده می ‌‌شود.‌

طرز استفاده:

براي باد فتق كه از تخم شويد استفاده مي كنند دستور آن باين صورت است كه بايد حدود 40 گرم تخم شويد را بودهيد تا كاملا قهو ه اي شود سپس آنرا كاملا آسياب كنيد تا بصورت پودر دارايد و بعدا آنرا با سركه سيب مخلوط كرده و ميل كنيد .

مضرات :

مضرات خاصي براي آن بيان نشده است .

اطلاعات علمی دیگر و مراحل کاشت ، داشت و برداشت شوید :

شناسنامه جعفری Umbelliferae :تیره
Anethum graveolens L. Selinum anethum roth. :نام لاتین
Dill :نام انگلیسی
شوید - شبت :نام فارسی
سزاب البر :نام عربی

شرح گیاه

گیاهی است یکساله به ارتفاع 30 سانتی متر تا یک متر (گاهی بیشتر) و دارای ریشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفید است. طول ریشه متغیر و بین 10 تا 30 سانتی متر می باشد.ساقه آن منشعب استوانه ای بی کرک ،دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است. برگهای کوچک، متناوب بی کرک با پهنک منقسم به بریدگیهای نازک و نخی شکل.گلها کوچک، دو جنسی و رنگ آنها زرد است و در انتهای ساقه های اصلی و فرعی در چترهای مرکب به قطر 15 تا 20 سانتی متر پیدار می شوند میوه فندقه ، تخم مرغی ، پنج تا شش میلی متر طول، سه تا چهار میلی متر پهنا و 5/0 تا1 میلی متر ضخامت دارد. رنگ میوه قهوه ای تیره است. در ناحیه تحتانی میوه چهار و در قسمت فوقانی آن دو حجره اسانس وجود دارد.

نیاز اکولوژیکی

شوید گیاهی مدیترانه ای است و در تمام نقاط دنیا می روید. در طول رویش بخصوص در مرحله نمو گلها و تولید میوه به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.این گیاه به سرما، حساس نیست و بذر در درجه حرارتهای پائین قادر به رویش است. درجه حرارت مناسب برای رویش بذر 8 تا 10 درجه سانتی گراد است. دوره رویشی گیاه کوتاه است. از بدو رویش بذر تا رسیدن میوه ها مدت زمانی برابر 100 تا 120 روز به طول می انجامد. چنانچه بذرهای کاملاً رسیده در مکان مناسبی نگهداری شوند دو الی سه سال از قوه رویشی مناسبی برخوردار خواهند بود. شوید را تقریباً درهر نوع خاکی به استثنای خاکهای بسیار سبک و تهی از مواد و عناصر غذایی و خاکهای سنگین رسی می توان کشت کرد. خاکهای مناسب برای کشت شوید خاکهایی با بافت متوسط و با رطوبت کافی است. گیاه تا قبل از گل دهی از رشد و نمو سریعی برخوردار است. در طول رویش به مقادیر فراوان آب نیاز دارد.

آماده سازی خاک

شوید به بستر مناسب و عاری از علف هرز نیاز دارد. خاک سطحی باید نرم و کم و بیش متراکم و فاقد پستی بلندی باشد تا جوانه زدن بذر به طور یکنواخت انجام گیرد. در پائیز باید زمین شخم زده شود. و ثلث ازت به همراه تمامی کودهای فسفر و پتاس لازم به خاک اضافه شود و سپس در اواخر اسفند با انجام دیسک مناسب اقدام به شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها نمود و زمین را برای کشت تسطیح کرد. چون بذر گیاه کوچک است باید خاک سطحی نرم و متراکم باشد تا استقرار بذر بخوبی انجام گیرد. لذا قبل از کاشت انجام غلتکی سبک توصیه می شود تا خاک سطحی متراکم شود و پس از کاشت انجام غلتک سبکی به منظور تماس بذر با خاک جهت تسریع در جذب آب و عناصر غذایی و در نتیجه تسریع و هماهنگی در رویش بذرها ضروری است.

تاریخ و فواصل کاشت

شوید را مانند اکثر گیاهان یکساله می توان با هر گیاهی به تناوب کشت نمود. در صورتیکه که شوید برای استفاده از پیکر رویشی آن کشت شود قبل و پس از آن می توان هر نوع گیاهی را کشت نمود. شوید را می توان با بعضی از گیاهان دو ساله که حاوی اسانس هستند مانند زیره سیاه دو ساله و مریم گلی کبیر به صورت مخلوط کشت نمود. بهتر است شوید با غلات به تناوب کشت گردند.زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزاء گیاه (بذر یا پیکر رویشی) بستگی دارد.اگر هدف از کاست تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد کشت مخلوط صورت نگیرد و زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار (اواخر اسفند) می باشد. اگر هدف از کاشت شوید استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد و می توان از کشت مخلوط نیز استفاده کرد. عمق بذر 5/1 تا2 سانتی متر مناسب است و چنانچه برای استفاده از پیکر رویشی و ادویه کشت می شود فاصله ردیف ها از یکدیگر 12 سانتی متر مناسب می باشد لیکن اگر هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد فاصله بین ردیف ها از یکدیگر 24 سانتی متر مناسب خواهد بود.مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار 12 تا 20 کیلوگرم (به کیفیت رویشی بذر بستگی دارد) می باشد. تعداد بذر در هر متر طول ردیف باید 100 تا 200 عدد باشد.

کاشت

شوید را بصورت کرتی یا ردیفی می توان کشت نمود. بمنظور تولید حداکثر مقدار اسانس باید به صورت ردیفی کشت شود. چون بذرها کوچک هستند بهتر است ذرات خاک سطحی ریز و متراکم باشد. پس از کاشت انجام غلتک سبک ضروری است و سبب ایجاد تماس بذر با خاک و تسریع در جوانه زدن و سبز شدن آن می شود. پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری کرد.

داشت

در طول رویش گیاه مبارزه با علف های هرز ضروری است. یک تا دو هفته قبل از کاشت شوید استفاده از علف کش مرکازین به مقدار 3/4 تا 5/5 کیلوگرم در هکتار جهت از بین بردن علف های هرز استفاده میشود. قبل از کاشت بذر از علف کش مالوران به مقدار چهار تا پنج کیلوگرم در هکتار می توان به صورت محلول پاشی استفاده کرد. وقتی که ارتفاع بوته به 10 تا 12 سانتی متر رسید از علف کش آفالون به مقدار دو کیلوگرم در هکتار استفاده میشود. لیکن وقتی هدف استفاده از پیکر رویشی بصورت سبزی یا ادویه باشد نباید علف کش مالوران در این مرحله (ارتفاع 10 تا 12 سانتی متر) استفاده نمود زیرا مدتی قبل از به ساقه رفتن گیاه محصول را باید برداشت نمود. از آفات شوید ، شته ها هستند که می توان از فوسدرین (phosdrin) 1/0 تا 2/0 درصد استفاده نمود از بیماریهای قارچی لکه سیاه شوید است که برای کنترل آن می توان از قارچ کش های فوندازول 1/0 درصد ، دیتان 2/0 درصد یا کاپتیال به صورت محلول پاشی قبل و بعد از گل دهی استفاده نمود.

برداشت

زمان و چگونگی برداشت محصول به نوع استفاده از گیاه بستگی دارد. زمان مناسب برای برداشت پیکر رویشی ( به عنوان سبزی و ادویه) قبل از ساقه دهی است. با کمی تاخیر یعنی از آغاز ساقه دهی نیز می توان محصول را برداشت نمود. گیاهان را باید حداکثر از فاصله 25 تا 35 سانتی متری از سطح زمین برداشت کرد، جهت استفاده از پیکر رویشی به عنوان ادویه باید پس از جمع آوری آنها را خشک نمود که این عمل را می توان در فضای آزاد با خشک کن های الکتریکی در درجه حرارت 40 تا 50 درجه سانتی گراد انجام داد. مقدار محصول پیکر رویشی خشک شوید 3/0 تا 5/0 تن در هکتار است که از 4 تا 6 تن گیاه تازه بدست می آید. چنانچه هدف از کاشت شوید استخراج اسانس از بذرها یا پیکر رویشی آنها باشد زمانی باید به برداشت محصول اقدام نمود که محتوی حداکثر مقدار اسانس باشد.مقدار اسانس از بدو ساقه دهی بتدریج افزایش می‌یابد و تا مرحله گل دهی مقدار آن به حداکثر می رسد( لازم به ذکر است از بدو رویش بذر تا ساقه دهی 35 تا 40 روز به طول می انجامد و از بدو رویش تا گل دهی 50 تا 70 روز طول می کشد از ابتدای گل دهی تا تشکیل میوه نیز 40 تا 45 روز بطول می انجامد.) به منظور استخراج اسانس از پیکر رویشی بهتر است گیاهان از ناحیه 20 تا 25 سانتی متری قسمت فوقانی بریده شوند. عمل برداشت پیکر رویشی با دست یا ماشین امکان پذیر است. مقدار عملکرد پیکر رویشی 15 تا 25 تن در هکتار است که از آن 40 تا 80 کیلوگرم اسانس استخراج میشود. اگر هدف جمع آوری بذر باشد جمع آوری می تواند در یک یا در دو مرحله انجام گیرد. جمع آوری در دو مرحله ضایعات زیادی در بر دارد و برداشت یک مرحله ای مناسبتر است. در جمع آوری یک مرحله ای پس از رسیدن میوه های چتر های اصلی اقدام به جمع آوری تمام چترها می کنند. پس از خشک شدن آنها را بوجاری کرده و پاک می کنند. در جمع آوری دو مرحله ای : در اوایل تشکیل میوه به بریدن گیاهان از ناحیه فوقانی گیاه به طول 30 تا 40 سانتی متر اقدام می کنند و پس از مدتی که روی زمین قرار گرفتند به جمع آوری آنها اقدام می نمایند (اعمال فوق توسط ماشین صورت میگیرد). مقدار محصول بذر 7/0 تا 8/1 تن در هکتار است که از این مقدار 20 تا 40 کیلوگرم اسانس بدست می آید.

دامنه انتشار

در اغلب نقاط کشور به حالت خودرو و نیمه خودرو می روید .
منابع :
شوید http://www.parsiteb.com
شوید http://fa.wikipedia.org
گیاه شوید http://daneshnameh.roshd.ir
تخم شوید http://aftab.ir
شويد Dill http://www.money58.netfirms.com
شوید «داروئی» http://daneshnameh.roshd.ir
شوید http://www.ettelaat.com/
شـویـــد http://www.barijessence.ir
/خ