مهندسی پزشکی بالینی و پرتوپزشکی

مهندسی پزشكی بالینی:

به كار گیری تكنولوژی در فرایندهای بیماری و بالینی است.متخصص این رشته همراه با گروهی متشكل از پزشكان، پرستارها و تكنسین ها یك تیم در مانی را تشكیل می دهند.
مهندس پزشك بالینی مسئول خرید، نگهداری ، تعمیر، بررسی اطلاعات حیاتی و... است. آنها هم چنین تجهیزات مورد نیاز پزشكان و بیمارستان را در زمینه های خاص،طراحی یا تطبیق می دهند.
تمامی این موارد مستلزم بهره گیری از سیستم های كامپیوتری، به همراه تجهیزات و نرم افزار های طراحی شده برای كنترل این تجهیزات و جمع آوری اطلاعات وتجزیه و تحلیل انهاست.
مهندس پزشك بالینی باید همواره از آخرین تكنولوژی های مربوط به درمان و مراقبتهای پزشكی بهره گیری كند.

معرفی رشته پرتوپزشکی :
تاریخچه پرتوپزشكی:

یكی از روشهای تشخیصی و درمانی ارزشمند در طب، پزشكی هسته ای می باشد. كه تبلور آن از ابتدا تا كنون تلفیقی از كشفیات مهم تاریخی بوده است. اولین جرقه در سال 1895 با كشف اشعه X و در 1934 با كشف مواد رادیواكتیو زده شد. اولین استفاده كلینیكی مواد رادیواكتیو، در سال 1937 جهت درمان لوسمی در دانشگاه كالیفرنیا در بركلی بود. بعــــــد از آن در 1946 با استــــــفاده از این مواد توانستند در یك بیمار مبتلا به سرطان تیروئـــــید از پیشرفت این بیماری جلوگیری كنند.
البته تا 1950 كاربرد كلینیكی مواد رادیواكتیو بطور شایع رواج نیافت و مسكوت ماند. طی سالهای بعد از آن متخصصین و فیزیكدانان به این واقعیت پی بردند كه می توان از تجمع رادیو داروها در ارگان هدف تصاویری از آن تهیه نمود و یا به درمان بافت آسیب دیده كمك نمود. بطوریكه در اواسط دهه 60 مطالعات بسیاری در خصوص طراحی تجهیزات لازم آغاز گشت. در دهه 1970 توانستند با جاروب نمودن از ارگانهای دیگر بدن مانند كبد و طحال، تومورهای مغزی و مجاری گوارشی تصاویری را تهیه نمایند. و در دهه 1980 از رادیو داروها جهت تشخیص بیماری های قلبی استفاده نمودند و هم اكنون نیز با ضریب اطمینان بسیار بالایی از پزشكی هسته ای در درمان و تشخیص و پیگیری روند درمان بیماریها استفاده می گردد.

پرتوپزشكی چیست؟

پرتوپزشكی شاخه‌ای از پزشكی است كه در آن تشعشع خواص هسته‌ای نوكلیدهای رادیواكتیو و نوكلیدهای پایدار ، هم برای تشخیص و هم برای درمان امراض بكار می‌روند. این امر می‌تواند یا با پرتودهی مستقیم مریض با یك چشمه تشتعشع خارجی یا با تزریق داروهای نشاندار با رادیواكتیویته به مریض تحقق یابد .
رادیو دارو داروهای نشاندار رادیواكتیو كه به مریض تزریق یا خورانده می‌شوند، به نام رادیو داروها معروف هستند. دارویی هسته‌ای یا رادیو فارماكولوژی روش دارویی خاصی است كه با تركیبات ، آزمایش یا تزریق مناسب رادیو دارو به مریض ارتباط دارد.

كاربرد رادیوداروها

1- روشهای تشخیص زنده
2- روشهای تشخیص غیر زنده
روشهای غیر زنده آنهایی هستند كه روی نمونه‌های برداشته شده از یك مریض انجام می‌گیرد. تعدادی از این روشها مستلزم بكارگیری رادیو داروها است. ولی مهمترین آنها روش رادیو ایمونواسی (RIA) می‌باشد. رادیو ایمونواسی و تاثیر آن در پزشكی رادیو ایمونواسی نوعی تجزیه بطریق رقیق كردن ایزوتوپی (IDA) ، جزو استو كیومتری است كه در آن عنصر مورد تجریه نشاندار و غیر نشاندار برای پیوند با مقادیر محدود مولكولی كه بطور خاص با عنصر مورد تجزیه پیوند می‌دهد، رقابت می‌كند. RIA بطور گسترده در آزمایشگاههای پزشكی برای تعیین هورمونها ، داروها ، ویروسها ، و دیگر گونه‌های آلی در سطح جهان بكار می‌رود.
شروع RIA به سالهای 1950 ، با بررسی S.Berson و R.Yalow برروی متابولیسم انسولین B1I در مریض‌های دیابتی بر می‌گردد. Berson و Yalow دریافتند كه مریض‌های دیابتی موادی در سرم خون دارند كه با انسولین پیوند می‌دهند. آنها مشاهده كردند كه انسولین نشاندار و غیرنشاندار با این ماده پیوند دهنده رقابت كرده، و این مقدار انسولین غیرنشاندار موجود ، مقادیر انسولین نشاندار را كه پیوند داده متاثر می‌كند.
آنها در این مطالعه توانایی روش ، جهت ارزیابی انسولین را دریافتند. RIA از آن زمان تا كنون پیشرفتهای گسترده‌ای را در روشهای پزشكی با كاربردهای وسیع برای اندازه گیری مقادیر بسیار كم بسیاری از بیو مولكولهای مهم نموده است. كاربردهای درمانی تشعشع كاربردهای درمانی تشعشع و رادیو داروها نسبت به كاربردهای تشخیص محدودتر هستند. زمانی كه تشعشع برای درمان بكار می‌رود، مقصود نابود نمودن یك قسمت خاص از نسوج مریض با تشعشع است. چشمه تشعشع می‌تواند داخلی و خارجی باشد. چشمه‌های مورد استفاده در درمان چشمه‌های خارجی تشعشع در حال حاضر اساسا در شكل باریكه‌های الكترونی یا اشعه ایكس است.
بسیاری از دستگاهها می‌توانند برای تولید این تشعشعات بكار روند. ولی شتابدهندهای خطی كوچك بیشترین كاربرد را دارند. الكترونهای با انرژیهای 4 تا 15 میلیون الكترون ولت برای درمان سرطانهایی كه نزدیك سطح بدن هستند، مانند سرطانهای پوست ، سینه ، سر و گردن بكار می‌روند. زمانی كه نفوذ بیشتری از تشعشع لازم باشد، اشعه گاما از یك چشمه بسته رادیو نوكلید مورد استفاده قرار می‌گیرد. 60Co بطور گسترده‌ای برای این منظور بكار رفته است، ولی در حال حاضر 137Cs ترجیح داده می‌شود.
علاوه بر تشعشع خارجی یك عضو ممكن است، یك سوزن یا دانه رادیواكتیو را در داخل بدن مریض كاشت و لذا تنها مقاطع خاصی را كه باید نابود شوند، پرتودهی نمود. در این رابطه كاشتهای 198Au و 125I متداول است.

تصویر برداری در پرتوپزشكی

تصویر برداری در پرتوپزشكی مشكل تصویر برداری از بدن انسان این است كه ماده ای كدر و غیر شفاف است، نگاه كردن درون بدن انسان نیز بطور كلی دردناك است. در گذشته روش معمول دیدن درون بدن انسان جراحی بود! اما امروزه با استفاده از انبوهی از روشهای جدید دیگر نیازی به این روشهای وحشتناك نیست.
تصویر برداری اشعه X، MRI، تصویر برداری CAT و مافوق صوت برخی از این تكنیك ها هستند. هر كدام از این تكنیك ها مزایا و معایبی دارند كه باعث می شود برای شرایط مختلف واعضای مختلف بدن مفید باشند.
تكنیك های تصویر برداری پزشكی هسته ای روشهای جدیدی را برای نگاه كردن به درون بدن انسان برای پزشكان فراهم می كند. این تكنیك ها تركیبی از استفاده از كامپیوتر، حسگرها و مواد رادیواكتیو است. این روشها عبارتند از: • توموگرافی با استفاده از تابش پوزیترون (PET) • اسپكت SPECT • تصویر برداری قلبی – عروقی • اسكن استخوان هر كدام ازاین روشها از یكی از خصوصیات عناصر رادیواكتیو برای تولید یك تصویر استفاده می كنند.
تصویر برداری در پزشكی هسته ای برای شناسایی موارد زیر بسیار مفید است:
• تومورها
• آنوریسم Aneurysms
• نارسایی سلول های خونی و اختلال در عملكرد دستگاههای بدن مثل غده تیروئید و ریه استفاده از هر كدام از این روشهای خاص یا مجموعه ای از آنها بستگی به علائم بیمار و نوع بیماری دارد.
پرتوپزشكی و درمان بیماریها پرتوپزشكی از صرف هزینه های سنگین درمان جلوگیری می كند هم اكنون اغلب مواد اولیه مربوط به تهیه تجهیزات مربوط به پرتوپزشكی وارد كشور می شود ، در صورتی كه اگر مواد اولیه هسته ای در مركز انرژی هسته ای و یا مركز تحقیقاتی وابسته به دانشگاهها تولید شود می توان از مشكلات اقتصادی بخش درمان جلوگیری كرد. پرتوپزشكی در ایران ریشه قدیمی دارد چون سالهای زیادی است كه در ایران با مواردی نظیر اسكن، رادیوتراپی برای درمان بیماران سرطان از آن استفاده می شود.
متاسفانه چون تكنیك ها و وسایل موجود در این زمینه قدیمی هستند كشور در مقایسه با كشورهای پیشرفته به لحاظ پزشكی هسته ای فاصله دارد.هم اكنون تعداد دستگاه ها و تجهیزات پزشكی در این زمینه در كشور بسیار اندك است به گونه ای كه فقط در تهران و چند شهر دیگر این تجهیزات وجود دارد و این برای بیماران مشكل ایجاد كرده چون باید از نقاط مختلف كشور برای درمان به این چند شهر خاص سفر كنند.
پرتوپزشكی در ایران از جایگاه مطلوبی برخوردار است و فقط در صورتی كه وسایل جدید در كشور فراهم شود به گونه ای كه برخی از مواد كه امكان تولید از طریق هسته ای وجود دارد ساخته شود می توان این زمینه به پیشرفت های مطلوبی رسید. به طور حتم وسایل جدید مربوط پرتوپزشكیدر دنیا وجود دارد اما علاوه بر اینكه تهیه آنها هزینه زیادی در بر دارد طول عمر این وسایل نیز بسیار كم است.

مهندسی پرتوپزشكی چیست؟

رشتۀ مهندسی پرتوپزشكی كه را می توان به سه حوزۀ زیر تقسیم كرد: :Bionuclear Instrument -1 در این حوزه كلیۀ ابزارها و دستگاههای تشخیصی (تصویربرداری) و درمانی (پرتودرمانی) از لحاظ ساختار، فیزیك دستگاه و نحوۀ عملكرد مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند. شتاب دهنده ها و حفاظهای پرتویی نیز در این حوزه قرار دارند. بطوركلی میتوان این حوزه را سخت افزار رشتۀ پرتوپزشكی نامید. :Bionuclear Modeling or Processing -2 این حوزه شامل مطالعات و برنامه نویسی نرم افزاری در زمینۀ مدل كردن پدیده های هسته ای، رادیولوژیكی و رادیوبیولوژیكی می باشد. همچنین نرم افزارهای پردازشی مربوط به بهبود و فشرده سازی سیگنالهای تصاویر پزشكی و استخراج ویژگی های آنها بمنظور طبقه بندی و تشخیص بیماریها و یا ارزیابی نحوۀ درمان در این حوزه قرار می گیرند. : Radio Pharmaceutical or Biological -3این حوزه شامل فیزیك و نحوۀ تولید رادیو داروها و رادیوایزوتوپها و چگونگی تأثیر پرتوهای مختلف بر بافتهای زنده و بیو لوژیكی می باشد.

تحصیل در رشته پرتوپزشكی:

1-مقطع كارشناسی: این رشته در حال حاضر در مقطع كارشناسی فقط در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی با ظرفیت 50 نفر در هر سال دانشجو می پذیرد. معاون آموزشی و امور دانشجویی وزارت بهداشت با تشریح اولویتهای آموزش پزشكی در سال تحصیلی جدید، از تاسیس رشته های جدید در زمینه پزشكی هسته ای خبر داده است. 2-مقطع كارشناسی ارشد: مهندسی پرتو پزشكی یكی از زیر مجموعه‌های مهندسی هسته‌ای می‌باشد. نام رشته‌های كارشناسی كه می‌توانند در آزمون كارشناسی ارشد این رشته شركت كنند عبارتند از: مهندسی هسته ای ، مكانیك ، مواد ، مهندسی شیمی ، برق ، فیزیك و مهندسی پزشكی. مواد امتحانی و ضرایب آنها: زبان عمومی و تخصصی با ضریب 1 ریاضیات با ضریب 2 كنترل با ضریب 3 فیزیك هسته ای با ضریب 3 الكترونیك با ضریب 3 الكترو مغناطیس عمومی با ضریب 3 دانشگاه های صنعتی امیر كبیر،شهید بهشتی،شیراز و واحد علوم و تحقیقات پذیرای دانشجو در مقطع كارشناسی ارشد می باشند. 3-مقطع دكتری: دانشگاه صنعتی شریف ،امیر كبیر و واحد علوم و تحقیقات در مقطع دكتری پرتوپزشكی دانشجو می پذیرند.

موقعیت شغلی:

كار فارق التحصیلان این رشته اغلب در بیمارستان ها،مراكز پزشكی هسته ای و سازمان انرژی اتمی ایران می باشد كه با توجه به علاقه و میزان فعالیت فرد به خصوص در زمینه پژوهش،شانس به دست آوردن كار افزایش پیدا می كند. حقوق: باز هم بستگی به كاری دارد كه انجام خواهید داد كه به طور كلی باید گفت حقوق مناسبی در انتظار تحصیل كردگان اید رشته می باشد.به خصوص اگر در زمینه دستگاه های پرتو پزشكی فعالیت كنید.
روشهای تشخیص زنده آن روشهایی هستند كه در آنها یك رادیو دارو در سیستم یك مریض زنده ، بطریق خوراندن ، تزریق ، یا با استنشاق وارد می‌گرددم اشعه گامای نشر شده بوسیله رادیو داروها برای تامین اطلاعات مورد نیاز بر روی صفحه كامپیوتر قابل مشاهده هستند.
منبع: www.autoir.com
/خ