يکي از معضلات جدي بهداشتي، چاقي است که از طول عمر مي کاهد و کيفيت زندگي شخص مبتلا را تهديد مي کند. آمار کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقي در کشور ما بسيار بالاست و بررسي ها نشان مي دهند که چاقي در ميان کودکان جوامع غربي نيز روبه افزايش است. در اين جوامع، از هر چهار کودک و نوجوان، يک نفر اضافه وزن دارد. در 15 سال گذشته، اين نسبت تا حد خطرناکي زياد شده است. با توجه به اين روند، يکي از هدف هاي بهداشتي جامعه ي آمريکا اين بوده است که شيوع چاقي را در ميان افراد کاهش دهند تا نسبت آن در کل جامعه به بيشتر از 20 درصد نرسد.
تعريف چاقي در کودکان
چاقي عبارت است از زياد بودن چربي بدن نسبت به وزن بدن. چاقي حالتي است که در آن، چربي بدن، بيشتر از 25 درصد وزن بدن در پسران، و بيشتر از 32 درصد وزن بدن در دختران را تشکيل مي دهد. اندازه گيري چربي زيرپوستي، معيار دقيقي براي سنجش چربي است. يک تکنسين ماهر مي تواند، چربي زيرپوستي را در مدرسه يا کلينيک به آساني اندازه گيري کند. عضله ي سه سر به تنهايي، سه سر و زير کتفي، سه سر و پشت ساق، و پشت ساق به تنهايي، به عنوان نقاط اندازه گيري چربي زيرپوستي به کار مي روند. زماني که نقاط سه سر و پشت ساق مورد استفاده قرار مي گيرند، مجموع چربي هاي زيرپوستي در محدوده ي 25-10 ميليمتر براي پسران، و در محدوده ي 30-16 ميليمتر براي دختران، مناسب است.
مشکلات همراه با چاقي
همه ي نوزادان چاق به کودکان چاق تبديل نمي شوند و همه ي کودکان چاق نيز به بزرگ سالان چاق تبديل نمي شوند. البته، شيوع چاقي با بالارفتن سن ميان مردان و زنان افزايش مي يابد و احتمال بيشتري مي رود که چاقي و اضافه ي وزني که در دوران اوليه ي کودکي شروع مي شود، در طول دوران زندگي ادامه يابد.
چاقي مشکلات متعددي براي کودک ايجاد مي کند.
علاوه بر افزايش خطر چاقي در بزرگ سالي، چاقي در کودکان مي تواند به بيماري فشار خون، ديابت مليتوس نوع دوم و افزايش خطر بيماري کرونر قلبي مي انجامد. هم چنين سبب مي شود، فشار روي مفاصلي که وزن را تحمل مي کنند، افزاش يابد. اعتماد به نفس را در کودکان کاهش مي دهد و بر ارتباطات کودک با هم سالانش تأثير مي گذارد. برخي محققين معتقدند که مشکلات رواني و اجتماعي، مهمترين عواقب ناشي از چاقي در کودکان هستند.
دلايل چاقي کودکان
چاقي در کودکان چند علت دارد که همگي آن ها، در کنار فقدان تعادل ميان انرژي دريافتي (کالري دريافت شده از غذا) و انرژي مصرفي (کالري مصرف شده براي ميزان متابوليسم پايه و فعاليت بدني) به ايجاد چاقي کمک مي کنند. چاقي در کودکان اغلب از تعامل عوامل تغذيه اي، رواني، خانوادگي و فيزيولوژي ايجاد مي شود.
خانواده
خطر چاق شدن در ميان کودکاني که هم پدر و هم مادر آن ها چاق هستند، بيشتر است. اين موضوع مي تواند ناشي از عامل قدرتمند ژنتيک يا مدل هاي رفتاري والدين در مورد غذا خوردن و عادات حرکتي باشد که به صورت غير مستقيم بر توازن انرژي در کودک تأثير مي گذارند. تحقيقات نشان داده اند، نيمي از والدين کودکان دبستاني، هرگز فعاليت بدني سنگيني را تجربه نکرده اند. از آن جا که کودکان در بسياري از رفتارهاي خود، از والدينشان الگو مي پذيرند. در نتيجه در صورتي که والدين آن ها عادات نامناسبي در زمينه ي غذا خوردن داشته باشند و هيچ زمان مشخصي را به انجام فعاليت بدني اختصاص ندهند، کودکان نيز از آن ها تأثير مي پذيرند و اين موضوع مي تواند زمينه ساز چاقي در کودکان باشد.
هزينه پايين انرژي
امروزه اکثر کودکان، در روز چندين ساعت را صرف تماشاي برنامه هاي تلويزيون مي کنند؛ مدت زماني که پيش از اين کودکان آن را به فعاليت و بازي اختصاص مي دادند. چاقي در ميان کودکان و نوجواناني که اغلب به تماشاي تلويزيون مي پردارند، بيشتر است. اين موضوع نه تنها به دليل پايين بودن هزينه انرژي حين تماشاي تلويزيون است، بلکه بيشتر مي تواند به دليل مصرف زياد تنقلات پرکالري هنگام تماشاي تلويزيون نيز باشد. در پژوهشي بيان شده است که تنها حدود يک سوم کودکان دبستاني فعاليت بدني روزانه و کمتر از يک پنجم آن ها فوق برنامه هاي ورزشي دارند.
توارث
از آن جا که چاقي فقط در کودکاني مشاهده نمي شود که غذاهاي غير مغذي پرکالري مصرف مي کنند، روزانه ساعت ها به تماشاي تلويزيون مي نشينند و نسبتاً بي تحرک اند، محققان به دنبال دلايل ديگري براي چاقي نيز مي گردند. آن ها بيان کرده اند که «توارث»، بر ميزان چربي، توزيع ناحيه اي چربي و پاسخ به غذا خوردن بيش از حد، اثر مي گذارد. به علاوه، مشاهده شده است نوزاداني که از مادران داراي اضافه وزن متولد شده اند، در مقايسه با کودکاني که از مادران با وزن طبيعي متولد شده اند، کمتر فعال اند و تا سه ماهگي، وزن بيشتري به دست مي آورند. دانشمندان احتمال داده اند چنين کودکاني، به صورت مادرزادي تمايل به بي تحرکي و حفظ انرژي دارند. هم چنين در پژوهشي نشان داده شد، تنها 10 درصد از کودکاني که والدين با وزن طبيعي داشته اند، چاق بوده اند. اگر يکي از والدين يا هر دوي آن ها چاق باشند، احتمال چاق شدن فرزند آن ها به ترتيب 40 درصد و 80 درصد افزايش مي يابد که اين موضوع عامل قدرتمند ژنتيک و توارث را بيان مي د ارد .
درمان چاقي در کودکان
کاهش وزن، به ندرت به عنوان يک هدف در برنامه هاي درماني چاقي کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار مي گيرد. هدف اصلي برنامه هاي درماني چاقي، آهسته کردن روند افزايش وزن يا حفظ وزن است. در نتيجه کودک در طول ماه ها و سال ها، با يک وزن رشد خواهد کرد. در پژوهشي تخمين زده شد که به به ازاي هر 20 درصد اضافه وزن بيش از وزن ايده آل، کودک يک و نيم سال حفظ وزن نياز دارد تا به وزن ايده آلش برسد. استفاده از راهکارهاي سريع و مناسب، ارزش ويژه اي دارند. شواهد قابل ملاحظه اي وجود دارند که نشان مي دهند، عادات حرکتي و تغذيه اي کودکان بسيار ساده تر از عادات بزرگ سالان اصلاح مي شود. سه مورد از اين راهکارها عبارت اند از :
1. فعاليت بدني
انتخاب يک برنامه تمريني مناسب، يا به شکلي ساده تر، فعاليت بدني بيشتر در جهت سوزاندن چربي، افزايش هزينه ي انرژي و کمک به کاهش وزن بسيار مهم است. مطالعات نشان داده اند، کودکاني که تنها از طريق فعاليت بدني که مي خواهند وزنشان را کم کنند، موفق نيستند، مگر اين که از ساير روش ها مانند برنامه ي تغذيه اي يا اصلاح عادات و رفتارهاي خود نيز بهره گيرند. در پژوهشي که صورت گرفت، با وجود اين که وزن چربي بدن کودکان به دنبال 50 دقيقه فعاليت هوازي (سه بار در هفته) تغيير نکرد، مقادير چربي خون و فشار خون آن بهبود قابل توجهي حاصل کرد.
2. مديريت تغذيه
روزه داري يا محدود کردن بيش از اندازه ي کالري مصرفي براي کودکان توصيه نمي شود. اين موضوع نه تنها ممکن است به فشارهاي رواني بينجامد، بلکه مي تواند بر رشد طبيعي کودکان و درک آن ها از «غذا خوردن طبيعي و معمول» نيز تأثير بگذارد. رژيم هاي متعادل با محدوديت متوسط کالري، به ويژه کاهش مصرف چربي، در درمان چاقي مؤثر بوده اند. استفاده از رژيم هاي غذايي مناسب در کنار فعاليت بدني، يک درمان بسيار مؤثر براي چاقي کودکان به شمار مي رود.
3. اصلاح رفتارها و عادات نامناسب
بسياري از راهکارهاي رفتاري که در مورد بزرگ سالان به کار مي روند، در مورد کودکان و نوجوانان نيز موفقيت آميز بوده اند:
راهکارهاي مثل:
- يادداشت کردن برنامه غذايي؛
- يادداشت کردن برنامه ي فعاليت بدني؛
- آهسته تر غذا خوردن؛
- محدود کردن زمان و مکان غذا خوردن؛
- استفاده از جايزه و تشويق براي رفتار مطلوب مورد نظر.
دانشمندان از «تمرينات حل مشکل»(1) در برنامه هاي کاهش وزن استفاده کردند و دريافتند، کودکاني که در گروه حل مشکل بودند، نسبت به آن هايي که در گروه درمان عادت و رفتارهاي خود بودند، به طور معناداري درصد بيشتري از اضافه وزن خود را کاهش دادند و اين وزن کاهش يافته را تا شش ماه حفظ کردند. تمرين حل مشکل، شامل شناسايي مشکلات احتمالي کنترل وزن بود که کودکان در قالب گروه، به همراه والدين خود در مورد راه حل هاي اين مشکلات بحث مي کردند.
جلوگيري از چاقي کودکان
مثل هر مشکل و ناراحتي ديگر، در زمينه چاقي نيز پيشگيري ساده تر از درمان است. پيشگيري تا اندازه ي زيادي به دانش و آگاهي والدين بستگي دارد. در نوزادي، والدين بايد به تغذيه ي نوزاد با شير مادر، شناختن نشانه هاي سير شدن نوزاد و به تأخير انداختن استفاده از غذاهاي سفت (غيرمايع) توجه داشته باشند. در دوران اوليه ي کودکي نيز لازم است به تغذيه ي مناسب، استفاده از ميان وعده هاي کم چرب، عادات تمريني و فعاليت مناسب و کنترل تماشاي تلويزيون اهميت داد. آن گاه که روش هاي پيشگيري نمي توانند بر تأثير عوامل وراثتي غلبه کنند، والدين بايد به ايجاد اعتماد به نفس در کودک خود کمک کنند و به مسائل رواني او توجه ويژه اي داشته باشند.
پي نوشت :
1.problem-solving enercises
منبع: 2.Childhood Obesity: ERIC Digest 1990
/س
