نویسنده: احمد حاجی شریفی
شخصی گفت: من همیشه نام افراد را فراموش می‌‌كنم! هفته‌ی گذشته به خانمی برخورد كردم كه پایین خیابان زندگی می‌كند، من دقیقاً او را می‌شناختم اما نمی‌توانستم نام او را به خاطر بیاورم، واقعاً خجالت آور بود، این روزها اغلب اوقات این امر برای من اتفاق می‌افتد و من نگران آن هستم. آیا امكان دارد كه وضعیتم بدتر شود؟ آیا دارم مبتلا به بیماری آلزایمر می‌شوم یا تنها علائم پیری می‌باشد.
این نوع شكایات بسیار متداول می‌باشند. بسیاری از افراد متوجه می‌شوند كه هرچه به مرحله‌ی پیری نزدیك‌تر می‌شوند، به نظر می‌رسد كمتر و كمتر می‌توانند به حافظه‌ی خود تكیه كنند، شاید مثل فردی كه در مكالمه‌ی بالا به آن اشاره شد.
این چنین افراد گاهاً به فردی برخورد می‌كنند كه چهره‌ی بسیار آشنایی دارد ولی با وجود این هرگز قادر نیستند نام او را به خاطر بیاورند. مشكل مربوط به حافظه، اغلب زمانی شدیدتر می‌شود كه بخواهیم نام افراد را به خاطر بسپاریم. اما كسانی كه حافظه‌شان برای به خاطر سپردن نام افراد مشكل دارد ممكن است دریابند كه در موارد دیگر نیز دچار خطای حافظه می‌شوند.
ممكن است مشكل باشد كه قرار ملاقات‌ها را به خاطر بسپارند، وظایفی را كه دارند انجام دهند، آنچه را كه بایستی بخرند خریداری كنند، زمانی را كه برای خرید بیرون می‌روند را به خاطر بسپارند یا جایی را كه كلید یا عینك آفتابی‌شان را قرار داده‌اند به خاطر داشته باشند.
وقتی كه خطاهای حافظه به طور پی در پی بروز می‌كنند، هیچ‌گونه جای تعجبی نیست و نباید افراد نگران این موضوع باشند. ممكن است به تدریج باورشان شود كه علائم پیری در آن‌ها در حال ظاهر شدن می‌باشد و یا بیماری آلزایمر در آن‌ها در حال پیشرفت می‌باشد. اگر شما در به خاطر سپردن چیزها با مشكل مواجه هستید امیدواریم كه این كتاب به شما كمك كند تا علت را دریابید. مشكل‌تان را از دورنمایی صحیح مورد بررسی قرار دهید تا رویارویی با آن برای شما آسان‌تر شود.
عملكرد حافظه
شاید بهتر باشد كه بحث را با چگونگی عملكرد حافظه آغاز كنم. تصور كنید كه یك روز صبح یكی از دوستانتان شما را به خانمی با نام زهرا معرفی كند. همان روز مجدداً به طور ناگهانی به او برخورد می‌كنید و می‌گویید: سلام زهرا خانم، ما امروز صبح همدیگر را ملاقات كردیم. كاملاً واضح است كه شما نام او را به خاطر سپرده‌اید. اما چطور؟ علیرغم تحقیقات علمی بسیار گسترده هنوز مطالب بسیار زیادی در مورد روش عملكرد حافظه وجود دارد كه بایستی آموخته شود. اما تاكنون به مطالب بسیار زیادی دست یافته‌ایم.یكی از روش‌های مفید بررسی عملكرد حافظه این است كه این فرآیند را مورد بررسی قرار دهیم، آن را به سه مرحله تقسیم می‌كنیم:
اطلاعات ثبت شده:
لازم است تا در اولین مرحله‌ی حافظه، اطلاعات جدید را ثبت كنید. زمانی كه به شما چیزی یا كسی را معرفی می‌كنند، نام و چهره‌ی او را مورد توجه كامل قرار می‌دهید، مغزتان این اطلاعات را جذب می‌كند و سپس آن را به بخشی انتقال می‌دهد كه خاطره‌ها ذخیره می‌شوند.در مرحله‌ی دوم مغزتان اطلاعات جدید را بایگانی می‌كند تا زمانی كه مجدداً با او روبرو شدید، آن را به یاد بیاورید.
مرحله‌ی سوم، مرحله‌ی بازخوانی این اطلاعات از بخشی از مغز است كه اطلاعات در آن ذخیره شده‌اند. این مرحله زمانی رخ می‌دهد كه شما مجدداً با آن چیز یا آن كس روبرو شوید. برای این كه حافظه‌ی شما درست عمل كند بایستی این سه مرحله انجام شود؛ گرفتن اطلاعات، ذخیره كردن آن و بازخوانی مجدد آن. این فرآیند از بسیاری جهات همانند قرار دادن یك نامه درون یك كُمد یا صندوق بایگانی می‌باشد. به طوری كه می‌توانید در آینده در صورت نیاز به آن مراجعه كنید. نامه را به عنوان یك نمونه‌ی جدید اطلاعاتی در نظر بگیرید. نكته‌ی مهم این است كه بایستی درك كنید كه ممكن است مجدداً به آن نیاز پیدا كنید. پس بایستی آن را در یك مكان امن نگهداری كنید و به دنبال آن، زمانی كه مجدداً می‌خواهید آن را بخوانید مجبورید كُمُد یا صندوق بایگانی را باز كنید و آن را از آنجا بردارید. اگر در وهله‌ی اول به اهمیت نامه توجه نكنید و آن را به طور صحیح بایگانی نكنید، نمی‌توانید زمانی كه مجدداً به آن نیاز دارید آن را پیدا كرده و بازخوانی كنید.
انواع حافظه
روان شناسان معتقدند كه حافظه انواع متفاوتی دارد كه هر یك از آن‌ها برای ذخیره‌سازی نوعی از اطلاعات به كار برده می‌شود. بخشی از حافظه كه برای ذخیره سازی اطلاعاتی مانند نام افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد، متفاوت از بخشی است كه برای ذخیره‌سازی دانش مربوط به انجام كار مورد استفاده قرار می‌دهیم. این امر توضیح می‌دهد كه چرا كسانی كه در به خاطر سپردن نام افرادی كه آن‌ها را به خوبی می‌شناسند با مشكل مواجه هستند، در به خاطر سپردن چگونگی استفاده از یك در باز كن یا روشن كردن یك تلویزیون مشكلی ندارند.فراموشی چیست؟
به راستی همه‌ی ما چیزهایی را فراموش می‌كنیم. در غیر این صورت حافظه‌ی ما نمی‌توانست به خوبی عمل كند. فراموشی می‌تواند فرآیند مفیدی باشد. در این فرآیند اطلاعاتی كه دیگر از اهمیت برخوردار نمی‌باشند كنار گذاشته می‌شوند. به عنوان مثال: عاقلانه نیست كه ذهن‌تان را با به خاطر سپردن چیزهایی كه هفته‌ی گذشته در سوپرماركت خریداری كرده‌اید درهم بریزید. ذهن‌تان دائماً تصمیم‌گیری می‌كند كه چه چیزهایی را به خاطر بسپارید و چه چیزهایی را فراموش كنید. آنچه را كه مهم ارزیابی می‌شوند نگهداری و چیزهایی كه از اهمیت كمی برخوردارند كنار گذاشته می‌شوند. اما ذهن هركسی گاه و بی گاه دچار خطا می‌شود و گاهی اوقات چیزهایی كه مهم هستند فراموش می‌شوند.با گذشت زمان همه‌ی خاطرات به تدریج رنگ می‌بازند، لیكن حقایقی كه هر روز مورد استفاده هستند در حافظه جای می‌گیرند. در حالی كه اطلاعاتی كه به ندرت به آن‌ها نیاز است به سختی به یاد آورده می‌شوند. به عنوان مثال اكثر افراد می‌توانند شماره تلفن خودشان را به خاطر بسپارند ولیكن اگر نیاز پیدا كنند تا به پزشك زنگ بزنند مجبورند تا شماره تلفن را در دفترچه‌ی تلفن بیابند. به خاطر آوردن یك حقیقت یا یك حادثه باعث زنده ماندن آن حادثه می‌شود و برعكس اطلاعاتی كه هرگز مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، به تدریج فراموش خواهند شد.
چه چیزهایی حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟
كارآیی و دقت حافظه بستگی به موقعیت‌هایی دارد كه در آن‌ها از حافظه استفاده می‌كنیم. همان طور كه قبلاً توضیح دادم برای نگهداری قسمتی از اطلاعات در حافظه ابتدا مجبورید كه اطلاعات را مورد توجه كامل قرار دهید تا آن‌ها را ثبت و سپس آن‌ها را جذب كنید. هر عاملی می‌تواند سبب اختلال اولین مرحله‌ی پر اهمیت حافظه شود، ممكن است این عوامل به قرار زیر باشند:اطلاعات اضافی:
اگر به یكباره با اطلاعات بسیار زیادی روبرو شویم، ممكن است بعداً نتوانیم بیشتر آن‌ها را به یاد آوریم. در یك موقعیت اجتماعی با مردمان جدید بسیار زیادی روبرو می‌شویم اما بعداً به خاطر آوردن نام اغلب آن‌ها و یا خصوصیاتی بیشتر درباره‌ی آن‌ها كاری مشكل می‌باشد. علت این است كه اطلاعات زیادی ظرفیت ذهنی ما را اشغال كرده است و جایی برای ثبت و نگهداری اطلاعات جدید باقی نمی‌ماند. افرادی كه مشغله‌ی بسیار زیادی دارند اغلب می‌توانند دریابند كه به علت شلوغی بسیار زیاد، ذهنشان به راحتی فراموش می‌كند. اگر زندگی یك فرد از یك برنامه‌ی روزانه منظم پیروی كند در مقایسه با فردی كه زندگی دگرگون و پرفشاری را سپری می‌كند فشار كمتری به حافظه‌اش وارد می‌شود.موقعیت ذهن:
به خاطر دلایل نسبتاً مشابه افرادی كه افسرده و مشوش هستند اغلب درمی‌یابند كه عملكرد حافظه‌شان بسیار ضعیف می‌باشد. ذهن این دسته از افراد آن قدر مشغول افكار و احساسات درونی می‌باشد و آن قدر سردرگم این عوامل است كه نمی‌تواند توجه كامل به اطلاعات جدید داشته باشد. در نتیجه نمی‌تواند این اطلاعات را به درستی ثبت كند.• برای رفع كسالت باید طباشیر هندی، درونج، زرنباد، زعفران، پوست هلیله‌ی كابلی، ابریشم مقرض، صندل سفید، پوست بیرونی پسته، هیل قرابی، مروارید، عود، كهربا و بسد از هر كدام 5 گرم، بهمن سرخ، بهمن سفید، گل گاوزبان، شاه‌تره، بادرنجبویه و كبابه چینی از هر كدام 10 گرم، قند یا شكر یا نبات 250 گرم، همه را بسیار نرم بسایید و بعد با آب طلا، آب نقره، آب به، آب سیب درختی قرمز، آب انار شیرین و آب لیمو مخلوط كرده، هر روز صبح، ظهر و شب و هر مرتبه یك قاشق شربت خوری میل فرمایید.
افراد پیرتر كه از قوه‌ی شنیداری و دیداری ضعیفی برخوردار هستند ممكن است در به خاطر سپردن چیزها با مشكل مواجه شوند زیرا ناتوانی‌شان آن‌ها را در ثبت و جذب اطلاعات با مشكلات بیشتری مواجه ساخته است.
• برای رفع این مشكل جسمی باید جُند بیداستر، ثعلب، مخمر جو، دانه‌های اسفند، اسپرزه، بسفایج، افتیمون شامی، مغز ناخنك، انیسون، انقوزه، آویشن شیرازی، بابونه‌ی شیرازی، بادآورد، گل بنفشه، پودینه، رازیانه، جاو شیرخشك، شحم حنظل، گل خطمی، زعفران، شوید خشك، شنبلیله‌ی خشك، فلفل سیاه، قسط شیرین، تخم كاسنی، كنجد، بومادران، نخود، میعه سایله و مصطكی رومی را به نسبت مساوی مخلوط كرده، نرم بسایید و هر صبح و عصر یك قاشق شربت خوری از آن را در دهان بریزید و با آب یا آب میوه میل فرمایید.
• هر روز صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا یك فنجان نوشابه كومبوچا بنوشید.
بیماری و كهولت سن
بیماری جسمانی به ویژه در افراد مسن‌تر می‌تواند تأثیر مخربی بر روی عملكرد ذهنی داشته باشد. افرادی كه از یك بیماری مزمن مانند ناراحتی قلبی یا دیابت رنج می‌برند ممكن است دریابند كه تفكر و حافظه‌شان به طور طبیعی عمل نمی‌كند. دلایل دقیقی در مورد این ارتباط بین بیماری جسمی و عملكرد حافظه هنوز به خوبی استنباط نشده است. اما فشارهای حاصل از تحمل بیماری به ویژه اگر بیماری دردناك باشد مطمئناً مضراتی را به دنبال دارد.با افزایش سن تغییراتی در بخش‌های مختلف بدن بروز می‌كند. عملكرد ماهیچه‌ها، مفاصل، قلب و شش‌ها، به خوبی گذشته نمی‌باشد. بعضی از قسمت‌های بدن سریع‌تر از قسمت‌های دیگر سالخورده می‌شوند. بروز اولین علائم سالخوردگی در بخش‌های مختلف بدن در افراد مختلف متفاوت می‌باشند. به عنوان مثال در تعدادی از افراد مسن بیماری ورم مفاصل و استخوان بروز می‌كند كه آن‌ها را نیازمند به استفاده از زانوبند می‌كند. در حالی كه تعدادی دیگر به طور روزافزون دچار كَری می‌شوند و مجبور به استفاده از سمعك می‌باشند.
نكته‌ی جالب توجه این است كه با افزایش سن و بروز تغییراتی در بدن فرآیندهای ذهنی نیز دچار تغییراتی می‌شوند. زمان عكس العمل‌ها به تدریج افزایش می‌یابد و پردازش اطلاعات جدید به آهستگی انجام می‌شود. یادگیری مطالب جدید برای افراد سالخورده‌تر مشكل‌تر از یك مبارزه می‌باشد به ویژه اگر اطلاعات بسیار سریع یا به شیوه‌ای ناآشنا ارائه شوند. علت این است كه برای افراد مسن بسیار مشكل است كه توجه‌شان را بین دو چیز در آن واحد تقسیم كنند و نادیده گرفتن اطلاعاتی كه ربطی به كارشان ندارد بسیار سخت‌تر می‌باشد. با افزایش سن عمل دقت نسبت به عمل سرعت بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. گاهی اوقات این امر عملكرد ما را كندتر می‌سازد، لیكن به طور كلی سالخوردگی پیامد بدی نمی‌باشد. تحقیقات نشان داده است كه تجربیات بیشتر افراد سالخورده ممكن است منجر به كارایی بیشتر آن‌ها در تصمیم‌گیری شود، طوری كه كمبود سرعت فعالیت ذهنی را در آن‌ها جبران كند. علاوه بر این افراد مسن اغلب توانایی‌هایشان را دست كم می‌گیرند.
حافظه و سن
تحقیقات روانشناسانی كه بر چگونگی تغییر عملكرد ذهنی در حین افزایش سن مطالعه كرده‌اند، نشان داده است كه تغییراتی تدریجی در شیوه‌ی عملكرد حافظه‌ی ما وجود دارد. نمونه‌ای از آن توانایی در به خاطر سپردن مجموعه‌ای از اعداد در یك دوره‌ی كوتاه مدت می‌باشد. افراد جوان قادرند تا زنجیره‌ای از هفت یا هشت عدد را به مدت یك یا دو دقیقه در ذهنشان نگه دارند، در حالی كه اكثر افراد بالای 60 سال تنها می‌توانند زنجیره‌ای از چهار یا پنج عدد را در ذهن خود محفوظ دارند. ممكن است خود شما زمانی كه در حال گرفتن یك شماره تلفن می‌باشید به این نكته توجه داشته باشید.به نظر می‌رسد گنجایش به خاطرسپاری ما، به ویژه به دلیل تأثیرات سنی آسیب پذیرتر می‌شود. به هنگام به خاطر آوردن اطلاعات واقعی مانند صحبت‌هایی كه در یك مكالمه رد و بدل شده است، محتوای یك برنامه رادیویی یا تلویزیونی یا چگونگی انجام بعضی امور را اكثر افراد مسن كاملاً از عهده آن برمی‌آیند.
افراد سالخورده‌ای كه به توانایی حافظه‌ی خود در به خاطرسپاری، اطمینان ندارند بایستی به این حقیقت توجه داشته باشند كه گنجایش حافظه‌شان بسیار بیشتر از حافظه‌ی افراد جوان می‌باشد. با توجه به مثالی كه مطرح شد می‌توان گفت كه كمد بایگانی‌شان پُرتر می‌باشد. در سن 70 سالگی اطلاعات بایگانی شده در حافظه مربوط به دوره‌ای از زمان است كه طول آن دو برابر سن 35 سالگی می‌باشد. بدین ترتیب جای هیچ‌گونه تعجبی نیست كه افراد سالخورده در بازیابی اطلاعات و ثبت و جذب حقایق جدید بسیار كندتر از 35 سالگان عمل می‌كنند. بنابراین اگر نگران حافظه‌تان هستید روش عاقلانه این می‌باشد كه به جای این كه عملكردتان را با افراد جوان مقایسه كنید با هم سن‌های خود مورد ارزیابی قرار دهید.
كارآیی حافظه‌تان چقدر می‌باشد؟
در اینجا پرسشنامه‌ای طراحی شده است تا درباره‌ی عملكرد حافظه‌ی روزانه اطلاعاتی را در اختیار شما قرار دهد. این سؤالات به شما كمك خواهد كرد تا قوت و ضعف حافظه‌تان را تشخیص دهید. یك مكان آرام را بیابید و برای پُر كردن این پرسشنامه دقایقی را آنجا سپری كنید. سعی كنید تا حد ممكن صادق باشید. هر یك از سؤالات پرسشنامه‌ی زیر چهارگزینه‌ای است. همه‌ی این سؤالات با توجه به این نكته است كه هرچند وقت یك بار با نوعی خطای حافظه روبرو می‌شوید. زمانی كه پرسشنامه را كامل كردید از یكی از اعضای خانواده یا یك دوست نزدیك بخواهید تا عملكرد حافظه‌ی شما را در به خاطر آوردن مطالب ارزیابی كند. مقایسه‌ی نمره‌ای كه به خودتان داده‌اید با نمره‌ای كه دوست یا یكی از بستگان به شما داده است دورنمایی واقع بینانه‌تر از عملكرد حافظه در اختیار شما قرار خواهد داد.ارزیابی حافظه
ضعیفی حافظه با چهار درجه ارزیابی می‌شود لذا شما می‌توانید برای ارزیابی عملكرد حافظه‌تان این پرسشنامه را مورد استفاده قرار دهید. به هریك از پاسخ‌ها نمره‌ای بدهید. هر یك از سؤالات كه هرگز یا به ندرت در شما صدق می‌كند (دفعات بسیار كمی در یك سال یا كمتر) نمره 1، اگر حادثه توصیف شده، گاه‌گاهی رخ می‌دهد (دفعات بسیار كمی در هر ماه) نمره2، و اگر اغلب اوقات اتفاق می‌افتد (چند بار در هفته) نمره 3 و اگر دریافتید كه اكثر اوقات رخ می‌دهد (هر روز) نمره 4 به آن بدهید.-فراموش كردن مكانی كه اشیاء را در آن قرار می‌دهید و گم كردن اشیاء در اطراف خانه.
-عدم شناسایی مكان‌هایی كه قبلاً اغلب اوقات را آنجا سپری كرده‌اید.
-مرور مجدد برای بررسی این كه آیا كاری كه مد نظرتان بوده است انجام گرفته یا نه.
-فراموشی و جا گذاشتن بعضی از لوازم موردنیاز، زمانی كه قصد بیرون رفتن دارید.
-فراموش كردن چیزهایی كه دیروز یا چند روز قبل به شما گفته شده است و نیاز به یادآوری آن دارید.
-عدم شناسایی چهره‌ی بستگان نزدیك یا دوستانی كه مكرراً آن‌ها را ملاقات می‌كنید.
-عدم توانایی در دنبال كردن رشته‌ی داستان و گم كردن رشته كلام به هنگام خواندن روزنامه، كتاب یا مجله.
-فراموشی در بیان مطالبی مهم به كسی یا فراموشی در رساندن پیغام یا یادآوری چیزی به كسی.
-فراموشی جزئیاتی مهم درباره‌ی خودتان، به عنوان مثال تاریخ تولدتان یا جایی كه زندگی می‌كنید.
-درهم ریختگی جزئیات مطالب گفته شده به شما.
-فراموش كردن مكان نگهداری همیشگی اشیاء و جستجوی آن‌ها در مكان دیگر.
-گم كردن یا مسیر اشتباهی رفتن ساختمانی كه قبلاً اغلب اوقات را آنجا سپری كرده‌اید.
-كارهای روزمره را دوبار انجام دادن، به عنوان مثال دوبار چای (بسیار زیاد)در قوری ریختن یا شانه كردن موهای‌تان در حالی كه قبلاً آن را انجام داده‌اید.
-تكرار آنچه كه قبلاً گفته شده بود یا تكرار سؤالات قبلی.
منبع‌مقاله: حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم. منبع مقاله :
متن منابع
