جوز بويا
درايران با نامهاي «جوز بويا»،«جوزا» و دركتب طب سنتي با نام «جوز بوا»،«جوزالطيب» نام برده مي شود. به فرانسوي Muscade , noix de muscade به انگليسيMace , nutmeg مي نامند ،ميوه درختي است از خانواده Myristicaceaeكه درخت ان را فرانسوي muscadier و به انگليسيnutmeg tree گويند. نام علمي آن myristica fragrans Houtt. و مترادفهاي آن m.moschata T hunb. , M. officinalis L.از طرف گياه شناسان مختلف نامگذاري شده است.
درخت جز بويا درختي است دو پايه به لندي 20-10 متر،زيبا،هميشه سبز ،با شاخه هاي پراكنده .پوست تنه آن خاكستري تيره ،گلهاي آن زنگولهاي شكل كوچك زرد است .برگهاي آن بيضي،نوك تيز،موجدار،چرمي سبزبراق شبيه برگهاي نارنج يا برگهاي غار گيلاسي يا برگهايRhododendron،نظير برگهاي گل صد توماني(R.ferruginosum) ،طول برگها در حدود 10 ساتني متر ،رنگ سطح فوقاني آن سبز تيره و رنگ سطح تحتاني آن سبز كمرنگ است.ميوه آن كه معمولا در حدود شش ماه پس از ظهور گلها مي رسد ،شبيه زرد آلو به رنگ زرد ليمويي تا قهوه اي روشن ووقتي كه كاملا رسيد معمولا از وسط ترك مي خورد.و از شكاف ترك آن جدار خشبي شفاف و درخشان و مخملي توري شكل ناصاف هسته كه همان بسباسه ياميس است ديده مي شود.اين جدار ،يك عدد هسته قهوهاي رنگ روغني را كه هامن جوز بويا مي باشد دربر گرفته است .هسته تخم مرغي شكل و معطر گياه يا نات مگ در حدود 4 سانتي متر طول و 1-5/1 سانتي متر عرض دارد و قشر خارجي بسيار معطر وشكننده آن يعني بسباسه يا ميس در حدود 2-1 ميلي متر ضخامت دارد و وقتي خشك شد به رنگ زرد قهوه اي در مي آيد.
معمولا پس از برداشت ميوه ها كه از سالهاي هفتم به بعد آغاز مي شود.ابتدا قسمت پوشش خارجي يا جدار خارجي هسته كه همان بسباسه است با چاقو و با دست برداشته وآن را درمدت15-10 روز در جريان هوا در آفتاب قرار مي دهند كه خشك شود.پس از خشك شدن رنگ آن از زرد به قهوه اي تبديل مي شود.پس از كندن اين جدار خارجي ،هسته آن جداگانه به مدت 8-4 هفته در جريان آفتاب قرار مي دهندكه بتدريج حشك شود.ضمن اين 4 هفته در اثر خشك شدن مغز هسته ،پوست سخت آن جدا مي شود و در اثر ضرباتي كه به هسته وارد مي كنند ،پوست سخت آن را شكسته و مغز آن كه همان نات مگ است خارج مي شود و آن را نگهداري مي نمايند.معمولا براي اينكه بسباسه يا ميس در اثر ماندن طولاني در انبار حتي الامكان فاسد نشده و مورد حمله حشرات و آفات قرار نگيرد ،قبل از انبار كردن آنها را با ميتل برومايد يا كربن بي سولفيد ضد عفوني مي نمايند.پس به عبارت ساده تر ميوه جوز بويا داراي سه قشر اول قشر خارجي گوشتي كه پس از رسيدن ميوه شكاف مي خورد.قشر دوم كه ترك ترك است ،تازه آن قرمز وچون خشك شود زرد مي شود، اين قشر را بسباسه مي گويند و سرانجام قشر نازك و قهوه اي رنگ كه مغز هسته را فراگرفته و مغز كه همان نات مگ است در داخل آن قرار دارد.
درخت جوز بويا در مناطق حاره پرباران هر دو نيمكره دنيا مي رويد و بومي جزاير هند شرقي و ملوكي مي باشد.و درساير مناطق گرمسير و مرطوب مانند هندوستان و اندونزي و جزاير آنتيل ونواحي آن قسمت از دنيا كشت مي شود.
دراسانس روغني جوز بواي و بسباسه در حدود 4 درصد ماده خيلي سمي به نام ميريستي سين وجود دارد و مغز خشك جوز بويا در حدود 35-25 درصد روغن چرب ثابت كه كره جوز بويا ناميده مي شود ،وجود دارد.از نظر طعم جوط بويا كمي شيرين و گرم است و به صورت گرد يا ناكوفته آن در بازار بين المللي عرضه مي شود.معمولا مغز جوز بويا كمي شيرين تر و از نظر عطر ظريفتر از بسباسه يا ميس است زيرا اسانس روغني آنها حتي در يك ميوه باهم فرق دارند.در برگهاي خشك گياه در حدود 5/1 درصد اسانس يافت مي شود كه شامل 80 درصد آلفاپينن و 10 دردص ميريستي سين است.[G.I.M.P]
آزمايش ديگري نشنا مي دهد كه در اسانس روغني جوز بويا مواد ميريستي سين كه يك ماده عامل مخدر است و پي نن ،كامفن،دي پنتن،سافرول،چند الكل ،مقدار كمي اوژنول و ايزواونول موجود است و در روغن ثابت آن نيز وجود ماده تري ميرسيتين تاييد شده است.
از نظر شناخت آنچه كه از مدارك و اسناد تاريخ طب سنتي بر مي آيد،جوز بويا از روزگاران كهن مورد شناخت و توجه بوده است.ظاهرا اولين دانشمند و يا از اولين دانشمندان كه در عالم گياه برخورد كرده اند ،ممكن است آقاي پلي ني باشد كه در قرن اول پس از ميلاد مسيح يعني حدود دو هزار سال قبل شرحي درباره درختي به نام comacumكه دو نوع ثمر معطر داشته نوشته است.بعدها در قرن ششم ميلادي اين جوز معطر يا گردوي معطر يا جوز بويا را بازگانان عرب از جزاير هند شرقي به كنستانتي نوپل واردكردند ،پس از آن بتدريج انتشار يافته به طوري كه در قرن دوازدهم در ايتاليا و دانمارك كاملا شناخته بوده است.در تاريخ آمده است كه در سال 1191 ميلادي در جريان مراسم تاجگذاري امپراتور هانري ششم براي معطر كردن فضاي كوچه ها و معابر ،به سوزانيدن جوز بويا مبادرت مي كرده اند و در قرن چهردهم ميلادي بسباسه يا ميس در انگلستان خيلي مورد توجه بوده و قيمت هر يك كيلوگرم از ان معادل قيمت 6 گوسفند بوده است .در حال حاضر بزرگترين توليد كننده جوز بويا در دنيا اندونزي است و از ساير مانطق دنيا مانند سيلان و هند غربي و بعضي مناطق ديگر نيز به اروپا و آمريكا و ساير نقاط دنيا مانند صادر مي شود.فعلا هر يك كيلوگرم جوز بويا كمتر از 10 دلار در بازار دنيا معماله مي شود.
در كتب طب سنتي ايراني جوز بويا را از نظر طبيعت گرم و خشك مي دانند و از نظر خواص معتقدند كه فرح آور و سكر آور است ،بريا هضم غذا كمك مي كنند،مقوي معده و دهانه معده و مري و كبد و باه در مورد سرد مزاجان است.براي يرقان و خوشبويي دهان و عرق ،ادرار،تحليل گاز،نفخ ،رفع قي،آشفتگي حال ،رطوبت معده،رفع اسهال سرد و مرطوب و همچنين براي استسقا عمومي بدن و سخت ادرار كردن مفيد است اگر جوز بريان كرده ان خورده شود اسهال بند مي آيد .ضماد آن براي سردرد سرد و فلج ولقوه و سستي اعضا وورمهاي سرد كبد نافع است.اگر ضماد آن با افسنطين و عسل تهيه شود براي رفع خونمردگي و كوفتگي اعضا مفيد است و مصرف قطره آن با روغنهاي مناسب براي تسكين دردهاي گوش و رفع كري نافع است و ماليدن ان به چشم براي تقويت ديد چشم و رفع جرب پلك نافع است.براي گرم مزاجان مضر است و سردرد مي آورد در اين مورد بايد با گشنيز خورده شودو مضر كبد و ريه است ،آن را بايد با بنفشه و عسل خورد.
مقدار خوراك آن از 4-0/5 گرم است و در موارد خاص تا 10 گرم نيز تجويز مي كنند، ولي اسراف در مصرف آن ايجاد عوارض ،ناراحتي ،مسموميت ،تشنج ،بد اخلاقي و كارهاي احمقانه مي نمايد و در تمام موارد فوق مصرف اسانس آن قوي تر است
منبع: www.taamasrar.com
/خ
مشخصات
درخت جز بويا درختي است دو پايه به لندي 20-10 متر،زيبا،هميشه سبز ،با شاخه هاي پراكنده .پوست تنه آن خاكستري تيره ،گلهاي آن زنگولهاي شكل كوچك زرد است .برگهاي آن بيضي،نوك تيز،موجدار،چرمي سبزبراق شبيه برگهاي نارنج يا برگهاي غار گيلاسي يا برگهايRhododendron،نظير برگهاي گل صد توماني(R.ferruginosum) ،طول برگها در حدود 10 ساتني متر ،رنگ سطح فوقاني آن سبز تيره و رنگ سطح تحتاني آن سبز كمرنگ است.ميوه آن كه معمولا در حدود شش ماه پس از ظهور گلها مي رسد ،شبيه زرد آلو به رنگ زرد ليمويي تا قهوه اي روشن ووقتي كه كاملا رسيد معمولا از وسط ترك مي خورد.و از شكاف ترك آن جدار خشبي شفاف و درخشان و مخملي توري شكل ناصاف هسته كه همان بسباسه ياميس است ديده مي شود.اين جدار ،يك عدد هسته قهوهاي رنگ روغني را كه هامن جوز بويا مي باشد دربر گرفته است .هسته تخم مرغي شكل و معطر گياه يا نات مگ در حدود 4 سانتي متر طول و 1-5/1 سانتي متر عرض دارد و قشر خارجي بسيار معطر وشكننده آن يعني بسباسه يا ميس در حدود 2-1 ميلي متر ضخامت دارد و وقتي خشك شد به رنگ زرد قهوه اي در مي آيد.
معمولا پس از برداشت ميوه ها كه از سالهاي هفتم به بعد آغاز مي شود.ابتدا قسمت پوشش خارجي يا جدار خارجي هسته كه همان بسباسه است با چاقو و با دست برداشته وآن را درمدت15-10 روز در جريان هوا در آفتاب قرار مي دهند كه خشك شود.پس از خشك شدن رنگ آن از زرد به قهوه اي تبديل مي شود.پس از كندن اين جدار خارجي ،هسته آن جداگانه به مدت 8-4 هفته در جريان آفتاب قرار مي دهندكه بتدريج حشك شود.ضمن اين 4 هفته در اثر خشك شدن مغز هسته ،پوست سخت آن جدا مي شود و در اثر ضرباتي كه به هسته وارد مي كنند ،پوست سخت آن را شكسته و مغز آن كه همان نات مگ است خارج مي شود و آن را نگهداري مي نمايند.معمولا براي اينكه بسباسه يا ميس در اثر ماندن طولاني در انبار حتي الامكان فاسد نشده و مورد حمله حشرات و آفات قرار نگيرد ،قبل از انبار كردن آنها را با ميتل برومايد يا كربن بي سولفيد ضد عفوني مي نمايند.پس به عبارت ساده تر ميوه جوز بويا داراي سه قشر اول قشر خارجي گوشتي كه پس از رسيدن ميوه شكاف مي خورد.قشر دوم كه ترك ترك است ،تازه آن قرمز وچون خشك شود زرد مي شود، اين قشر را بسباسه مي گويند و سرانجام قشر نازك و قهوه اي رنگ كه مغز هسته را فراگرفته و مغز كه همان نات مگ است در داخل آن قرار دارد.
درخت جوز بويا در مناطق حاره پرباران هر دو نيمكره دنيا مي رويد و بومي جزاير هند شرقي و ملوكي مي باشد.و درساير مناطق گرمسير و مرطوب مانند هندوستان و اندونزي و جزاير آنتيل ونواحي آن قسمت از دنيا كشت مي شود.
تركيبات شيميايي
دراسانس روغني جوز بواي و بسباسه در حدود 4 درصد ماده خيلي سمي به نام ميريستي سين وجود دارد و مغز خشك جوز بويا در حدود 35-25 درصد روغن چرب ثابت كه كره جوز بويا ناميده مي شود ،وجود دارد.از نظر طعم جوط بويا كمي شيرين و گرم است و به صورت گرد يا ناكوفته آن در بازار بين المللي عرضه مي شود.معمولا مغز جوز بويا كمي شيرين تر و از نظر عطر ظريفتر از بسباسه يا ميس است زيرا اسانس روغني آنها حتي در يك ميوه باهم فرق دارند.در برگهاي خشك گياه در حدود 5/1 درصد اسانس يافت مي شود كه شامل 80 درصد آلفاپينن و 10 دردص ميريستي سين است.[G.I.M.P]
آزمايش ديگري نشنا مي دهد كه در اسانس روغني جوز بويا مواد ميريستي سين كه يك ماده عامل مخدر است و پي نن ،كامفن،دي پنتن،سافرول،چند الكل ،مقدار كمي اوژنول و ايزواونول موجود است و در روغن ثابت آن نيز وجود ماده تري ميرسيتين تاييد شده است.
از نظر شناخت آنچه كه از مدارك و اسناد تاريخ طب سنتي بر مي آيد،جوز بويا از روزگاران كهن مورد شناخت و توجه بوده است.ظاهرا اولين دانشمند و يا از اولين دانشمندان كه در عالم گياه برخورد كرده اند ،ممكن است آقاي پلي ني باشد كه در قرن اول پس از ميلاد مسيح يعني حدود دو هزار سال قبل شرحي درباره درختي به نام comacumكه دو نوع ثمر معطر داشته نوشته است.بعدها در قرن ششم ميلادي اين جوز معطر يا گردوي معطر يا جوز بويا را بازگانان عرب از جزاير هند شرقي به كنستانتي نوپل واردكردند ،پس از آن بتدريج انتشار يافته به طوري كه در قرن دوازدهم در ايتاليا و دانمارك كاملا شناخته بوده است.در تاريخ آمده است كه در سال 1191 ميلادي در جريان مراسم تاجگذاري امپراتور هانري ششم براي معطر كردن فضاي كوچه ها و معابر ،به سوزانيدن جوز بويا مبادرت مي كرده اند و در قرن چهردهم ميلادي بسباسه يا ميس در انگلستان خيلي مورد توجه بوده و قيمت هر يك كيلوگرم از ان معادل قيمت 6 گوسفند بوده است .در حال حاضر بزرگترين توليد كننده جوز بويا در دنيا اندونزي است و از ساير مانطق دنيا مانند سيلان و هند غربي و بعضي مناطق ديگر نيز به اروپا و آمريكا و ساير نقاط دنيا مانند صادر مي شود.فعلا هر يك كيلوگرم جوز بويا كمتر از 10 دلار در بازار دنيا معماله مي شود.
خواص و كاربرد
در كتب طب سنتي ايراني جوز بويا را از نظر طبيعت گرم و خشك مي دانند و از نظر خواص معتقدند كه فرح آور و سكر آور است ،بريا هضم غذا كمك مي كنند،مقوي معده و دهانه معده و مري و كبد و باه در مورد سرد مزاجان است.براي يرقان و خوشبويي دهان و عرق ،ادرار،تحليل گاز،نفخ ،رفع قي،آشفتگي حال ،رطوبت معده،رفع اسهال سرد و مرطوب و همچنين براي استسقا عمومي بدن و سخت ادرار كردن مفيد است اگر جوز بريان كرده ان خورده شود اسهال بند مي آيد .ضماد آن براي سردرد سرد و فلج ولقوه و سستي اعضا وورمهاي سرد كبد نافع است.اگر ضماد آن با افسنطين و عسل تهيه شود براي رفع خونمردگي و كوفتگي اعضا مفيد است و مصرف قطره آن با روغنهاي مناسب براي تسكين دردهاي گوش و رفع كري نافع است و ماليدن ان به چشم براي تقويت ديد چشم و رفع جرب پلك نافع است.براي گرم مزاجان مضر است و سردرد مي آورد در اين مورد بايد با گشنيز خورده شودو مضر كبد و ريه است ،آن را بايد با بنفشه و عسل خورد.
مقدار خوراك آن از 4-0/5 گرم است و در موارد خاص تا 10 گرم نيز تجويز مي كنند، ولي اسراف در مصرف آن ايجاد عوارض ،ناراحتي ،مسموميت ،تشنج ،بد اخلاقي و كارهاي احمقانه مي نمايد و در تمام موارد فوق مصرف اسانس آن قوي تر است
منبع: www.taamasrar.com
/خ
