راه مدیریّت اقتصاد خانواده

یک. کسب درآمد

1. مسائل مربوط به اشتغال مردان

از آنجا که تأمین درآمد خانواده به عهده مردان است، پسران جوان باید از آغاز جوانی با مهارت‌های لازم برای کسب درآمد آشنا شوند:
- از آغاز زندگی مشترک به دنبال مشاغل سطح بالا نباشید. هر شغل حلالی که کمکی برای تأمین معاش شما و خانواده‌تان باشد، هر چند با دستمزد پائین می‌تواند مقدمه خوبی برای شغل‌های بهتری در آینده باشد. شغل‌های پاره‌وقت و نیمه‌وقت و اشتغال در سایه موقعیت پدر یا یکی از بستگان یا دوستان می‌تواند آغاز خوبی باشد تا دیگران با مشاهده‌ی همت و توانمندی شما فرصت‌های شغلی بهتری را به شما پیشنهاد دهند. برخی از زنان با نگرانی از درآمد پائین شوهر، به اشتغال بش از حد روی می‌آورند. در نتیجه هم خود را فرسوده می‌کنند و هم شوهر و فرزندان را از نعمت همسر و مادری بانشاط محروم می‌نمایند. - باید شغل شما شرافتمندانه و مال حاصل آن حلال باشد. بنابراین باید از اموری مانند: رشوه گرفتن یا رشوه خوردن، غلّ و غشّ، مبادلات غیرقانونی و قاچاق و معاملات حرام مانند: قمار، ربا و غصب دوری گزید؛ زیرا مال حرام، برکت را در زندگی از بین خواهد برد و تأثیر نامطلوبی بر فرزندان خواهد گذاشت. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «اثر درآمد حرام، در نسل آشکار می‌شود». (1)
- محدوده فعالیت اقتصادی خود را مشخص کنید و در همان محدوده به کسب تجربه و تلاش بیشتر بپردازید. عدم ثبات شغلی معمولاً مانع پیشرفت اقتصادی می‌گردد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «ارزش کارها به این است که به پایان برسد و نیمه کاره رها نشود». (2)
- با نحوه حمایت‌های اجتماعی برای اشتغال، مانند: وام‌های خوداشتغالی، کمک‌های تعاونی و تسهیلات بانک‌ها آشنا شوید.
- سعی کنید نگرانی‌ها و افکار منفی مربوط به محیط کار را به خانه منتقل نکنید. خانه محل آرامش همه اعضای خانواده است.
- اشتغال بیش از حد شما نباید به مسئولیت‌های همسری و پدری شما و نیز ارتباطات صمیمانه‌ی زناشویی با همسر آسیب برساند. همچنین مراقب روابط با نامحرم در محیط کار باشید تا موجب بروز غیرت‌ورزی همسرتان نشوید. زنان توجه داشته باشند که مردان نیاز دارند تا همسرشان در امور مربوط به اقتصاد خانواده با آنان همراهی کنند. به ویژه امروزه که ازدواج‌های همسالان بیشتر اتفاق می‌افتد. زن هنگام شروع فعالیت یا شغل جدید، مشوق همسر خود باشد، نه کسی که پی در پی تذکر می‌دهد و سؤال می‌کند.

2. مسائل مربوط به اشتغال زنان

مردان نباید همسر خود را مجبور به کار کنند و تأمین مخارج زندگی وظیفه زن نیست؛ اما اگر او داوطلبانه مشغول به کاری می‌شود:
- از اینکه در تأمین مخارج زندگی کمک می‌کند، از او تشکر کنید.
- به او کمک کنید تا در محیط مناسبی اشتغال یابد؛ محیطی که روابط مردان و زنان، مناسب شأن انسانی آنها و در چارچوب حدود الهی باشد و شرایط کار در آنها فرسودگی ایجاد نکند. زنان نقش بیشتری برای ایجاد نشاط در خانه دارند و خستگی زیاد آنها، محیط خانه را سرد و کسل‌کننده خواهد ساخت.
- اشتغال بیرون از خانه، همسر شما را خسته می‌کند، همان‌گونه که شما هم خسته می‌شوید؛ بنابراین در امور منزل به او کمک کنید.
- برای مصرف درآمد خود و همسرتان با هم برنامه‌ریزی کنید؛ بگذارید تا او لذت یاری صمیمانه خود را بهتر دریابد.
- از آنجا که همسر شما برای تأمین نیازمندی‌های زندگی به شما کمک می‌کند، شما نیز زمانی که خانه یا ماشین یا زمینی می‌خرید، سعی کنید بخشی از آن را به نام همسر خود کنید و او را مالک چیزی بگردانید که اگر روزی دست تقدیر، عمر شما را کوتاه‌تر از او ساخت، او محتاج دیگران نشود و تا آخر عمر با غرور به همسر دلسوز خود افتخار کند.

برای مطالعه بیشتر

زنان شاغل به این امور توجه داشته باشند:
یک. برخی از زنان با نگرانی از درآمد پائین شوهر، به اشتغال بش از حد روی می‌آورند. در نتیجه هم خود را فرسوده می‌کنند و هم شوهر و فرزندان را از نعمت همسر و مادری بانشاط محروم می‌نمایند. کار و تأمین معاش زندگی، وظیفه مردان است و آنها از آغاز زندگی، آمادگی پذیرش مسئولیت‌های خانه را دارند. زن‌ها باید نقش بی‌بدیل خود را در ایجاد آرامش، نشاط، شادی و گسترش سرور و محبت در خانه حفظ کنند و بیش از توان خود مسئولیت نپذیرند.

بیشتر بخوانید: مدیریت اقتصاد خانواده با کسی شوخی ندارد

دو. برای زمان اشتغال خود برنامه‌ریزی نمایید. سعی کنید زمان ورود همسر به خانه در منزل باشید. لحظه ورود شوهر به خانه و استقبال گرم از او در استواری روابط صمیمی همسران بسیار مؤثر است. وقتی فرزند کوچک است، سعی کنید تا حد امکان به اشتغال بیرون از خانه نپردازید. سال‌های ابتدایی عمر کودک بسیار حساس است و در این ایام هیچ چیز جای آغوش گرم و تربیت مادرانه را نخواهد گرفت. بهترین فرصت‌های شغلی و بیشترین درآمدها با داشتن فرزندی صالح و سالم قابل مقایسه نیست.
سه. برای جمع میان مسئولیت‌های خانوادگی و اشتغال، از شغل‌های پاره‌وقت و نیمه‌وقت یا شغل‌های خانگی استقبال کنید.
چهار. اگر صاحب فرزند هستید:
- تا آنجا که ممکن است، منزل را به محل کار نزدیک کنید.
- از مهد کودک‌ها و مدارس نزدیک محل کار استفاده نمایید.
- با مدرسه و مهدکودک پی در پی در تماس باشید.
- به رفت و آمد فرزندان، بازی و امور درسی آنها رسیدگی کافی داشته باشید.
برخی از کارهای غیرضروری در منزل همانند تمیز کردن منزل به طور افراطی یا خرید زیادی را محدود کنید.
- متناسب با رشد فرزندان، برخی مسئولیت‌های خانه را دوستانه به آنها بسپارید.
- اگر به دلیلی همچون کوچکی فرزندان، مدتی از اشتغال کناره‌گیری کردید، با مطالعه کتاب، گذراندن دوره‌های آموزشی غیرحضوری یا مجازی یا حضور در فعالیت‌های خیرخواهانه، نشاط روحی خود را حفظ کنید و از فایده‌های ارتباط‌های اجتماعی بهره‌مند شوید.
پنج. از مرخصی‌های کاری هر چه بهتر وبا کیفیت‌تر استفاده کنید.
شش. برای استفاده از تلفن و تماس با دوستان و فامیل و اطرافیان و نیز تماشای برنامه تلویزیون و استفاده از اینترنت، برنامه‌ریزی درست و بهینه داشته باشید تا این امور به ارتباط شایسته با همسر و فرزندان آسیب نرساند.
هفت. در مواقعی که کار منزل زیاد است، صمیمانه از همسرتان کمک بخواهید. توقع نداشته باشید که او مانند یک زن خانه‌داری کند. خانه‌داری با روحیات زنانه سازگارتر است. او در نهایت کمی کمک خواهد کرد. بگذارید در هر کاری که مایل است، به شما کمک کند؛ از او برای کمک‌هایش تشکر کنید تا انگیزه او در این کار بیشتر شود. ثروت خانواده از دو راه تأمین می‌شود: زیاد کردن درآمد و کم کردن مخارج. بنابراین به همان میزان که برای ازدیاد درآمد مشروع تلاش می‌کنید، برای مصرف بهینه نیز باید برنامه‌ریزی نمایید. هشت. در زندگی با همسر به هیچ‌وجه سختی از پول من و پول تو به میان نیاورید؛ زنان با اشتغال خود، روابط خود و همسرشان را صمیمی‌تر می‌کنند؛ از این رو با ایجاد مرز میان خود و همسرتان به این صمیمیت آسیب نرسانید.
نه. مردان در خانواده به اقتدار نیاز دارند. این اقتدار مردانه به آنها کمک می‌کند تا در فراز و نشیب زندگی، تکیه‌گاه همسر و فرزندان باشند. در صورتی که شاغل هستید و درآمد مستقل دارید، به اقتدار شوهر خود آسیب نزنید.
ده. اگر در محیط شغلی خویش به موفقیت‌های چشمگیری دست یافتید یا مدیریتی را به شما سپردند، هرگز فراموش نکنید که مدیر خانواده شوهر است. منصب خود را بیرون از خانه بگذارید و درون خانه در مقابل شوهر خود متواضع باشید. این رفتار مدبرانه، نشانه‌ی مدیریت توانمند در تنظیم روابط خانوادگی است.
یازده. از همسر خود صمیمانه و متواضعانه بخواهید تا پس از سال‌ها همکاری در تأمین مخارج زندگی، شما را در برخی امکانات زندگی سهیم کند.

دو. مدیریت مصرف

ثروت خانواده از دو راه تأمین می‌شود: زیاد کردن درآمد و کم کردن مخارج. بنابراین به همان میزان که برای ازدیاد درآمد مشروع تلاش می‌کنید، برای مصرف بهینه نیز باید برنامه‌ریزی نمایید. به عبارت دیگر، برای ثروتمند شدن، به جای آنکه بکوشید بیشترین امکانات را در زندگی خود فراهم کنید، بکوشید از امکانات موجود بیشترین بهره را ببرید.
به نکاتی در این زمینه توجه کنید:
1. موارد مصرف خانواده را مشخص کنید؛ مخارج خانواده معمولاً عبارتند از: غذا، پوشاک، خرید یا اجاره مسکن و تعمیرات، هزینه منابع انرژی مانند: آب، برق و گاز، مخارج مربوط به رفت وآمد، تلفن، بهداشت و درمان، خرید لوازم منزل، تعمیر و خرید لوازم مربوط به شغل، هزینه تحصیل، اقسام وام، هزینه آرایش و عطر، تفریح و مسافرت، میهمانی و حقوق واجب الهی مانند خمس، زکات فطره. این موارد را متناسب با درآمد و هزینه‌های خانواده بودجه‌بندی کنید.
2. تا آنجا که ممکن است، بخشی از درآمد خود را - هر چند کم - پس‌انداز کنید. اندک اندک این پس‌اندازها می‌تواند سرمایه کار بهتر یا امکانات اصلی زندگی شود. چه بسا پس از چندین سال پس‌انداز و استفاده از وام‌های گوناگون بتوانید صاحبِ خانه شوید، مغازه‌ای بخرید یا در کارهای تولیدی سرمایه‌گذاری کنید.
3. هر چه زودتر برای بیمه خود و اعضای خانواده اقدام کنید تا هنگام نیاز با استفاده از خدمات بیمه، برخی مشکلات خانواده را برطرف نمایید.
4. همسر خویش را از میزان درآمد خود مطلع نمایید و در مورد مصرف آن با یکدیگر همفکری کنید و برای مصارف هر ماه با هم برنامه‌ریزی داشته باشید؛ بدین سان او با شما همدلی می‌کند و توقعات خود و مصرف خانواده را با درآمد شما تنظیم خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: بررسی اقتصاد خانواده با الگو پذیری از سیره عملی حضرت زهرا علیهاالسلام

5. درباره تهیه مسکن به این نکات توجه کنید:
- تهیه مسکن مناسب را در اولویت برنامه‌ریزی اقتصادی خانواده قرار دهید. اگر در آغاز زندگی مجبور به اجاره‌نشینی هستید، سعی کنید در اولین فرصت و با استفاده از وام‌ها و کمک مالی پدر شوهر یا پدر زن به صورت بلاعوض یا قرض برای خرید مسکنی هر چند کوچک و در مناطق ارزان قیمت اقدام کنید. با اجاره‌نشینی، همواره مبلغ قابل توجهی از درآمد صرف اجاره بها می‌شود و هرگز مالک خانه نخواهید شد.
- سکونت موقت در منزل والدین در آغاز زندگی مشترک، بخشی از بار مالی را از دوش شما برمی‌دارد. در صورت همکاری والدین از این امکانات استفاده نمایید و روابط بین خویش، همسر و خانواده خود را نیز مدیریت کنید.
- در خرید مسکن، علاوه بر تناسب آن با پول خود، به موقعیت محله و همسایگان، آفتاب‌گیر بودن اتاق‌ها، نزدیکی به محل کار یا تحصیل یا منزل بستگان و دسترسی آسان به مراکز خرید و خدمات عمومی توجه کنید.
6. در مصرف زیاده‌روی نکنید. در صورت اسراف در مصرف و برآورده شدن سریع انواع خواسته‌های همسر و فرزندان، آنها روز به روز به خواسته‌های خود بیشتر توجه می‌کنند و از شما توقع بیشتری دارند. این امر موجب از هم گسیختگی روابط آنها با شما و با یکدیگر خواهد شد. اعتدال در مصرف را رعایت کنید.
7. به فرزندان خود، متناسب با رشد آنها مسائل اقتصادی را آموزش دهید؛ از جمله:
- نحوه‌ی نگهداری از اموال و هدایا و شیوه صحیح خرج کردن را به آنها بیاموزید.
- آنها را در زمان مناسب به کار تشویق کنید.
- در گفتگوهای اقتصادی خانواده آنها را نیز متناسب با فهم و توانشان دخالت دهید.
- آنها را قانع و شاکر تربیت کنید.

پی‌نوشت‌ها:

1. کسب الحرام یبیّن فی الذریّة. (کلینی، اصول الکافی، ج 5، ص 125).
2. مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 165.

منبع مقاله :
جمعی از نویسندگان؛ (1394)، دانش خانواده و جمعیت، قم: دفتر نشر معارف، چاپ بیست و سوم