زلال وحي
«... و اگر همه درختان روي زمين قلم شود و دريا براي آن مرکب گردد و هفت درياچه به آن افزوده شود، اينها همه تمام مي شود؛ ولي کلمات خدا پاينا نمي گيرد، خداوند عزيز و حکيم است».( لقمان: 27)
«ن، سوگند به قلم و آنچه مي نويسند».( قلم: 1)
«همان کسي که توسط قلم تعليم نمود». ( علق: 4)
« وای بر آنان که با دست خود مطالبی را مینویسند و سپس میگویند: اینها از طرف خداست تا به بهای اندکی (مطاع دنیوی) آنها را بفروشند. پس وای بر آنها از آن چه با دست خود نوشتند و وای بر آنها از آن چه از این راه به دست میآورند». ( سوره بقره : 79 )
بیگمان قلم یکی از نعمتهای بیبدیل الهی است که کردگار علیم و حکیم، موهبت برخورداری از آن رااز پگاه ازل در سرنوشت آدمی رقم زده است. نوشتار یکی از مهمترین راههای گسترش معرفت و پرورش فضیلت شناخته میشود و نگارش از کارآمدترین شیوههای تعمیق فرهنگ ناب دینی به شمار میآید. از این رو، به جاست امروز را که به عنوان «روز قلم» نامگذاری شده است ارج نهیم و در نکوداشت مقام دانش و دانشمندان بکوشیم.
چشمه سار حکمت
دانشمندان از آغاز، با گرامی داشت قلم کوشیدهاند تا بر دفتر اندیشه بشری سطری رقم زنند تا مصداق شایستهای برای «و ما یسطرون» باشد. با چنین هدف مقدسی بود که فرهیختگان، پیشتازان عرصه تربیت و طلایه داران صحنه پژوهش شدند و هدایت بخشترین و درخشندهترین آثار از خامه پرواپیشه این پروانههای سعادت خواه، حق جو و مردم دوست تراوش کرد و چشمه سارهای «حکمت» و «موعظه» از چکاد بر افراشته اندیشه پاک آنان جوشید و بر دشت تشنه دلهای مؤمنان جاری شد و دامن دامن شکوفههای عطر آگین معنویت را به بار آورد و تاریخ تفکر بشری را بیاراست.
رازگشایی
نویسندگان متعهد و بشردوست که رسالت خود را در قبال اجتماع انسانی و فرهنگ متعالی آن شناختهاند، با بهرهمندیِ هنرمندانه از زبان، خواستها و آرمانهای انسانها را بیان میکنند و با موشکافی قلم، رازگشاییها مینمایند و ضمن روشنگری راه فضیلت و کمال، تاریکیهای نادانی را از فضای زندگی آنان میزدایند و سختیها و تلخیهای حیات را با زلال اندیشههای حکیمانه و خیرخواهانه خود گوارا میسازند. خلاصه اینان اند که عدالت را پشتیبان بوده، نقاب زرین تزویر را از چهره صاحبان زر و زور میزدایند و مدافع حقوق تودههای ستمدیده و مظلوماند.
نمایشگاه توانمندیها
عرصه جولان قلم، نمایشگاه توانمندیهای اندیشه اندیشمندان بوده است. معیار سنجش فکرها، انسانیت انسانها و توانمندی ارزشها را در اطراف قلمهای انسانها باید مشاهده کرد و قلم، معیاری برای سنجش فکر و توان اندیشههاست. در جولان این قلم هاست که عقل اندیشمندان نمود پیدا میکند؛ چه اینکه امیرمؤمنان حضرت علی علیهالسلام فرمود: «اندیشه فرهیختگان بر کرانه قلم هایشان جلوهگر است».
قدرت قلم
بدون تردید پیشرفتها، امتیازها و مزایای علمی، دینی، ادبی و فکری که جوامع پیشرفته کنونی از آن برخوردارند، مرهون کوشش و نگارش نویسندگان دیروز است و چشماندازهای امیدبخشی که در آیینه تصورات بشرِ فردا نقش میبندد، به تلاش نویسندگان بشردوست امروز وابسته میباشد. به قول ادیبی فرزانه: «نویسندگان توانا و متعهد گذشته، به منزله شهریاران مقتدری هستند که هم چنان از میان مقابر خویش بر ما سلطنت و حکمروایی دارند؛ زیرا قدرت قلمِ متکی بر حق و عدالت، از هر اسلحهای قویتر و برندهتر است».
قلم و انتقال فرهنگ
نگارش و کارهای قلمی، یکی از سادهترین شکلهای تبلیغ و ابزار انتقال فرهنگ به دیگران است. از این رو در دنیای کنونی که هر روز افقهای تازهای در چشم انداز زندگانی علمی و فکری انسان گشوده میشود و وقوع رویدادهای سیاسی و فرهنگی، تغییراتی همیشگی را در روابط ملتها و اوضاع اجتماعی بشر پدید میآورد، نویسندگان مسئول و متعهد، در روشنگری افکار عمومی، آشنا کردن جوامع با معارف و ارزشهای معنوی و مادی، و تعیین خطمشی زندگی آینده، نقشی مستمر و اساسی را ایفا میکنند.
ایجاد تمدن
در جهان کنونی، نویسندگی مقامی شامخ را در فرهنگ ملتها داراست و پیشرفت کلیه مبانی تمدن از مذهب و علم تا سیاست و هنر و اخلاق، بر محور تألیف و تصنیف و نگارش دور میزند. همچنین پشتوانه اصلی وسایل ارتباط جمعی و رسانههای گروهی، فرآوردههای قلم نویسندگانی است که با نگارش نوشتههای متنوع، اخبار، گزارشها، مقالات، نمایشنامهها، فیلمنامهها، برنامههای تلویزیونی، رادیویی و نیز مطبوعات را تغذیه میکند. از این رو میتوان گفت که هنر نویسندگی، ضروریترین و عالیترین هنر میباشد. پیامبر خدا صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «قلم، نعمتی بزرگ از سوی پروردگار است. اگر قلم نبود، سیاستی و دیانتی استوار نمیشد و زندگی خوشی در روزگار نبود».
برتر از خون
معارف اسلامی چونان دریای بیکرانی است با ذخایر گران سنگ اخلاق، حکمت و راهکارهای آموزنده و سعادتبخش، و رمز و رازهایی که با شناخت و عمل به آنها، زندگی مقرون به کمال و بهروزی نصیب جویندگان آن میشود. حال اگر این معارف به دست پژوهندگان دانا و با قلم نویسندگان توانای متعهد نگاشته نشود و عرضه نگردد، جامعه بشری همیشه در تاریکیهای نادانی و بیدینی باقی خواهد ماند. بیشک درباره این وظیفه و عمل خطیر نویسندگان دانشمند است که پیشوایان راستین اسلام، ارزش مرکب قلم آنان را از خون شهیدان برتر و والاتر دانستهاند.
صیانت از آموختهها
نوشتن از بهترین و مهمترین راههای حفظ و صیانت از آموختهها است. روایت شده که مردی از انصار حضور پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله میرسید و در مجلس او شرکت میجست و سخنانی از آن حضرت میشنید که سخت او را به وجد میآورد و برای او شگفتانگیز مینمود، بهطوری که شیفته سخنان آن حضرت میشد، ولی نمیتوانست آنها را به خاطر بسپارد. از اینرو نگرانی خود را از جهت ضعف و کمبود حافظه با حضرت در میان گذاشت. رسول خدا صلیاللهعلیهوآله به او فرمود: برای حفظ و نگهداری این سخنان، از دست خویش مدد گیر و به دستش اشاره فرمود که گفتار و بیاناتش را بنویسد. نیز ابیبصیر از امام صادق علیهالسلام نقل میکند که میفرمود: برای نگارش [حقایق دینی] دست به کار شوید؛ زیرا شما نمیتوانید این حقایق را به جز از راه نگارش در خاطر خود حفظ نموده و از آن نگهبانی کنید.
آرام جان
تشنه کامان حقیقت جو، عطش ناشی از ندانستن را با یادگیری علوم سیراب میکنند؛ اما در پی این یادگیری، تب و تاب حفظ و انتقال آن به دیگران در وجودشان جلوه و بروز پیدا میکند. این بیقراری دل را میتوان با نوشتن آرام ساخت. امام صادق علیهالسلام میفرماید: «جان و دل و روح انسان، بر نوشتار تکیه کرده و بدان آرام و اطمینان مییابد». نیز مُفَضّل بن عمر میگوید: امام صادق علیهالسلام به من فرمود: «دست اندرکار نگارش باش و علم و آگاهی خود را میان برادران ایمانی خود منتشر ساز و چون از دنیا بروی، این نوشتار را برای فرزندانت به ارث گذار؛ زیرا روزگاری پرآشوب در پیش است که مردم جز با نوشتهها و کتب خود نمیتوانند خویشتن را با چیز دیگری مأنوس و سرگرم سازند». همچنین آن حضرت خود همیشه قلم به همراه داشت.
میراث جاویدان
کتابها و نوشتهها، منبع و میراث ماندگاری برای نسلهای آینده و خود فرد به شمار میرود تا آنجا که آنها را جزو صدقه جاریه نیز قرار دادهاند و به راستی که نفع آثار قلم، همواره ادامه دارد و پاداش آن نصیب صاحب آن میشود. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله فرموده است: «آن گاه که یک فرد مؤمن از دنیا میرود، حتی اگر برگی از نوشتار از خود باقی بگذارد، نوشتاری که مطالب علمی در آن انعکاس یافته است، این برگ به صورت پرده و حفاظ و سپری او و آتش جهنم خواهد بود و او را صیانت خواهد کرد و خداوند متعال در برابر هر حرفی که در آن نگارش یافته است، شهری گستردهتر از دنیا و آنچه در آن است به وی عطا میکند». نیز از آن حضرت است که: «هر کس دانش یا سخنی از من بنگارد، پاداش او نیز همواره وجود دارد تا هنگامی که آن دانش و سخن بر جا مانده است».
زبان گویا
نوشتن، بهترین وسیله برای بیان افکار افراد است. با نوشتن، رازها و اندیشههای درونی بروز و ظهور مییابد و هر آن چه در ذهن پیچیده انسان نقش بسته، به بیرون تراوش میکند. انسان آن چنان که با نوشتار میتواند منظور خویش را به دیگران تفهیم کند، با زبان نمیتواند. ازاینرو، میتوان این سخن امام علی علیهالسلام را درک کرد که فرمود: «قلم، گویاترین کسی است که از طرف تو سخن میگوید».
زکات دست
نعمتهای فراوان الهی برای پرورش و رشد افراد، بیمنت از سوی خدای تعالی عطا شده است. از این رو، شکرگزاری و قدر داشتن نعمتها کاری بسیار نیکو و پسندیده است. شکر هر نعمت نیز باید متناسب با آن نعمت باشد و همان طور که شکر نعمت علم و زکات آن، نشر و گسترش آن در سطح جامعه است، به فرموده امام صادق علیهالسّلام ، زکات دست نیز نوشتن میباشد. آن حضرت علیهالسلام میفرماید:
« زکات دست، بذل و بخشش از نعمتهایی است که خدا به تو ارزانی داشته، و جنباندن آن است به نگارش دانشها و بهرههایی که مسلمانان از آن در راه فرمانبری خدای بزرگ بهرهمند شوند».
آموزش نگارش
در مکتب حیات بخش اسلام، علم و دانش اهمیت بسیاری دارد و به آموختن و کسب آن توصیههای فراوانی شده است، تا آن جا که پیشوایان دینی ما، علم را رشته میان انسانها و خداوند و جلسات علمی را، عبادت پروردگار به شمار آوردهاند. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله از هر فرصت و زمینهای برای این امر مهم استفاده میکرد تا آن جا که فدیه جمعی از اسیران جنگ بدر را که چیزی برای فدیه دادن نداشتند، آموزش نوشتن به کودکان انصار قرار داد.
حق فرزند
در فرهنگ دینی ما، قلم و نوشتن ارزش به سزایی دارد. خداوند در کتاب آسمانی خویش به این خلقت گرانسنگ قسم یاد میکند؛ خلقتی که تجلی کننده معرفت و نورانیت علوم الاهی است. ارزش این موجود بینظیر در مکتب اسلام تا بدان جاست که یکی از وظایف پدر در برابر فرزند آموزش نوشتن به اوست پیامبر بزرگ اسلام صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «حق فرزند بر پدر این است که نوشتن را به او بیاموزد».
برتری قلم
علما و دانشمندان، تمام تلاش خویش را برای تبلیغ و گسترش دین اسلام به کار میبرند. آنان وجودشان، همتشان و قلمشان را سپر هجوم شبهات دشمنان قرار میدهند تا اقیانوس بیکران مکتب اسلامی، هم چنان در جهان جاری باشد. پیغمبر والا مقام اسلام میفرماید: «در روز قیامت، آثار قلمی دانشمندان را با خون شهیدان میسنجند و آن گاه ارزش مداد دانشمندان و آثار قلم آنان، بر خون شهیدان برتری پیدا میکند».
قلم علی (علیهالسّلام)
یکی از معجزههای قرآن کریم، فصاحت و بلاغت و اسلوب بیان و یکی از امتیازات نهجالبلاغه، زیبایی کلام و شیوایی بیان آن است. این گیرایی و شیوایی بیان علی علیهالسّلام به ویژه در نامههای گوناگون آن حضرت، باید برای ما در راه نوشتن الهام دهنده باشد. ما که خود را تابع مکتب اسلام و قرآن و نیز پیرو علی علیهالسلام میدانیم، باید از زیبایی و اسلوب بیان و قدرت نوشتن آن حضرت الهام گیریم. امیرمؤمنان در کنار نامههایی که برای کارگزاران حکومتی خویش مینوشت، گاهی اندرزهای خود را برای یاران و فرزندانش در قالب نوشتار بیان میکرد. برای نمونه، آن حضرت نامه 31 نهج البلاغه را خطاب به امام حسن علیهالسلام در راه بازگشت از جنگ صفین در سرزمین حاضرین نوشتند. از آن حضرت فقط در کتاب شریف نهجالبلاغه، 79 نامه نقل شده است.
آداب نوشتن
برای نوشتن هر مطلب، آدابی در روایات ذکر شده که به مناسبت روز قلم، آنها را بیان میکنیم.
1. شروع کردن نوشته با نام خدا: پیامبر صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «بسماللّه الرحمن الرحیم سرآغاز هر نوشتهای است». نیز از آن حضرت است که: «هر نوشته که ذکری از خدا در آغازش نباشد، گسسته و بیپایان خواهد بود».
2. فاصله گذاشتن: امیرمؤمنان علی علیهالسلام میفرماید: «در دوات خویش لیقه گذار و نوک قلم خویش را دراز بدار و میان سطرها فاصله بگذار و حروف را نزدیک به یکدیگر بنگار که این کار برای زیبایی خط سزاوار است».
3. موضوع بندی و دسته بندی: امام باقر علیهالسلام در این باره به نویسنده مخصوصشان فرمودند: «این دفترها باید قسمت قسمت شوند که ما خودمان نوشتههای علی علیهالسلام را نیز تقسیمبندی شده دیدیم».
4. باز نگری نوشته: امام علی علیهالسلام در این باره میفرماید: «هر گاه چیزی نوشتی، باید پیش از مُهر (آن) دگر بار در آن بنگری؛ چرا که بر خردورزی خویش مُهر پایان میزنی».
قلم در آیینه روایات
امام علی علیهالسّلام : « نوشتار بازگو کننده نیت (و اندیشه) است».
امام صادق علیهالسّلام : « از نوشته مرد پی به خرد و بینش او برده میشود و از فرستادهاش پی به فهم و هوش او».
امام علی علیهالسّلام : « نوشته مرد، معیار فضل او و ژرفا سنج هوش اوست».
امام حسن علیهالسّلام آنگاه که فرزندان و برادرزادگان خود را احضار کرده فرمود: «شما خردسالانِ قومی(نسلی) هستید که به زودی بزرگان قوم و نسل دیگر میشوید؛ پس دانش بیاموزید و هر یک از شما که نمیتواند علم را در حافظهاش نگهدارد، آن را بنویسد و در خانهاش نگهداری کند».
امام صادق(علیه السّلام) فرمودند: « إِذاَ کَانَ يومَ القِيامَةِ جَمَعَ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِي صَعِيدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ المَوَازِينُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ العُلَمَاءِ فَيرَجَّحُ مِدَادُ العُلَمَاءِ عَلَي دِمَاءِ الشُّهَدَاءِ » زماني که روز قيامت شود، خداوند (عزّوجل) مردم را در يک جا جمع مي کند و ترازوهاي عدالت گذاشته مي شودو خون شهيدان با قلم دانشمندان وزن کشي مي شود، پس قلم عالمان بر خون شهيدان برتري مي کند.
شدیدترین عذاب
خداوند در آیاتی از قرآن کریم، خطر دانشمندان و نویسندگان دنیاپرست را یادآوری میکند و مردم را از نقشه آنان آگاه میسازد. قرآن در آیه 79 سوره بقره میفرماید: «وای بر آنان که با دست خود مطالبی را مینویسند و سپس میگویند: اینها از طرف خداست تا به بهای اندکی (مطاع دنیوی) آنها را بفروشند. پس وای بر آنها از آن چه با دست خود نوشتند و وای بر آنها از آن چه از این راه به دست میآورند».
تنها آیهای که در آن سه بار کلمه ویل (وای بر آنها) به کار رفته، همین آیه است. بدعت، دین سازی و تحریف حقایق، از جمله خطرهایی است که از طرف دانشمندان و نویسندگان فاسد متوجه مردم میشود. پس با توجه به این آیه شریفه، باید همواره مواظب قلمها، کتابها و مقالههای زهرآلود و بدعت گذار باشیم و به هر نوشتهای اعتماد نکنیم.
به کدامین راه؟
در روایات پیشوایان دینی، ثوابهای بسیاری برای نویسندگان مطالب شایسته و درست، و عذابهایی آتشین برای صاحبان قلم ناروا بیان شده است. پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله میفرماید: «روز قیامت، صاحب قلم (نویسنده) را در تابوتی از آتش که بر آن قفلهایی آتشین زده شده است، میآورند. پس مینگرند که خامهاش را در چه راهی به کار برده است؛ اگر در راه طاعت و خشنودی خدا به کار انداخته باشد، تابوت گشوده میشود و اگر در راه معصیت پروردگار به کار گرفته باشد، تابوت هفتاد خریف سقوط میکند».
قلم در نگاه دیگران
«قلم توتم ماست، توتم من است، به قلم سوگند، به خون سياهي که از حلقومش مي چکد سوگند به رشحه خوني که از زبانش مي چکد سوگند، به ضجه هاي دردي که از سينه اش برمي آيد سوگند... که توتم مقدس را نمي فروشم نمي کشم، گوشت و خوشن رانمي خورم، به دست زورش تسليم نميکنم، به کيسه زرش نمي دهم، بر سر انگشت تزيورش نمي-سپارم، دستم را قلم مي کنم، و قلمم را از دست نمي گذارم، چشم هايم را کور مي کنم، گوش هايم را کر مي کنم، پاهام را مي شکنم، انگشتانم را قطع مي کنم، سينه را مي شکافم قلبم را مي کشم، حتي زبانم را مي-برم... اما قلمم را به بيگانه نمي دهم».(دکتر علي شريعتي)
ابوريحان بيروني در آثار الباقيه آورده است که «سيزدهمين روز از تيرماه را ايرانيان باستان روز تير (عطارد) مي ناميده اند و چون اعتقاد داشتند تير، کاتب ساير ستگارن است، اين روز را روز نويسندگان دانسته و گرامي داشتند. (ابوريحان بيروني)
قداست و حرمت قلم
امروز قلم، جايگاه ويپه خود را ميان همگان پيدا کرده است و حتي ظالمانه ترين و مسبتدترين افراد و حکومت ها نيز سعي مي کنند هيچ گاه در معرض نيس قلم قرار نگيرند.
روز قلم، بهانه اي است براي يادآوري منزلت و قداست و حرمت قلم. قلم که نه تنها در باور تاريخي و باستاني ما ريشه دارد، بلکه در دوران اسلامي شدن ايران نيز اين جايگاه حفظ شد و قداستي يافت که در کلام خداوند به آن قسم ياد شد:
« ن و القلم و ما يسطرون».
قلم در طول تاريخ ايران هميشه در خدمت سعادت و بهروزي ايران و ايراني بوده و چه جان ها که در راه قلم داده نشد! امروز نيز قلم ويژگي خاص خود را دارد و آخرين نمونه جمعي آن قلم نويسندگاني بود که آرامش داد، مرزهاي ايران را نه با تير و کمان، بلکه با نيش قلم در برابر ياوه گويي هاي جعل کنندگان نام خليج فقارس را حفظ کردند؛ کاري که هيچ ديپلمات توانمندي قادر به انجام آن نبود.
قلم امروز مهلک ترين تير به قلب کساني است که منافع شخصي و فاميلي خود را در لواي تزوير، از مردم طلبکارند و اين جماعت آن قدر که از قلم مي ترسند، از هيچ چيز ترس ندارند و سخت ترين مدافع و دشواري ها را در صورت تهديد منافعشان براي قلم آزادانديش فراهم مي کنند.
قلم، به همه اين مزايا، آسيب شناسي خود را نيز مي طلبد. در مقابل قلم به دستان آزادانديش، چه بسيار مزدوران قلم به مزدي که آثارشان افيون انديشه مردمان است... .
قلم، همان قدر که مي تواند آگاهي دهنده و جريان ساز باشد، مي تواند راهنماي سقوط و تباهي شود. اما آنچه پالايشگر حقانيت نفس قلم بوده و هست اين است که آنچه مي ماند، حقانيت و راستي است. پليدي و زشتي، محکوم به نابودي است؛ حتي اگر اين پليدي ها زاييده قلم باشد.
روز قلم، بر همه فعالان عرصه قلم مبارک باد.
پروردگار بزرگ به همه ما کمک کند تا شأن قلم را حفظ نماييم.
نویسندههای ناب
کیمیاگران میدان نوشتن، همه از یک خاندانند؛ از خاندان بزرگیها و انسان ستاییها، از شاهراه مهرگستری و روح نوازی. از حافظ و مولانا و نظامی گرفته تا نیما یوشیج و سهراب سپهری و سیدحسن حسینی.
نویسندههای ناب، همانهایند که بر جریده هستی، دوامشان ثبت شده است؛ زیرا جز به عشق، سطرها را نمیگشایند و از بای بسم اللّه تا نقطه پایان، سخن، همه از پاکی و یگانگی میرانند.
قلم، ارابههای عزت یک ملت را به سمت دروازههای پیروزی سوق میدهد و فنآوری و پیشرفت را به همه نسلهای آینده ارمغان میدهد.
برگرفته از :
اشارات - تیر 1387، شماره 110
اشارات - تیر 1386، شماره 98
گلبرگ - تیر 1384، شماره 64
منبع:سایت حوزه نت/خ
