بن‌بست مدرنیته در ایران و گشایش امکان تاریخی با ظهور انقلاب اسلامی

ظهور عالم اسلامی در ساحت دوران گذار، به معنای آغاز نسخ عالم مدرن در ایران و جهان می‌باشد
 

چکیده
با ظهور انقلاب اسلامی در ایران، بن‌بست تاریخی‌ای که جامعه ما به جهت اسارت در ساحت مدرنیته در آن گرفتار آمده بود، به پایان رسید و یک امکان تاریخی در برابر ما گشوده شد. برگزیدن سلوک به سمت چشم‌انداز ایده‌آل‌های اسلامی از طریق تأسیس یک نظام حکومتی دینی و پی افکندن جامعه ولایی دوران گذار که گام مقدماتی در افق ظهور و پیدایی عالم اسلامی است.

تعداد کلمات 1042/ تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

 

ظهور عالم اسلامی در ساحت دوران گذار، به معنای آغاز نسخ عالم مدرن در ایران و جهان می‌باشد. اگرچه این پروسه انحطاط و نهایتاً زوال و انقراض مدرنیته و به موازات آن طلوع آغازین عالم اسلامی در ساحت دوران گذار و پس از آن تحکیم و نهایتاً شکوفایی آن، امری است که شاید دهه‌ها و چه بسا سده‌ها به طول انجامد؛ و این سنت تاریخ است و در ادوار تاریخی ماقبل مدرن در شرق و غرب تاریخی فرهنگی این سنت حرکت تدریجی و عبور از مراحل و فازهای مختلف وجود داشته است. به عنوان یک نمونه می‌توان به مراحل ظهور و بسط عالم غرب مدرن توجه کرد که اولین طلیعه ظهور آن در حدود ۱۳۵۰ میلادی آغاز گردید و تا حدود ۱۶۰۰ میلادی، فاز اول ظهور و تأسیس عالم مدرن در ساحت دوران گذار تداوم یافت و در مرحله بعدی، از حدود قرن هفدهم عبور از دوران گذار با قدم گذاشتن غرب مدرن به فاز تحکیم آغاز شد و در مراحل بعدی، بسط و امتداد یافت.با ظهور انقلاب اسلامی ایران، امکان تاریخی رهایی از بن‌بست مدرنیته دارد تدریجاً فعلیت می‌یابد. در ایران پس از انقلاب اسلامی و در این دوران گذار، تأسیس حکومت اسلامی، گام نخست از مجموعه حرکت‌ها به منظور تأسیس مدینه ولایی دوران گذار است. بی‌تردید ره‌آموز این مدینه ولایی دوران گذار همان مشهورات مدرنیستی و اومانیستی روشن‌فکرانه نمی‌باشند.
با انقلاب اسلامی ایران نیز، دوران گذار از عالم غرب مدرن و غرب‌زدگی مدرن در جهان و ایران آغاز گردیده است، هرچند که این دوران گذار احتمال دارد که مدت زیادی به طول انجامد، اما به هرحال با ورود سیاره زمین به مرحله گذار تاریخی از مدرنیته، طلیعه تأسیس یک عالم دینی در افق ظاهر گردیده است. هرچند که تا سپری شدن دوران گذار و تحکیم عالم اسلامی، زمان احتمالاً طولانی‌ای را باید با کشمکش با طرفداران و مدافعان غرب و غرب‌زدگی مدرن در ایران و جهان به سر برد؛ اما به هرحال با ظهور انقلاب اسلامی ایران، امکان تاریخی رهایی از بن‌بست مدرنیته دارد تدریجاً فعلیت می‌یابد. در ایران پس از انقلاب اسلامی و در این دوران گذار، تأسیس حکومت اسلامی، گام نخست از مجموعه حرکت‌ها به منظور تأسیس مدینه ولایی دوران گذار است. بی‌تردید ره‌آموز این مدینه ولایی دوران گذار همان مشهورات مدرنیستی و اومانیستی روشن‌فکرانه نمی‌باشند. تحولی که در پی انقلاب دینی در نسبت بشر با عالم و با خود رخ داده است، باید که به زبان خود‌آگاهی جمعی ترجمه گردد و در هیئت مجموعه‌ای از اندیشه‌ها و الگوها و مفاهیم راهنما در قلمروهای مختلف (از مفهوم علم و اقتصاد و نظام تکنیک گرفته تا سیاست و مدنیت و فرهنگ و تعلیم و تربیت و اخلاقیات و ...) در خدمت تأسیس مدینه ولایی دوران گذار و بسط عالم دینی و نهایتاً فرا رفتن از ساحت دوران گذار به ساحت تحکیم عالم دینی در یک پروسه طولانی مدت زمانی و در پی یک حرکت تدریجی و گسترده توأم با فراز و فرودها به کار آید.
 

یکی از مفاهیمی که در تکوین مدینه ولایی دوران گذار، نقش به‌سزایی در مقام راهنما و ره‌آموز دارد، تعریف اسلامی - ایرانی «پیشرفت» یا به عبارت دیگر الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است که بحث ضرورت تدوین آن با عنایت مقام عظمای ولایت امر در دستور کار قرار گرفته است. مفهوم اسلامی انقلابی مدنظر ما از پیشرفت، که باید چونان الگو و نقشه جامعی راهنمای حرکت مردم ما باشد، دارای وجوه مختلفی است و در سطوح و شئون متفاوتی قابل طرح است. بحث مربوط به طراحی یک مدل اقتصادی متناسب با مدینه ولایی دوران گذار که قطعاً باید الهام‌گرفته از آموزه‌های اسلامی و مبتنی بر تعالیم نجات بخش کتاب و سنت باشد، یکی از ارکان مفهوم جامعه الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است که البته آن‌گونه که رهبر حکیم انقلاب اسلامی فرمودند، باید همراه پیشرفت در عرصه‌های معنوی و فکری و علمی مطرح گردد که جای بحث مستوفایی برای آن وجود دارد. آن‌چه در ادامه این جستار ارائه می‌شود، بیان رئوس اصلی یک مدل اقتصادی پیشنهادی برای جامعه ولایی دوران گذار است که می‌تواند در چارچوب الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، به عنوان یک رکن مطرح شود. نام این الگوی اقتصادی که رئوس اصلی آن به صورت اجمالی و فهرست‌وار بیان می‌گردد را می‌توان اقتصاد عدالت‌محور معنویت‌گرای «دوران گذار» یا به طور خلاصه «اقتصاد دوران گذار» نامید.الگوی اقتصاد دوران گذار بدین منظور تدوین گردیده است، تا به عنوان یک مدل پیشنهادی در مقطع کنونی دوران گذار، راهنمایی جهت عبور از سیطره سیستم سرمایه‌سالاری و سرمایه‌داری استعمار ساخته و پیرامونی وابسته ایران در مسیر تحقق قسط و عدل دینی و یا حداقل نزدیک‌تر شدن بیشتر به آن باشد؛
دو نکته مهم در خصوص این الگوی اقتصاد «دوران گذار» که باید به آن توجه کرد این است که اولاً، این الگوی اقتصادی با توجه به شرایط خاص ایران امروز که در آغاز راه کوشش برای عبور از غرب‌زدگی مدرن قرار داشته و در مجموع هنوز گرفتار شئون و وجوه مختلف سیطره سیستم جهنمی غرب‌زدگی مدرن است و نیز شرایط بین‌المللی تدوین شده است و اگرچه منبع الهام آن، آموزه‌های اصیل اسلامی است، اما چون هنوز عالم اسلامی از فاز دوران گذار عبور نکرده و به تأسیس و تحکیم نرسیده است، این الگوی اقتصادی را نیز نمی‌توان مدل اقتصاد اسلامی دانست و صرفاً یک مدل پیشنهادی برای قرار گرفتن در ساختار مدینه ولایی دوران گذار و چارچوب الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت است و نه چیزی بیشتر. ثانیاً، این الگوی اقتصادی دوران گذار معطوف به وضع کنونی عالم و موقعیت خاص تاریخ فعلی ایران است و این امکان و احتمال وجود دارد که با تغییر وضع در جهان و یا داخل کشور و یا هر دو، برخی مؤلفه‌ها و عناصر این الگو تغییر یابد؛ هر چند که روح آن که همانا، داشتن صبغه معنوی و عدالت‌محورانه و بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی جهت تدوین آن است، بلا‌تغییر باقی می‌ماند. الگوی اقتصاد دوران گذار که صرفاً به بیان فهرست‌وار و اجمالی رئوس اصلی آن می‌پردازیم. بدین منظور تدوین گردیده است، تا به عنوان یک مدل پیشنهادی در مقطع کنونی دوران گذار، راهنمایی جهت عبور از سیطره سیستم سرمایه‌سالاری و سرمایه‌داری استعمار ساخته و پیرامونی وابسته ایران در مسیر تحقق قسط و عدل دینی و یا حداقل نزدیک‌تر شدن بیشتر به آن باشد؛ و چنان‌که در پیش گفتیم، با توجه به حفظ مبانی آن، خصیصه‌ای سیال دارد و متعلق به دوران گذار با توجه به اقتضائات کنونی وضع ایران و جهان است و داعیه‌ای بیش از یک الگوی پیشنهادی ندارد.
 
منبع: کتاب نقد حال، دفتر اول؛ شهریار زرشناس؛ نشر معارف؛ قم؛ 1393.