غيبت زشتترين صفت نفس
غيبت يکي ديگر از رذايل اخلاقي و مانع خود سازي است.غيبت، يعني پشت سر مسلماني حرفي بزني که اگر به گوش او برسد ناراحت مي شود خواه آن سخن درباره ي نقص بدني او باشد مثل اين که از راه تحقير بگويي:فلاني کور است نه آن که محترمانه بگويي:آن شخص که چشمش ناراحت است، يا نسب او باشد؛ مثلا بگويي:پسر فلان فاسق يا نانجيب، يا آن سخن صفتي از صفات اکتسابي باشد؛ مانند بد خلقي، بخل، تکبر، يا دزدي.به هر صورت -هر چه که باشد -اگر جلو او بگويي ناراحت و دلتنگ شود، غيبت است.بايد دانست که غيبت تنها به زبان نيست، بلکه هر نوع نقصي را از کسي، به ديگران بفهماني حال با اشاره يا رمز يا نوشتن، غيبت است.مروي است:
زني بر عايشه وارد شد.چون بيرون رفت، عايشه به دست خود اشاره کرد که کوتاه است.حضرت فرمودند:غيبت او را کردي.(1)
کسي که غيبت را مي شنود حکم غيبت کننده را دارد؛ زيرا مي تواند مانع شود و حرف او را قطع کند يا مجلس را ترک نمايد. چنانچه پيامبر صلي الله عليه و اله فرمودند:
هر کس مؤمني را در نزد او ذليل کنند در حالي که مي تواند او را ياري کند و نکند، خداوند در روز قيامت او را ذليل مي سازد.(2)
آيات و روايات فراواني در مذمت اين رذيله ي اخلاقي رسيد ه است؛ رذيله اي که به سبب آن آبروي افراد از بين مي رود.مي دانيم که سرمايه ي انسان در زندگي، حيثيت و آبرو و شخصيت اوست و هر چيزي آن را به خطر اندازد گويي جان او را به خطر انداخته، بلکه گاه مي شود که ترور شخصيت از ترور شخص مهم تر است.و اين جاست که گناه آن از قتل سنگين تر مي شود.پس شخص غيبت کننده هر گاه بخواهد اين عمل ويرانگر را ترک کند بايد از خداوند کمک بگيرد و با همتي والا نفس سر کش خود را مهار و سرکوب نمايد و بداند که غيبت شديدترين و بدترين گناهان است و به نص صريح قرآن و احاديث و اجماع حرمت آن ثابت است، خداوند مي فرمايد:
ولا يغتب بعضکم بعضا أيحب احدکم ان يأکل لحم اخيه ميتا فکرهتموه؛(3)
بايد بعضي از شما بعضي ديگر را غيبت نکند، آيا دوست مي دارد يکي از شما که گوشت برادر مرده خود را بخورد پس شما آن را کراهت مي داريد.
از رسول خدا صلي الله عليه و اله مروي است که فرمود:
واي بر شما، دوري کنيد از غيبت، زيرا بدتر از زنا ست؛ چرا که زنا کار هر گاه توبه کند خداوند توبه اش را قبول مي فرمايد، ولي غيبت کننده را خدا نمي آمرزد تا آن که غيبت شده از او در گذرد.(4)
مروي است که:
ابوذر از رسول خدا صلي الله عليه واله پرسيد:غيبت چيست؟ حضرت صلي الله عليه واله فرمودند:
برادر خود را به چيزي که مکروه مي دارد ذکر کني.
گفتم:يا رسول الله!اگر در او باشد باز غيبت است؟ حضرت صلي الله عليه واله فرمود:
اگر باشد غيبت و اگر نباشد تهمت است.(5)
از احاديث معلوم مي شود که کشف عيوب مخفي مؤمنان حرام است، چه عيوب خلقي باشد و چه خلقي، و چه عملي.در وسائل الشيعه از رسول اکرم صلي الله عليه واله نقل نموده که فرمود:
کسي که غيبت کند شخص مسلماني را، روزه او باطل و وضوي او شکسته مي شود.در روز قيامت در حالي که از دهن او بويي بدتر از بوي گند مردار بر مي آيد، وارد محشر مي شود.
يکي از فلسفه هاي حرمت غيبت اين است که، حرمت اشخاص درهم شکسته نشود و احترام آنان حفظ شود و سرمايه ي بزرگ آبرو، بر باد نرود. يکي ديگر از عوامل تحريم غيبت آفريدن بدبيني است و اين که پيوندهاي اجتماعي را سست مي کند.سرمايه ي اعتماد را از بين مي برد و پايه هاي تعاون و همکاري متزلزل مي شود.انس بن مالک مي گويد:
رسول خدا صلي الله عليه واله فرمود:در شب معراج به قومي گذشتم که روي خود را با چنگال خويش خراش مي دادند.از جبرئيل پرسيدم:اينها کيانند؟ گفت: اينها کساني هستند که غيبت مردم مي کردند و آبروي آنها را مي بردند.(6)
پس معلوم شد که شخص غيبت کننده در عالم برزخ و قيامت رسوا و مفتضح مي شود و با همين حال به جهنم مي رود، بلکه بعضي مواقع سبب رسوايي او در اين عالم نيز مي شود.امام صادق عليه السلام فرمودند:
و من اغتابه بما فيه، فهو من ولايه الله تعالي، داخل في ولايه الشيطان؛(7)
کسي که غيبت کسي را به عيبي که پنهاني دارد بنمايد از ولايت خداي تعالي خارج مي شود و در ولايت شيطان در مي آيد.
معلوم است کسي که از ولايت حق تعالي خارج شود و در ولايت شيطان داخل شود، از اهل نجات و ايمان نخواهد بود.اسلام او زباني است و ايمان در قلبش وارد نشده.از پيامبر اکرم صلي الله عليه واله نقل شده:
روز قيامت بنده اي را در مقام حساب مي آورند و کارهاي نيکش در يک کفه و کارهاي زشتش را در کفه ي ديگر مي گذارند کفه ي گناه سنگين مي شود.در اين هنگام ورقه اي بر روي حسناتش قرار مي گيرد کارهاي نيکش به واسطه ي آن ورقه زيادتر مي شود.عرض مي کند:پروردگارا!آنچه عمل خوب داشتم در کفه ي حسنات وجود داشت اين ورقه چه بود، چنين عمل نداشتم ؟خطاب مي رسد:اين در مقابل سخني است که در باره تو گفته اند و حال آن که از آن نسبت پاک بودي و شخصي را براي حساب مي آورند وقتي نامه ي عملش را مي بيند هيچ عمل خيري در آن مشاهده نمي کند.مي گويد:پروردگارا!، اين نامه ي اعمال من نيست؛ زيرا بندگي و فرمانبرداري کرده ام که در اين نامه نيست.خطاب مي شود:پروردگار اشتباه و فراموشي ندارد.اعمال تو به واسطه ي غيبت نابود شده.
از خداوند رحمان به موسي بن عمران وحي شد که:هر غيبت کننده که با توبه از دنيا برود آخرين نفر است که داخل بهشت خواهد شد و هر غيبت کننده که بي تو به از دنيا برود اولين نفر است که داخل جهنم مي شود.(8)
هر کس داراي عقل و بينش صحيح باشد مي داند که اين صفت، خبيث ترين صفات و صاحب آن رذل ترين مردمان است و مرد پارسا و خودساخته، بندگي خدا را در بسياري نماز و روزه نمي داند، بلکه در چشم پوشيدن و حفظ نفس خود از عيوب برادران ديني - هر نوع عيبي که باشد - مي داند و رسيدن به مراتب عالي و درجات بلند را منوط به ترک غيبت و ديگر معاصي دانسته و خلاف آن را صفت منافقين مي داند.چقدر قبيح است که آدمي از عيوب خود غافل شده و در صدد اظهار عيوب ديگران بر آيد.ما هر گاه بخواهيم عيب ديگران را بگوييم بايد اول از عيب خود ياد کرده و در صدد اصلاح آن بر آييم که پيامبر صلي الله عليه واله فرمودند:
خوشا به حال کسي که مشغول عيب خود گردد و به عيوب ديگران نپردازد.(9)
از آن حضرت است که فرمود:
ان الدرهم يصيبه الرجل من الربا اعظم عندالله في الخطيئه من سته و ثلاثين زنيه يزنيها الرجل وأربي الربا عرض الرجل المسلم؛ (10)
در همي که انسان از ربا به دست مي آورد گناهش نزد خدا از 36 زنا بزرگ تر است و از هر ربا بالاتر آبروي مسلمان است.
اين مقايسه از آن روست که زنا هر اندازه قبيح وزشت است جنبه ي «حق الله » دارد، ولي ربا خواري و از آن بدتر ريختن آبروي مردم از طريق غيبت يا غير آن، حق الناس است.امام صادق عليه السلام فرمود.
به ده دليل غيبت صورت مي گيرد:ارضاي غريزه ي خشم؛ همراهي با افراد ناصالح؛ تهمت؛ تصديق خبري که حقيقت آن کشف نشده؛ بد گماني؛ حسادت؛ مسخرگي؛ خود بيني؛ به ستوه آمدن؛ خود آرايي.
هر گاه انسان از شخصي غيبت کرد بايد از او بخواهد که حلالش نمايد و اگر به او دسترسي نداشت برايش استغفار کند.هر گاه عيبي را که ذکر مي کني امري باشد که به اختيار او نباشد و از جانب خداوند باشد پس مذمت او مذمت خالق است؛ چه هر کسي چيزي را تکذيب کند تکذيب سازنده ي او را کرده است.
از رسول اکرم صلي الله عليه و اله است:
ما النار في اليبس باسرع من الغيبه في حسنا ت العبد؛
آتش در سوزاندن وفاني کردن چيز خشک سريع تر نيست از غيبت در فناي حسنات بنده.
در حديث ديگر آمده که:
روزي پيامبر صلي الله عليه واله با صداي بلند خطبه خواند و فرياد زد:
يا معشر من آمن بلسانه و لم يومن بقلبه!لا تغتابوا المسلمين و لا تتبعوا عوراتهم؛ فانه من تتبع عوره اخيه يتبع الله عورته و من يتبع الله عورته يفضحه في جوف بيته؛ (11)
اي گروهي که به زبان ايمان آورديد نه با قلب!غيبت مسلمانان نکنيد و از عيوب پنهاني آنها جستجو ننماييد؛ زيرا کسي که در امور پنهاني برادر ديني خود جستجو کند خداوند اسرار او را فاش مي سازد و در دل خانه اش رسوايش مي کند.
خداوند مي فرمايد:
ان الذين يحبون أن تشيع الفاحشه في الذين امنوا لهم عذاب اليم؛ (12)
کساني که مايلند بدي ها و زشتي هاي افراد با ايمان را در ميان جامعه شايع سازند، براي آنا ن شکنجه اي دردناک در پيش است.
قرآن تأکيد بسياري در جلو گيري از غيبت کرده که اگر از شخص زنده اي پاره اي گوشت جدا شود مي توان معالجه کرد و دوباره به حال اول بر گرداند، ولي اگر از بدن مرده تکه گوشتي، کنده شود قابل جبران نيست و اين نقص هميشه باقي مي ماند.شايد يکي از وجوه تشبيه غيبت به خوردن گوشت مردار برادر، همين باشد که آبروي برادر ديني که رفت، قابل جبران نيست و خداوند مسلمانان را آبرومند مي خواهد.اگر شخصي به وسيله ي غيبت آبروي کسي را برد او با آن کس هر گز دوست و صميمي نخواهد شد.غيبت، برادري و صميميت را به هم مي زند و دشمني را به جاي آن مي نشاند و خداوند دشمني مسلمانان را با يکديگر مکروه دارد.
غيبت از ساير صفات رذيله، از قبيل:کينه، حسد و تکبر کمک مي گيرد.آدم بدگو باطنش فاسد و آلوده است و ظاهرش تلخ و زبانش گزنده.از حضرت رسول صلي الله عليه واله روايت شده:
هر کس غيبت زن يا مرد مسلماني را کند، خداوند چهل روز نماز و روزه او را نمي پذيرد، مگر اين که کسي که غيبت او شده عفوش کند.(13)
در روايتي «امام جعفر صادق »(عليه السلام )فرمودند:
«هر کس سخني بگويد که هدفش، سبک کردن يک فرد مؤمن و شکستن جوانمردي و ساقط کردن او از چشم مردم باشد، خداوند او را از ولايت خود بيرون نموده و به ولايت شيطان در خواهد آورد.و حتي شيطان وي را نمي پذيرد!»(14)
«امام صادق (عليه السلام )فرمودند:
«غيبت آنست که آنچه را برادرت در دينش انجام نمي دهد بگوئي، و امري را که خداود بر ديگران پنهان داشته، و براي آن حدي قرار نداده، آشکار نمائي.»(15)
در روايت ديگري چنين آمده است:
«غيبت آنست که آنچه را خدا پوشانده است، تو درباره ي برادر دينيت با زگو کني، ولي گفتن امور ظاهري افراد- نظير تند خوئي و شتابزدگي آنها غيبت نمي باشد.»(16)
بدان که غيبت کردن تنها به وسيله ي زبان و گفتار نيست بلکه ممکن است که با کنايه و اشاره و يا حرکتهاي چشم ودست، و خلاصه هرچه که مقصود انسان را برساند، باشد. از اين جهت، قلم را زبان دوم گفته اند.
زني بر عايشه وارد شد.چون بيرون رفت، عايشه به دست خود اشاره کرد که کوتاه است.حضرت فرمودند:غيبت او را کردي.(1)
کسي که غيبت را مي شنود حکم غيبت کننده را دارد؛ زيرا مي تواند مانع شود و حرف او را قطع کند يا مجلس را ترک نمايد. چنانچه پيامبر صلي الله عليه و اله فرمودند:
هر کس مؤمني را در نزد او ذليل کنند در حالي که مي تواند او را ياري کند و نکند، خداوند در روز قيامت او را ذليل مي سازد.(2)
آيات و روايات فراواني در مذمت اين رذيله ي اخلاقي رسيد ه است؛ رذيله اي که به سبب آن آبروي افراد از بين مي رود.مي دانيم که سرمايه ي انسان در زندگي، حيثيت و آبرو و شخصيت اوست و هر چيزي آن را به خطر اندازد گويي جان او را به خطر انداخته، بلکه گاه مي شود که ترور شخصيت از ترور شخص مهم تر است.و اين جاست که گناه آن از قتل سنگين تر مي شود.پس شخص غيبت کننده هر گاه بخواهد اين عمل ويرانگر را ترک کند بايد از خداوند کمک بگيرد و با همتي والا نفس سر کش خود را مهار و سرکوب نمايد و بداند که غيبت شديدترين و بدترين گناهان است و به نص صريح قرآن و احاديث و اجماع حرمت آن ثابت است، خداوند مي فرمايد:
ولا يغتب بعضکم بعضا أيحب احدکم ان يأکل لحم اخيه ميتا فکرهتموه؛(3)
بايد بعضي از شما بعضي ديگر را غيبت نکند، آيا دوست مي دارد يکي از شما که گوشت برادر مرده خود را بخورد پس شما آن را کراهت مي داريد.
از رسول خدا صلي الله عليه و اله مروي است که فرمود:
واي بر شما، دوري کنيد از غيبت، زيرا بدتر از زنا ست؛ چرا که زنا کار هر گاه توبه کند خداوند توبه اش را قبول مي فرمايد، ولي غيبت کننده را خدا نمي آمرزد تا آن که غيبت شده از او در گذرد.(4)
مروي است که:
ابوذر از رسول خدا صلي الله عليه واله پرسيد:غيبت چيست؟ حضرت صلي الله عليه واله فرمودند:
برادر خود را به چيزي که مکروه مي دارد ذکر کني.
گفتم:يا رسول الله!اگر در او باشد باز غيبت است؟ حضرت صلي الله عليه واله فرمود:
اگر باشد غيبت و اگر نباشد تهمت است.(5)
از احاديث معلوم مي شود که کشف عيوب مخفي مؤمنان حرام است، چه عيوب خلقي باشد و چه خلقي، و چه عملي.در وسائل الشيعه از رسول اکرم صلي الله عليه واله نقل نموده که فرمود:
کسي که غيبت کند شخص مسلماني را، روزه او باطل و وضوي او شکسته مي شود.در روز قيامت در حالي که از دهن او بويي بدتر از بوي گند مردار بر مي آيد، وارد محشر مي شود.
يکي از فلسفه هاي حرمت غيبت اين است که، حرمت اشخاص درهم شکسته نشود و احترام آنان حفظ شود و سرمايه ي بزرگ آبرو، بر باد نرود. يکي ديگر از عوامل تحريم غيبت آفريدن بدبيني است و اين که پيوندهاي اجتماعي را سست مي کند.سرمايه ي اعتماد را از بين مي برد و پايه هاي تعاون و همکاري متزلزل مي شود.انس بن مالک مي گويد:
رسول خدا صلي الله عليه واله فرمود:در شب معراج به قومي گذشتم که روي خود را با چنگال خويش خراش مي دادند.از جبرئيل پرسيدم:اينها کيانند؟ گفت: اينها کساني هستند که غيبت مردم مي کردند و آبروي آنها را مي بردند.(6)
پس معلوم شد که شخص غيبت کننده در عالم برزخ و قيامت رسوا و مفتضح مي شود و با همين حال به جهنم مي رود، بلکه بعضي مواقع سبب رسوايي او در اين عالم نيز مي شود.امام صادق عليه السلام فرمودند:
و من اغتابه بما فيه، فهو من ولايه الله تعالي، داخل في ولايه الشيطان؛(7)
کسي که غيبت کسي را به عيبي که پنهاني دارد بنمايد از ولايت خداي تعالي خارج مي شود و در ولايت شيطان در مي آيد.
معلوم است کسي که از ولايت حق تعالي خارج شود و در ولايت شيطان داخل شود، از اهل نجات و ايمان نخواهد بود.اسلام او زباني است و ايمان در قلبش وارد نشده.از پيامبر اکرم صلي الله عليه واله نقل شده:
روز قيامت بنده اي را در مقام حساب مي آورند و کارهاي نيکش در يک کفه و کارهاي زشتش را در کفه ي ديگر مي گذارند کفه ي گناه سنگين مي شود.در اين هنگام ورقه اي بر روي حسناتش قرار مي گيرد کارهاي نيکش به واسطه ي آن ورقه زيادتر مي شود.عرض مي کند:پروردگارا!آنچه عمل خوب داشتم در کفه ي حسنات وجود داشت اين ورقه چه بود، چنين عمل نداشتم ؟خطاب مي رسد:اين در مقابل سخني است که در باره تو گفته اند و حال آن که از آن نسبت پاک بودي و شخصي را براي حساب مي آورند وقتي نامه ي عملش را مي بيند هيچ عمل خيري در آن مشاهده نمي کند.مي گويد:پروردگارا!، اين نامه ي اعمال من نيست؛ زيرا بندگي و فرمانبرداري کرده ام که در اين نامه نيست.خطاب مي شود:پروردگار اشتباه و فراموشي ندارد.اعمال تو به واسطه ي غيبت نابود شده.
از خداوند رحمان به موسي بن عمران وحي شد که:هر غيبت کننده که با توبه از دنيا برود آخرين نفر است که داخل بهشت خواهد شد و هر غيبت کننده که بي تو به از دنيا برود اولين نفر است که داخل جهنم مي شود.(8)
هر کس داراي عقل و بينش صحيح باشد مي داند که اين صفت، خبيث ترين صفات و صاحب آن رذل ترين مردمان است و مرد پارسا و خودساخته، بندگي خدا را در بسياري نماز و روزه نمي داند، بلکه در چشم پوشيدن و حفظ نفس خود از عيوب برادران ديني - هر نوع عيبي که باشد - مي داند و رسيدن به مراتب عالي و درجات بلند را منوط به ترک غيبت و ديگر معاصي دانسته و خلاف آن را صفت منافقين مي داند.چقدر قبيح است که آدمي از عيوب خود غافل شده و در صدد اظهار عيوب ديگران بر آيد.ما هر گاه بخواهيم عيب ديگران را بگوييم بايد اول از عيب خود ياد کرده و در صدد اصلاح آن بر آييم که پيامبر صلي الله عليه واله فرمودند:
خوشا به حال کسي که مشغول عيب خود گردد و به عيوب ديگران نپردازد.(9)
از آن حضرت است که فرمود:
ان الدرهم يصيبه الرجل من الربا اعظم عندالله في الخطيئه من سته و ثلاثين زنيه يزنيها الرجل وأربي الربا عرض الرجل المسلم؛ (10)
در همي که انسان از ربا به دست مي آورد گناهش نزد خدا از 36 زنا بزرگ تر است و از هر ربا بالاتر آبروي مسلمان است.
اين مقايسه از آن روست که زنا هر اندازه قبيح وزشت است جنبه ي «حق الله » دارد، ولي ربا خواري و از آن بدتر ريختن آبروي مردم از طريق غيبت يا غير آن، حق الناس است.امام صادق عليه السلام فرمود.
به ده دليل غيبت صورت مي گيرد:ارضاي غريزه ي خشم؛ همراهي با افراد ناصالح؛ تهمت؛ تصديق خبري که حقيقت آن کشف نشده؛ بد گماني؛ حسادت؛ مسخرگي؛ خود بيني؛ به ستوه آمدن؛ خود آرايي.
هر گاه انسان از شخصي غيبت کرد بايد از او بخواهد که حلالش نمايد و اگر به او دسترسي نداشت برايش استغفار کند.هر گاه عيبي را که ذکر مي کني امري باشد که به اختيار او نباشد و از جانب خداوند باشد پس مذمت او مذمت خالق است؛ چه هر کسي چيزي را تکذيب کند تکذيب سازنده ي او را کرده است.
از رسول اکرم صلي الله عليه و اله است:
ما النار في اليبس باسرع من الغيبه في حسنا ت العبد؛
آتش در سوزاندن وفاني کردن چيز خشک سريع تر نيست از غيبت در فناي حسنات بنده.
در حديث ديگر آمده که:
روزي پيامبر صلي الله عليه واله با صداي بلند خطبه خواند و فرياد زد:
يا معشر من آمن بلسانه و لم يومن بقلبه!لا تغتابوا المسلمين و لا تتبعوا عوراتهم؛ فانه من تتبع عوره اخيه يتبع الله عورته و من يتبع الله عورته يفضحه في جوف بيته؛ (11)
اي گروهي که به زبان ايمان آورديد نه با قلب!غيبت مسلمانان نکنيد و از عيوب پنهاني آنها جستجو ننماييد؛ زيرا کسي که در امور پنهاني برادر ديني خود جستجو کند خداوند اسرار او را فاش مي سازد و در دل خانه اش رسوايش مي کند.
خداوند مي فرمايد:
ان الذين يحبون أن تشيع الفاحشه في الذين امنوا لهم عذاب اليم؛ (12)
کساني که مايلند بدي ها و زشتي هاي افراد با ايمان را در ميان جامعه شايع سازند، براي آنا ن شکنجه اي دردناک در پيش است.
قرآن تأکيد بسياري در جلو گيري از غيبت کرده که اگر از شخص زنده اي پاره اي گوشت جدا شود مي توان معالجه کرد و دوباره به حال اول بر گرداند، ولي اگر از بدن مرده تکه گوشتي، کنده شود قابل جبران نيست و اين نقص هميشه باقي مي ماند.شايد يکي از وجوه تشبيه غيبت به خوردن گوشت مردار برادر، همين باشد که آبروي برادر ديني که رفت، قابل جبران نيست و خداوند مسلمانان را آبرومند مي خواهد.اگر شخصي به وسيله ي غيبت آبروي کسي را برد او با آن کس هر گز دوست و صميمي نخواهد شد.غيبت، برادري و صميميت را به هم مي زند و دشمني را به جاي آن مي نشاند و خداوند دشمني مسلمانان را با يکديگر مکروه دارد.
غيبت از ساير صفات رذيله، از قبيل:کينه، حسد و تکبر کمک مي گيرد.آدم بدگو باطنش فاسد و آلوده است و ظاهرش تلخ و زبانش گزنده.از حضرت رسول صلي الله عليه واله روايت شده:
هر کس غيبت زن يا مرد مسلماني را کند، خداوند چهل روز نماز و روزه او را نمي پذيرد، مگر اين که کسي که غيبت او شده عفوش کند.(13)
در روايتي «امام جعفر صادق »(عليه السلام )فرمودند:
«هر کس سخني بگويد که هدفش، سبک کردن يک فرد مؤمن و شکستن جوانمردي و ساقط کردن او از چشم مردم باشد، خداوند او را از ولايت خود بيرون نموده و به ولايت شيطان در خواهد آورد.و حتي شيطان وي را نمي پذيرد!»(14)
«امام صادق (عليه السلام )فرمودند:
«غيبت آنست که آنچه را برادرت در دينش انجام نمي دهد بگوئي، و امري را که خداود بر ديگران پنهان داشته، و براي آن حدي قرار نداده، آشکار نمائي.»(15)
در روايت ديگري چنين آمده است:
«غيبت آنست که آنچه را خدا پوشانده است، تو درباره ي برادر دينيت با زگو کني، ولي گفتن امور ظاهري افراد- نظير تند خوئي و شتابزدگي آنها غيبت نمي باشد.»(16)
بدان که غيبت کردن تنها به وسيله ي زبان و گفتار نيست بلکه ممکن است که با کنايه و اشاره و يا حرکتهاي چشم ودست، و خلاصه هرچه که مقصود انسان را برساند، باشد. از اين جهت، قلم را زبان دوم گفته اند.
پي نوشت :
1-جامع السعادات، ج 2، ص 294.
2-جامع السادات، ج 2، ص 298.
3-حجرات (49)آيه ي 12.
4-معراج السعاده، ص 416.
5-وسائل الشيعه،ج 8، ص 598.
6-بحار الانوار، چاپ بيروت، ج 72، ص 222.
7-بحار الانوار، ج 75، ص 248.
8-جامع السعادات، ج 2، ص 303.
9-بحار الانوار، چاپ بيروت، ج 72، ص 229.
10-محجه البيضاء، ج 5، ص 253.
11-محجه البيضاء، ج 5، ص 252.
12-نور(24)آيه ي 19.
13-معراج السعاده، ص 417.
14-محجه البيضاء، جلد 5، صفحه 255-کافي، جلد 2، صفحه 358:
عن ابي عبدالله (عليه السلام )قال:«من روي علي مؤمن روابه يريد بها شينه و هدم مروءته بسقط عن اعين الناس اخرجه الله من ولايته الي ولايه الشيطان فلا يقبله الشيطان.»
15-کافي جلد 2، صفحه 357:
عن الصادق (عليه السلام ):«هو ان تقول لا خيک في دينه مالم يفعل و تبت عليه امرا قدستره الله عليه لم يقم فيه حد.»
16-محجه البيضاء،جلد 5،صفحه 258- کافي،جلد 2، صفحه 358:
عن ابي عبدالله (عليه السلام )قال:«الغيبه ان تقول في اخيک ما ستر الله عليه و اما الامر الظاهر فيه مثل الحده و العجله فلا... والبهتان ان تقول فيه ما ليس فيه.»
