آسيب شناسي شيوه‌هاي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت
نویسنده : حسين نوراني
چكيده:
ترويج و اشاعه فرهنگ ايثار و شهادت كاركردهاي مثبت اقتصادي و فرهنگي و... دارد. كاركردهاي كه با نهادينه شدن روحيه از خود گذشتگي و در نظر گرفتن جمع، شاهد پايان تنازع بقا در عرصه زندگي اقتصادي و سياسي خواهيم بود. در چنين بستري فرهنگ جمع گرايي جلوه گر مي‌گردد و ارجعيت منافع ملي بر منافع فردي، قومي و... به رسميت مي‌رسد، ترويج نامناسب و عدم دقت در شيوه‌هاي درست، و ترويج اين فرهنگ و ناديده گرفتن عناصر ارتباطي مؤثر در يك ترويج مناسب، همچون همخواني فرستنده و مخاطب و پيام و كانال ارتباطي و نيز عدم رفع پارازيت‌هاي(خشه‌ها) ارتباطي، آسيب‌هاي جدي به عمل ترويج و اشاعه فرهنگ ايثار و شهادت مي‌زند.
كليد واژه آسيب شناسي- ترويج فرهنگ -ايثار - شهادت-
با تبيين انگيزه‌هاي شهدا همگام با هم پايي نظر و عمل مروجين مي‌توان از آسيب‌هايي كه به اصل و جوهر فرهنگ ايثار و شهادت، به واسطه ترويج نامناسب وارد مي‌شود، حلوگيري نمود. در آسيب‌شناسي ترويج فرهنگ ايثار و شهادت بايد بر روي عناصر ارتباطي، خشه‌هاي ارتباطي، انواع ارتباط انساني و تأثيرات فرهنگ، اقتصاد و سياست تمركز داشت و عملكرد و كارايي هر يك از عوامل را مد نظر داشت.
مقدمه
بازتاب اين شناخت اگر در برنامه‌ها و راهكارهاي فرهنگ سازان لحاظ شود، جامعه هم از تأثيرات مثبت روحيه از خود گذشتگي(دور شدن از خودخواهي) برخوردار مي‌گردد، تأثيراتي كه در آن علاوه بر پاسداشت حرمت و قداست شهيد به شكل واقعي و حقيقي، شيوه‌هاي اشاعه فرهنگ ايثار و شهادت را از جنبه‌هاي منفي غلو، جعل و بعضاً غير منظقي بودن دور مي‌سازد و به تبع آن امكان بهره مندي جامعه از ذخاير معنوي و آثار وجودي فرهنگ ايثار و شهادت ميسر مي‌گردد.
همه ملتها به جانبازان و سلحشوران كشته شده، خود به ديده احترام مي‌نگرند و البته شيوه‌هاي اين تقدس گرايي و احترام مي‌تواند متفاوت باشد، اما نفس عمل يكي است. در كشور ما در اين چندين ساله آرام آرام شاهد كم رنگ شدن فرهنگ تكريم به شهدا و ايثارگران مي‌باشيم كه اين امر يك شبه يا به وسيله يك عامل به وجود نيامده قطعاً در فرآيند زمان و تحت تأثير عوامل فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي، همگام با تحولات جهاني در راستاي عملكرد ضعيف فرهنگ سازان حوزه ايثارگري و شهادت اين كم رنگي شكل گرفته است، در اين نوشته سعي شده به عوامل مؤثر در اين اتفاق اشاره شود.
كليد واژه‌ها و تعاريف آن‌ها:
الف) ايثار:
ب) شهادت:
ج) ترويج:
شاخص هاي فرهنگ و شهادت طلبي:
جوهره و صفات شهيد فرهنگي را ترويج مي‌كند كه در آن بايد ايثار و از خود گذشتگي در تاروپود زندگي نمايان گردد و گمنامي و فارغ از منيت‌ها و در نظر گرفتن منافع جمع در راستاي ايمان ديني به يك وظيفه تبديل گردد، فرهنگي كه با خودخواهي، خودكامگي سر ستيز دارد و با حريت و آزاد منشي در دنياي خاكي سر وفاق دارد فرهنگي است كه الگو، از شهداي تاريخ مي‌گيرد و در اين وادي حريت حسين بن علي چون سرمشقي تابناك است.
براي سلحشوريها و ايثارگيها در راه خدا ـ فدا نمودن نه از بهر طمع بهشت و نه از سر اجبار و تسليم و نه از سرناداني انقلاب شكوهمند دروني است كه همانند علي بن ابي طالب در نبرد با عمربن عبدود پاسخ توهين و تف انداختن دشمن را با درنگ مي‌دهد، و اين درنگ مولا نشأت از اخلاص و روحيه ايثار(از خودگذشتگي) دارد چرا كه بدون اين درنگ او به خواسته هوا و هوس و منيت اجابت مي‌نمود، ترويج فرهنگ ايثار و شهادت نياز به لوازمي دارد كه ابتدا با شناخت درست جوهره ايثار و شهادت و درگام بعدي تجلي اين جوهره در نقل و عمل مروجين، فرهنگ سازان و مديران ارشد كشور در بستر جامعه جاري و ساري مي‌شود و به تبع آن جامعه از بركات مادي و معنوي آن برخوردار مي‌گردد. بركاتي همچون قانونگرايي، ضابطه مندي، مسئوليت پذيري، رعايت هنجارهاي اجتماعي، روحيه آزادمنشي و سلامت نفس در كنار حفظ قداست و حرمت ايثارگران و شهدا از آن جمله است.
انواع كلي ترويج:
انواع ارتباط انساني:
1. ارتباط فردي: ارتباطي كه فرد با خودش برقرار مي‌كند؛ همچون فكر كردن.
2. ارتباط بين فردي: ارتباطي كه يك فرد با فرد ديگر برقرار مي‌كند؛ مانند مباحثه دو نفر با هم.
3. ارتباط گروهي: ارتباطي كه يك فرد با گروهي از افراد برقرار مي‌كند؛ مانند كلاس درس.
4. ارتباط جمعي: ارتباطي كه در آن شناخت مخاطبان غير ممكن يا بسيار مشكل است؛ همچون ارتباط فرد با رسانه‌هاي جمعي راديو، تلويزيون و روزنامه‌ها. در اين نوع ارتباط فرستنده پيام به راحتي نمي‌تواند بازتاب پيام ارسالي خود را از مخاطبان خود دريافت نمايد.
عناصر فرآيند ارتباطي:
2. پيام: معنا و درون مايه‌اي است كه فرستنده قصد دارد به گيرنده انتقال دهد.
3. گيرنده: شيء يا فردي كه تحت تأثير پيام فرستنده قرار مي‌گيرد.
4. كانال(وسيله): هر چيزي كه امكان ذخيره و انتقال پيام فرستنده به گيرنده را داشته باشد كانال ناميده مي‌شود.ارتباط شفاهي(رو در رو) از نوع ارتباط فاقد كانال مي‌باشد. كانالهاي ارتباطي مانند تلفن، كتاب، مقاله و وسايل ارتباطي …
5. بازخورد: واكنشي است كه گيرنده نسبت به پيام فرستنده نشان مي‌دهد؛ چه پيام مزبور را درك كرده باشد و چه درك نكرده باشد. بازخورد به فرستنده اين توانايي را مي‌دهد كه بازتاب پيام‌هاي ارسالي خود را مشاهده كند و در اين صورت است كه امكان اصلاح و تغيير در پيام‌هاي بعدي بوجود مي‌آيد. ارتباطي كه فاقد عنصر بازخورد باشد ارتباطي خطي و نارساست.
نوفه(خش) يا پارازيت:
انواع نوفه:
1. نوع فرستنده:
ب) عدم تمايل به بازخورد پيام از ديگر نوفه فرستنده است كه امكان اصلاح و تجزيه و تحليل پيام‌هاي ارسالي بعدي را سلب مي‌كند.
2. نوفه پيام: مشكلي كه از خود پيام باشد؛ همانند پيام‌هاي سنگين و غير قابل شناخت و يا غير جذاب كه براي گيرنده نوفه‌هاي پيامي هستند. اين نوفه ممكن است موجب ايجاد اختلال در فهم آن پيام شود.
3. نوفه گيرنده: هر دليلي كه باعث مي‌شود گيرنده آماده دريافت پيام نباشد، از نوع نوفه گيرنده است. مانند حواس پرت بودن و يا معلومات پايه ضعيف يك گيرنده.
4. نوفه وسايل ارتباطي: به هر گونه مشكل يا خرابي گويند كه در وسايل ارتباطي به وجود آمده است؛ مثل خرابي گوشي تلفن يا چاپ نشدن بعضي كلمات در يك متن.
فرآيند ارتباطي و رابطه آن با ترويج:
بديهي است همان طور كه انواع نوفه‌ها در فرآيند ارتباطي وجود دارند در عمل ترويج هم نوفه‌ها دخالت دارند كه مسبب آن مي‌شوند كه پيام به شكل صحيح و مناسب به مخاطب(شنونده يا بيننده) انتقال نيابد.
شناخت نوفه‌هاي يك ترويج همانند شناخت نوفه‌هاي فرايند ارتباطي امري است لازم، تا امكان ارتباط درست در عمل ترويج ميسر گردد. كلياتي از شيوه‌هاي نامناسب ترويج فرهنگ ايثار و شهادت: ترويجي نامناسب است كه مفهوم مورد نظر فرستنده را به گيرنده به خوبي منتقل نكند و يا گيرنده امكان آن را نداشته باشد تا به فرستنده بفهماند كه در چه سطحي و به چه شكلي پيام را دريافت و تفسير نمايد.
حوزه ترويج فرهنگ ايثار و شهادت هم به نوعي دچار آسيب‌ها و نوفه‌هاي خاص خود مي‌باشد؛ نوفه‌هايي كه از مروج و پيام ارسالي اش گرفته تا وسايل ارتباطي و مخاطبانش را در بر مي‌گيرد. براي رفع اين نوفه‌ها هم بايد بين مروجين اين فرهنگ با مخاطبان اين ترويج نزديكي يا تشابه برقرار گردد. واضح است هر چه مهارتهاي لغوي و يا زباني، گرايش و طرز تفكر، معلومات و اطلاعات، خصوصيات اجتماعي و فرهنگي بين مروجين و مخاطبان اين حوزه نزديكتر باشد شاهد ارتباطي صحيح‌تر خواهيم بود.
امروزه شاهد آن هستيم كه مروجين فرهنگ ايثار و شهادت اعم از بنياد شهيد، بنياد جانبازان و مستضعفان، ائمه جمعه، روضه خوانان مساجد، بنياد حفظ آثار دفاع مقدس و... نتوانسته‌اند در انتقال محتواي پيام شهدا به مردم موفق باشند.
اين ناتواني را مي‌توان در موارد ذيل جستجو نمود:
الف) كاهش مقبوليت مروجين فرهنگ در بين آحاد مردم
ب) عدم به كارگيري پيام‌هاي جذاب و قابل درك و استفاده براي عموم مردم
ج) يكنواختي شيوه انتقال پيام، و فقدان ظرافت و خلاقيت.
د) فزوني نقل مروجين بر عمل آن‌ها كه موجب تناقض فكري براي مخاطبان گرديده و عملاً گرايش و جذب پيام‌ها را كاهش مي‌دهد؛ مثلا بازتاب سخنراني فردي كه در مورد از خودگذشتگي ايراد شده است و در پايان سخنراني آن فرد در مورد ميزان حق‌الزحمه چانه‌زني مي‌كند. بي شك اين تناقض آشكار بين نقل و عمل خدشه‌اي جبران ناپذير بر مفهوم ارائه شده.
هـ) عدم دقت كافي در مورد مهارتهاي لغوي و يا زباني، گرايش و طرز تفكر، معلومات و اطلاعات، خصوصيات اجنماعي و فرهنگي مخاطبان.
و) غالباً بازخورد در فرآيند ترويجي اين حوزه مشاهده نمي‌شود و ارتباط آن بين مروج و مخاطب ارتباطي خطي و يك بعدي و فاقد اصلاح پذيري و تغيير در شيوه انتقال پيام است.
ز) باور به تمايز و تفاوت داشتن بين بازماندگان شهدا و عموم مردم. اين باور آرام آرام مي‌تواند قداست و حرمت شهدا را كاهش دهد. در صورتي كه در سيره پيامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) تمايزي و يا تفاوتي بين بازماندگان شهدا و يتيمان جامعه وجود نداشت و رفتار وي نسبت به اين دو قشر يكسان بوده است(12: ص. 107)
دو خطاي عمده در تبليغ فرهنگ ايثار و شهادت:
مي‌دانيم كه ترويج نادرست بر اصل و جوهره مفهومي كه ترويج مي‌شود. خدشه وارد مي‌كند كه گاه جبران ناپذير است. حتي مي‌توان گفت عدم ترويج يك مفهوم مقدس و متعالي بهتر از آن است كه به شكل نامناسب ترويج نمود بديهي است اگر شكل و ظاهر و كاركرد يك عمل در تضاد با فلسفه وجودي از آن باشد بهتر است در ادامه آن عمل تجديد نظر نمود.
ويژگي‌ها و خصوصيات يك مروج حوزه ايثار و شهادت:
2. از سلامت نفس برخوردار بوده و بين قول و عمل او تضادي نباشدو جزو كساني نباشد كه رطب خورده باشد و منع رطب كند.
3. عملاً از خودگذشتگي و ايثار را در زندگي شخصي و اجتماعي خود به كار بندد.
4. خودساخته بوده و از تجارب كافي برخوردار باشد و به شيوه‌هاي گوناگون تبليغ آشنا باشد.
5. انگيزه‌هاي او متعالي و نسبت به مفاهيم تبليغي خود پايبند و ثابت قدم باشد.
6. از غلو و جعل در تبليغ بيزار باشد.
7. مفاهيم تبليغي او با مبناي منطق و عقلانيت در تضاد نباشد.
8. مفاهيم را به بهترين شكل و روش در زمان و مكان مناسب به مردم انتقال دهد.
9. همواره ضوابط را بر روابط ترجيح دهد و احترام به جمع و قانونمندي را نوعي از خودگذشتگي تعريف كند.
10. از خودخواهي و زياده خواهي گريزان باشد و آن را عملي در تقابل با روحيه از خودگذشتگي معنا كند.
عوامل مؤثر بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
در بررسي همه جانبه عوامل مؤثر بر ترويج اين حوزه به چهار بستر فرهنگي، اقتصادي، سياسي و بين‌المللي بر مي‌خوريم واضح است عوامل مطرح شده ذيل چه به شكل مستقيم و چه غير مستقيم مي‌تواند فضايي را به وجود آورد كه زمينه‌هاي از خودگذشتگي و ايثار را نفي كند.
1: زمينه‌هاي فرهنگي مؤثر بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
الف) احساس تمايز و تفاوت بين خانواده شهدا و مردم عادي.(بيشتر اين احساس در زمينه تحصيلات عاليه و اشتغال به چشم مي‌خورد).
ب) احساس اين كه اهداف شهدا در جنگ تحميلي و انقلاب اسلامي تحقق نيافته است.
ج) به رسميت شناختن برتري فرهنگ رابطه بر ضابطه.
د) بيماري تاريخي، قانون گريزي(نشأت گرفته از خودخواهي و خود محوري است و در تقابل با فرهنگ از خودگذشتگي و ايثار شهدا است.)
هـ) عادي شدن سياسي كاري، جناحي بندي و قوميت مداري(اين عادي شدن عرصه را بر منطق خواهي و حق محوري مي‌بندد چه برسد از خودگذشتگي و ايثار)
و) به رسميت شناختن تنازع بقا در عرصه تجارت و بازرگاني و حتي در حوزه سياست(كه عرصه را بر خود محوري و خودخواهي باز مي‌نمايد و اين در تقابل روحيه ازاد منشانه و از خودگذشته شهدا است.)
ز) حضور فرهنگ ريا و تملق كه در واقع در راستاي حفظ مطامع فردي است.
2. زمينه‌هاي اقتصادي مؤثر بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
ب) عدم امنيت شغلي كه سوق دهنده روحيه تملق، چاپلوسي و محافظه كاري زيردستان است كه اين خود در آن سوي مرز حريت و آزادمنشي ايثار گران و شهدا است.
ج) ارجحيت دارايي بر دانايي كه البته اين خود موجب تضعيف ارزشهاي اخلاقي و انساني مي‌شود و فزوني شأن دارايان بر دانايان عرصه را بر سودجويي و خود محوري باز مي‌كند.
د) تورم بسيار بالا و وضعيت معيشتي اسفبار اكثريت جامعه در تقابل با حداقل افرادي كه زندگي بسيار مرفه‌اي دارند، علاوه بر ايجاد فاصله طبقاتي شديد عملاً در تضاد با اهداف شهداست و تداوم چنين وضعيت اقتصادي، كم رنگ شدن ارزشها و تباهي اخلاق است چرا كه انسان گرسنه ايمان ندارد چه رسد به آنكه شأن و قداست شهدا را پاسداري نمايد.
3. زمينه‌هاي سياسي مؤثر بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
ب) خويشاوند سالاري به جاي شايسته سالاري: اين امر موجب آن مي‌شود كه جامعه از مديران شايسته كمتر برخوردار گردد. اين عمل نوعي ظلم و بي عدالتي بر ملت است و نتايج اين عمل تضعيف روحيه عدالت پيشگي و دور ماندن از انصاف است كه البته بر خلاف اهداف شهدا است.
4. زمينه‌هاي بين‌المللي مؤثر بر ترويج فرهنگ ايثار و شهادت:
ب) گسترش رسانه‌هاي ارتباطي: گسترش ماهواره‌اي و شبكه‌هاي اطلاع رساني و ارتباطي و سرعت انتقال اطلاعات در جوامع مي‌تواند استحاله فرهنگي، تغيير ارزش و هنجارها اجتماعي را ممكن سازد و به تبع اين تغيير فرهنگي همزمان با افزايش عقلانيت ماديگرا پديده شك و ترديد مفاهيم را هم به چالش مي‌كشاند كه در اين مورد ايثار و از خودگذشتگي و نهايت آن فلسفه شهادت هم كم رنگ مي‌گردد.
نتيجه گيري:
پرهيز از غلو، جعل و غير عقلاني و تبليغ نمودن آغاز يك ترويج مناسب است، زيرا تبليغي كه بر راستاي صداقت و درستي باشد بر ذهن مخاطبان تأثير عميق خواهد گذاشت. در نظر گرفتن ويژگيهاي ذهني، روحي و رواني مخاطبان بايد در جهت تناسب بين پيام و مخاطبان در كنار رفع نوفه‌هاي ارتباطي مي‌تواند كمك كند تا مروجين و فرهنگ سازان اين حوزه در كارشان توفيق يابند. البته اين توفيق زماني نهادينه مي‌شود كه موانع و معضلات فرهنگي، اقتصادي، سياسي جامعه ما از پيش رو برداشته شود، آنگاه است كه شاهد تقويت جايگاه شهيد و ايثار گران به شكل حقيقي و مطلوب خواهيم بود، كه اين همه، نياز به تحولات عميق در جامعه دارد كه در آن ضابطه مندي، قانون گرايي، از خودگذشتگي و آزاد منشي در جاي جاي زندگي فردي و اجتماعي جامعه نهادينه شود.
منابع :
1. اسفندياري، خليل، «كاركرديابي‌وآسيب‌شناسي فرهنگ ايثار نشريه رسالت، شماره10: ص. 1.
2. انوري، حسن. فرهنگ بزرگ سخن(جلد اول)، تهران: سخن، 1381، ص 675.
3. انوري، حسن، فرهنگ بزرگ(جلد سوم)، تهران: سخن، 1381 ص.1718.
4. انوري، حسن، فرهنگ بزرگ سخن(جلد پنجم)، تهران: سخن، 1381، ص 4627.
5. بلوريان، محمد، مجموعه مقالات دومين همايش صنعت تبليغات ايران، ص. 64.
6. دهخدا، علي اكبر، لغتنامه(جلد پنجم)، تهران: دانشگاه تهران، 1352، ص. 543. 7.
7. دهخدا، علي اكبر، لغتنامه(جلد هفدهم)، تهران: دانشگاه تهران، 1352، ص. 131.
8. عميد، حسن، فرهنگ عميد(جلد اول)، تهران: امير كبير، 1374، ص.320.
9. قريب، يوسف، قالب نو براي ترويج، نشريه جهاد، شماره 258، ص.1.
10. مطهري، مرتضي، قيام و انقلاب مهدي(جلد اول)، تهران: صدرا، 1376، ص.46-73.
11. مازني، احمد، پيشنهاد طرح ترويج فرهنگ ايثار و شهادت…، نشريه جمهوري اسلامي، 16/9/82، ص.1.
12. ولوي، علي محمد، پژوهش در چگونگي رفتار با شاهدان شهادت، نشريه فرهنگ و پژوهش، ص.107.
منبع:http://www.dsrc.ir /س
