تابستان را بهاري كنيم
نويسنده: زينب بهمدي
تابستان فصل نشاط دانش‌آموز است و دغدغه خانواده‌ها، فرصت فراغ و فراخي كه گاه دوزخ آموخته‌ها و اندوخته‌هاي سال تحصيلي است و گاه بهشت بازسازي فكري و رواني و احياناً كسب مهارتها و چنگ انداختن به عرصه‌هايي كه در آموزش رسمي جايگاه و پايگاهي ندارند.
صد روز تعطيل ـ و گاه بيش از آن ـ كم زماني نيست. هزاران مدرسه در طول اين ايام بي‌مصرف مي‌مانند و ميليونها دانش‌آموز وقت خويش را ميان تلويزيون و رايانه و سفر و بازي و احياناً مطالعه و مهارت‌آموزي تقسيم مي‌كنند.
آيا نمي‌شود برنامه‌اي سازنده و مناسب تدوين و تنظيم كرد؟ آيا نمي‌توان به راههايي انديشيد كه اين همه زمان ساده و ارزان از كف نرود؟
پس بايد چاره‌اي انديشيد و با همكاري و هم‌انديشي و برنامه‌ريزي از اين موقعيت بهره گرفت.
اوقات فراغت پديده‌اي است كه از يك سو مناسب‌ترين بستر براي رشد و شكوفايي استعدادهاي گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار مي‌رود و از سوي ديگر زمينه‌ساز بسياري از مشكلات اجتماعي و بزه‌كاري‌هاي فردي و اجتماعي است. بنابراين اگر با دانش و آگاهي با آن روبرو نشويم و برنامه‌اي سنجيده و منظم براي رويارويي با آن نداشته باشيم، دچار صدمات و زيان‌هاي جبران‌ناپذيري خواهيم شد.
اگر اوقات فراغت را زمان‌هايي بدانيم كه فرد از فعاليت هاي شغلي، آموزشي و حرفه‌اي خود دست برمي‌دارد، مي‌تواند كاركردهاي زيادي داشته باشد. از جمله اين كه اوقات فراغت در تأمين بهداشت روان مي‌تواند بسيار مؤثر واقع شود. اصل واقع‌نگري در برنامه‌ريزي حكم مي‌كند كه براي غني‌كردن اوقات فراغت فرزندانمان نيازسنجي كنيم. يعني براي غني‌سازي اوقات فراغت كودكان و نوجوانان بايد براساس نيازها، علايق و انگيزه‌هاي آنان برنامه‌ريزي كنيم.
فعاليت‌هايي كه براي اوقات فراغت در نظر گرفته ميشوند بايد ابعاد چهارگانه زيستي ـ رواني ـ اجتماعي و معنوي را پاسخگو باشند. امام هفتم(علیه السلام) مي‌فرمايند: «من برترين لذتها را در عبادت يافتم.» در روايات ديگري كه بيانگر اهميت و ضرورت داشتن اوقات فراغت است، آمده: اوقات خود را به سه بخش تقسيم كنيد: بخشي براي عبادت، بخشي براي كار و بخشي براي استراحت. كساني كه خوب كار مي‌كنند قدر اوقات فراغت را نيز به خوبي مي‌دانند. ارسطو مي‌گويد: «ما كار مي‌كنيم براي آسايش و كسي قدر آسايش را مي‌داند كه اوقاتي كار كرده باشد.»
در برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت فرزندانمان بايد به ارزش‌هاي جامعه خود نيز توجه داشته باشيم. در اين اوقات بايد در زمينه‌هاي اعتقادي ـ سياسي و اجتماعي آنها را تقويت كنيم. ما مي‌خواهيم نسلي را تربيت كنيم كه مقدمات حكومت جهاني را ـ كه به آن اعتقاد داريم ـ فراهم كنند، بنابراين بايد از رشد سياسي بالايي بهره‌مند باشند.
اهميت ديگر اوقات فراغت در اين است كه فعاليت‌هايي كه انسان با علاقه و اختيار خود انتخاب مي‌كند و انجام مي‌دهد از ثبات و پايداري بيشتري برخوردار است. توجه به آثار رواني و روحي ناشي از بهره‌گيري از اوقات فراغت اولاً موجب نوعي رضايت‌خاطر و آرامش خيال مي‌شود، ثانياً فعاليت‌هاي آزادانه كه با برنامه و هدف انتخاب شوند به منزله پل رابط بين مدرسه و جامعه اند كه افراد جامعه به خصوص جوانان را نه تنها براي ورود در صحنه اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي مهيا مي‌كنند بلكه از هدر رفتن نيروها كه در صورت اعمال مديريت نادرست ممكن است موجب بزهكاري فردي و اجتماعي شود، جلوگيري به عمل مي‌آيد. از تمامي مباحث مطرح شده به ارزش و اهميت پرداختن و توجه به اوقات فراغت به عنوان يك موضوع حائز اهميت پي مي‌بريم. بنابراين بايد اين اوقات را جدي گرفت و با برنامه‌ريزي حساب شده و سنجيده در جهت رشد و شكوفايي فرزندانمان از آن بهره‌مند شويم.
اوقات فراغت، از يك سو فرصت مناسبي براي خود‌يابي، خودسازي، خودشكوفايي، خلوت با خود، راز و نياز با خالق هستي، بازانديشي و محاسبه و مراقبه وجودي، رشد استعدادها، بروز خلاقيت‌ها و نوآوري‌ها و نيز آرامش و خشنودي است و از سوي ديگر زمينه‌ساز بسياري از ناهنجاري‌ها و آسيبهاي فردي و اجتماعي به شمار مي‌آيد. چرا كه ميزان نظارت اجتماعي در اين اوقات كاهش مي‌يابد.
ويژگي‌هاي دوگانه اوقات فراغت، ما را به ژرف‌انديشي درباره چگونگي گذراندن اوقات فراغت فرزندانمان و برنامه‌ريزي براي آن فرامي‌خواند، چرا كه برنامه‌ريزي به هدايت هنگامه‌هاي فراغت به سوي سلامت رواني و خلاقيت مي‌انجامد و بي‌برنامگي و نينديشيدن تمهيدات لازم، به آسيبهاي فردي و اجتماعي منجر خواهد شد.
بنا بر توضيحات بيان شده تاكنون اين تعريف كلي درباره اوقات فراغت به دست مي‌آيد كه: اوقات فراغت سرگرميها، تفريحات و فعاليت‌هايي است كه افراد به هنگام آسودگي از كار عادي با تشويق و رغبت به آن مي‌پردازند. (فرهنگ لاروس)
همچنين مي‌توان گفت كه: فراغت عبارتست از مجموعه‌اي از اشتغالات كه فرد به ميل خود براي استراحت يا تفريح يا به منظور آگاهي و فراگيري انتفاعي و مشاركت اجتماعي داوطلبانه بعد از رهايي از الزامات شغلي خانوادگي مذهبي و اجتماعي بدان مي‌پردازد.
به نظر مي‌رسد تحولات معاصر در حد و اندازه خود آثار فردي و خانوادگي داشته باشد. به عنوان مثال: جهاني شدن هويت ملي را مورد تهديد قرار مي‌دهد. منظور از هويت اين است كه فرد بداند براي چه در اين دنيا زندگي مي‌كند و هدف از خلقت او چيست. حضرت امير(علیه السلام) در اين باره فرموده‌اند: خدا رحمت كند كسي را كه بداند از كجاست در كجاست و به كجاست. اگر جواب اين سه سئوال كليدي روشن شود فرد هويت خود را پيدا مي‌كند، در حالي كه بحث جهاني شدن مي‌تواند تهديدي جدي براي هويت‌هاي منطقه‌اي و ملي باشد.
مسئله ديگر تاثير جهاني شدن بر خانواده‌هاست، امروزه خانه‌ها به خوابگاه تبديل شده‌اند. يعني روابط انساني در خانواده‌ها به حداقل رسيده است. بنابراين بايد به خانواده‌ها تفهيم كنيم كه برقراري ارتباط با فرزندان نيازي جدي است و اوقات فراغت تابستان فرصت مناسبي براي تامين اين نياز است. نكته مهم ديگر اين است كه علاوه بر نگاه سخت افزاري به اوقات فراغت يعني اينكه چقدر امكانات و اردوگاه و... داريم، ابتدا بينشي به دانش‌آموزان بدهيم كه اصولاً بداند نفس اوقات فراغت چيست و استفاده از آن چگونه بايد باشد. اغلب ديده مي‌شود نوجوان يا جواني كه اوقات رسمي خود را به صورت عادي مديريت مي‌كند، اوقات فراغتش را هم مي‌تواند مديريت كند و لحظه‌اي را هدر ندهد.
الف: اوقات فراغت و رشد و پرورش استعدادها:
مطالعات و تحقيقات نشان داده‌اند كه اوقات فراغت همواره بستر مناسبي براي بروز استعدادها و خلاقيت‌هاست. خلاقيت و نوآوري‌ها بين نوجوانان و جوانان در دوران فراغت شكل مي‌گيرد، زيرا ذهن انسان در اوقات فراغت فعاليت موظف ندارد و با نشاط خاطر انديشه كرده، از تفكر‌بهره مي‌گيرد. براين اساس اوقات فراغت دانش‌آموزان به خصوص جوانان عامل مهمي در رشد و پرورش استعدادهاي آنان است و تضمين‌كننده سلامت و بهداشت رواني آنها خواهد بود.
ب ـ اوقات فراغت و بهداشت رواني:
حسن گذراندن اوقات فراغت عامل موثر در سلامت و بهداشت رواني انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فكري و عملي موجب خستگي جسمي و ذهني مي‌شود، به گونه‌اي كه فرد به تدريج نشاط و سرزندگي خود را از دست مي‌دهد. بنابراين شرايط برخورداري از يك فرصت آزاد و فارغ از كار موظف و بهره‌وري از آن اولين و مهم‌ترين گام در پيشگيري از آسيبهاي ذهني و حفظ بهداشت رواني است.
ج ـ توسعه مهارتها شناختي:
اوقات فراغت مناسب‌ترين فرصت براي توسعه مهارت‌هاي شناختي و شكوفايي استعدادهاست. هرگاه فرد بدون اين كه تكليف خاصي را برعهده داشته باشد با علاقه و انگيزه شخصي در زمينه‌هاي متنوع آموزشي به فعاليت بپردازد، مسلماً تلاش وي در اين شرايط مطلوب و خوشايند ذهني و رواني منجر به فراگيري‌هاي پايدار خواهد شد.
و ـ اوقات فراغت و مهارت‌هاي حسي و حركتي:
تاثير مهارت‌هاي حسي ـ حركتي و فعاليت‌هاي ورزشي بر كنش‌هاي ذهني و تحول رواني به گونه‌اي است كه بسياري از روان شناسان و كارشناسان تعليم و تربيت عقيده دارند كه اين قبيل فعاليت‌ها مي‌بايست در درجه اول جزء برنامه‌هاي موظف آموزشي دانش‌آموزان به ويژه در مقاطع پيش دبستاني و دبستاني قرار گيرد. آشنايي كودكان و نوجوانان با برنامه‌ها و روش‌هاي مختلف فعاليت‌هاي حسي و حركتي نه تنها سبب تقويت كنش‌هاي ذهني آنها مي‌شود، بلكه موجبات نشاط رواني و سرزندگي تقويت اعتماد به نفس و بالطبع بهداشت رواني آنها را فراهم مي‌سازد.
ز ـ اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالي شخصيت:
كثرت و استمرار فعاليت‌هاي ذهني و عملي در زندگي روزمره بدون بهره‌گيري از فرصت‌هاي آزاد براي تعمق و بازنگري به عملكردها و نحوه برخورد با افراد و مقابله با پديده‌هاي مختلف ممكن است به تدريج موجب پديدار شدن بعضي از عادات يا رفتارهاي نامطلوب در انسان بشود. بهره‌گيري از اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات و رفتارهاي نامطلوب يا سازش نايافته امري است فوق‌العاده حايز اهميت به عبارت ديگر از اوقات فراغت مي‌توان به طور مناسب براي اصلاح بسياري از اختلالات رفتاري نظير پرخاشگري، افسردگي، اضطراب، كمرويي و...بهره گرفت.
هـ ـ اوقات فراغت و رفتارهاي اجتماعي:
اوقات فراغت مناسب‌ترين موقعيت براي تفكر و انديشه است. «ويكتورفرانكل» معتقد بود مشكل انسان امروز بي‌معنا بودن زندگي، خلاء وجود و ناكامي وجود است و انسان سرگردان و ناكام بعيد نيست كه در حالتي به حد انفجار رسيده و براي فرار از موقعيت واقعي و رسيدن به موقعيت آرماني به اغتشاش، تخريب، توهين و شورش دست زند. بدون ترديد هدايت فكري، حمايت مستمر و موثر كودكان و نوجوانان و جوانان در اوقات فراغت نه تنها آسيب‌پذيري اجتماعي و كجر وي‌هاي اخلاقي آنان را در هر شرايط به حداقل مي‌رساند، بلكه آنان را در برابر همه آسيب‌ها و تهاجمات فرهنگي مصون مي‌كند.
بعضي از خانواده‌ها به قدري اوقات فراغت تابستان را با برنامه‌هاي مختلف پر مي‌كنند كه دانش‌آموزان به كنايه مي‌گويند: با آغاز سال تحصيلي اوقات فراغت آغاز مي‌شود.
بايد تلاش كنيم ايام تابستان براي بچه‌ها شاد و با نشاط سپري شود، زيرا اگر چنين نباشد سال تحصيلي جديد را به خوبي شروع نخواهند كرد.
بنابراين سعي كنيم فرزندانمان تابستان را هم بهاري سپري كنند و با آمادگي، نشاط و علاقه بيشتر به استقبال سال تحصيلي آينده بروند.
ـ فعاليت‌هاي ورزشي
ـ فعاليت‌هاي تفريحي
ـ استفاده از وسايل سمعي و بصري
ـ فعاليت‌هاي هنري
ـ فعاليت‌هاي حرفه‌اي
- فعاليت‌هاي تحقيقي و مطالعاتي
هر يك از اين راهكارها را به اختصار توضيح مي‌دهيم.
- فعاليت‌هاي ورزشي:
يكي از بهترين راههايي كه براي صرف كردن اوقات فراغت مي‌توان از آن استفاده كرد ورزش است. ورزش سهل‌ترين و بهترين راه براي برطرف كردن و پيشگيري از ناراحتي‌هايي از قبيل كمردرد، دردعضلات و... است و غير از آنكه فعاليت بدني باشد فعاليت اجتماعي و گروهي نيز محسوب مي‌شود. نوعي بازي هم به حساب آمده كه براي مدتي انسان را از واقعيت‌هاي اطراف و نگراني‌ها و دلواپسي‌ها دور مي‌سازد و فرد را متوجه بدن و نقاط مثبت خويش مي‌سازد.
- فعاليت‌هاي تفريحي:
جرج بانلر دركتاب مقدمه تفريحات سالم و بازي در جامعه به اين نكته اشاره كرده است كه تفريحات سالم در گذراندن اوقات فراغت نقش سازنده‌اي در جامعه دارد. از تفريحات سالم مي‌توان گردش، اردوها و مسافرتهاي سياحتي – زيارتي را نام برد.
- استفاده از وسايل سمعي و بصري: آمار نشان مي‌دهد: جالب‌ترين سرگرمي و وقت گذراني نوجوانان و جوانان در منزل به ترتيب اولويت مطالعه و تماشاي تلويزيون و فيلم و سريال است. باتوجه به اين موضوع پخش فيلم‌هايي با محتواي غني و آموزنده در ساعاتي كه وقت فراغت است، وسيله خوبي براي گذراندن اوقات فراغت است.
- فعاليت‌هاي هنري:
ساختمان دفاعي انسان با ميل به فعاليت خلاق سازگار بوده و از خلاقيت و آفرينندگي لذت مي‌برد. پرداختن به فعاليت‌هاي هنري در اوقات فراغت براي دانش‌آموزان بسيار لذت‌بخش و شادي‌آفرين و آموزنده است، به شرط آنكه آنان در انتخاب فعاليت آزاد گذارده شوند و به فعاليت مورد علاقه‌شان بپردازند.
- فعاليت‌هاي حرفه‌اي:
پرداختن به فراگيري رانندگي، كارهاي فني، تراشكاري، جوشكاري و درودگري، خياطي، تعميرات اتومبيل همچنين كارهاي برقي از نوع سيم‌كشي، آشنايي با تعميرات وسايل برقي مانند يخچال، كولر، راديو، تلويزيون، تلفن، بخاري و... آموزش رايانه، يادگيري شيوه كمك‌هاي اوليه، مواردي هستند كه هم مي‌تواند تجربه و آموزش باشند وهم اوقات فراغت را غني سازند.
- فعاليت‌هاي تحقيقي و مطالعاتي:
تشكيل كلاسهاي روش تحقيق و مطالعه و كتاب خواني براي نوجوانان و جوانان علاقه‌مند در رشته‌هاي مختلف دانش بشري علاوه‌بر بالا بردن شعور و آگاهي و ارضاي حس كنجكاوي براي جوانان شادي آفرين است.نيازهايي كه از طريف گذراندن اوقات فراغت تامين ميشوند.
گذراندن اوقات فراغت تامين نيازهايي را درپي دارد كه به اختصار به آنها مي پردازيم:
- نياز به استراحت و رفع خستگي:
انسان‌ها همه نياز به استراحت و رفع خستگي دارند. پيوستگي در انجام كارها و نبود زمان كافي براي فراغت و استراحت موجب نزول كيفيت كار و نيز پرخاشگري فرد فعال مي‌شود، ولي بايد به كودكان و نوجوانان آموخت كه زمان استراحت، زمان بطالت نيست، بكله زماني است كه فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است. بدن و ذهن آدمي پس از مدتي كار، خود به خود نيازمند استراحت است و به طور طبيعي بدان مي‌پردازد. پس اوقات فراغت مي‌تواند چنين نيازي را رفع كند.
منبع: روزنامه اطلاعات
/خ
صد روز تعطيل ـ و گاه بيش از آن ـ كم زماني نيست. هزاران مدرسه در طول اين ايام بي‌مصرف مي‌مانند و ميليونها دانش‌آموز وقت خويش را ميان تلويزيون و رايانه و سفر و بازي و احياناً مطالعه و مهارت‌آموزي تقسيم مي‌كنند.
آيا نمي‌شود برنامه‌اي سازنده و مناسب تدوين و تنظيم كرد؟ آيا نمي‌توان به راههايي انديشيد كه اين همه زمان ساده و ارزان از كف نرود؟
پس بايد چاره‌اي انديشيد و با همكاري و هم‌انديشي و برنامه‌ريزي از اين موقعيت بهره گرفت.
اوقات فراغت پديده‌اي است كه از يك سو مناسب‌ترين بستر براي رشد و شكوفايي استعدادهاي گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار مي‌رود و از سوي ديگر زمينه‌ساز بسياري از مشكلات اجتماعي و بزه‌كاري‌هاي فردي و اجتماعي است. بنابراين اگر با دانش و آگاهي با آن روبرو نشويم و برنامه‌اي سنجيده و منظم براي رويارويي با آن نداشته باشيم، دچار صدمات و زيان‌هاي جبران‌ناپذيري خواهيم شد.
ضرورت پرداختن به اوقات فراغت
اگر اوقات فراغت را زمان‌هايي بدانيم كه فرد از فعاليت هاي شغلي، آموزشي و حرفه‌اي خود دست برمي‌دارد، مي‌تواند كاركردهاي زيادي داشته باشد. از جمله اين كه اوقات فراغت در تأمين بهداشت روان مي‌تواند بسيار مؤثر واقع شود. اصل واقع‌نگري در برنامه‌ريزي حكم مي‌كند كه براي غني‌كردن اوقات فراغت فرزندانمان نيازسنجي كنيم. يعني براي غني‌سازي اوقات فراغت كودكان و نوجوانان بايد براساس نيازها، علايق و انگيزه‌هاي آنان برنامه‌ريزي كنيم.
فعاليت‌هايي كه براي اوقات فراغت در نظر گرفته ميشوند بايد ابعاد چهارگانه زيستي ـ رواني ـ اجتماعي و معنوي را پاسخگو باشند. امام هفتم(علیه السلام) مي‌فرمايند: «من برترين لذتها را در عبادت يافتم.» در روايات ديگري كه بيانگر اهميت و ضرورت داشتن اوقات فراغت است، آمده: اوقات خود را به سه بخش تقسيم كنيد: بخشي براي عبادت، بخشي براي كار و بخشي براي استراحت. كساني كه خوب كار مي‌كنند قدر اوقات فراغت را نيز به خوبي مي‌دانند. ارسطو مي‌گويد: «ما كار مي‌كنيم براي آسايش و كسي قدر آسايش را مي‌داند كه اوقاتي كار كرده باشد.»
در برنامه‌ريزي براي اوقات فراغت فرزندانمان بايد به ارزش‌هاي جامعه خود نيز توجه داشته باشيم. در اين اوقات بايد در زمينه‌هاي اعتقادي ـ سياسي و اجتماعي آنها را تقويت كنيم. ما مي‌خواهيم نسلي را تربيت كنيم كه مقدمات حكومت جهاني را ـ كه به آن اعتقاد داريم ـ فراهم كنند، بنابراين بايد از رشد سياسي بالايي بهره‌مند باشند.
اهميت ديگر اوقات فراغت در اين است كه فعاليت‌هايي كه انسان با علاقه و اختيار خود انتخاب مي‌كند و انجام مي‌دهد از ثبات و پايداري بيشتري برخوردار است. توجه به آثار رواني و روحي ناشي از بهره‌گيري از اوقات فراغت اولاً موجب نوعي رضايت‌خاطر و آرامش خيال مي‌شود، ثانياً فعاليت‌هاي آزادانه كه با برنامه و هدف انتخاب شوند به منزله پل رابط بين مدرسه و جامعه اند كه افراد جامعه به خصوص جوانان را نه تنها براي ورود در صحنه اجتماعي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي مهيا مي‌كنند بلكه از هدر رفتن نيروها كه در صورت اعمال مديريت نادرست ممكن است موجب بزهكاري فردي و اجتماعي شود، جلوگيري به عمل مي‌آيد. از تمامي مباحث مطرح شده به ارزش و اهميت پرداختن و توجه به اوقات فراغت به عنوان يك موضوع حائز اهميت پي مي‌بريم. بنابراين بايد اين اوقات را جدي گرفت و با برنامه‌ريزي حساب شده و سنجيده در جهت رشد و شكوفايي فرزندانمان از آن بهره‌مند شويم.
اشتغالي خودانگيخته و لذت‌بخش
اوقات فراغت، از يك سو فرصت مناسبي براي خود‌يابي، خودسازي، خودشكوفايي، خلوت با خود، راز و نياز با خالق هستي، بازانديشي و محاسبه و مراقبه وجودي، رشد استعدادها، بروز خلاقيت‌ها و نوآوري‌ها و نيز آرامش و خشنودي است و از سوي ديگر زمينه‌ساز بسياري از ناهنجاري‌ها و آسيبهاي فردي و اجتماعي به شمار مي‌آيد. چرا كه ميزان نظارت اجتماعي در اين اوقات كاهش مي‌يابد.
ويژگي‌هاي دوگانه اوقات فراغت، ما را به ژرف‌انديشي درباره چگونگي گذراندن اوقات فراغت فرزندانمان و برنامه‌ريزي براي آن فرامي‌خواند، چرا كه برنامه‌ريزي به هدايت هنگامه‌هاي فراغت به سوي سلامت رواني و خلاقيت مي‌انجامد و بي‌برنامگي و نينديشيدن تمهيدات لازم، به آسيبهاي فردي و اجتماعي منجر خواهد شد.
بنا بر توضيحات بيان شده تاكنون اين تعريف كلي درباره اوقات فراغت به دست مي‌آيد كه: اوقات فراغت سرگرميها، تفريحات و فعاليت‌هايي است كه افراد به هنگام آسودگي از كار عادي با تشويق و رغبت به آن مي‌پردازند. (فرهنگ لاروس)
همچنين مي‌توان گفت كه: فراغت عبارتست از مجموعه‌اي از اشتغالات كه فرد به ميل خود براي استراحت يا تفريح يا به منظور آگاهي و فراگيري انتفاعي و مشاركت اجتماعي داوطلبانه بعد از رهايي از الزامات شغلي خانوادگي مذهبي و اجتماعي بدان مي‌پردازد.
تاثير تحولات دوران اخير
به نظر مي‌رسد تحولات معاصر در حد و اندازه خود آثار فردي و خانوادگي داشته باشد. به عنوان مثال: جهاني شدن هويت ملي را مورد تهديد قرار مي‌دهد. منظور از هويت اين است كه فرد بداند براي چه در اين دنيا زندگي مي‌كند و هدف از خلقت او چيست. حضرت امير(علیه السلام) در اين باره فرموده‌اند: خدا رحمت كند كسي را كه بداند از كجاست در كجاست و به كجاست. اگر جواب اين سه سئوال كليدي روشن شود فرد هويت خود را پيدا مي‌كند، در حالي كه بحث جهاني شدن مي‌تواند تهديدي جدي براي هويت‌هاي منطقه‌اي و ملي باشد.
مسئله ديگر تاثير جهاني شدن بر خانواده‌هاست، امروزه خانه‌ها به خوابگاه تبديل شده‌اند. يعني روابط انساني در خانواده‌ها به حداقل رسيده است. بنابراين بايد به خانواده‌ها تفهيم كنيم كه برقراري ارتباط با فرزندان نيازي جدي است و اوقات فراغت تابستان فرصت مناسبي براي تامين اين نياز است. نكته مهم ديگر اين است كه علاوه بر نگاه سخت افزاري به اوقات فراغت يعني اينكه چقدر امكانات و اردوگاه و... داريم، ابتدا بينشي به دانش‌آموزان بدهيم كه اصولاً بداند نفس اوقات فراغت چيست و استفاده از آن چگونه بايد باشد. اغلب ديده مي‌شود نوجوان يا جواني كه اوقات رسمي خود را به صورت عادي مديريت مي‌كند، اوقات فراغتش را هم مي‌تواند مديريت كند و لحظه‌اي را هدر ندهد.
كاركردهاي اوقات فراغت
الف: اوقات فراغت و رشد و پرورش استعدادها:
مطالعات و تحقيقات نشان داده‌اند كه اوقات فراغت همواره بستر مناسبي براي بروز استعدادها و خلاقيت‌هاست. خلاقيت و نوآوري‌ها بين نوجوانان و جوانان در دوران فراغت شكل مي‌گيرد، زيرا ذهن انسان در اوقات فراغت فعاليت موظف ندارد و با نشاط خاطر انديشه كرده، از تفكر‌بهره مي‌گيرد. براين اساس اوقات فراغت دانش‌آموزان به خصوص جوانان عامل مهمي در رشد و پرورش استعدادهاي آنان است و تضمين‌كننده سلامت و بهداشت رواني آنها خواهد بود.
ب ـ اوقات فراغت و بهداشت رواني:
حسن گذراندن اوقات فراغت عامل موثر در سلامت و بهداشت رواني انسان است. اشتغال مستمر و بدون وقفه فكري و عملي موجب خستگي جسمي و ذهني مي‌شود، به گونه‌اي كه فرد به تدريج نشاط و سرزندگي خود را از دست مي‌دهد. بنابراين شرايط برخورداري از يك فرصت آزاد و فارغ از كار موظف و بهره‌وري از آن اولين و مهم‌ترين گام در پيشگيري از آسيبهاي ذهني و حفظ بهداشت رواني است.
ج ـ توسعه مهارتها شناختي:
اوقات فراغت مناسب‌ترين فرصت براي توسعه مهارت‌هاي شناختي و شكوفايي استعدادهاست. هرگاه فرد بدون اين كه تكليف خاصي را برعهده داشته باشد با علاقه و انگيزه شخصي در زمينه‌هاي متنوع آموزشي به فعاليت بپردازد، مسلماً تلاش وي در اين شرايط مطلوب و خوشايند ذهني و رواني منجر به فراگيري‌هاي پايدار خواهد شد.
و ـ اوقات فراغت و مهارت‌هاي حسي و حركتي:
تاثير مهارت‌هاي حسي ـ حركتي و فعاليت‌هاي ورزشي بر كنش‌هاي ذهني و تحول رواني به گونه‌اي است كه بسياري از روان شناسان و كارشناسان تعليم و تربيت عقيده دارند كه اين قبيل فعاليت‌ها مي‌بايست در درجه اول جزء برنامه‌هاي موظف آموزشي دانش‌آموزان به ويژه در مقاطع پيش دبستاني و دبستاني قرار گيرد. آشنايي كودكان و نوجوانان با برنامه‌ها و روش‌هاي مختلف فعاليت‌هاي حسي و حركتي نه تنها سبب تقويت كنش‌هاي ذهني آنها مي‌شود، بلكه موجبات نشاط رواني و سرزندگي تقويت اعتماد به نفس و بالطبع بهداشت رواني آنها را فراهم مي‌سازد.
ز ـ اوقات فراغت و اصلاح رفتار و تعالي شخصيت:
كثرت و استمرار فعاليت‌هاي ذهني و عملي در زندگي روزمره بدون بهره‌گيري از فرصت‌هاي آزاد براي تعمق و بازنگري به عملكردها و نحوه برخورد با افراد و مقابله با پديده‌هاي مختلف ممكن است به تدريج موجب پديدار شدن بعضي از عادات يا رفتارهاي نامطلوب در انسان بشود. بهره‌گيري از اوقات فراغت، پرداختن به اصلاح عادات و رفتارهاي نامطلوب يا سازش نايافته امري است فوق‌العاده حايز اهميت به عبارت ديگر از اوقات فراغت مي‌توان به طور مناسب براي اصلاح بسياري از اختلالات رفتاري نظير پرخاشگري، افسردگي، اضطراب، كمرويي و...بهره گرفت.
هـ ـ اوقات فراغت و رفتارهاي اجتماعي:
اوقات فراغت مناسب‌ترين موقعيت براي تفكر و انديشه است. «ويكتورفرانكل» معتقد بود مشكل انسان امروز بي‌معنا بودن زندگي، خلاء وجود و ناكامي وجود است و انسان سرگردان و ناكام بعيد نيست كه در حالتي به حد انفجار رسيده و براي فرار از موقعيت واقعي و رسيدن به موقعيت آرماني به اغتشاش، تخريب، توهين و شورش دست زند. بدون ترديد هدايت فكري، حمايت مستمر و موثر كودكان و نوجوانان و جوانان در اوقات فراغت نه تنها آسيب‌پذيري اجتماعي و كجر وي‌هاي اخلاقي آنان را در هر شرايط به حداقل مي‌رساند، بلكه آنان را در برابر همه آسيب‌ها و تهاجمات فرهنگي مصون مي‌كند.
نقش خانواده‌ها و مدارس
بعضي از خانواده‌ها به قدري اوقات فراغت تابستان را با برنامه‌هاي مختلف پر مي‌كنند كه دانش‌آموزان به كنايه مي‌گويند: با آغاز سال تحصيلي اوقات فراغت آغاز مي‌شود.
بايد تلاش كنيم ايام تابستان براي بچه‌ها شاد و با نشاط سپري شود، زيرا اگر چنين نباشد سال تحصيلي جديد را به خوبي شروع نخواهند كرد.
بنابراين سعي كنيم فرزندانمان تابستان را هم بهاري سپري كنند و با آمادگي، نشاط و علاقه بيشتر به استقبال سال تحصيلي آينده بروند.
راهكارهاي عملي
ـ فعاليت‌هاي ورزشي
ـ فعاليت‌هاي تفريحي
ـ استفاده از وسايل سمعي و بصري
ـ فعاليت‌هاي هنري
ـ فعاليت‌هاي حرفه‌اي
- فعاليت‌هاي تحقيقي و مطالعاتي
هر يك از اين راهكارها را به اختصار توضيح مي‌دهيم.
- فعاليت‌هاي ورزشي:
يكي از بهترين راههايي كه براي صرف كردن اوقات فراغت مي‌توان از آن استفاده كرد ورزش است. ورزش سهل‌ترين و بهترين راه براي برطرف كردن و پيشگيري از ناراحتي‌هايي از قبيل كمردرد، دردعضلات و... است و غير از آنكه فعاليت بدني باشد فعاليت اجتماعي و گروهي نيز محسوب مي‌شود. نوعي بازي هم به حساب آمده كه براي مدتي انسان را از واقعيت‌هاي اطراف و نگراني‌ها و دلواپسي‌ها دور مي‌سازد و فرد را متوجه بدن و نقاط مثبت خويش مي‌سازد.
- فعاليت‌هاي تفريحي:
جرج بانلر دركتاب مقدمه تفريحات سالم و بازي در جامعه به اين نكته اشاره كرده است كه تفريحات سالم در گذراندن اوقات فراغت نقش سازنده‌اي در جامعه دارد. از تفريحات سالم مي‌توان گردش، اردوها و مسافرتهاي سياحتي – زيارتي را نام برد.
- استفاده از وسايل سمعي و بصري: آمار نشان مي‌دهد: جالب‌ترين سرگرمي و وقت گذراني نوجوانان و جوانان در منزل به ترتيب اولويت مطالعه و تماشاي تلويزيون و فيلم و سريال است. باتوجه به اين موضوع پخش فيلم‌هايي با محتواي غني و آموزنده در ساعاتي كه وقت فراغت است، وسيله خوبي براي گذراندن اوقات فراغت است.
- فعاليت‌هاي هنري:
ساختمان دفاعي انسان با ميل به فعاليت خلاق سازگار بوده و از خلاقيت و آفرينندگي لذت مي‌برد. پرداختن به فعاليت‌هاي هنري در اوقات فراغت براي دانش‌آموزان بسيار لذت‌بخش و شادي‌آفرين و آموزنده است، به شرط آنكه آنان در انتخاب فعاليت آزاد گذارده شوند و به فعاليت مورد علاقه‌شان بپردازند.
- فعاليت‌هاي حرفه‌اي:
پرداختن به فراگيري رانندگي، كارهاي فني، تراشكاري، جوشكاري و درودگري، خياطي، تعميرات اتومبيل همچنين كارهاي برقي از نوع سيم‌كشي، آشنايي با تعميرات وسايل برقي مانند يخچال، كولر، راديو، تلويزيون، تلفن، بخاري و... آموزش رايانه، يادگيري شيوه كمك‌هاي اوليه، مواردي هستند كه هم مي‌تواند تجربه و آموزش باشند وهم اوقات فراغت را غني سازند.
- فعاليت‌هاي تحقيقي و مطالعاتي:
تشكيل كلاسهاي روش تحقيق و مطالعه و كتاب خواني براي نوجوانان و جوانان علاقه‌مند در رشته‌هاي مختلف دانش بشري علاوه‌بر بالا بردن شعور و آگاهي و ارضاي حس كنجكاوي براي جوانان شادي آفرين است.نيازهايي كه از طريف گذراندن اوقات فراغت تامين ميشوند.
گذراندن اوقات فراغت تامين نيازهايي را درپي دارد كه به اختصار به آنها مي پردازيم:
- نياز به استراحت و رفع خستگي:
انسان‌ها همه نياز به استراحت و رفع خستگي دارند. پيوستگي در انجام كارها و نبود زمان كافي براي فراغت و استراحت موجب نزول كيفيت كار و نيز پرخاشگري فرد فعال مي‌شود، ولي بايد به كودكان و نوجوانان آموخت كه زمان استراحت، زمان بطالت نيست، بكله زماني است كه فرد به تمدد اعصاب مي‌پردازد و حاصل آن افزايش بازده است. بدن و ذهن آدمي پس از مدتي كار، خود به خود نيازمند استراحت است و به طور طبيعي بدان مي‌پردازد. پس اوقات فراغت مي‌تواند چنين نيازي را رفع كند.
منبع: روزنامه اطلاعات
/خ
