تاثیر نماز بر وسواس فکری

یکی دیگر از پیامدهای رویگردانی از یاد خدا و در نتیجه حسرت قیامت، چیره شدن شیطان بر آدمی است؛ چنانکه خداوند درباره منافقان می‌فرماید:

«اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ أُولئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ»:
 «شیطان بر آنان مسلّط شده و یاد خدا را از خاطر آنها برده، آنان حزب شیطانند. بدانید حزب شیطان زیانکارانند».

این آیه به روشنی بر این مطلب دلالت دارد که اگر شیطان بر کسی چیره شود، خدا را از یاد او مى‏برد.

این مطلب از جمله: «اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّه»‏ استفاده می‌شود. بنابراین همه ما باید مواظب وسوسه‌های شیطان باشیم.

هم‌چنین غفلت از یاد خدا و بیگانگى با آن در زندگى، از عوامل خسران انسان‏هاست. این مطلب از جملات:

«فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ‏ ... إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُون»‏ فهمیده می‌شود.توصیه به کسانیکه نماز و عبادات را کنار گذاشته اند.و به وسوسه های متعدد و بیمارهای فکری دچار گردیده اند


" وسواس (Obsession)" از قدیمی ترین اختلالات شناخته شده روانی است که بین مردم از شیوع نسبتا بالایی برخوردار است (۲).

وسواس را امروزه در دو عنوان کلی "وسواس فکری" (مانند احتیاط یا تنفر مربوط به ترشحات و مواد دفعی بدن، ترس از وقوع اتفاقات وحشتناک مثل آتش سوزی و مرگ و ...)

و "وسواس عملی"(مانند شست و شوی دست، استحمام، آرایش مفرط، امتحان درها و قفل ها، مرتب و منظم کردن، احتکار و جمع آوری و ...) طبقه بندی می کنند. (۳)

 مبتلا ممکن است تصاویری ذهنی به شکل صحنه های وحشتناک و ناراحت کننده بسیاری داشته باشد که هر چه بیمار سعی در مقاومت در مقابل آنها دارد، نمی تواند از آنها خلاص شود. این وسوسه فکری از موضوعات بسیار کلی مانند سؤال ذهنی درباره اینکه: چه کسی خدا را آفریده؟ هدف از زندگی چیست؟

و ... گرفته تا افکار گناه آلوده جنسی و ترس های مرضی و .. متفاوت است و تقریبا همه این افکار بیمار را در وضعیت وحشتناکی قرار می دهند.

اما درست بر خلاف آنچه که در مورد شخصیت هایی مثل "جان بانی یان" (خطیب و مؤلف انگلیسی در قرن هفدهم) که به شدت از افکار وسواسی در ارتباط با خدا و مذهب رنج می برد، دیده شده، به نظر می رسد مذهب و شکوهمندترین جلوه آن یعنی "نماز" می توانند در زدودن وسواس فکری نقش بسیار مهمی بازی کنند.

گواه این موضوع نیز یادآوری این مساله است که در منابع اسلامی وسواس پدیده شناخته شده ای است و از آن به عنوان "وسوسه ای از سوی شیطان" اشاره می شود؛ به عنوان مثال در کتاب اصول کافی (باب عقل و جهل) آمده است:

"در نزد امام صادق (علیه السلام) شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمود: چگونه عاقل است که شیطان را اطاعت می کند؟"



تاثیر نماز بر وسواس فکری با  تکنیک عدم مقابله با ذهن
مقابله با ذهن گاهی باعث تثبیت در ذهن است. بنابراین از این به بعد مقابل ذهن تان مقاومت نکنید. برای حضور قلب در نماز فقط کافیست سرنماز گاهی ذهن و دل خود را حضور و غیاب کنید؛ اگر دیدید در نماز حاضرند که خوب است و اگر به جاهای دیگر پرواز کرده بودند با مهربانی و بدون عذاب وجدان، آن ها را به نماز برگردانید.

“سرزنش کردن” خودتان هم از این به بعد ممنوع است. همواره به خاطر داشته باشید که وقتی جلوی یک فکر می ایستیم، فکر به صورت ناخودگاه به ذهن ما هجوم می آورد.

اگر نگران به ذهن آمدن آن فکر باشید دقیقا همان موقع، آن فکر به ذهن تان می آید، لذا از بابت به ذهن آمدن آن فکر نگران نباشید.

خوب است بدانید آمدن این افکار به ذهن گناه نیستند، نمازتان هم باطل نمی شود؛ بنابراین استرس نداشته باشید و با خیال راحت مبارزه را قطع کنید.

تاثیر نماز بر وسواس فکری با حوصله و توجه و تثبیت نماز
کسی که موفق به انجام نماز بخصوص اگر با حال و حوصله و توجه و عشق نماز را اقامه کنند و بهترین حالات آنان زمانى باشد که به نماز مى ایستند، مسلّماً چنین شیوه اى انسان را از وسواس های فکری دور می کند.عشق و علاقه به عبادات فکر انسان را در همان مسیر قرار می دهد.

«براى تقویت و ایجاد رفتارى ثابت و عادتى استوار در کودک و نوجوان، باید از مجراى «تکرار» وارد شد. بسیارى از افکار و اعمال در سایه تمرین و عمل مکرّر در انسان تثبیت مى شوند. حتى ایمان آدمى هم نوعى تثبیت در سایه عمل است (لا یثْبُتُ الایمان اِلاّ بِالْعَمَلِ)(19) و هر قدر عمل مکرّرتر باشد، امکان تثبیت آن بیش تر خواهد بود.

هم چنین در تربیت دینى، این اصل وجود دارد که از راه ظاهر و عمل ظاهرى، مى توان در باطن نفوذ داشت و بر عکس. کودک را باید به مظاهر عمل و تکرار در این ظاهر انس دهیم تا باطن او شکل گیرد.

تجارب و تعالیم علمى نشان داده اند که حتى عمل ریایى، در صورت تکرار، در فردى تثبیت مى شود و پس از تثبیت، مى توان یک عمل ریایى را به صورت واقعى و بى ریا درآورد، بدان شرط که نیّت عمل را عوض نمایند.

نتیجه این سخن این است که انسان وسواسی حتی به ظاهر هم که شده است نماز بخواند تا به مرور زمان عاشق نماز شود و از افکار بیهوده رها گردد.

تاثیر نماز بر وسواس فکری با اصل بی اعتنایی 
هر وقت ذهن تان مشغول این گونه افکار شد به جای درگیر شدن و توبیخ کردن، فقط مشاهده کنید و بدون اهمیت رد شوید و با خونسردی به کاری که در آن زمان دارید مشغول شوید.

ضمنا همان نمازی که بار اول خوانده اید صحیح است و تکرار آن نه تنها نیازی نیست بلکه وظیفه دینی شما هم نیست و حتی حرام است. شما باید بدانید که احکام فرد وسواسی با انسان‌های عادی متفاوت است. یعنی شما با همین تردیدها هم کارهای خود را انجام بدهید مشکلی پیش نمی‌آید. تکرار اعمال دینی نتیجه ای ندارد جز تقویت وسواس.

بنابراین اگر واقعا می خواهید وسواس و مشکلات فکری تان خوب شود با موارد تردید که مواجه می‌شوید، بی اعتنایی کنید و هرگز نماز و دیگر اعمال و آداب دینی را دو بار انجام ندهید. هر وقت فکر شما، تکرار اقامه، شکستن نماز یا دوباره خواندن را به شما تحمیل کرد یاد تمثیل مسابقه طناب کشی با هیولا بیفتید.

در این مسابقه اگر هیولا به طرف شما کشیده شود و برنده شوید توسط هیولا خورده می شوید و اگر شما به طرف هیولا کشیده شوید باز هم خورده می شوید پس بهتر است طناب را زمین بندازید و مسابقه ندهید. درافتادن با این افکار و اهمیت دادن هم به همین شکل است و بی اعتنایی هر چند سخت است و از درون بسیار عذاب می‌کشید،

اما برای درمان تان باید این سختی را تحمل کرده و به آرامش پس از این سختی‌ها فکر کنید. بنابراین حتی با تردید به باطل بودن، از سر سجاده بلند شوید و بدون تکرار نماز به زندگی ادامه دهید.
 

تاثیر نماز بر وسواس فکری با ادعیه و اذکار
حَسْبُنَا اللّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ ؛ خداوند ما را بس است و او بهترین حامی ماست،
شخصى به حضرت صادق علیه السّلام عرض کرد:

آقاجان ، خیال های باطل و آروزهای طول و دراز و واهمى و وسوسه هاى فاسد، سینه مرا اذیّت و آزار مى دهد، یک فکرهاى پوچ و توخالى توى ذهنم مى آید که از دین و اعتقاداتم سست مى شوم ، فدایت شوم ، اى پسر رسول خدا، کمکم کن ، تا من از این وسوسه هاى درونى نجات پیدا کنم .

آن حضرت فرمود:
دست روى سینه ات بکش و بگو:
بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ صَلَّی اللّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهَ و لاحَوْلَ وَ لاقُوَّهََ اِلاّبَاللّهِ اَللّهُمَّ امْسَحُ عَنّى ما اَحذَر.
سپس دست برشکم بمال و سه مرتبه این دعا را تلاوت کن .
آن شخص این عمل را انجام داد آن حالت از او زایل شد.مجمع الدّعوات کبیر - 30 
 

در این مورد حتی منابع اسلامی از قول معصومین (علیهم السلام) روش های متعددی را برای پیشگیری و درمان وسواس پیشنهاد کرده اند که از آن جمله بهره از ادعیه و اذکار خاصی از جمله (لا اله الا ا…) و (لا حول و لا قوه الا باا …) می باشد که در حقیقت ما حصل همه آن روش ها را می توان در "ذکر خدا" خلاصه کرد.

در منابع علمی جدید، برای متوقف کردن افکار وسواسی ، علاوه بر درمان های دارویی و حتی قبل از آن، از روش های خاصی استفاده می شود که مهم ترین آنها روش "توقیف فکر" نام داد

و بدین ترتیب است که از بیمار خواسته می شود که به طور عمد افکار وسواسی خود را آزاد بگذارد و در این بین ناگهان درمانگر با صدای بلند و بیزار کننده، فریاد می زند: ایست!؟! به نظر می رسد این عمل جریان فکر وسواسی را متوقف می کند. (۴)


تاثیر نماز بر وسواس فکری با ادعیه و اذکار توجهات حین نماز
 برخی از اذکار و توجهات حین نماز، نه تنها با این قبیل روش ها قابل مقایسه است، بلکه بسیار موثرتر به نظر می رسد.

استفاده زبان و ذهن از ذکر "غیر المغضوب علیهم و لا الضالین" که جدایی راه مؤمن را از ابلیس و شیطان نشان می دهد، دست کم ده بار، طی نمازهای یومیه و فیض بردن از سوره مبارکه "ناس"

بعد از حمد، بخصوص توجه آیات شریفه "من شر الوسواس الخناس، الذی یوسوس فی صدور الناس" به عنوان عواملی قدرتمند در توقف افکار وسواسی مطرح هستند.

همان طور که اشاره شد ائمه معصوم (علیهم السلام) که پزشکان حقیقی بشرند، برای دوری از وسواس "ذکر خدا" را پیشنهاد کرده اند و این فرمان الهی است که:
(اقم الصلوه لذکری) "برای ذکر من نماز را به پا دارید".

 امام صادق(ع) می‌فرماید:بر هیچ مؤمنى چهل روز نمی‌گذرد، مگر این‌که گرفتار وسوسه می‌شود.پس دو رکعت نماز بخواند و از آن به خدا پناه برد.



ناثیر نماز و وضو بر وسواس فکری نمازگزاران
مردی به خدمت خاتم الانبیا صلی الله علیه و آله آمد و گفت:یا رسول اللّه ! به تو شکایت می کنم از وسوسه هایی که در نماز بر من وارد می شود، تا آنجا که نمی دانم چقدر نماز خوانده ام، زیاد خوانده ام یا کم؟

حضرت صلی الله علیه و آله فرمود:«وقتی داخل نماز شدی، با انگشت شهادت دست راست، بر ران چپ خود بزن و بگو:بِسْمِ اللّه وَ بِاللّه ، تَوَکلْتُ عَلَی اللّه ، أَعُوذُ بِاللّه السَّمیعِ الْعَلیمِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ، در این هنگام او را رد خواهد کرد».

قالَ الْباقِرُ علیه السلام :«إِذا کثُرَ عَلَیک السَّهْوُ فَامْضِ عَلی صَلاتِک فَإِنَّهُ یوشَک أَنْ یدَعَک إِنَّما هُوَ مِنَ الشَّیطانِ»؛
 
امام باقر علیه السلام فرمود:«هر گاه در نماز شک بر تو زیاد شد، اعتنا مکن، زیرا این وسوسه از شیطان است و ممکن است تو را از کار بازدارد».
 
قالَ الصّادِقُ علیه السلام :«إِذا کثُرَ عَلَیک السَّهْوُ فَامْضِ فی صَلاتِک»؛
 
امام صادق علیه السلام فرمود:«هر گاه شک تو در نماز زیاد شد، پس نمازت را ادامه بده و اعاده نکن».
 
عَنْ أَبیعَبْدِاللّه علیه السلام فِی الرَّجُلِ یکثُرُ عَلَیهِ الْوَهْمُ فِی الصَّلاةِ فَیشُک فِی الرُّکوعِ فَلایدْری أَرْکعَ أَمْ لا، وَ یشُک فِی السُّجُودِ فَلایدْری أَسَجَدَ أَمْ لا، فَقالَ:«لایسْجُدُ وَ لایرْکعُ وَ یمْضی فی صَلاتِهِ حَتّی یسْتَیقِنَ یقینا»؛
عمار از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که فرمود:«اگر کسی در نماز زیاد شک می کند راجع به رکوع، نمی داند که آن را به جای آورده یا نه، هم چنین سجده را نمی داند که به جای آورده است یا نه، باید نماز خود را ادامه دهد و اعتنایی به شک نکند، مگر این که یقین کند که رکوع یا سجده را به جای نیاورده که در این صورت، باید آن را به جای آورد».

 سوال:
شخصى هستم که نسبت به متعارف مردم وقت بیشترى صرف وضو گرفتن مى کنم، راهنمایى ام کنید که براى یقین پیدا کردن به شستن اعضاى وضو چه کنم؟
جواب آیت الله بهجت:
با دقت، هر محلى از عضو وضو را یک مرتبه بشویید، ولى به هیچ وجه تکرار نکنید.

سوال :
وقتی نمازو میخوام شروع می کنم  به تکبیر گفتن تا نمازو شروع کنم اگه دستام تا نزدیکی گوشم نره قطع میکنم دوباره شروع میکنم.قبل وضو چندین بار لای انگشتامو میشورم و دستامو چند بار یشورم تا خیالم راحت شه واقعا خسته شدم از این همه وسواس از شما میخوام کمکم کنین.
نماز گاهی شک میکنم چند رکعت خوندم یا چند تااسجده رفتم نمازمو قطع میکنم دوباره شرو به خوندن میکنم.تو نماز تلفظ حروف رو چون با تجوید میگم وقتی که یکی از حروف خوب تلفظ نشه چندین بار تکرارش میکنم تا درس شه.بعد وضو گرفتن با این که میدونم چیزی ازم خارج نشده باز شک میکنم و دوباره وضو میگیرم
پاسخ :
هم نماز شما صحیح است و هم وضو زیرا وسواس این است که شیطان وقتی از انسان مومن و گمراه کردن او نا امید شود اورا با ایجاد وسواس آزار میدهد، شما شیطان را با اعمال نیک تان نا امید کردید و حالا به شیطان بگوئید که من خدایم را با همین وضو و با همین نمازم می پرستم تا در این روش نیز ازت نا امید گردد .

پاسخ علما :
در حقیقت وسوسه بیماری خطرناکی است و از توطئه های شیطان برای انسان است، شیطان می خواهد با وسوسه انسان ها را در تنگنا قرار دهد و آنها را گمراه کند و از طاعت الهی باز دارد.

از این رو خداوند به پیامبرش صلی الله علیه وآله وسلم دستور داده است که از این وسوسه به خدا پناه ببرد و در این مورد سوره کاملی نازل کرده است: :« قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (1) مَلِکِ النَّاسِ (2) إِلَهِ النَّاسِ (3) مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ (4) الَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ (5) مِنَ الْجِنَّةِ وَالنَّاسِ (6) [الناس]

شیطان انسان را وسوسه می کند و در مورد مؤمنان وسوسه اش شدید است، وسوسه با دو چیز علاج می شود:

1-مؤمن نباید به این وسوسه توجه کند؛ بلکه قاطعانه آن را با نماز از خود دفع کند؛ چون وسوسه از شیطان است و به او ضرر نمی رساند.

2-به ذکر خداوند متعال(نماز اول وقت ) مشغول شود، شیطان از او دور می شود، از این رو خداوند در مورد شیطان می گوید: (الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ) یعنی وقتی که انسان از ذکر پروردگارش غافل می شود.
شیطان به سراغش می آید و او را وسوسه می کند، وقتی که انسان پروردگارش را یاد کند شیطان از او دور می شود. نصحت من به سؤال کننده و امثالش این است که این دو کار را انجام دهد.

تاثیر نماز بر وسواس فکری با اصل در اشیاء پاکی وطهارت است.
اصولا هر چیزی که نمی دانیم نجس یا حرام است، پاک و حلال است، زیرا اصل در اشیاء بر پاکی و حلیت است و نجس و حرام بودن دلیل می خواهد.

حال درباره چیزهایی که به آنها دست زده‏اید (مثل ظروف و لباس‏ها و یا پا گذاشتن روی فرش‏ها و چیزهایی از این قبیل) در مورد همه اینها حکم طهارت جاری کنید، یعنی، همه آنها را نادیده بگیرید. لازم نیست شما هیچ کدام از آنها را آب بکشید و اگر اشکالی دارد به گردن ما.

شما فعلاً موظّف هستید، فقط به راه‏کارهای ارائه شده، عمل کنید و به حکم طهارت و نجاست، فقط و فقط بر اساس آنچه در رساله آمده عمل کنید.اصول وقتی اهل نماز شدیم و برای حق الله این اصول را جاری کردیم به مرور زمان به وسواس های فکری در زندگی بی اهمیت می شویم

 ائمه معصوم (ع) که پزشکان حقیقی بشرند، برای دوری از وسواس ذکر خدا را پیشنهاد کرده اند و این فرمان الهی است که برای ذکر من نماز را به پا دارید (اقم الصلوه لذکری).

نتیجه:
آنچه از مطالب بالا بدست آمد این است که نماز علاوه بر اینکه واجب الهی و ذکر وحدانیت خداوند است، داری فواید و آثار فراوانی دارد که یکی از این موارد تاثیر نماز بر وسواس فکری است، وسوسه در امور زندگی و معنوی همیشه از طرف شیطان وجود دارد.

با رعایت احکام و طهارت و اصول احکام بر نماز و وضو و اذکار و ادعیه و  توجهات حین نماز می توانیم از تاثیر نماز بر وسواس فکری و اهمیت این موضوع هم پیشگیری لازم را بنماییم و هم در درمان این بیماری روحی و روانی بهرمند شویم.
 

پی نوشت :

(۱) بحار الانوار. جلد ۶۹، صفحه ۱۲۴، حدیث ۲
(۲) ترجمه سیناپس کاپلان ـ سادوک ـ جلد ۲ـ ص ۵۱۹
(۳) همان منبع ص ۵۲۱
(۴) روانپزشکی لینفوردریس ـ ص ۳۰۲
 

منبع:
https://namnak.com/p55184
https://vaislamah.com/pgquestionanswer/
https://delbaraneh.com/art/pray-elimination-of-obsessions/
https://www.porseman.com/article/
https://delbaraneh.com/art/pray-elimination-of-obsessions/
http://www.haderbad.blogfa.com/category/85
http://www.sibtayn.com
http://mehr-clinic.ir/
* نویسنده بخشی از این مقاله: دکتر مجید ملک محمدی
*این مقاله در تاریخ 05/22/ 1401 بروزرسانی شده است