جذاب اما ناشناخته

مروری بر جاذبه های گردشگری استان قزوین

استان قزوین یکی از استان های کشور پهناورمان ایران است. قزوین براساس تحقیقات باستان شناسان حدود صدسال در دوره صفویه پایتخت ایران بود و سابقه سکونت در آن به ۱۰ هزار سال هم می رسد همچنین بیش از هزار اثر تاریخی در این استان به ثبت رسیده است. قزوین در فاصله صد و چهل کیلومتری شهر تهران واقع شده ولی برای بسیاری از گردشگران ناشناخته به نظر می رسد. ولی از یک طرف به دلیل واقع شدن در محور ترانزیت شمال و جنوب از موقعیت بازرگانی فوق العاده ای برخوردار است. این استان کوچک از شمال با استان های گیلا ن و مازندران، از جنوب با استان مرکزی، از غرب با استان زنجان و همدان و از شرق با استان تهران همسایه می شود و دارای ۵ شهرستان و ۲۳ شهر و ۱۹ بخش و ۴۴ دهستان است و با حدود صد و پنجاه و هشت هزار و دویست کیلومتر مربع وسعت تقریبا یک درصد از کل مساحت ایران را شامل می شود. قزوین در سال ۱۳۷۵ از استان تهران جدا شد و به همراه تاکستان از استان زنجان بنا به تصویب دولت وقت تشکیل استان تازه ای را داد.
جمعیت آن طبق آمار موجود در سال ۸۴ برابر یک میلیون و سیصد هزار نفر است. تنوع آب و هوایی در این استان بسیار متنوع است در مناطق کوهستانی آن در بیشتر ایام از سال هوا سرد بوده و در نواحی جنوبی آن که دشت قزوین را شامل می شود در زمستان سردی هوا ملا یم تر و در تابستان گرمی آن بیشتر است. البته آب و هوای مناطق دشتی قزوین در شب های تابستان خنک و دل چسب است. شهرستان های قزوین عبارتند از: آبیک، بوئین زهرا، تاکستان، البرز و شهر قزوین. ناگفته نماند که این استان یکی از مناطق عمده تولید کشمش و انگور و فندق در کشور است. می توان از حمدالله مستوفی، عبید زاکانی، علی اکبر دهخدا و... نیز به عنوان سرشناسان استان قزوین نام برد. شاید برای بیشتر گردشگران و مسافران نام الموت با قزوین عجین شده و قزوین را با نام الموت آن می شناسند ولی باید به این موضوع توجه داشت که قزوین به سه نقطه گردشگری شامل سرای سعدالسلطنه که یکی از بزرگترین کاروانسراهای ایران است، مجموع باغ فرهنگی و منطقه الموت تقسیم می شود که به عنوان محورهای مهم گردشگری در استان قزوین به شمار می رود. آثار تاریخی قزوین از جمله دژهای متعدد، زیارتگاه ها، عمارت ها، مساجد تاریخی، خانه های قدیمی، غارها، کاروانسراهای بین شهری و شهری، گرمابه ها، دروازه ها و آب انبارها روایتگر تاریخ غنی و فرهنگ پرافتخار این سرزمین است. همانطور که قبلا نیز اشاره کردیم به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز قزوین و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی شمالی و غربی کشور همواره باعث پویایی اقتصاد و گسترش بازرگانی در این شهر بوده است. مجموعه بازار قزوین که گویا تاریخ ساخت این مجموعه به دوره صفویه بازمی گردد از با ارزش ترین آثار به جای مانده معماری شهر است. از بازارهای معروف این شهر می توان به بازار قیصریه، مسگرها، سعدیه و حاج رضا و رضوی اشاره کرد. بازار قیصریه در شمال مسجد النبی قرار گرفته و به صنف فرش فروشان اختصاص دارد. سرای وزیر نیز در شرق این بازار قرار گرفته که به صنف چوب اختصاص دارد. سرای رضوی نیز در جنوب قیصریه واقع شده و مربوط به دوره قاجاریه است. کاروانسراهای سعدالسلطنه، گلشن مولوی، گلشن ضرابخانه، تیمچه سرپوشیده، تیمچه سرباز، حاج محمد و دالا ن دراز از مهم ترین کاروانسراهای درون شهری قزوین به شمار می آیند. کاروانسراهای میان راهی شاه عباسی، هجیب، شاه عباس آوج، محمدآباد، آراسنج، قاقازان و خرزان نیز موجود است. کاروانسرای تاریخی سعدالسلطنه بزرگترین کاروانسرای تاریخی کشور بوده و در مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار دارد و در دوران ناصرالدین شاه احداث شده و به صورت چهارضلعی است. کاروانسرای شاه عباسی به دستور شاه عباس در شهر آوج احداث شد. کاروانسرای تاریخی هجیب نیز در محور قزوین - ساوه در کنار روستای هجیب قرار گرفته و در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. کاروانسرای محمدآباد در ۲۵ کیلومتری جنوب قزوین و در مسیر قزوین - اصفهان در دشت بوئین زهرا قرار گرفته است. این کاروانسرا از عهد صفویه به جای مانده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. مقبره ها و برج های استان عبارتند از: برج های دوگانه خرقان، آرامگاه ملا خلیلا ، مقبره شفایی، مقبره صدر جهان، مقبره سنگی شاه کوه، مقبره سنگی حسن آباد و مقبره پیر تاکستان که در جنوب شهر تاکستان و درمجاورت قبرستان قدیمی شهر و تپه باستانی خله کوه قرار گرفته و در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. از عمارت ها و بناهای تاریخی نیز می توان به حسینیه امینی ها، دروازه در کوشک، دروازه تهران، حسینیه رضوی، خانه امام جمعه، کلیسای ارامنه، کلیسای آشوریان، عمارت شهرداری، مصلا ی شهر قزوین و عمارت بانک ملی اشاره کرد. در ضمن کاخ چهل ستون قزوین از بناهای مهم و تاریخی شهر بوده و بنا به روایات تاریخی موجود به علت تهدید حملا ت ترکان عثمانی، شاه طهماسب صفوی در سال ۹۵۱ هجری قمری تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت و در همین سال بود که شاه اراضی موسوم به زنگی آباد را از یکی از معتمدان شهر به نام میرزا اشرف جهان خرید و به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به شکل مربع بسازند و در میان آن عمارتی عالی بنا کنند. عمارت چهل ستون ساختمانی است هشت گوش و در دو طبقه که به مساحت ۵۰۰ متر (پانصد) بنا شده و به ثبت آثار ملی نیز رسیده است. هم اکنون کاخ چهل ستون به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده است. قزوین دارای آب انبارها و گرمابه های زیادی است. از قدیم این شهر به شهر کم آب مشهور بوده و به همین دلیل مردم به انبار کردن آب روی می آوردند. زمان آبگیری آب انبارها که معمولا در چله زمستان صورت می گرفت مردم شهر را از مصرف یخ در تابستان بی نیاز می کرد. از جمله این آثار می توان به آب انبارهای سردار بزرگ و کوچک، زنانه بازار، حاج کاظم و حکیم و مسجد جامع اشاره کرد. آب انبار سردار بزرگ بنایی است که دارای گنبدی رفیع و آجری که نورگیرهایی بر بدنه آن قرار گرفته و در دو طرف در ورودی سکوی سنگی برای نشستن و استراحت کردن وجود دارد همچنین برای دسترسی به آب این انبار باید پله های سنگی راطی کرد و دوازده متر به پایین رفت. ورودی آن از بازار مسگرها بوده و برای رسیدن به آب این مجموعه باید ۴۰ پله به پایین رفت و گویا گنجایش سیصد و پنجاه متر مکعب آب را دارد. همچنین شهر قزوین بیش از سی گرمابه دارد که تعدادی از آنها باقی مانده و در نوع خود بسیار زیبا بوده و تعداد زیادی از آنها تخریب شده است. این گرمابه های معروف عبارتند از گرمابه آخوند در محله آخوند، گرمابه قجر در خیابان عبید زاکانی. در هفته گذشته در همین صفحه از استان اردبیل نام بردیم و گفتیم که اردبیل در داشتن آبگرم در کشور بسیار غنی است. به طوری که نام شهرستان سرعین برای ما در مورد آب معدنی آشناست ولی استان قزوین نیز از داشتن آب های گرم و معدنی بی بهره نبوده و می توان به چشمه های آب معدنی عرشیا در شهر آبگرم از مهمترین آبگرم معدنی استان اشاره کرد که قابلیت های درمانی بسیاری دارد. یکی دیگر از جاذبه های طبیعی و منحصر به فرد و بسیار جذاب برای هر گردشگر وجود غارهای طبیعی در کشور است. در دل کوه های البرز در استان قزوین غارهای زیادی موجود است که مهمترین آنها عبارتند از: سلطان باغ، آق بابا، چهل دختر، ملک شاه، غار پلنگ، اکتین کش، غارولی در ۱۰ کیلومتری جنوب غربی گشنه رود از توابع الموت، غار قلعه کرد در ۲۰ کیلومتری برج های دوگانه خرقان دهستان حصار از توابع شهر آبگرم و غار یخی انگول در سه کیلومتری شمال روستای دینک از توابع بخش کوهین. مساجد تاریخی قزوین نیز عبارتند از مسجد جامع کبیر در محله دباغان شهر قزوین، مسجدالنبی که یکی از بزرگترین مساجد ایران بوده و ساخت آن به دوران صفویه برمی گردد این مسجد دارای چهار شبستان مشابه داشته و حیاط مسجد طرحی مستطیل شکل دارد و حوض بزرگی نیز در وسط آن قرار گرفته است. همانطور که گفتیم استان قزوین به دلیل داشتن تنوع آب و هوایی از جمله عوامل مهم در جذب گردشگران محسوب می شود. ییلا ق های قزوین یکی از مناطقی است که به دلیل آب و هوای تمیز و فرح بخش خود در تابستان پذیرای بسیاری از ساکنان استان های شمالی و مرکزی بوده و از اکوتوریسم های مهم به شمار می روند. شش منطقه ییلاقی مهم در قزوین وجود دارد که عبارتند از منطقه ییلاقی پیچ بن که این منطقه با ارتفاع حدود ۲۵۰۰ متر در شمال شرقی الموت و در جاده معروف سه هزار قرار دارد و یکی از زیباترین مسیرهای راهپیمایی و کوهپیمایی قزوین به شمال ایران است. گردنه مشهور سلنج با ارتفاع تقریبی سه هزار متر در این بخش از جاده در رشته کوه های البرز مرز طبیعی میان قزوین و مازندران محسوب می شود به دلیل رطوبت کم چمنزارهای زیبای این منطقه واقعا دیدنی است. این جاده به شهرستان تنکابن و جاده دو هزار ختم می شود. منطقه سیالان، در شمال شرقی الموت واقع شده و از ییلاق های سرسبز استان قزوین بوده و در شمال به گردنه سیالان با ارتفاع تقریبی چهارهزار متر منتهی می شود که باز هم مرز طبیعی استان های قزوین و مازندران است. منطقه طارم، به دو بخش علیا و سفلی تقسیم می شود طارم سفلی ازشمال به دیلمان، از غرب به زنجان، ازجنوب شرق و شرق به قزوین و از جنوب غرب به تاکستان محدود می شود. این منطقه به دلیل هم مرز بودن با استان سرسبز گیلان دارای آب و هوای بسیار مطلوبی است و وجود صخره های عظیم از جمله مکان های قابل توجه در این منطقه بوده و رودخانه های شاهرود و قزل اوزن و همچنین سد سفید رود از دیگر جذابیت های این منطقه به شمار می رود. منطقه آتان روستایی است که در دامنه کوه هودگان قرار دارد و شباهتی به ماسوله گیلان دارد. دره اندج رود از زیباترین دره های استان قزوین در منطقه الموت است و غارهای زیادی در این دره دیده می شود. دره نیمه رود، قسمت های شمالی این دره که ارتفاع بالایی دارد بسیار خوش آب و هواست این دره یکی از مناطق ییلاقی رودبار شهرستان محسوب می شود و از فندق زارهای سرسبز پوشیده شده. این دره یکی از قدیمی ترین مسیرهای رفت و آمد مردم گیلان و قزوین بود که بخش هایی از سنگفرش ها نیز هنوز سالم مانده است. دشت قزوین تپه های زیبایی دارد که قدمت آن به پیش از تاریخ بر می گردد. این تپه ها عبارتند از: تپه قبرستان که ارتفاع بسیار کمی دارد و در فاصله سیصد متری قره تپه قرار گرفته و بیشتر بقایای باستانی آن زیر لایه های شن و ماسه مدفون شده است. بنا به روایات تاریخی و همچنین براساس شواهد باستانی چنین به نظر می رسد که این تپه یا مورد سکونت قرار گرفته یا در طول هزاره پنجم تا اول قمری به عنوان قبرستان مورد استفاده قرار گرفته. قره تپه نیز در پنجاه و پنج کیلومتری دهستان سگز آباد از توابع شهرستان بوئین زهرا است اطراف این تپه زمین کشاورزی قرار دارد که تپه قبرستان در جنوب غرب و تپه زاغه درشمال شرق این تپه قرار دارد. تپه زاغه، در هشت کیلومتری شمال شرق دهستان سگزآباد از توابع شهرستان بوئین زهرا قرار گرفته و مساحت آن بیست هزار متر مربع بوده و ارتفاع آن بیشتر از یک متر نیست.

● دژها و قلعه ها:

قلعه الموت، قلعه لمبسر که پس از قلعه اسماعیلیه مهم ترین قلعه اسماعیلیه است. قلعه میمون دژ نیز سومین قلعه بزرگ در منطقه الموت بوده و بنا به روایات تاریخی موجود در سال های ۶۳۵ - ۶۱۸ هجری قمری به دست علاالدین محمد ساخته شده است. هر گردشگری لازم است که اطلاعاتی را در مورد این قلعه که یکی از مهم ترین قلعه های استان قزوین و شاید ایران است را بداند تاپی به قدیمی ترین حوزه های تمدنی ایران دست پیدا کند. قلعه الموت در شمال شرقی روستای گازرخان و شمال غربی استان قزوین بر فراز کوهی از سنگ به ارتفاع دو هزار و صد متر از سطح دریا قرارگرفته است. صخره های سنگی در اطراف قلعه که در بعضی از نقاط به رنگ های طوسی و قرمز در آمده است از شمال شرق به جنوب غرب کشیده شده است. تنها راه ورود به این قلعه تاریخی فقط از طرف شمال شرق امکان پذیر است زیرا سه طرف دیگر آن را دره های بزرگ احاطه کرده و پرتگاه است. در کتاب نزهه القلوب نوشته شده به دست حمد الله مستوفی آمده است که ساخت این بنا به دست داعی الحق حسن بن زید الباقر در سال ۲۴۶ هجری قمری بنا شده و حسن صباح در سال ۴۸۶ هجری قمری این قلعه را تصرف کرد که تا امروز نیز به نام قلعه حسن صباح نامیده شده است. بنا شدن این قلعه همزمان با خلا فت المتوکل خلیفه عباسی بود و در سال ۶۵۴ هجری قمری به دستور هلا کوخان به آتش کشیده شد و ویران گردید و از آن به بعد به عنوان زندان و تبعید گاه مورد استفاده قرار گرفت. این قلعه پس از کاوش های باستان شناسی نشان داد که نه تنها این دژ زندان نبوده بلکه افرادی که در آن زندگی می کردند از مرتبه اجتماعی خاصی برخوردار بودند. قلعه الموت از دو بخش جورقلا یعنی قلعه بالا و جیرقلا یعنی قلعه پایین به وجود آمده است. یک قلعه کوچک دیگری هم در آن جا وجود دارد. طول این قلعه صد و بیست متر و عرض آن بین ۱۰ تا سی و پنج متر متغیر است. دیوار قلعه بالا از سنگ و ملا ط گچ ساخته شده و در داخل صخره به طرف جنوب اتاقی درست شده که محل نگهبانی بوده است. در جانب شمال غربی قلعه بالا نیز دو اتاق در داخل سنگ کوه کنده اند که در اتاق اول چاله کوچک آبی قرار گرفته که اگر آب آن کاملا هم تخلیه شود دوباره پرآب می شود. در جنوب این قسمت قلعه حوضی بنا شده در سنگ وجود دارد که هنوز هم بر اثر بارندگی پر آب می شود در طرف دیگر حوض درخت تاک کهن سالی چنان خودنمایی می کند که نظر هر گردشگری را به سوی خود جلب کرده و پی به قدرت خدا می برد. در بعضی روایات آمده که این درخت به دست حسن صباح کاشته شده است. قلعه الموت به دلیل اینکه پایگاه اصلی حسن صباح مروج مذهب اسماعیلیه در دوره سلجوقی بود شهرت جهانی کسب کرده است. در آن زمان حسن صباح دارو به تمامی شهرهای ایران ارسال می کرده است ولی زیبایی های منطقه الموت و قلعه الموت و جاده الموت را باید از نزدیک دید و بعد در مورد آن قضاوت کرد در منطقه الموت دریاچه ای بسیار زیبا وجود دارد به نام اوان که در زمستان پوشیده از یخ و در تابستان چنان زلا ل و روشن است که از دور می توان کف دریاچه را به راحتی مشاهده کرد. مانند این مناطق بکر و دست نخورده در کشور عزیزمان ایران زیاد است پس چه زیباست که گردشگری را از همین ایران آغاز کنیم و از نعمت های خدادادی آن کمال مطلوب را ببریم. شهرستان آبیک هم یکی از شهرهای استان قزوین بوده که در ۹۰ کیلومتری شرق استان قرار گرفته و پل ارتباطی میان استان تهران و قزوین است. براساس آخرین آمار ارائه شده توسط اداره آمار جمعیت این شهرستان در حدود نود و دو هزار نفر بوده است. این شهرستان از شرق به شهرهای ساوجبلا غ و هشتگرد استان تهران، از غرب به قزوین متصل بوده و یکی از کارخانه های معروف این شهرستان کارخانه سیمان آبیک است. شهرستان البرز نیز از دیگر شهرستان های استان قزوین بوده که مرکز این شهرستان شهر الوند است. شهرستان تاکستان نیز از شهرستان های این استان است، جمعیت آن طبق آخرین آمار سال ۸۵ برابر با صد و هفتاد و سه هزار و پانصد و هفتاد و هفت نفر بود. شهرهای مهم آن عبارتند از خرمدشت، اسفرورین، نرجه و ضیا»آباد.
شهرستان قزوین از شهرستان های استان قزوین بوده و مرکز آن شهر قزوین است. جمعیت این شهرستان برطبق آمارگیری سال ۸۵ برابر با پانصد و چهل هزار و صد و هشتاد و هفت نفر بوده است. از مهمترین شهرستان های استان قزوین شهرستان بوئین زهرا بوده که مرکز آن شهر بوئین زهرا است و دارای ۶ بخش مرکزی از جمله آب گرم، آوج، دشتابی، رامند و شال بوده و جمعیت کل شهرستان طبق آخرین آمار ارائه شده سال ۸۵ برابر با ۴۲۲۵۷۳ نفر است. استان قزوین تقریبا زلزله خیزترین استان کشور است و شهرستان بوئین زهرا لرزه خیزترین شهرستان آن. در سال ۱۳۴۱ خورشدی زلزله ای در آن رخ داده که صدو بیست هزار نفر از افراد جان باختند ولی اکنون این شهرستان موفق تر از گذشته در درجه اول از نظر پسته و انگور و گردو کشت خوبی داشته و چه توسط بخش خصوصی و چه توسط افراد بومی در این زمینه سرمایه گذاری های بسیاری صورت پذیرفته که به دلیل داشتن خاک و هوای بسیار مساعد و حاصلخیز آن از دیگر شهرستان های استان قزوین خود را متمایز کرده همچنین گویا در این شهرستان پیاز و پنبه نیز کشت می شود. شهر بویین زهرا محل تلا قی راه های اصلی از جمله محورهای قزوین به اصفهان و قزوین به ساوه و کرج به همدان است. این شهر در ۵۵ کیلومتری شهر قزوین قرار گرفته و مراکز دیدنی آن عبارتند از برج های دوگانه خرقان، کاروانسرای محمدآباد، کاروانسرای آوج، کاروانسرای هجیب، تپه زاغه و تپه قبرستان. در ضمن در روستاهای رحیمآباد و ابراهیمآباد نیز آثار باستانی وجود دارد.
/س