وسواس فکری- عملی

آیا شما هر بار که کسی به دستگیره‌های درب منزل‌تان دست می‌زند، آن‌ها را پاک می‌کنید؟ آیا شما برای این‌که پای‌تان را بر روی ترک‌های پیاده‌رو نگذارید، گام تان را بلندتر برمی‌دارید، یا این‌که احساس می‌کنید مجبور هستید آن‌قدر دست‌های‌تان را بشویید که مجروح و ترک‌خورده شوند؟ احساس اجبار به انجام این تشریفات به‌طور تکرار‌شونده ، ممکن است نشانه‌ی این امر باشد که شما اختلال وسواس فکری-عملی دارید. اگر شما اختلال وسواس داشته باشید، ممکن است رفتارهای تکرارشونده، تمام زندگی‌تان را پرکنند. در این‌صورت، پریشانی، افکار ناخواسته یا تصاویری دارید که برای شما مفهومی ندارند. این افکار یا تصاویر، با وجود تلاش شما برای نادیده گرفتن‌شان، مدام بازمی‌گردند. شما ممکن است برای مخفی‌کردن وسواس‌تان، از ترس این‌که دوستان و همکاران‌تان اسم دیوانه را روی شما نگذارند، بسیار عذاب بکشید.

علائم و نشانه‌ها

علائم اختلال وسواس فکری-عملی می‌توانند شدید و وقت‌گیر باشند. به‌عنوان مثال، کسی که دست‌هایش به میکروب آلوده شده (یک وسواس فکری)، ممکن است هر روز ، ساعت‌ها به شستن آن‌ها مشغول شود (تکرار جبری) و ممکن است تمرکز او بر روی شست‌وشو آن‌قدر زیاد باشد که نتواند کار دیگری را به انجام برساند.

وسواس‌های فکری

وسواس‌های فکری ، عقاید ، افکار ، تصاویر یا برانگیزش‌های ناخواسته ، مداوم و تکرارشونده‌ای هستند که شما به‌طور غیرارادی تجربه می‌کنید و بی‌معنی به‌نظر می‌رسند. این وسواس‌ها به‌طور عموم ، وقتی شما سعی‌می‌کنید به چیزهای دیگری فکر کنید یا کارهای دیگری را انجام دهید ، مزاحم شما می­شوند. در زیر ، مثال‌هایی از وسواس‌های فکری آورده شده است:
- ترس از سرایت بیماری از طریق دست‌دادن یا لمس‌کردن اشیایی که دیگران لمس کرده‌اند.
- شک در مورد این‌که درب را قفل کرده یا اجاق‌گاز را خاموش کرده‌اید.
- افکار تکرارشونده در مورد این‌که شما در یک تصادف به شخص صدمه زده‌اید.
- احساس پریشانی وقتی که اشیاء مرتب نیستند یا به‌طور مناسب در یک خط قرار نگرفته‌اند یا در بهترین حالت خود قرار ندارند.
- تصاویر ذهنی آزاردیدن فرزندتان
- برانگیختگی برای فریاد زدن به ‌طور وقیحانه در مکان های نامناسب
- خودداری از شرایطی که باعث آغاز وسواس می‌شود مانند دست‌دادن
- آماس پوست به دلیل شست‌وشوی مداوم دست
- زخم پوست به دلیل خارش آن
- کم‌شدن موی سر یا محل‌های کچلی به دلیل کشیدن مو

تکرارهای اجباری

تکرارهای جبری، رفتارهای جبری هستند که احساس می‌کنید مجبور به انجام آن‌ها می‌باشید. این‌گونه رفتارهای تکراری، به‌منظور جلوگیری یا کاهش اضطراب و پریشانی ناشی از وسواس‌های شما انجام می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر شما اعتقاد داشته باشید که با اتومبیل‌‌تان با کسی تصادف کرده‌اید، به این علت که نمی‌توانید از تردیدهای‌تان خلاص شوید، ممکن است به‌دفعات، به آن محل بازگردید. عوامل تشدید‌کننده:زمانی تصور می‌شد که اختلال وسواس، حالت نادری می‌باشد اما امروزه، از سایر اختلال‌های دیگر شایع‌تر بوده و تنها بزرگسالان را تحت‌تأثیر قرار نداده است. این اختلال اغلب در دوره‌ی بلوغ یا اوایل کودکی، به‌طور معمول در حدود 10‌ سالگی و در بزرگسالان در حدود 21‌ سالگی شروع می‌شود.
چندین عامل، موجب تشدید این اختلال در افراد می‌شود:

1) سابقه‌ی خانوادگی :

داشتن پدر و مادر یا دیگر اعضای خانواده که دارای این اختلال باشند، می‌تواند خطر ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی را در شما افزایش دهد. با این‌وجود، محققان هیچ ژنی که در اختلال وسواس دخیل باشد را شناسایی نکرده‌اند.

2) حوادث استرس‌زا در زندگی :

اگر شما به‌شدت به استرس واکنش نشان دهید یا در برابر عوامل استرس‌زا آسیب‌پذیر باشید، ممکن است خطر ابتلا به اختلال وسواس در شما افزایش یابد.

3) بارداری :

برخی مطالعات نشان می‌دهند که زنان باردار و زنانی که به‌تازگی مادر شده‌اند، در معرض خطر بیش‌تری قرار دارند ولی علت آن، مشخص نیست. در این‌گونه موارد، علائم اختلال وسواس به‌طور عمده بر روی افکار صدمه‌زدن به نوزاد متمرکز می‌شود.

چه هنگام در جست‌وجوی توصیه‌های روان‌شناختی باشیم؟

بین کمال‌گرا بودن و داشتن اختلال وسواس فکری- عملی، فرق وجود دارد. ممکن است شما کف منزل‌تان را آن‌قدر تمیز نگه‌دارید که برق بزند یا این‌که بخواهید خرت‌و‌پرت‌های‌تان را مرتب قرار دهید. این مسأله به‌طور لزوم به این معنی نیست که شما اختلال وسواس دارید. در اختلال وسواس فکری- عملی ، کیفیت زندگی شما به‌گونه‌ای آزار دهنده افت می‌کند چرا که این وضعیت ، بیش‌ترِ اوقات شما را اشغال می‌کند و درگیر انجام رفتارهای تکراری و اجباری می‌شوید. بسیاری از بزرگسالان ، از وسواس‌های خود و این‌که بیش‌تر آن‌ها بی‌معنی هستند ، آگاه می‌باشند اما کودکان ممکن است متوجه نشوند مشکل دارند. با این حال، زندگی هر دو، به‌طور معنی‌داری تحت‌تأثیر این اختلال قرار می‌گیرد. کودکان ممکن است حضور در مدرسه را سخت بدانند و بزرگسالان کار کردن برای‌شان دشوار باشد. چنان‌چه وسواس‌ها زندگی شما را تحت ‌تأثیر قرار داده‌ است، با یک روان‌شناس در ارتباط باشید. افراد وسواسی به‌طور عموم ، از وضعیت‌شان خجل و سرشکسته هستند ولی حتی اگر تکرار جبری در شما به‌‌طور عمیق تثبیت شده باشد، می‌توان آن را درمان نمود.

برخی علت‌ها:

1) زیستی:

برخی محققان اعتقاد دارند اختلال وسواس، درنتیجه‌ی تغییرات شیمیایی در بدن است.

2) عوامل محیطی:

گاهی اختلال وسواس، بر اثر عادت‌های رفتاری که با گذشت ­زمان، آموخته و در درون فرد نهادینه می‌شود، به‌وجود می‌آید.

3) سروتونین ناکافی:

سطح ناکافی سروتونین که یکی از گیرنده‌های مغزی شماست، می‌تواند به اختلال وسواس دامن بزند. برخی مطالعات که تصاویر مغزی افراد دارای اختلال وسواس را با افرادی که دارای این اختلال نمی‌باشند، مقایسه می‌کند، اختلافاتی را در الگوهای عملکرد مغزی نشان‌می‌دهد. به‌علاوه ، افراد دارای اختلال وسواس که داروهایی مصرف می‌کنند که عملکرد سروتونین را تقویت کند، اغلب علائم وسواس کمتری دارند. درمانچنان‌چه وسواس فکری-عملی درمان نشود، زندگی را نامطلوب و غیرلذت‌بخش می‌سازد. ممکن است احساس کنید توسط وسواس اسیر شده‌اید چراکه نمی‌توانید فعالیت‌های عادی روزمره‌تان را انجام دهید. هرچه شما وقت بیش‌تری را به رفتارهای وسواس و تکرارهای اجباری اختصاص دهید، مدرسه، کار و روابط اجتماعی‌تان بیش‌تر آسیب می‌بینند. اختلال وسواس فکری-عملی هم­چنین می‌تواند خطر خودکشی را افزایش دهد چراکه موجب پریشانی و تضعیف روحیه می‌شود. هم‌چنین به دلیل گرایش افراد به مکانیزم‌های ناسالم برای کنارآمدن با این اختلال، خطر استفاده از الکل و مواد مخدر را افزایش می‌دهد.
درمان اختلال وسواس، ممکن است بسیار مشکل باشد با این حال، سه رویکرد وجود دارد که می‌تواند این اختلال را تحت کنترل درآورد:

1) روان درمانی :

نوعی روان‌درمانی به نام درمان رفتاری-شناختی، به‌عنوان مؤثرترین شیوه‌ی درمان وسواس در هر دو مورد کودکان و بزرگسالان شناخته شده است. درمان رفتاری-شناختی، الگوهای افکار تکراری شما را به‌گونه‌ای بازسازی می‌کند که دیگر، رفتارهای تکراری و جبری شما ضرورتی نداشته باشد. این شیوه‌ی درمان، به‌صورت در معرض قراردادن تدریجی شما به یک شئ ترسناک یا ایجادکننده‌ی وسواس مانند کثیفی و آموزش روش‌های سالم برای کنارآمدن با آن انجام می‌شود. یادگرفتن فنون و الگوهای جدید فکری، مستلزم تلاش و تمرین است ولی ارزشش را دارد. بسیاری از افراد مبتلا، با اجرای این شیوه‌ی درمان، بهبود پیدا کرده‌اند.

2) دارو درمانی :

بسیاری از افراد، از داروهای خاص روان‌پزشکی استفاده می‌کنند به‌ویژه برخی داروها از قبیل داروهای ضدافسردگی که تمامی این داروها، عوارض جانبی و نکات ایمنی دارند. ممکن است شما چندین دارو را امتحان کنید تا ببینید کدام‌یک برای‌تان مفید و قابل تحمل است.

3) مراقبت شخصی:

اختلال وسواس، یک بیماری مزمن است بدین‌‌معنا که می‌تواند به‌مدت طولانی، بخشی از زندگی شما را تشکیل دهد. با این حال، مراقبت شخصی، یکی از عوامل کنترل‌کننده و تخفیف‌دهنده‌ی این اختلال می‌باشد.مراحل مراقبت شخصی، شامل موارد زیر است :
- به برنامه‌ی درمانی خود ادامه دهید حتی اگر در بعضی مواقع ، ناراحت‌کننده و مستلزم مبارزه‌طلبیدن باشد.
- داروهای خود را طبق دستور مصرف کنید و درخصوص عوارض جانبی و موارد دیگر، با متخصصان این امر مشورت کنید.
- به منظور در میان نهادن تجربیاتتان در شرایط مشابه با دیگران، به یک گروه حمایتی ملحق شوید.
- لیستی از حمایت دوستان محبوبی که در مواقع سخت می‌توانند موجب دلداری‌تان شوند را تهیه کنید.
- در مورد اختلالتان، اطلاعات کسب کنید تا این‌که فرق بین واقعیت و افسانه را دریابید.
- به‌جای منزوی شدن، در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کنید.