عروسک، رسانه ي همراه کودک

مي خواهم مطلب را با يک سوال هر چند رايج و کليشه اي شروع کنم. اما بياييد يک قرار حتمي بگذاريم ، چيزي شبيه قول دادن، قبل از خواندن پاسخ کمي تأمل کرده و خود به سوال پاسخ گوييد:چه نوع رسانه هايي را مي شناسيد؟
راديو، تلويزيون ، روزنامه ،سينما، اينترنت ، موبايل و... بسيار خوب. اما آيا مي دانيد رسانه هايي که کودک شما استفاده مي کند و در طول دوران کودکي او، شب و روز، هميشه مي توانند با يک پيام دايمي همراه او باشند و اتفاقاً خود شما و با انتخاب خودتان آنها را براي او فراهم کرده ايد، چه چيزهايي هستند؟
فيلم!تلويزيون! خب اينها هم درست است. اما يک فيلم نمي تواند هميشه همراه کودک شما باشد. يکبار، دوبار، ده بار يا بيشتر آن را مي بيند بعد کنارش مي گذارد و فيلم بعدي . تلويزيون هم هميشه هست اما نه با يک برنامه و پيام ثابت و دايم.
شايد کمي غير عادي به نظر برسد اما آنچه مد نظر من است عروسک کودک شماست. بله! عروسک نوعي رسانه است که همراه هميشگي کودک شماست، مادامي که هنوز براي او جذابيت داشته باشد و بيشتر اگر به او دلبسته باشد تا دوران نوجواني و جواني. کم نيستند نوجواناني که هنوز عروسک هاي خود را به عنوان يادگارهاي شيرين دوران کودکي خود نگه داشته و به آن عشق مي ورزند.
عروسک را از اين جهت رسانه مي نامم که پيامي را براي کودک شما به ارمغان مي آورد. پيامي که هميشه و در هر لحظه که کودک شما به آن مي نگرد، به او يادآوري مي شود. مطمئنم که خود پاسخ اين پرسش را مي دانيد که اهميت و نقش عروسک در زندگي کودک شما چيست؟ و بنابراين مي توانيد بر اساس آن حدس بزنيد که پيامي که رسانه عروسک براي کودک شما مي آورد، مي تواند چه تأثيري داشته باشد؟
عروسک ها يکي از الگوهاي زندگي کودک شما هستند. الگوهايي که با استفاده از عواطف کودک به او نزديک مي شوند و در بازيهاي کودکانه اعم از خاله بازي ها، دزد و پليس ها و... شيوه هاي زندگي را به آنها مي آموزند. امروزه با تنوع عروسک ها و ربات ها و... ديگر عروسک منحصر به دختران نيست و تمام کودکان اعم از دختر يا پسر حداقل يک عروسک دارند که با آن بازي کنند. در طول بازي با آن ، پيام غير محسوسي که عروسک به همراه خود دارد، مرتب براي او تکرار مي شود تا ملکه ذهن او شود و کودک شما تبديل به وسيله اي در دست صاحبان اين رسانه شيرين در راستاي منافع شان خواهد شد.
حتماً با خواندن اين سطرها با خود خواهيد گفت: «واي باز هم موعظه»؛ البته حق داريد، چون اينقدر در اين مورد شنيده ايد که عروسک باربي فلان، عروسک بتمن بهمان، که ديگر خسته شده ايد. اما من قصدم چيز ديگري است. مي خواهم به جاي دادن ماهي فنون ماهي گيري را به شما ياد دهم. مي خواهم به عنوان يک مشاور ارتباطي همراه شما به يک عروسک فروشي بيايم تا هر عروسکي پسند کرديد، اعم از باربي ، بِرَت ، مرد عنکبوتي ، دارا و سارا و... براي کودکتان بخريم و به او هديه دهيد. اما نه مثل هميشه ، اين دفعه با آگاهي نسبت به پيامي که اين عروسک به همراه دارد و توجه به تأثيرات اين پيام در نحوه تربيتي که شما مي خواهيد براي کودک خود برگزينيد. کليت کار اين است که شما پيام رسانه عروسک را شناسايي کرده و سپس متناسب با معيارهاي خود آن را انتخاب مي کنيد. انتخابي آگاهانه که اگر در آينده کودک شما جواني شد با رفتارهاي خاص که مورد پسند شما نبود، او را سرزنش نکنيد که اين بچه ناخلف ، چه کارها که نمي کند، ما کي اينگونه بوديم؟ و... بلکه اين انتخاب خود را به ياد آوريد و بگوييد خود کرده را... . و يا بالعکس از داشتن چنين جواني به خود بباليد و شاکر باشيد آگاهي و انتخابتان را و در نهايت دعاگو باشيد مشاورتان را.

مرحله اول:
 

داشتن معياري براي انتخاب
 

معيار شما براي انتخاب يک عروسک به عنوان يک رسانه که پيامي به همراه دارد چيست؟
خب! از من زياد انتظار کمک و همياري در اين زمينه نداشته باشيد. من تنها يک مشاور ارتباطي هستم. وظيفه من تنها ياري کردن شما در شناخت پيام آن است. اما مي توانم يک راهنمايي کنم تا شما «معيارهاي خودتان» را شناسايي کنيد. يک معيار مناسب مي تواند ارزش ها و اعتقادات و اصول تربيتي باشد که شما براي تربيت کودک خود مي پسنديد. کودک خود را هنگامي که بزرگ شده، تجسم کنيد. مي خواهيد چگونه باشد؟ براي اينگونه بودن بايد چه ارزشها، اعتقادات و اصولي را ياد بگيرد؟

مرحله دوم:
 

شناسايي پيامي که هر عروسک به همراه دارد
 

شناخت پيام نياز به کمي تامل و فعاليت دارد که البته کاري جذاب است. شما بايد تشخيص دهيد که عروسک انتخابي علي رغم سکوتش ، چه مي گويد؟ بدين منظور بايد ابتدا بتوانيد عناصر و اجزا عروسک را شناسايي کنيد.
1-شناسايي شخصيت عروسک:
اين عروسک از روي کدام شخصيت داستاني يا فيلمي ساخته شده است؟
سيندرلا، مرد عنکبوتي ، بتمن، گوسفندها يا... در اين داستان يا فيلم اين شخصيت چه ويژگي هايي دارد. قهرمان است يا ضد قهرمان، فعال است يا منفعل، يک قهرمان خشن است يا يک پرخور، راست گو يا دروغگو و... مطمئن باشيد کودک شما خواه ناخواه داستان يا فيلم اين شخصيت را خواهد شنيد يا ديد و از آن الگوبرداري خواهد کرد.
2-توجه به اشارات غير کلامي
اگر نتوانستيد شخصيت داستاني يا فيلمي عروسک را تشخيص دهيد، از راهکار ديگري استفاده کنيد. مي توانيد اشارات غيرکلامي عروسک را شناسايي کنيد تا بتوانيد پيام آن را تشخيص دهيد. به خاطر داشته باشيد «آن کس است اهل بشارت که اشارت داند». برخي اين اشارات عبارتند از:

جنسيت عروسک
 

عروسک مؤنث است يا مذکر؟ يا اصلاً از نوع حيوانات يا اشياء تخيلي است؟ جنسيت عروسک در کنار ساير پيام هايش به کودک شما نقش ها و انتظاراتي را که سازندگان عروسک و بعد شما به عنوان انتخاب کننده آن از يک جنسيت مد نظر داريد به کودک تان مي آموزد.

سن عروسک
 

آيا عروسک همسن کودک شما است يا سنين نوجواني يا جواني را براي کودک شما به تصوير مي کشد؟
اين حق شماست که انتخاب کنيد شايد دوست داشته باشيد عروسکي تهيه کنيد که سن جواني کودک شما را از اکنون براي او مجسم کند. فقط آگاهانه اين کار را انجام دهيد. توجه کنيد که عروسک چه الگوي رفتاري را براي جواني به کودک شما ارايه مي دهد.

قوميت عروسک
 

رنگ پوست، چشم و موي عروسک و شکل چشم و لب و... نشانه هايي هستند که شما مي توانيد بر اساس آن قوميت عروسک را شناسايي کنيد. قوميت عروسک همراه با ساير نشانه ها در تصورات کودک از قوميت هاي مختلف تأثير گذار خواهد بود . عروسک يکي از ابزارهاي کليشه سازي له يا عليه قوميت ها محسوب مي شود. من وقتي کودک بودم عروسکي سياه پوست با گوشواره هاي بزرگ داشتم که وقتي توي سر او مي زدم شروع به حرکت مي کرد. اين عروسک کليشه برده بودن و برده ماندن سياهان را در ذهن من تثبيت کرده بود.

پوشش عروسک
 

عروسک مدنظر شما چه پوششي دارد؟ مدل لباس آن چگونه است؟ مارک خاصي روي آن هست يا نه؟ فرم مخصوص مربوط به سازمان خاص مثل ارتش يا امدادگران صليب سرخ يا... را دارد؟ اين فرم متعلق به کدام کشور است؟ آيا اين پوشش را شما براي کودک خود مي پسنديد ؟ به خاطر داشته باشيد که کودک شما اگر اين عروسک را دوست داسته باشد پوشش او را الگوي خود قرار مي دهد و در هر لباس فروشي اولين چيزي که مي بيند لباس هايي از همين دست است. بعدها وقتي بزرگ شد افرادي با اين پوشش ها را به طور ناخودآگاه دوست خواهد داشت.

آرايش عروسک
 

آرايش عروسک آن قدر امري بديهي به نظر مي رسد که ديگر هيچ کس هنگام خريد به آن توجه نمي کند. عروسک مدنظر شما چه قدر آرايش چهره و بدن دارد؟ موي او چه مدلي است؟ به نظر شما اين شيوه و اين مقدار آرايش عروسک چه اثراتي براي کودک شما به همراه خواهد داشت؟
مسلم بدانيد که کودک شما مي تواند تفاوت چهره آراسته به مواد آرايشي يا مدل موي خاص عروسک را از چهره بي آرايش و موهاي ساده خود تشخيص دهد. اما هنوز قادر به درک معصوميت کودکانه چهره خود نيست. او زيبايي خيره کننده عروسکش را مي شناسد و اگر سن عروسک هم بزرگتر از سن او باشد الگويي قوي براي بزرگسالي خود پيدا خواهد کرد. اين ديگر بستگي به انتخاب شما خواهد داشت.
منبع:نشريه کودک، شماره62.
/ج