رازداری (2)

فصل سوم: برخي از علل و عوامل افشاگري
در حکمت های بلند بزرگان آمده است: «صدور الاحرار، قبور الاسرار».سینه‏های آزادمردان، گور رازهاست. باید دلی پاک و ایمانی محکم واراده‏ای استوار داشت، تا به افشای راز این و آن نپرداخت. اگر انسان ‏بتواند هر چه کمتر از اسرار مردم مطلع باشد، بهتر است و احتمال فاش‏کردن آن هم کمتر. راهها و مسیرهایی که انسان را در جریان «افشاء اسرار ‏» قرارمی‏دهد، عبارتند از:

1- گمان بد و كنجكاوي
 

پيغمبر گرامى (صلي الله عليه و آله) در حديثى مى‏فرمايد:.«خداوند خون و مال و آبروى مسلمان را بر ديگران حرام كرده، و همچنين گمان بد در باره او بردن.»(66)گمان بد نه تنها به طرف مقابل و حيثيت او لطمه وارد مى‏كند، بلكه براى صاحب آن نيز بلائى است بزرگ زيرا سبب مى‏شود كه او را از همكارى با مردم و تعاون اجتماعى بر كنار كند، و دنيايى وحشتناك آكنده از غربت و انزوا فراهم سازد، چنان كه در حديثى از امير مؤمنان على (عليه السلام) آمده است:
«كسى كه گمان بد داشته باشد از همه كس مى‏ترسد و وحشت دارد.»(67)
گمان بد سرچشمه تجسس، و تجسس موجب افشاى عيوب و اسرار پنهانى، و آگاهى بر اين امور سبب غيبت مى‏شود كه اسلام از معلول و علت همگى نهى كرده است.همچنان كه امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «افشاء كننده اسرار بسيار شك كننده (در امور ديگران) مي باشد»(68)انسان هر چه نسبت به اسرار ديگران بي اطلاع باشد آن اسرار ديرتر در معرض فاش شدن قرار مي گيرد در نتيجه كنجكاوي و تجسس در امور ديگران يكي از راه هاي اطلاع بر اسرار مردم است و گناه آن هنگامي بزرگتر مي شود كه تؤام با عيب جويي شود.
خداوند تعالي مي فرمايد: «و لا تجسسوا»(69) «در امور ديگران تجسس نكنيد.»جستجوی عیب ها، لغزش ها و اسرار مردم و آشکار نمودن آنها هر چند كه از روي عداوت و كينه نباشد گناهي است بزرگ، چنانکه گفته‏اند:
«و عین الرضا عن کل عیب کلیلة
كما أن عین السخط تبدی المساویا»
چشمی که از روی خشنودی بنگرد از دیدن هر عیبی ناتوان است، ولی چشمي كه از روي خشم و ناخشنودی بنگرد بدی ها و زشتی ها را ظاهر می‏کند.رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند:«هر که به صحبت ديگران كه دوست ندارند کسی آن را بشنود گوش فرا دهد، در قیامت در گوش های او سرب ریزند.»(70) به درستي كه هر كه سعي نمايد كمتر از اسرار مردم بداند كمتر در اين گناه گرفتار مي شود و بدتر از تجسس و عيب جويي، فاش و بر ملا ساختن اسرار مردم است كه خداوند براي ايشان عذابي دردناك فراهم نموده است. «کسانی که دوست دارند زشت کاری و اعمال ناشایست در میان مؤمنان فاش و شایع شود عذابی دردناک دارند.»(71)امام محمد باقر (علیه السلام) فرمود: «از نزدیکترین لحظه هاي انسان به کفر این است که با كسي عقد برادری در دین بسته باشد و بدی ها و لغزش های او را بشمارد که روزی او را به آنها سرزنش کند.»(72)همچنين شخصی به آن حضرت عرض کرد: «مردم می‏گویند: عورت مؤمن بر مؤمن حرام است؟ امام فرمودند: مراد آن نیست که پنداشته‏ای،عورت مؤمن این است که کسی مواظب باشد که وي سخنی بگوید تا بر او عیبي گرفته شود و آن را به خاطر بسپارد تا روزی که بر او خشمگین است‏ به وسیله آن وی را سرزنش کند.»

2- غيبت
 

امام صادق (عليه السلام) مى‏فرمايد:
" كسى كه به منظور عيبجويى و آبروريزى مؤمنى سخنى نقل كند تا او را از نظر مردم بيندازد، خداوند او را از ولايت خودش بيرون كرده، به سوى ولايت شيطان مى‏فرستد، اما شيطان هم او را نمى‏پذيرد.»(73)تمام اين تاكيدات و عبارات تكان دهنده به خاطر اهميت فوق العاده‏اى است كه اسلام براى حفظ آبرو، و حيثيت اجتماعى مؤمنان قائل است، و نيز به خاطر تاثير مخربى است كه غيبت در وحدت جامعه، و اعتماد متقابل و پيوند دلها دارد، و از آن بدتر اينكه غيبت عاملى است براى دامن زدن به آتش كينه و عداوت و دشمنى و نفاق و اشاعه فحشاء در سطح اجتماع، چرا كه وقتى عيوب پنهانى مردم از طريق غيبت آشكار شود اهميت و عظمت گناه از ميان مى‏رود و آلودگى به آن آسان مى‏شود.سرمايه بزرگ انسان در زندگى حيثيت و آبرو و شخصيت او است، و هر چيز آن را به خطر بيندازد مانند آن است كه جان او را به خطر انداخته باشد، بلكه گاه ترور شخصيت از ترور شخص مهمتر محسوب مى‏شود، و اينجا است كه گاه گناه آن از قتل نفس نيز سنگين‏تر است.يكى از فلسفه‏هاى تحريم غيبت اين است كه اين سرمايه بزرگ بر باد نرود، و حرمت اشخاص در هم نشكند، و حيثيت آنها را لكه‏دار نسازد، و اين مطلبى است كه اسلام آن را با اهميت بسيار تلقى مى‏كند.نكته ديگر اينكه غيبت، بد بينى مى‏آفريند، پيوندهاى اجتماعى را سست مى‏كند، سرمايه اعتماد را از بين مى‏برد، و پايه‏هاى تعاون و همكارى را متزلزل مى‏سازد.مى‏دانيم اسلام براى مساله وحدت و يكپارچگى جامعه اسلامى و انسجام و استحكام آن اهميت فوق العاده‏اى قائل شده است، هر چيز اين وحدت را تحكيم كند مورد علاقه اسلام است، و هر چيز آن را تضعيف نمايد منفور است، و غيبت يكى از عوامل مهم تضعيف است.از اينها گذشته غيبت بذر كينه و عداوت را در دلها مى‏پاشد، و گاه سرچشمه نزاع هاى خونين و قتل و كشتار مى‏گردد.خلاصه اين كه اگر در اسلام غيبت به عنوان يكى از بزرگترين گناهان كبيره شمرده شده به خاطر آثار سوء فردى و اجتماعى آن است.

3- دروغ
 

دروغگو نمى‏تواند راز خود و ديگران را براى هميشه مكتوم دارد، چرا كه واقعيت هاى عينى به هنگامى كه وجود خارجى پيدا مى‏كند، روابط بى‏شمارى با موضوعات ديگر در اطراف خود دارد، و دروغگو كه مى‏خواهد صحنه نادرستى را با دروغ خود بيافريند، هر قدر زيرك و زبر دست باشد نمى‏تواند تمام اين روابط را حفظ كند، به فرض كه چندين رابطه دروغين در پيوند با مسائل پيرامون حادثه درست كند، باز نگهدارى همه اين روابط ساختگى در حافظه براى هميشه كار آسانى نيست و كمترين غفلت از آن موجب تناقض گويى مى‏شود، به علاوه بسيارى از اين پيوندها مورد غفلت قرار مى‏گيرد و همان هاست كه سرانجام واقعيت را فاش مى‏كند، و اين درس بزرگى است براى همه كسانى كه به آبرو و حيثيت خويش علاقمنداند كه هرگز گرد دروغ نروند و موقعيت اجتماعى خويش را به خطر نيفكنند.در نتيجه دروغ گو هيچ گاه نمي تواند نه راز خود را حفظ كند و نه راز ديگران را.

4- سخن چيني
 

حضرت اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) فرموند: «با سخن چين رازي را در ميان نگذاريد.»(74)يكي از مصداق هاي بارز افشاگري سخن چيني مي باشد و شخص سخن چين اگر رازي را از كسي بداند و يا بر اسراري آگاه باشد آن را دهان به دهان براي ديگران نقل مي كند. انگيزه هاي سخن چيني را مي توان اين گونه برشمرد: 1- نفرت 2- اظهار محبت به مخاطب 3- تفريح و سرگرمي 4- وقت گذراني 5- پر گويي و ... امام باقر علیه السلام فرمود: «بهشت‏ بر سخن چینان حرام است.‏» همچنين ايشان فرمودند: «بنده خدایی روز قیامت محشور شود و با اینکه در دنیا خونی نریخته، به اندازه یک حجامت ‏یا بیشتر خون به وی دهند و گویند: این سهم تو از خون فلانی است. عرض می‏کند: خدایا تو می‏دانی که تا وقتی که جانم را گرفتی خونی نریختم، خداوند می فرماید: آری، تو از فلانی چنین و چنان شنیدی و به ضرر او بازگو کردی، و این نقل تو دهان به دهان به فلان ستمکار رسید و وی با شنیدن آن او را کشت، و این سهم تو از خون اوست‏.»(75)حکایت کرده‏اند که مردی بنده‏ای فروخت و به خریدار گفت: این بنده هیچ عیبی ندارد جز سخن چینی، خریدار گفت: قبول کردم، آن را خرید، چند روزی گذشت، روزی غلام به همسر آقای خود گفت: همسرت تو را دوست ندارد، و می‏خواهد زنی دیگر بگیرد، و من می‏توانم با موی او برای تو افسون کنم، زن گفت: چگونه به موی او دست‏یابم؟ گفت: هنگام خواب تیغی بر گیر و چند موی از پشت ‏سر او بتراش و به من ده. سپس به نزد آقا رفت و گفت: همسرت با مردی بیگانه طرح دوستی افکنده و قصد کشتن تو دارد، و اگر می‏خواهی صدق گفتار من روشن شود خود را به خواب زن تا بدانی که راست می‏گویم. مرد به هنگام شب خود را خواب وانمود، زن را دید با تیغ بر بالین او آمد، یقین کرد که اراده قتل او دارد، پس برخاست و زن را کشت، آنگاه غلام نزد خویشان زن رفت و ایشان را از قتل وی آگاه ساخت، آنها آمدند و مرد را کشتند، سپس دو قبیله زن و شوهر به جان هم افتادند و میان آنها کشتار در گرفت و سال ها گریبانگیرشان شد. پس بر هر کسی لازم است که سخن نمام را باور و تصدیق نکند، زیرا سخن چین فاسق است، و شهادت فاسق مردود است‏. خداوند متعال فرمود: «اگر فاسقی خبری نزد شما آورد به تحقیق پردازید.»(76)

5- مسخره كردن
 

افراد با ايمان كه به مشت خاك دنيا نظرى ندارند ارزش هاى مادى را در برابر ارزش هاى معنوى بى‏رنگ مى‏بينند.استهزاء نمودن و مسخره كردن، كار افراد بي ايمان، نادان و جاهل است آنهايي كه سخت فريفته زرق و برق دنيا شده اند و افق ديدشان از چهار ديواري ماده فراتر نمي رود.استهزاء غالباً از كبر و غرور ناشي مي شود و انسان مغرور حاضر به اين امر نيست كه ديگران در نظر او بزرگ جلوه كنند براي همين ، از هر امري استفاده مي كند تا ديگران را خوار و ذليل و خود را بزرگ جلوه دهند از اين رو اگر اسرار و رموزي را در اختيار داشته باشد براي رسيدن به مقاصد خود از افشاي آنها خود داري نمي كند و آنها را فاش مي سازد.

6- آگاهي افراد زياد بر اسرار
 

امام علي (عليه السلام) فرمودند: «هر چه تعداد كساني كه اسرار را مي دانند بيشتر باشد، آن اسرار بيشتر در معرض فاش شدن هستند.»(77)
باید توجه داشت که راز، همچون شریان حیاتی تو و جامعه و انقلاب تو است. پاسداری از آن هم بر عهده تو است. چه ژرف وزیباست این کلام حضرت صادق(عليه السلام):«راز تو از خون تو است، پس نباید جز در رگهای خودت جاری‏شود!»(78)و مگر «خون‏»، عامل بقای انسان نیست؟ و اگر خون از بدن برود، جان هم پر می‏کشد. اسرار هم همین حکم را دارد.
گفتن هر سخنی در هر جا
نبود شیوه مردان خدا
هر سخن، جا و مقامی دارد
مرد حق، حفظ کلامی دارد
حاصل کار دهد باد فنا
گفتن هر سخنی در هر جا

7- پر حرفي
 

از لابه‏لای پرحرفی های انسان، بسیاری از «اسرار مگو»از زبان می‏پرد. درمانش نیز کم‏حرفی است.

8- خود نمايي
 

این خصیصه، بیشترین ضربه‏ها را می‏زند. یعنی‏ وانمود کردن اینکه انسان در جریان است و با «بالا»ها ارتباط دارد واخبار دست اول را می‏داند یا آدم مهمی است، سبب می‏شود خیلی از اسرار را (چه شخصی و چه مربوط به نظام) باز بگوید.
باری ... باید زبان را در حفظ راز، یاری کرد. راز، امانت است. درحفظ آن باید کوشید.
فصل چهارم: آثار راز داري و تبعات افشاگري
رابطه اعمال نيك و بد
برخي از اعمال نيك اگر به طور شايسته و مقبول انجام گيرد آثار اعمال بد گذشته را از بين مي برد مانند توبه كه اگر به صورت مطلوب انجام گيرد گناهان شخص آمرزيده خواهد شد.(79 )و عيناً مانند پرتو نوري است كه دقيقاً بر همان نقطه تاريك بتابد و آن را روشن نمايد.
اما هر عمل نيكي اثر هر گناهي را از بين نمي برد و از اين رو ممكن است شخص مؤمن، مدتي گرفتار كيفر گناهش باشد و سرانجام به بهشت جاوداني در آيد. گويي روح انسان، داراي ابعاد گوناگوني است . هر دسته از اعمال نيك و بد به يك رؤيه آن مربوط مي شود مثلاً عمل نيكي كه مربوط به رؤيه «الف» است اثر گناهي كه ارتباط با رؤيه «ب» دارد را از بين نمي برد مگر اينكه عمل صالح آن قدر نوراني باشد كه به جوانب ديگر روح هم سرايت كند يا گناه آن قدر آلوده كننده باشد كه ساير ابعاد را هم آلوده سازد. از جمله در روايات و قرآن وارد شده «نماز مقبول، گناهان را شستشو مي دهد و موجب آمرزش گناهان مي گردد»(80) و بعضي از گناهان مانند عقوق والدين و شرب خمر تا مدتي مانع قبولي عبادت مي شود يا افشا كردن گناه ديگران موجب پاك شدن گناه آنها است و عقوبت گناه و سنگيني آن بر عهده افشاگر است همچنين خداوند ديگر گناه كار را در آخرت مجازات نمي كند زيرا در دنيا به واسطه افشاگري ملامت و سرزنش شده است.(81)
ولي تعيين انواع و مقدار تأثير و تأثر اعمال نيك و بد در يكديگر را بايد از طريق وحي و سخنان معصومين (عليهم السلام) به دست آورد و قاعده كلي براي همه آنها نمي توان تعيين كرد.
نکته:
قبل از آن که آثار و برکات راز داری و نیز آثار و تبعات افشاگری را مورد بررسی قرار دهیم ذکر این نکته را ضروری می دانیم که آثار و تبعات مذکور نسبت به نوع و درجه اهمیت راز داری و افشاگری متفاوت می باشند و نمی توان همه موارد را برای هر حفظ راز یا افشای راز صادق دانست.
آثار و بركات راز داري
1- آثار دنيوي

1-1- ايجاد امنيت رواني و اجتماعي
 

شرط اساسي زندگي توام با آسايش، نشاط، پيشرفت، موفقيت، رشد و کمال برخورداري از سلامت، بهداشت، و امنيت جسماني و رواني و اجتماعي است. ليکن تغيير و تحولات سريع علمي و تکنولوژي، تغيير و تحولات اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي، پيش آمدهاي غير منتظره از قبيل جنگ، زلزله، بيماري و تصادف، پيچيدگي ارتباطات اجتماعي و تهاجم فرهنگي در عصر کنوني مشکلات گوناگوني در زمينه‌هاي معيشتي، تحصيلي، شغلي، خانوادگي، تصميم‌گيري، ارتباطي، عاطفي، رواني رفتاري و اخلاقي براي بسياري از افراد در همه جوامع به وجود آورده است و سلامت بهداشت و امنيت جسماني رواني و اجتماعي آنان را دچار آسيب کرده است. براي جلوگيري و حل و رفع مشکلات اخلاقي و اجتماعي و سازگاري و برخورد موثر و منطقي با موقعيت‌هاي گوناگون زندگي و تامين سلامت رواني و اجتماعي افراد جامعه بايستي به موضوعات آداب معاشرت و اخلاقيات جامعه توجه كافي داشت و با فرهنگ سازي و اطلاع رساني افراد جامعه، از بروز ضد اخلاقيات جلوگيري نموده و در نتيجه جامعه اي خالي از هر گونه مفاسد اخلاقي، اجتماعي و ... را به وجود آورد در اين بخش با توجه به موضوع راز داري بيانگر اين مطلب مي باشيم كه راز داري از جمله مواردي است كه سلامت رواني و اجتماعي در گرو حفظ آن مي باشد.
به طور مثال كسى كه رازهاي ديگران را حفظ مي كند و از افشاي آن مي پرهيزد در حقيقت آبرو و حيثيت ديگران را حفظ نموده و ديگر تحقيرها و سرزنش ها به تبع افشاگري جايي را براي بروز خود در جامعه پيدا نمي كنند. همچنين به واسطه راز داري از ايجاد مشكلات بعدي از جمله مالي و حتي جاني و ... جلوگيري به عمل مي آيد.حفظ اسراري مانند اسرار اجتماعي، نظامي، حكومتي و ... كه از اهميت ويژه و فوق العاده اي برخوردارند، و صلاح نيست كه همه اقشار اجتماع از آن آگاهي داشته باشند، تا چه حد مي تواند موجب حفظ آرامش جامعه شود و از بروز هر گونه تشنج و آشوب جلوگيري مي كند و در نتيجه جامعه اي آرام و به دور از هر گونه خشونت و ... خواهيم داشت.

2-1- تمام خير دنيا و آخرت در راز داري و دوستي با نيكان
 

حضرت على (عليه السلام) فرمودند:
«تمام خير دنيا و آخرت در اين دو چيز نهفته شده: «كتمان راز و دوستى با نيكان»(82)در فصل اول اشاره كرديم كه انسان با حفظ رازهاي خود اعم از خوب و بد چه اثرات و تبعاتي را از خود دفع مي نمايد. از جمله اين اثرات مي توان به: مورد شماتت ديگران واقع شدن، سر خوردگي نزد دوستان و خفت و ذلت نزد دونان در ناكامي ها و شقاوت ها و همچنين ايجاد حسادت در ديگران، توقع بي جا درست نمودن و زياد شدن دشمنان در خوشبختي ها و سعادت ها اشاره كرد كه انسان با حفظ رازهاي خود از همه اين موارد در امان مي ماند و در دنيا با كمال آسودگي و فراغ بال به زندگي خويش ادامه مي دهد. همچنين با حفظ اسرار ديگران كه موجب حفظ آبروي آنها و جلوگيري از شكست و ضرر در امور ايشان است آخرت خود را به خطر نمي اندازد.و به فرموده امام علي (عليه السلام) در دنيا و آخرت به حض و بهره وافر دست پيدا مي كند.
به پیر میکده گفتم که چیست راه نجات
بداد جام می و گفت راز پوشیدن

3-1- گوشه اي از خوشبختي
 

امام علي (عليه السلام) فرمودند: «خاموشي حكمت است، سكوت مايه سلامت و راز داري گوشه اي از خوشبختي.»(83)در اطراف خود كساني را مي بينيم كه زندگي مرفه و به ظاهر خالي از هر نقصان و كمبودي را دارند اما در عوض احساس خوشبختي و رضايت، از زندگي خود ندارند و برعكس بعضي ها با اينكه زندگي ساده و بي آلايشي دارند، سرشار از آرامش اند و خوشبختي هر صبح و شام با زندگي ايشان تؤام است.براي خوشبختي مؤلفه هاي گوناگوني را مي توان بر شمرد از جمله: ايمان به خدا، عمل صالح، اخلاق نيكو، علم، تلاش، وسعت رزق، خانواده خوب و ... كه به موجب اين موارد آدمي در دنيا و آخرت از تمامي لحظه هاي زندگي خويش لذت مي برد. همچنين براي رسيدن به خوشبختي علاوه بر داشتن ملاك هاي بالا بايد به دور بعضي از رفتارها و اعمال، خط سرخي كشيد و هرگز به آنها نزديك نشد از جمله افشای راز خود و ديگران. زيرا انساني كه حافظ اسرار خود نيست تا خوشبختي فاصله اي دور و دراز دارد. و هر كس به دنبال خوشبختي خويش مي باشد بايد به فكر خوشبختي ديگران هم باشد و با افشاي اسرار آنها از رسيدن ضررهاي غير قابل جبران نسبت به ايشان بپرهيزد. تا بستر مناسبي براي بقاء زندگي توام با آرامش و خوشبختي براي خود و ديگران ايجاد نمايد. به درستي كه خوشبخت ترين انسان ها كسي است كه حتي راز خود را از نزديك ترين افراد نيز محفوظ مي دارد.

4-1- موفقيت و پيروزي
 

امام علي (عليه السلام) فرمودند: «موفق ترين كارها كاري است كه با كتمان كامل صورت گيرد.»(84)براي درك هر چه بهتر معنا به يك مثال مي پردازيم. به طور مثال خوشبيني يك اصل كلي در همكاري و زندگي اجتماعي مي باشد و براي حفظ اين سرمايه بزرگ صلاح اين است كه مردم از تمام جزئيات حال يكديگر با خبر نباشند، زيرا بالآخره هر كس نقطه ضعفى دارد، و فاش شدن تمام نقطه‏هاى ضعف، همكارى‏ هاى افراد را مواجه با اشكال مى‏كند، مثلا ممكن است يك فرد با شخصيت و مؤثر تصادفاً در يك خانواده پست و پائين متولد شده باشد، اكنون اگر سابقه او فاش شود، ممكن است آثار وجودى او در جامعه متزلزل گردد و مثمر ثمر واقع نشود.همچنين بسيارى از نقشه ‏ها و طرح هاى مبارزات اجتماعى بايد تا هنگام عمل پنهان باشند و افشاى آن ها ضربه‏اى بر موفقيت و پيروزى اجتماع است.اينها و امثال آن مواردى است كه تا انجام و پايان كار نبايد در معرض افشاء قرار گيرد.امام علي (عليه السلام) فرمودند: «پيروزي با دورانديشي به دست مي آيد و دورانديشي با رايزني و رايزني با راز داري.»(85)

5-1- موجب شادي
 

«با هر شادي غمي است» و يا «هر نوشي را نيشي است» و ... مسلما اين ها جملاتي هستند كه بارها آنها را شنيده ايم. اما سوالي كه مطرح مي شود اين است كه چه عواملي شادي حقيقي و هميشگي را براي ما به ارمغان مي آورد؟ و چه اسبابي باعث غم و اندوه در درون ما مي شود؟ اين ها سوالاتي است كه در اين مختصر مجال توضيح آنها نيست. تنها در زير به كلامي زيبا از مولاي متقيان علي (عليه السلام) اشاره مي نمائيم كه با عمل به آن مي توانيم جامه ي غم را از تن بزدائيم و جامه ي شادي را بر تن كنيم. حضرت علي (عليه السلام) در كلامي زيبا و دلنشين بيان داشتند: «راز تو، اگر آن را پنهان داري موجب شادي توست و اگر آن را فاش سازي، سبب هلاكت توست.»(86)

6-1- رهايي و راحتي
 

امام علي (عليه السلام) فرمودند: «ملاك رهايي و راحتي پرده پوشي است.»(87) كسي كه اسرار خويش را از ديگران مخفي نمايد و تنها سينه خويش را محرم اسرار خود قرار دهد آسوده خاطر است و ديگر نگراني در دل خويش راه نمي دهد چون تنها خود بر آن آگاه است اما كسي كه اسرار او دهان به دهان نُقل مجالس است هر لحظه احساس خطر مي نمايد و احساس آسودگي ندارد.

7-1- قدرت انتخاب
 

انسان در مسير زندگي، همواره در دو راهي انتخاب قرار دارد؛ راه شقاوت يا راه سعادت. آدمي بر اساس فطرت خدادادي و آموزه هاي وحياني راه را از بي راه مي شناسد، اما موانع مختلفي نيز بر سر راهش قرار دارد که او را از رسيدن به کمال باز مي دارد. در نتيجه، در پي كنار نگذاشتن اين موانع عاقبتي جز ناکامي و بدفرجامي نصيبش نمي گردد. چه نيکوست که آدمي در مسير هدايت و صراط مستقيم، آموزه هاي نوراني امام علي (عليه السلام) را چراغ راهش سازد. ايشان مي فرمايند: «كسي كه راز خود را بپوشاند قدرت انتخاب در دست اوست. »(88)داشتن قدرت انتخاب و دور بودن از هر نوع فشاري انسان را در تصميم گيري هاي صحيح و به جا ياري مي رساند و او را به سعادت ابدي رهنمون مي سازد. اما به موجب افشاي اسرار دامنه انتخاب آدمي محدود مي شود و ديگر قادر به گرفتن هر تصميمي نيست چون بايد ملاحظه ديگران را نيز بكند و ديگران اين اجازه را به خود مي دهند تا به جاي او تصميم گيري نمايند. البته اين باعث نمي شود كه انسان با اهل خبره مشورت ننمايد.

8 -1- عزت در دنيا
 

امام صادق (عليه السلام) به يكي از ياران خود اين چنين فرمودند:
«اسرار ما را حفظ كنيد و آنها را فاش نكنيد. همانا كسي كه اسرار ما را پنهان كند و آنها را فاش نكند خداوند او را در دنيا عزيز مي كند و در آخرت نوري بين دو چشمانش قرار مي دهد كه او را به سوي بهشت رهنمون مي سازد.و كسي كه اسرار ما را فاش كند و آنها را پنهان نگرداند خداوند در دنيا او را ذليل مي كند و در آخرت نوري را از بين چشمانش بر مي دارد و او را در تاريكي قرار مي دهد كه به سوي جهنم رهنمون است. به درستي كه تقيه از دين من و دين پدرانم مي باشد و شخصي كه تقيه نمي كند دين ندارد.و خداوند دوست دارد كه بنده اش حافظ اسرار باشد همان طور كه دوست دارد بنده اش دين خود را آشكار نمايد.و به درستي كه فاش كننده اسرار ما، مانند كسي است كه ما را انكار نموده.»(89)

9- 1- چراغ هاي هدايت و چشمه هاي دانش
 

پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمودند: «خوشا به حال بنده گمنامي كه خدا او را بشناسد و مردم نشناسندش. اينان چراغ هاي هدايت و چشمه هاي دانشند كه هر فتنه تاريكي به سبب وجود آنها بر طرف مي شود، نه سخن پراكن و پخش كننده اسرارند و نه نافرهيخته و رياكار»(90)

10- 1- ايمان كامل
 

رسول اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: «ايمان مؤمن كامل نمي شود الا اينكه راز دار باشد.»(91)همچنين مردي از امام علي (عليه السلام) تقاضا نمود كه صفات مومن را براي او برشمرد امام (عليه السلام) «پوشيده نگه داشتن اسرار را يكي از آن صفات برشمردند.»(92)انسان با ايمان در شرايط گوناگون زندگي، خود را در محضر پروردگار متعال مي بيند و خدا را شاهد و ناظر رفتار خويش مي داند. ايمان به خداوند در اعماقِ جانِ چنين فردي ريشه دوانيده است و رشته حضور الهي را هيچ گاه گسسته نمي بيند.هنگامي كه تشخيص دهد که کاري مورد رضايت الهي است، با تمام توان در انجام آن مي کوشد، هر چند ديگران را ناخوش آيد. حتي اگر ديگران به او اعتراض کنند، در انجام وظيفه کوتاهي نمي کند. چنين کرداري از اعتقاد عميق و ايمان راسخ انسان هاي وارسته ريشه مي گيرد که دنيا را بسيار ناچيز و هر حب و بغضي را در برابر خشم و رضاي الهي ناپايدار مي دانند.
2- آثار اخروي

1-2- در سايه عرش خدا
 

در حديثي از امام كاظم (عليه السلام) مى‏خوانيم:
«سه طايفه‏اند كه در روز قيامت در سايه عرش خدا قرار دارند، روزى كه سايه‏اى جز سايه او نيست: كسى كه وسائل تزويج برادر مسلمانش را فراهم سازد، و كسى كه به هنگام نياز به خدمت، خدمت كننده‏اى براى او فراهم كند و كسى كه اسرار برادر مسلمانش را پنهان دارد»(93)

2-2- ورود به بهشت
 

و در حديثي ديگر امام صادق (عليه السلام) بيان داشتند «هر كس اسرار مومني را حفظ نمايد داخل در بهشت مي شود.»(94)

3-2- در درجات حورالعين
 

پيامبر مكرم اسلام (صلي الله عليه و آله) فرمودند: «اگر زني اسرار همسر خود را پنهان نمايد و كسي از اسرار او مطلع نشود پس او در درجات حور العين مي باشد.» (95)

4-2- خداوند حافظ اسرار اوست
 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «كسي كه حافظ اسرار برادر مسلمان خود باشد خداوند نيز در دنيا و آخرت اسرار او را حفظ مي نمايد.(96)

5-2- ارجمندي نزد خدا به موجب حفظ اسرار
 

امام صادق (عليه السلام) به سليمان به خالد فرمودند: «اي سليمان! شما ديني و (مذهبي) داريد كه هر كس آن را پوشيده بدارد خداوند ارجمندش گرداند و هر كس افشايش كند، خداوند او را خوار سازد.» (97)

6-2- جهاد در راه خدا
 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «پوشيده نگه داشتن اسرار ما، جهاد در راه خداست.» (98)حفظ اسرار تا آن اندازه مورد اهميت مي باشد كه حافظ آن مانند مجاهد در راه خداست جهادي كه آدمي را از ضعف نفس و سستي اراده به قوت ايمان و استواري در دين مي رساند و او را چون مجاهد در راه خدا قلمداد مي كند.
آثار و تبعات افشاگري
آگاهى بر اسرار نهانى- به عكس آنچه بسيارى خيال مى‏كنند- مشكلى را براى مردم، حل نمى‏كند، بلكه در بسيارى از موارد باعث هرج و مرج و از هم پاشيدن پيوندهاى اجتماعى و خاموش شدن شعله‏هاى اميد و از بين رفتن تلاش و كوشش در ميان توده مردم، مى‏گردد. بعضي از مردم هم، با آگاهي يافتن بر اسرار نهان ديگران منافع فراوانى را براى خودم فراهم مى‏سازند و از رسيدن ضرر و زيان به خود جلوگيري مي كنند. در زير به برخي از آثار و تبعات افشای راز مي پردازيم.

1- آثار و تبعات دنيوي
 

1-1- خيانت در امانت
 

«اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد به خدا و پيامبر خيانت نكنيد و (نيز) در امانات خود خيانت روا مداريد در حالى كه متوجهيد و مى‏دانيد.»(99)
«خيانت به خدا و پيامبر آن است كه اسرار نظامى مسلمانان را در اختيار ديگران بگذارند، و يا دشمنان را در مبارزه خود تقويت كنند، و يا به طور كلى واجبات و محرمات و برنامه‏هاى الهى را پشت سر بيفكنند، لذا از «ابن عباس» نقل شده كه هر كس چيزى از برنامه‏هاى اسلامى را ترك كند يك نوع خيانت نسبت به خدا و پيامبر مرتكب شده است.»(100)حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «نقلی که میان دو نفرگذشت امانت است میان شما.»(101)«خيانت» در اصل به معناى خود دارى از پرداخت حقى است كه انسان پرداختن آن را تعهد كرده و آن ضد «امانت» است.امانت گرچه معمولا به امانت‏هاى مالى گفته مى‏شود ولى تمام شئون زندگى اجتماعى و سياسى و اخلاقى را در بر مى‏گيرد، لذا در حديث وارد شده كه «گفتگوهايى كه در جلسه خصوصى مى‏شود امانت است.»(102)و در حديث ديگرى مى‏خوانيم: «هنگامى كه كسى براى ديگرى سخنى نقل كند سپس به اطراف خود بنگرد (كه آيا كسى آن را شنيد يا نه) اين سخن امانت است.(103)بعضى گفته‏اند امانت خدا آئين اوست و امانت پيامبر سنت اوست و امانت مؤمنان اموال و اسرار آنها مى‏باشد.اگر حرفی را از کسی شنیدی که راضی به نقل آن برای دیگری ‏نبود، نقل آن گناه است. اگر بیان یک راز، آبروی خانواده‏ای را به خطراندازد، فردای قیامت مسؤولیت دارد و پاسخ گفتن به آن بسیار دشواراست. چرا غیبت‏حرام است و زشت‏ترین معصیت؟ چون خمیرمایه‏اش‏همان افشای اسرار و بدی ها و معایب دیگران است. مگر آبروی رفته را می‏توان دوباره بازگرداند و مگر آب ریخته را می‏توان جمع کرد؟ اگر از اختلافات خانوادگی زن و مردی خبر داری، چه نیازی و لزومی به طرح و افشای آن؟ اگر در کسی نقطه ضعفی سراغ داری، با کدام حجت ‏شرعی و مستمسک دینی آن را فاش و پخش و بازگو می‏کنی؟ مگر می‏توان هر چه را دانست، گفت؟ مگر گفتن هر راستی واجب است؟ عبد الله بن سنان به حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) عرض کرد که: «منظور از عورت مؤمن بر مؤمن حرام است چيست؟ آيا منظور،عورت او است؟ امام فرموند: نه چنین نيست، بلکه منظور فاش کردن راز اوست‏.»(104)«افشاگري خيانت است»(105) و خيانت در امانت از منفورترين اعمال و از زشت‏ترين گناهان است، كسى كه در امانت خيانت مى‏كند در حقيقت منافق است، چنان كه در حديث از پيامبر (صلي الله عليه و آله) نقل شده:«نشانه منافق سه چيز است: هنگام سخن دروغ مى‏گويد، و بهنگامى كه وعده مى‏دهد تخلف مى‏كند و بهنگامى كه امانتى نزد او بگذارند خيانت مى‏نمايد، چنين كسى منافق است هر چند روزه بگيرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند.»(106)اصولا ترك خيانت در امانت از وظایف و حقوق انسانى است يعنى حتى اگر صاحب امانت مسلمان هم نباشد نمى‏توان در امانت او خيانت كرد. پس «نسبت به اسرار خود بخيل باش و آنها را فاش نگردان كه همانا افشاگري خيانت است»(107)

2-1- برابر با قتل عمد
 

امام باقر (عليه السلام) فرمودند: «روز قيامت بنده محشور مي شود در حالي كه قطره خوني هم نريخته است اما به اندازه يك شاخ حجامت يا بيشتر به او خون مي دهند و مي گويند: اين سهم تو از خون فلاني است. عرض مي كند بار پروردگارا! تو مي داني كه جانم را ستاندي كه من قطره خوني نريخته بودم مي فرمايد: درست است اما از فلاني چنين و چنان روايتي شنيدي و آن را روايت كردي كه به زيان او تمام شد، زيرا آن روايت دهان به دهان گشت تا به فلان ستمگر رسيد و او را به خاطر آن كشتند و حالا اين سهم تو از خون اوست.» (108)بعضي از مواقع انسان ها ناخواسته دست به اعمالي مي زنند كه از عواقب و نتايج آن بي خبرند.افشاي رازهاي ديگران هر چند در نظر برخي كوچك و بي ارزش قلمداد مي شود اما انسان بايد بداند كه گاهي نقل دهان به دهان اسرار ديگران چه ضررهاي غير قابل جبراني را به شخص وارد مي سازد. در حديثي امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «كسي كه حديث ما را فاش كند ما را به خطا نكشته بلكه عمدا كشته است.»(109) و در حديث ديگري امام رضا (عليه السلام) «افشاگر و قاتل را شريك هم دانستند.»(110) ابا بصير از امام صادق (عليه السلام) در باره آيه 112 سوره مباركه آل عمران (پيامبران را به نا حق كشتند) چنين نقل مي كنند كه: «منظور اين نيست كه آنها پيامبران خدا را با شمشيرهايشان به شهادت رساندند بلكه اسرار ايشان را فاش نمودند و موقعيت آنها را متزلزل ساختند و موجبات قتل ايشان را فراهم كردند.»(111)

3-1- عدم سلامت رواني و اجتماعي
 

افشاگري از صفات ناپسندي است که در همه آيين ها عامل انحطاط شخصيت فرد و آسيب اجتماعي شمرده شده است. افشاي اسرار يکي از انحراف هاي شديد اخلاقي است. تا بدان جا كه امام علي (عليه السلام) فرمودند: «كسي كه افشاي راز مي كند سالم نيست»(112)افشاگر به دلايل گوناگوني از جمله ضعف شخصيت، حقارت نفس، خودنمايي، جلب نمودن منافع ديگران، وارد نمودن ضربه هاي مادي و معنوي و ... به افشاي اسرار ديگران مي پردازد. هر کس راز دارتر باشد، اعتماد مردم به او بيشتر مي شود و هر که افشاي اسرار ديگران را سر لوحه اعمال خود قرار دهد در نزد ديگران منفورتر و بي اعتماد تر است.

4-1- از دست دادن همه چيز
 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «مردم به دو خصلت مأمور شدند اما آنها را تباه كردند و از اين رو همه چيز را از دست دادند: شكيبايي و راز داري»(113)انساني كه اسرار مردم را فاش مي نمايد در واقع اسرار مردم را بازيچه افكار خويش ساخته و از اعتمادي كه به او شده سوء استفاده نموده است از اين جهات ديگران به او اعتماد نخواهند كرد و ديگر او اين موقعيت را به دست نمي آورد كه امين و راز دار مردم باشد و موقعيت هاي اجتماعي، شغلي و ... خويش را به خطر مي اندازد. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «فاش كردن راز مايه افتادن و سقوط است.»(114)همچنين انساني كه اسرار دروني خود را براي ديگران فاش مي كند و سينه اش گنجايش اسرار را ندارد به فرموده امام علي (عليه السلام) فرمودند: «در امان نيست.»(115) زيرا موفقيت انسان در برنامه ريزي هاي خود تا حدي زيادي نياز به راز داري و حفظ اسرار دارد. امام جواد (عليه السلام) فرمودند: «آشكار كردن چيزي پيش از آن كه استوار گردد موجب تباهي آن مي شود.»(116)

5-1- موجب نابودي
 

«راز تو، اگر آن را پنهان داري موجب شادي توست و اگر آن را فاش سازي، سبب هلاكت توست.»(117)هرگاه انساني از جاده سلامت خارج شود و از اسراري كه نزد او مي باشد در مسير نادرست بهره برداري کند، مي تواند زيان هاي جبران ناپذيري را براي ديگران به همراه بياورد. انسان راز دار چون از ظرايف امور آگاه است، اگر گمراه شود، و خدا را فراموش نمايد مي تواند تعداد زيادي را به واسطه سخن چيني و افشاي راز آنها به ورطه نابودي بکشد. راز دار با اطلاع از اسرار مردم، راه متضرر شدن ايشان را بهتر مي شناسد. امروزه بسياري از آسيب ها و زيان هاي جامعه انساني بر اثر سوءاستفاده از رازها و اسرار آنها رخ مي دهد. همان طور كه يك انسان راز دار مي تواند موجب آرامش جامعه انساني شود انسان افشاگر نيز موجب بر هم زدن آرامش در جامعه مي شود.
به درستي كه «كسي كه راز خود را نگه ندارد نابود مي شود.»(118)

6-1- تمام شر دنيا و آخرت
 

امام علي (عليه السلام) فرمودند: «تمام خير دنيا و آخرت در اين دو چيز نهفته شده: كتمان سر و دوستى با نيكان و تمام شر در اين دو چيز نهفته شده: افشاى اسرار و دوستى با اشرار»(119)با تعمقي گذارا در اين جمله كوتاه و پر معناي امام علي (عليه السلام) در مي يابيم كه كليه ناكامي ها و نافرجامي ها از بر ملا شدن اسرار و رازهاي خود ما صورت مي پذيرد زيرا به موجب فاش شدن اسرار نيك و بد، امينت رواني و اجتماعي و آسودگي خاطر را از دست مي دهيم و هر لحظه احتمال آن وجود دارد كه مشكل يا مشكلاتي براي ما از ناحيه ديگران به وجود آيد.

7- 1- گسترش فساد
 

پيامبر گرامي اسلام( صلي الله عليه و آله) فرمودند: «از جمله بدي ها و گناهان آن است که سر برادر خود را فاش کنی‏.»(120)
هنگامي كه انساني گناه ديگران را در بين مردم افشاء نمايد به درستي كه مستحق مجازات سنگيني خواهد بود زيرا اين كار به معناي بي اهميت جلوه دادن دستورات الهي و پشت پا زدن به احكام خداوند است. افشاي گناه حياء و عفت عمومي را خدشه دار مي نمايد و موجب مي شود تا ديگران براي انجام گناه گستاخ و بي حياء شوند در نتيجه ميزان گناه و فساد در جامعه افزايش مي يابد و محيط پاك و سالم جامعه اسلامي آلوده مي گردد. پيامبر گرامي اسلام درباره نکوهش اين ناهنجاري مي فرمايد: «همه امّت من بخشيده خواهند شد مگر تظاهرکنندگان به گناه»(121) كه از جمله آن مي توان افشاي گناهان را بر شمرد. كه ممكن است از هر طريقي صورت پذيرد مانند وسایل ارتباط جمعی و گاهی آنچه از طریق رسانه‏ها، بی‏سیم، تلفن، جراید، عکس و فیلم، نامه، حرفهای عادی مردم کوچه و بازار ودر مجالس و محافل مطرح می‏شود، رازها را فاش می‏سازد. و ... برخی‏علتها و راه های دیگر.
2- آثار و تبعات اخروي

1-2- گناه
 

حضرت محمد (صلي الله عليه وآله) ـ آن امين راز دار ـ مي فرمايد: «در گناهکار بودن فرد همين بس که هر چه را مي شنود، نقل کند.»(122) افشاگري شايد از روي بي توجهي و بي دقتي گوينده و شايد به سبب پيدايش اختلاف يا ريختن آبروي ديگران باشد. اما بايد به اين مطلب توجه داشت كه افشاي اسرار ديگران گناه است و هيچ گناهي خالي از عقوبت نيست. امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «افشاي اسرار گناه است»(123)

2-2- افشاي گناه برابر با انجام گناه
 

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرموند: «هر گاه شخصي مفسده اي را شنيد و آن را فاش نمود گويا آن كار زشت را انجام داده است.»(124) ريختن آبرو هنر نيست آبرو داري نمودن هنر است. بنده اي كه به خاطر ضعف نفس و سستي اراده قادر به كتمان اشتباهات و گناهان ديگران نيست بايد نگاهي به عيب ها و لغزش هاي خود نمايد و بداند كه فاش نمودن گناه ديگران برابر است با افزايش گناه در جامعه زيرا افشاي گناه باعث بي اهميت جلوه دادن و از ميان رفتن حرمت گناه مي باشد و اين خود گناه بزرگي است.افرادي که فکر نادرست يا کردار زشتي را در ميان ديگران رواج مي دهند، در فرهنگ سازي غلط، نقش فراواني دارند. آنها مي کوشند تا روز به روز افراد ديگري را در مسير راه و رسم نادرست هم فکران خود قرار دهند و آنان را از جاده سلامت خارج سازند. اگر نبود تلاش هاي اين افراد، هيچ گاه آن گونه که بايد و شايد، آن ايده يا فکر نادرست در ميان ديگران نهادينه نمي شد. پس اگر بنيان گذار مکتب انحرافي، گناه کار است، ترويج گران اين ايده ها نيز بخشي از مسئوليت و بار گناهان را بر دوش مي کشند. پيامبر اکرم (صلي الله عليه وآله) فرموند: «کسي که گناهي را انتشار دهد، مانند کسي است که آن را ايجاد کرده باشد.»(125) همچنين انسان بايد به اين مطلب توجه داشته باشد كه اگر كسي گناه يا عيبي از او را در نزد ديگران فاش نمايد حالش چگونه خواهد شد و حال ديگران را هم هنگام افشاي معايب آنها در نظر بگيرد و مهمتر از آن به عنايت و بخشش خداوند متعال نظاره كند كه تا چه حد عيب پوش بندگان خود مي باشد.

3-2- خفت و ذلت نزد خداوند
 

حفظ اسرار از صفات خداست. «همانا خداوند عزّ وجل ناپسند مي داند كه قومي افشاگر باشند، پس از افشاگري دوري نماييد.»(126) اين سخن را امام صادق (عليه السلام) پيرامون تفسير آيه 84 سوره نساء «و هنگامى كه خبرى از پيروزى و شكست به آنها برسد، (بدون تحقيق) آن را شايع مى‏سازند» بيان داشتند. ايشان در توصيه اي ديگر به يكي از يارانشان به نام سليمان بن خالد فرمودند: «اي سليمان! شما ديني و (مذهبي) داريد كه هر كس آن را پوشيده بدارد خداوند ارجمندش گرداند و هر كس افشايش كند، خداوند او را خوار سازد.» (127)

4-2- خروج از ولايت خداوند
 

امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «هر گاه كسي به واسطه نقل مطلب از مؤمني قصد زشت جلوه دادن و از ميان بردن جوانمردي او را داشته باشد تا از ديدگان مردم بيفتد خداوند آن شخص را از ولايت خود خارج مي كند و به سوي ولايت شيطان رهنمون مي سازد، ولي شيطان نيز او را نمي پذيرد.»(128) امام رضا (عليه السلام) بيان داشتند كه «افشاگري كفر است.»(129) و امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «هر كه حديث ما را به زيانمان فاش كند خداوند ايمان را از او بگيرد.» (130)
فصل پنجم: درمان افشاگري
1- هر چه كُني به خود كُني گر همه نيك و بد كني
«اگر نيكي كنيد، به خود كرده ايد و اگر بدي كنيد، از آنِ خودتان است...»(131) شماري از آيات قرآن به اين مطلب مهم و اين حقيقت روشن تصريح دارند، از آن جمله: آيات ۴۶ سوره فصلت و ۱۵ جاثيه. «هر كه كار شايسته كند، به سود خود اوست و هر كه بدى كند، به زيان خود اوست، و پروردگار تو به بندگان [خود] ستمكار نيست.»(132)و «هر كه كارى شايسته كند، به سود خود اوست، و هر كه بدى كند به زيانش باشد. سپس به سوى پروردگارتان برگردانيده مى‏شويد.»(133)نكته جالب توجه اين است كه بهترين راه تشويق انسان به كار خير بهره گيري از حس غريزي خود دوستي و خود خواهي اوست. قرآن ابتدا به او ميگويد: «كُلُّ نفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ» و «كُلُّ امْرِي بِما كَسَبَ رَهينٌ» تو در گرو اعمال و اكتسابات خويشي. آنگاه مي فرمايد: نيكي هايي كه مي كنيد به خود مي كنيد و ضرر بدي هاي شما نيز به خود شما بر مي گردد و بدين وسيله انسان را به خوبي و پرهيز از زشتي دعوت، بلكه وادار مي كند. پس ديگر جايي براي فاش نمودن اسرار و بردن آبرو و رسادن ضرر و زيان به ديگران براي انسان باقي نمي ماند زيرا نتيجه اعمال انسان اولين جايي كه اثر گذار است در روح و روان آدمي است.
آدمي بايد به اين نكته توجه داشته باشته باشد كه تمامي افعال و رفتارهايي كه انجام مي دهد نتيجه اش بازگشت به سوي خود او دارد. امام علي (عليه السلام) فرمودند: «تو اگر نيكي كني، خودت را گرامي داشته اي و به خودت نيكي كردهاي و اگر بدي كني، خودت را خوار كرده اي و به خودت زيان رساندهاي.»
2- كم حرفي و حفظ زبان
«حفظ لسان‏» و «کنترل زبان‏» در مباحث اخلاقی و روایات، جایگاه ‏مهمی دارد و به موضوعاتی چون: دروغ، غیبت، افتراء، لغو، بهتان و در بخشی هم به «رازداری‏» مربوط می‏شود. کسی که نتواند رازدار مردم‏باشد، گرفتار یک رذیله اخلاقی و معاشرتی است و باید در رفع آن‏ بکوشد. تقوا و تمرین می‏تواند راهی مناسب به شمار آید. زبان ترازوي انسان است و آن قدر مورد اهميت مي باشد كه در دنيا ایمان و کفر جز با شهادت آن معلوم نمی‏شود و جز خاموشی راه نجاتی از خطر آن نیست رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «هر که خاموشی گزید نجات یافت.‏»(134)و حضرت لقمان به فرزند خود چنين توصيه نمود: «ای فرزند، اگر پنداری که سخن گفتن نقره است، بدان که سکوت طلاست.‏» حفظ اسرار خود و ديگران جز با حفظ زبان امكان پذير نيست و آسايش و راحتي انسان در كنترل زبان است انساني كه لجام زبان خويش را در دست داشته باشد راه نجات خود و ديگران را مهيا ساخته است.
3- حسن ظن و دوري از تجسس
گمان بد سرچشمه تجسس، و تجسس موجب افشاى عيوب و اسرار پنهانى، و آگاهى بر اين امور سبب پراكندگي اسرار مى‏شود كه اسلام از معلول و علت همگى نهى كرده است.حضرت امام صادق (عليه السلام) فرمودند: «مائده اي از بهشت براي حضرت عيسي (عليه السلام) نازل شد و ايشان به حورايون فرمودند: از اين مائده نخوريد تا هنگامي كه اجازه دهم؛ پس يكي از آنها مقداري از مائده را تناول كرد و بعضي از حواريون بيان داشتند يا روح الله آن مرد از آن مائده خورد پس در اين هنگام حضرت عيسي (عليه السلام) رو به مرد كرد و به او گفت: آيا تو از اين مائده خورده اي پس او جواب داد نه! و حواريون گفتند به خداوند قسم كه يا روح الله او به درستي از آن مائده خورده است پس حضرت عيسي رو به حواريون كردند و فرمودند: برادر تو درست مي گويد و چشمان شما اشتباه ديده است.»(135)اين داستان درسي بزرگ است براي همه ما كه از تجسس در امور ديگران بپرهيزيم و اشتباهات و خطا هاي ديگران را فاش نكنيم. البته آن جا كه نياز باشد اصل امر به معروف و نهي از منكر را نبايد ترك كرد و انسان هر چه نسبت به اسرار ديگران بي اطلاع باشد و در امور ديگران تجسس و كنجكاوي كمتر نمايد آن اسرار ديرتر در معرض فاش شدن قرار مي گيرد. يكي ديگر از مصاديق تجسس و كنجكاوي بي مورد، خواندن نامه ديگران مي باشد كه از عادت هاي زشتي است که در برخي افراد وجود دارد، که بي اجازه، نامه ديگران را مي خوانند يا در کار ديگران تجسس مي کنند. اينان براي توجيه کار نادرست خود مي گويند: «من و او نداريم»، «بين ما يگانگي کامل وجود دارد.» البته اين عذري ناپذيرفتني است و حتي اگر پدر و فرزند، نامه هاي هم ديگر را بخوانند، ناراحت مي شوند زيرا ممکن است مطالبي وجود داشته باشد که صاحب نامه نمي خواهد ديگران از آن آگاه شوند. پيامبر گرامي اسلام با توصيه به ترک چنين کار نکوهيده اي، مي فرمايد: «هر کس بي اجازه برادرش به نامه او نگاه کند، مانند آن است که در آتش نگريسته است(136)
4- تمرين و تقويت اراده
يكي ديگر از راههاي درمان افشاگري تمرين و تقويت نمودن نفس خويش نسبت به كتمان اسرار مي باشد.بايد سعي و تلاش نمود كه كتمان اسرار را براي خود ملكه نماييم و از اظهار اسرار ديگران بپرهيزيم و نسبت به ابراز ارادتي كه ما مي شود بي اعتنا باشيم زيرا اين جور ارادت ها و مخلص گويي ها درمان هيچ دردي نيست و همواره نفس خويش را عادت دهيم تا ملكه حفظ اسرار برايمان حاصل گردد.
5- عيب پوشي
امام رضا (عليه السلام) فرمودند:«مؤمن، مؤمن نخواهد بود مگر اينكه سه خصلت داشته باشد: سنتى از پروردگار و سنتى از پيامبر و سنتى از امام و پيشوا، اما سنت پروردگار كتمان اسرار است.»(138)انسان وقتی عنایت‏خدای سبحان را در پوشیدن عیوب بندگان تا این حد مي بيند، به خود اجازه نمي دهدكه پرده از عیوب بندگان خدا بر‏دارد. زيرا خود به انواع عيوب و گناهان مبتلاست.

پي نوشت ها :
 

66 .«ان اللَّه حرم من المسلم دمه و ماله و عرضه، و ان يظن به السوء» المحجة البيضاء، ج 5، ص 268 و كشف الريبه، ص 21
67 .«من لم يحسن ظنه استوحش من كل احد» غرر الحكم، ص 254، ح 5333
68 .أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ «مُذِيعُ السِّرِّ شَاكٌّ وَ قَائِلُهُ‏ عِنْدَ غَيْرِ أَهْلِهِ كَافِرٌ وَ مَنْ تَمَسَّكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى فَهُوَ نَاجٍ قُلْتُ مَا هُوَ قَالَ التَّسْلِيمُ» الكافي، ج 2، ص 371
69 .حجرات / 12
70 .«من استمع خبر قوم و هم له کارهون، صبت فی اذنیه الآنک یوم القیامة‏» وسائل الشيعه، ج 17، ص 289
71. «ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشة فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم‏» نور/ 19
72 «من اقرب ما یکون العبد الی الکفر ان یؤاخی الرجل الرجل علی الدین فیحصی علیه زلاته لیعیره بها یوما ما» وسائل الشيعه، ج 12، ص 274
73 .«من روى على مؤمن رواية يريد بها شينه، و هدم مروته، ليسقط من اعين الناس، اخرجه اللَّه من ولايته الى ولاية الشيطان، فلا يقبله الشيطان» وسائل الشيعه، ج 8، باب 157 ح 2، ص 608
74. مستدرك‏الوسائل، ج14، ص 262
75. لكافي باب خاموشي و حفظ زبان
76 .«ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا» حجرات، 6
77 .«كلما كثر خزّان الاسرار كثر ضيّاعها» غرر الحكم، ص 320، ح 7418
78 .«سرک من دمک فلا یجرین من غیر اوداجک‏» بحارالانوار، ج‏72، ص‏71
79. ر ك، نساء / 110، آل عمرآن / 135، انعام / 53 و ...
80 .هود / 114
81 .«وَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ مَنِ اطَّلَعَ مِنْ‏مُؤْمِنٍ عَلَى ذَنْبٍ أَوْ سَيِّئَةٍ فَأَفْشَى ذَلِكَ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَكْتُمْهَا وَ لَمْ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ كَعَامِلِهَا وَ عَلَيْهِ وِزْرُ ذَلِكَ الَّذِي أَفْشَاهُ عَلَيْهِ وَ كَانَ مَغْفُوراً لِعَامِلِهَا وَ كَانَ عِقَابُهُ مَا أَفْشَى عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا مَسْتُوراً عَلَيْهِ فِي الْآخِرَةِ ثُمَّ يَجِدُ اللَّهَ أَكْرَمَ مِنْ أَنْ يُثَنِّيَ عَلَيْهِ عِقَاباً فِي الْآخِرَةِ» مستدرك‏الوسائل، ج9، ص 135 و الاختصاص، ص 33
82 .«جمع خير الدنيا و الآخره فى كتمان السر و مصادقة الاخيار، و جمع الشر فى الاذاعة و مواخاة الاشرا» سفينة البحار، جلد 2 ص 469، (ماده كتم) و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 134 و مستدرك‏الوسائل، ج 8، ص 328 و بحارالأنوار، ج 71، ص 178 و بحارالأنوار، ج 72، ص 71
83 .« الصمت حكم و السكوت سلامه و الكتمان طرف به السعاده» تحف العقول، ص 223
84 .انجح الامور ما احاط به الكتمان» غرر الحكم، ص 334، ح 7684
85 .«الظفر بالحزم، و الحزم بإجالة الرأي و الرّأي بتحصين الاسرار» نهج البلاغه، حكمت 48
86 .«سرك سرورك إن كتمته و إن أذعته كان ثبورك» غرر الحكم، ص 320، ح 7414
87 .«الكتمان ملاك النجوى» غرر الحكم، ص 320، ح 7410
88 .«من كتم سره كانت الخيرة بيده» غرر الحكم ، ص 320، ح 7421
89. قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام): «يَا مُعَلَّى اكْتُمْ أَمْرَنَا وَ لَا تُذِعْهُ فَإِنَّهُ مَنْ كَتَمَ أَمْرَنَا وَ لَمْ يُذِعْهُ أَعَزَّهُ اللَّهُ بِهِ فِي الدُّنْيَا وَ جَعَلَهُ نُوراً بَيْنَ عَيْنَيْهِ فِي الْآخِرَةِ يَقُودُهُ إِلَى الْجَنَّةِ يَا مُعَلَّى مَنْ أَذَاعَ أَمْرَنَا وَ لَمْ يَكْتُمْهُ أَذَلَّهُ اللَّهُ بِهِ فِي الدُّنْيَا وَ نَزَعَ النُّورَ مِنْ بَيْنِ عَيْنَيْهِ فِي الْآخِرَةِ وَ جَعَلَهُ ظُلْمَةً تَقُودُهُ إِلَى النَّارِ يَا مُعَلَّى إِنَّ التَّقِيَّةَ مِنْ دِينِي وَ دِينِ آبَائِي وَ لَا دِينَ لِمَنْ لَا تَقِيَّةَ لَهُ يَا مُعَلَّى إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ أَنْ يُعْبَدَ فِي السِّرِّ كَمَا يُحِبُّ أَنْ يُعْبَدَ فِي الْعَلَانِيَةِ يَا مُعَلَّى إِنَّ الْمُذِيعَ لِأَمْرِنَا كَالْجَاحِدِ لَهُ» مشكاةالأنوار، ص 40 و المحاسن، ج 1، ص 255 و بحارالأنوار، ج72، ص 421 و وسائل‏الشيعة، ج 16، ص 237 و الكافي، ج 2، ص 223
90. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلي الله عليه و آله): «طُوبَى لِعَبْدٍ نُوَمَةٍ عَرَفَهُ اللَّهُ وَ لَمْ يَعْرِفْهُ النَّاسُ أُولَئِكَ مَصَابِيحُ الْهُدَى وَ يَنَابِيعُ الْعِلْمِ يَنْجَلِي عَنْهُمْ كُلُّ فِتْنَةٍ مُظْلِمَةٍ لَيْسُوا بِالْمَذَايِيعِ الْبُذُرِ وَ لَا بِالْجُفَاةِ الْمُرَاءِينَ» الكافي، ج 2، ص 225
91. و روي أن رسول الله (صلي الله عليه و آله) قال: «لا يكمل المؤمن إيمانه حتى يحتوي على مائة و ثلاث خصال ...لا يكشف سرا ...» التمحيص، ص 74
92. قام رجل إلى أمير المؤمنين(عليه السلام) و هو يخطب فقال يا أمير المؤمنين صف لنا صفة المؤمن كأننا ننظر إليه فقال: المؤمن يكشف سرا ...»‏ أعلام‏الدين، ص 116 و الكافي، ج 2، ص 227
93. «ثلاثة يستظلون بظل عرش اللَّه يوم القيامة، يوم لا ظل الا ظله، رجل زوج اخاه المسلم او اخدمه، او كتم له سرا» وسائل الشيعه، ج 14، ص 27 و وسائل‏الشيعة، ج 20، ص 46 و مسائل‏علي‏بن‏جعفر(عليه السلام)، ص 343 و الخصال، ج 1، ص 142 و بحارالأنوار، ج 71، ص 356
94. روي عن الصادق (عليه السلام) أنه قال: «من سر مؤمنا فقد سرني و من سرني فقد سر رسول الله و من سر رسول الله فقد سر الله عز و جل و من سر الله أدخله الجنة» أعلام‏الدين، ص 254 و بحارالأنوار، ج 71، ص413
95. و قال (صلي الله عليه و آله) «أيما امرأة كتمت سر زوجها فلم تطلع عليه أحدا فهي في درجات الحور العين» إرشادالقلوب، ج 1، ص 174
96. «من ستر [سر] مسلما ستره [سره‏] الله عز و جل في الدنيا و الآخرة ...» عوالي‏اللآلي، ج 1، ص 375 و 128 و 107 و مستدرك‏الوسائل، ج 12، ص 415 و وسائل‏الشيعة، ج 16، ص 355 و بحارالأنوار، ج 71، ص 304 و ثواب‏الأعمال، ص 149
97. «يَا سُلَيْمَانُ إِنَّكُمْ عَلَى دِينٍ مَنْ كَتَمَهُ أَعَزَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَذَاعَهُ أَذَلَّهُ اللَّهُ» الكافي، ج 2، ص 222
98. «كِتْمَانُ سِرِّنَا جِهَادٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ» بحارالانوار، ج 2، ص 75
99. «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» انفال / 27
100. تفسير نمونه، ج 7، ص 136
101. محجة البیضاء، ج 5، ص 237.و احیاء العلوم، ج 3، ص 114
102 . «المجالس بالامانة» الكافي، ج 2، ص 660 و مستدرك‏الوسائل، ج 8 ، ص 399 و وسائل‏الشيعة، ج 12، ص 307
103. «اذا حدث الرجل بحديث ثم التفت فهو امانة» شرح نهج البلاغه، ج 18، ص 177
104. بحار الانوار، ج 75، ص 214، ح 9
105. «الإذاعة أمانة خيانة» غرر الحكم، ص 321، ح 7431
106. «آية المنافق ثلاث: اذا حدث كذب، و اذا وعد اخلف، و اذا ائتمن خان، و ان صام و صلى و زعم انه مسلم‏» مستدرك الوسائل، ج 14، ص 14
107. «كن بأسرارك بخيلا و لا تذع سرا أودعته فإن الإذاعة خيانة» غرر الحكم ، ص 320، ح 7417
108. «يُحْشَرُ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَا نَدِيَ دَماً فَيُدْفَعُ إِلَيْهِ شِبْهُ الْمِحْجَمَةِ أَوْ فَوْقَ ذَلِكَ فَيُقَالُ لَهُ‏ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِ فُلَانٍ فَيَقُولُ يَا رَبِّ إِنَّكَ لَتَعْلَمُ أَنَّكَ قَبَضْتَنِي وَ مَا سَفَكْتُ دَماً فَيَقُولُ بَلَى سَمِعْتَ مِنْ فُلَانٍ رِوَايَةَ كَذَا وَ كَذَا فَرَوَيْتَهَا عَلَيْهِ فَنُقِلَتْ حَتَّى صَارَتْ إِلَى فُلَانٍ الْجَبَّارِ فَقَتَلَهُ عَلَيْهَا وَ هَذَا سَهْمُكَ مِنْ دَمِهِ» الكافي، ج 2، ص 372 و المحاسن، ج 1، ص 105
109. «مَا قَتَلَنَا مَنْ أَذَاعَ حَدِيثَنَا قَتْلَ خَطَإٍ وَ لَكِنْ قَتَلَنَا قَتْلَ عَمْدٍ» الكافي، ج 2، ص 370
110. بحارالأنوار، ج 75، ص 347 و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 136 و فقه الرضا، ص 338
111. أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع «فِي قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَقْتُلُونَ الْأَنْبِياءَ بِغَيْرِ حَقٍّ فَقَالَ أَمَا وَ اللَّهِ مَا قَتَلُوهُمْ بِأَسْيَافِهِمْ وَ لَكِنْ أَذَاعُوا سِرَّهُمْ وَ أَفْشَوْا عَلَيْهِمْ فَقُتِلُوا» الكافي، ج 2، ص 371
112. «لا يسلم من أذاع سره» غرر الحكم، ص 321، ح 7442
113.الامام الصادق (عليه السلام) قَالَ: «أُمِرَ النَّاسُ بِخَصْلَتَيْنِ فَضَيَّعُوهُمَا فَصَارُوا مِنْهُمَا عَلَى غَيْرِ شَيْ‏ءٍ الصَّبْرِ وَ الْكِتْمَانِ» الكافي، ج 2، ص 222
114. «افشاء السر سقوط» تحف العقول، 315
115. «لا حرز لمن لا يسع سرّه صدره» غرر الحكم، ص 321، ح 7430
116. «اظهار الشي قبل أن يستحكم مفسدة له» بحار الانوار، ج 75، ص 71
117. «سرك سرورك إن كتمته و إن أذعته كان ثبورك» غرر الحكم، ص 320
118. هلك من لم يحرز أمره» غرر الحكم، 7439
119. «جمع خير الدنيا و الآخره فى كتمان السر و مصادقة الاخيار، و جمع الشر فى الاذاعة و مواخاة الاشرا» سفينة البحار، جلد 2 ص 469، (ماده كتم) و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 134 و مستدرك‏الوسائل، ج 8، ص 328 و بحارالأنوار، ج 71، ص 178 و ج 72، ص 71
120. محجة البیضاء، ج 5، ص 237 و احیاء العلوم، ج 3، ص 114
21 .«کُلُّ اُمَّتي مُعافي إِلاّ الْمُجاهِرينَ.» نهج الفصاحه، ش 2167
122 .«کَفي بِالْمَرءِ إِثْماً أَنْ يُحَدِّثَ بِکُلِّ مايَسْمَعُ.» نهج الفصاحة، ش 1429
123. أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عليه السلام) قَالَ: «الْحَسَنَةُ التَّقِيَّةُ وَ السَّيِّئَةُ الْإِذَاعَةُ» الكافي، ج 2، ص 217
124. عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ص فِي حَدِيثٍ قَالَ «وَ مَنْ سَمِعَ فَاحِشَةً فَأَفْشَاهَا كَانَ كَمَنْ أَتَاهَا وَ مَنْ سَمِعَ خَيْراً فَأَفْشَاهُ كَانَ كَمَنْ عَمِلَهُ» وسائل‏الشيعة، ج 12، ص 296 و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 134 و وَ عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: «مَنِ اطَّلَعَ مِنْ‏ مؤْمِنٍ عَلَى ذَنْبٍ أَوْ سَيِّئَةٍ فَأَفْشَى ذَلِكَ عَلَيْهِ وَ لَمْ يَكْتُمْهَا وَ لَمْ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ كَعَامِلِهَا وَ عَلَيْهِ وِزْرُ ذَلِكَ الَّذِي أَفْشَاهُ عَلَيْهِ وَ كَانَ مَغْفُوراً لِعَامِلِهَا وَ كَانَ عِقَابُهُ مَا أَفْشَى عَلَيْهِ فِي الدُّنْيَا مَسْتُوراً عَلَيْهِ فِي الْآخِرَةِ ثُمَّ يَجِدُ اللَّهَ أَكْرَمَ مِنْ أَنْ يُثَنِّيَ عَلَيْهِ عِقَاباً فِي الْآخِرَةِ» مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 134
125. «مَنْ اَذاعَ فَاحِشَةً کَانَ کَمُبْتَدِعِهَا» الکافي، ج 2، ص 356
126. قال أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ عَيَّرَ أَقْوَاماً بِالْإِذَاعَةِ فِي قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِذا جاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذاعُوا بِهِ فَإِيَّاكُمْ وَ الْإِذَاعَةَ» الكافي، ج 2، ص370
127. «يَا سُلَيْمَانُ إِنَّكُمْ عَلَى دِينٍ مَنْ كَتَمَهُ أَعَزَّهُ اللَّهُ وَ مَنْ أَذَاعَهُ أَذَلَّهُ اللَّهُ» الكافي، ج 2، ص 222
128. «قَالَ لِي أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَايَةً يُرِيدُ بِهَا شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِ لِيَسْقُطَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وَلَايَتِهِ إِلَى وَلَايَةِ الشَّيْطَانِ فَلَا يَقْبَلُهُ الشَّيْطَانُ» وسائل‏الشيعة، ج 12، ص 294 و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 135
129. «فَإِنَّهُ رُوِيَ أَنَّ الْإِذَاعَةَ كُفْرٌ» بحارالأنوار، ج 75، ص 347 و مستدرك‏الوسائل، ج 9، ص 136 و فقه الرضا، ص 338
130. «مَنْ أَذَاعَ عَلَيْنَا حَدِيثَنَا سَلَبَهُ اللَّهُ الْإِيمَانَ» الكافي، ج 2، ص 372
131. «إِنْ أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لِأَنفُسِكُمْ وَإِنْ أَسَأْتُمْ فَلَهَا» اسراء/ 7
132. «مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها وَ ما رَبُّكَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبيدِ فصلت» / 46
133. «مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَيْها ثُمَّ إِلى‏ رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ» جاثيه / 15 \
134. «من صمت نجا» وسائل الشيعه، ج 12، ص 251
135. «قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ لَمَّا نَزَلَتِ الْمَائِدَةُ عَلَى عِيسَى ع قَالَ لِلْحَوَارِيِّينَ لَا تَأْكُلُوا مِنْهَا حَتَّى آذَنَ لَكُمْ فَأَكَلَ مِنْهَا رَجُلٌ مِنْهُمْ فَقَالَ بَعْضُ الْحَوَارِيِّينَ يَا رُوحَ اللَّهِ أَكَلَ مِنْهَا فُلَانٌ فَقَالَ لَهُ عِيسَى ع أَكَلْتَ مِنْهَا فَقَالَ لَهُ لَا فَقَالَ الْحَوَارِيُّونَ بَلَى وَ اللَّهِ يَا رُوحَ اللَّهِ لَقَدْ أَكَلَ مِنْهَا فَقَالَ عِيسَى ع صَدِّقْ أَخَاكَ وَ كَذِّبْ بَصَرَكَ» وسائل‏الشيعة، ج 12، ص 296 و تفسير العياشي، ج 1، ص 350 و بحار الانوار، ج 14، ص 235
136. «مَنْ نَظَر فِي کِتابِ أخيهِ بِغَيرِ إِذْنِه فَکَأَنّما يَنْظُرُ في النّار.» مستدرك الوسائل، ج 9، ص 159 و عوالي اللئالي، ج 1، ص 181
137. «لا يكون المؤمن مؤمنا حتى تكون فيه ثلاث خصال سنة من ربه و سنة من نبيه ص و سنة من وليه (عليه السلام) فاما السنة من ربه فكتمان السر و اما السنة من نبيه فمداراة الناس و اما السنة من وليه فالصبر فى الباساء و الضراء.» بحارالأنوار، ج 72، ص 68 و اصول كافي، ج2، ص 241
فهرست منابع و مآخذ :
1.قرآن كريم
2.نهج البلاغه، امام علي بن ابي طالب، يك جلد، انتشارات دارالهجره قم،
3.مفاتيح الجنان، حاج شيخ عباس قمي، يك جلد، انتشارات گلستان ادب، 1380 هجري شمسي
4. الكافي، ثقة الاسلام كلينى، 8 جلد، دار الكتب الإسلامية تهران، 1365 هجرى شمسى‏
5. وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، 29 جلد، مؤسسه آل البيت عليهم‏السلام قم، 1409 هجرى قمرى
6. مستدرك الوسائل، محدث نورى، 18 جلد، مؤسسه آل البيت عليهم السلام قم، 1408 هجرى قمرى‏
7.الإختصاص، شيخ مفيد، يك جلد، انتشارات كنگره جهانى شيخ مفيد قم، 1413 هجرى قمرى
8. الأمالي، شيخ طوسى، يك جلد، انتشارات دارالثقافة قم، 1414 هجرى قمرى
9. التمحيص، محمد بن همام اسكافى، يك جلد، انتشارات مدرسه امام مهدى (عج) قم، 1404 هجرى قمرى‏
10. ثواب الأعمال، شيخ صدوق، يك جلد، انتشارات شريف رضى قم، 1364 هجرى شمسى‏
11. فقه الرضا، امام رضا على بن موسى عليه السلام، يك جلد، انتشارات كنگره جهانى امام رضا (ع) مشهد، 1406 هجرى قمرى‏
12. احیاء العلوم
13. اخلاق معاشرت، جواد محدثي، مؤسسه بوستان كتاب قم، 1384 هجري شمسي
14.إرشاد القلوب، حسن بن ابى الحسن ديلمى، دو جلد در يك مجلد، انتشارات شريف رضى، 1412 هجرى قمرى
15.أعلام الدين، حسن بن ابى الحسن ديلمى، يك جلد، مؤسسه آل البيت (ع) قم، 1408 هجرى قمرى
16.الأمالي، شيخ صدوق، يك جلد، انتشارات كتابخانه اسلاميه، 1362 هجرى شمسى‏
17.الخصال، شيخ صدوق، دو جلد در يك مجلد، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1403 هجرى قمرى‏
18.المحاسن، احمد بن محمد بن خالد برقى، يك جلد، دار الكتب الإسلامية قم، 1371 هجرى قمرى‏
19. المحجة البيضاء
20.بحار الأنوار، علامه مجلسى، 110 جلد، مؤسسة الوفاء بيروت - لبنان، 1404 هجرى قمرى‏
21.بشارة المصطفى، عماد الدين طبرى، يك جلد، چاپ كتابخانه حيدريه نجف، 1383 هجرى قمرى‏
22.تحف العقول، حسن بن شعبه حرانى، يك جلد، انتشارات جامعه مدرسين قم، 1404 هجرى قمرى
23. تفسير نمونه، مكارم شيرازى ناصر، دار الكتب الإسلامية - تهران، چاپ اول، 1374 ش.
24.جامع السعادات
25. سفينة البحار
26.شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحديد معتزلى، 20 جلد در 10 مجلد، انتشارات كتابخانه آيت الله مرعشى قم، 1404 هجرى قمرى‏
27.عوالي اللآلي، ابن ابى جمهور احسائى، 4 جلد، انتشارات سيد الشهداء (ع) قم، 1405 هجرى قمرى‏
28.غرر الحكم و درر الكلم، عبدالواحد بن محمد تميمى آمدى، يك جلد، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم، 1366 هجرى شمسى
29.كتاب التفسير، عياشى محمد بن مسعود، چاپخانه علميه - تهران، 1380 ق.
30.كشف الريبة، شهيد ثانى، يك جلد، انتشارات مرتضوى، 1390 هجرى قمرى‏
31.كشف الغمة، على بن عيسى إربلى، 2 جلد، چاپ مكتبة بنى هاشمى تبريز، 1381 هجرى قمرى‏
32.كنز الفوائد، ابوالفتح كراجكى، 2 جلد، انتشارات دار الذخائر قم، 1410 هجرى قمرى‏
33. گلستان سعدی، سعدي، يك جلد، انتشارات بهزاد، 1381 هجري شمسي
34. مسائل على بن جعفر (ع)، على بن جعفر (ع)، يك جلد، مؤسسه آل البيت (ع) قم، 1409 هجرى قمرى‏
35. مشكاة الأنوار، ابوالفضل على بن حسن طبرسى، يك جلد، كتابخانه حيدريه نجف اشرف، 1385 هجرى قمرى‏
36. نهج الفصاحه،
37.سي دي جامع التفاسير، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي
38. سي دي جامع الاحاديث، مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي
39.سي دي هدايت در حكايت، مؤسسه فرهنگي پژوهشي اشراق
 

/ع