فواید مطالعه و کتابخوانی در کودکان و نوجوانان

مقدمه 

انسان موجودی کمال گراست و با سکون و سکوت سازگاری ندارد. او همیشه به دنبال راهی است که یک قدم پیش گذارد و گرهای از مشکلات خود بگشاید. بنابراین او برای پیشرفت در عرصه های زندگی،احتیاج به شناخت نسبتا کاملی از خود و جامعه دارد و باید با گذشته وآینده ارتباط برقرار کند.

آیین مقدس اسلام ،فراگیری علم ودانش را عاملی برای رشد،پویایی و تعالی جامعه برشمرده است.از پیامبر عظیم الشان اسلام نیز روایت شده است: “هرکس در جستجوی دنیاست،باید دانش فرا گیرد و هرکس به آخرت دل بسته است،باید از علم بهره گیردو هرکس دنیا وآخرت هردو را می خواهد، باز هم گریزی از دانش آموزی ندارد.”ودر جای دیگر میفرماید:“اگر روزی بر من بگذرد که در آن روز به علم ودانش من افزوده نشود،آنروز ، روز مبارکی نیست.” 

حضرت علی علیه السلام میفرماید:“هرآن کس که با کتاب آرامش یابد،راحتی وآسایش از او سلب نمی گردد.”
چرا کودکان و نوجوانان باید مطالعه کنند؟

حضرت علی علیه السلام میفرماید:“هرآن کس که با کتاب آرامش یابد،راحتی وآسایش از او سلب نمی گردد.”

در واقع کتاب خواندن همچون یک سفر است.

ما با دیگر فرهنگ‌ها ملاقات می‌کنیم و با شیوه‌های زندگی در سراسر دنیا آشنا می‌شویم که شاید هرگز به‌واسطه یک سفر واقعی امکان شناخت آن‌ها را نداشته باشیم.

در واقع ما با کتاب خواندن زندگی‌های دیگر را زندگی می‌کنیم. کتاب ذهن را باز می‌کند و پنجره‌های جدیدی را به زندگی ما باز می‌کند. همچنین کتاب به ما آرامش می‌دهد و می‌تواند منبع الهام ما باشد.

شاید درجایی احساس کنیم که زندگی‌مان خسته‌ کننده شده است و نیاز به آرامش داریم، کتاب در این شرایط می‌تواند ابزار خوبی برای ترمیم و تقویت روحیه باشد. همیشه در تمامی فرهنگ‌ها توصیه‌های زیادی برای خواندن کتاب شده است.

یکی از شاخص‌های مورد نظر در میزان توسعه‌ یافتگی کشورها تفاوت در سرانه مطالعه آن‌هاست. در دهه ۱۹۲۰ جامعه‌شناسان متوجه شدند که یک فرد به‌طور متوسط یک‌پنجم از وقت خود را صرف خواندن می‌کند.

در دهه‌های گذشته این مقدار از زمان، به‌خصوص در میان بزرگسالان، بسیار کاهش‌ یافته است. با این‌ وجود، اهمیت خواندن، حتی اگر ما در دوران کامپیوتر زندگی می‌کنیم، کاهش نیافته است. جامعه مدرن نیاز به افرادی دارد که می‌دانند چگونه بخوانند و از آنچه خوانده‌اند و تمام اطلاعاتی که به دست آورده‌اند استفاده کنند

تاثیر مطالعه در سالهای نخست آموزش

با کتابِ خوب است که انسان شناخته می شود، رشد می کند و برای حرکت آماده می شود. عادت به مطالعه و تاثیر آن در کودکی ونوجوانی پایدار است.

بسیاری از دانشمندان و روانشناسان معتقدند که اساس و زیربنای شخصیت انسان در سالهای اول زندگی پایه گذاری می شود و آموخته های این دوران،تاثیر عمیقی بر آینده ی زندگی فرد دارد.
بنابراین اگر مطالب خواندنی مفید و سازنده در اختیار کودکان و نوجوانان قرار گیرد و آنها از همان سنین کودکی به مطالعه عادت کنند،راه و رسم زندگی را خواهند آموخت و تحت تاثیر داستان ها و کتابهای آموزنده،به رشد و تعالی خواهند رسید

و در آینده نیز برای حل مشکلات خود از کتاب کمک خواهند گرفت.حضرت علی(ع) می فرمایند:“بهترین چیزی که نوجوانان باید یاد بگیرند سلسله کارهایی است که به هنگام بزرگسالی به آن نیازمند خواهند بود.” 

آدمی برای داشتن یک زندگی سعادتمند،نیازمند بینش وآگاهی است و آموخته های دوران کودکی و نوجوانی،مقدمه ای برای زندگی فرد است.کودکان راه زندگی سعادتمندانه فردا را امروز باید بیاموزند و در این مسیر،کتابخوانی، چون چراغی فرا راه آنهاست.

مطالعه ،راهی برای تقویت روحیه دینی کودکان و نوجوانان است.

گاهی والدین به دلیل ناآگاهی و درک نادرستی که از مسائل دینی و مذهبی دارند،نمی توانند راهنمای خوبی برای کودکان و نوجوانان باشند.بنابر این ممکن است در آموزش این گونه مسائل دچار اشتباه شوند یا هرگز فرصت مناسبی برای آموزش این مسائل نیابند.

مطالعه کتاب های دینی به کودک و نوجوان کمک می کند تا به درک صحیحی از این مسائل دست یابد و پیش از آن که دیر شود به رشد و شکوفایی برسد.البته انتخاب کتابهای مناسب و چگونگی مطالعه و برداشت کودک از مطالب آنها از حساسیت خاصی برخوردار است و به راهنمایی افراد آگاه نیاز دارد.

مطالعه ی صحیح زمینه ساز تفکر و خلاقیت کودکان و نوجوانان است خواندن کتاب ها و داستان های مختلف موجب شکل گیری ارزشهای گوناگون در ذهن کودک می شود،حساسیت او را رشد می دهد و احترام به دیگران در او شکل می گیرد.

رضایتی که کودک از مطالعه به دست می آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد.سؤالاتی که بر اثر مطالعه برای کودک مطرح می شود و مقایسه هایی که او بین مسائل مختلف می کند، در مجموع موجب می شود که او فردی خلاق بار بیاید.

با بهره گیری از تخیل که ضرورت اساسی خلاقیت است دنیایی بزرگ و پهناور در مقابل چشمان کودک گشوده می شود و او قادر است آزادانه خیال پردازی کند.کودک در این شرایط هرگز خود را محدود ومحبوس در حصار واقعیتها و امور مشهود نمی بیند.
 

مطالعه باعث پیشرفت تحصیلی است.

مطالعه غیر درسی،باعث بالا رفتن سطح فکر و فعال شدن ذهن کودکان و نوجوانان است.وقتی سطح فکر دانش آموزی بالا رفت و ذهن او فعال شد،امکان فراگیری درس های مدرسه برایش بهتر فراهم می شود.یعنی ذهن او آمادگی بیشتری را برای یادگیری ریاضی،ادبیات،تاریخ و… خواهد داشت و این مطلبی است که تجربه آن را بارها ثابت کرده است.

دانش آموزی که همگام با مطالعه درسی،به طور جدی به مطالعه کتاب های غیر درسی نیز می پردازد،
بدین وسیله:
دارای سطح فکرو اندیشهای وسیع می شود.
ذهنش برای فراگیری فعالتر می شود. 

گنجینه ی لغاتش کاملتر می شود.
افقهای جدیدی پیش رویش باز می گردد.

آمادگیش برای یادگیری درسهای مدرسه بیشتر می شود.
به صورت جدیدتر وقویتر در راه کسب علم گام برمی دارد.

بهترین تمرین برای مغز

تحقیقات نشان داده است کودکانی که از ابتدای سنین کودکی برای‌شان کتاب خوانده می‌شود، مناطق خاصی از مغزشان تحت تاثیر قرار می‌گیرد و عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهند. این مناطق درواقع برای رشد زبانی کودک ضروری هستند. همچنین خواندن کتاب به کودکان توانایی حل مسئله می‌دهد و به آن‌ها در رشد تفکر منطقی کمک می‌کند.

زمانی که والدین برای کودکان کتاب می‌خوانند، کودکان از آن قسمت مغز خود استفاده می‌کنند که با ادغام چند حس،‌ بین کلمات و تفکر بصری ارتباط برقرار می‌کند. با خواندن کتاب‌های بیشتر، کودکان می‌توانند از مغز خود استفاده کنند و کلمات نا‌آشنا را نیز تشخیص دهند.

علاوه بر این موارد کتاب خواندن تفکر انتقادی را تحریک می‌کند و کودکان را برای ایجاد ارتباط بین کتاب و زندگی واقعی تحریک می‌کند.
 

کتابخوانی راهی برای شناخت الگوهاست.

کودکان و نوجوانان برای موفقیت در زندگی،به الگوهای رفتاری نیازمندند.وجود حس همانند سازی در کودکان و نوجوانان و نیاز آنها به الگوهای رفتاری،ایجاب می کند که به الگوهای شایسته ای دسترسی داشته باشند تا بدین وسیله شخصیت و رفتار خود را تشکیل دهند.

الگوهایی که به وسیله ی کتاب معرفی می شوند،نقش مهمی را در شکل دادن به شخصیت کودکان و نوجوانان ایفا می کنند.به لحاظ تاثیری که الگوهای برجسته ی اخلاقی در شخصیت نوجوانان و جوانان دارد،مطالعه ی زندگینامه ی بزرگان و مشاهیر و فرزانگان می تواند بسیار مؤثر واقع شود.

آیا عادت به مطالعه امری اکتسابی است؟

عده ای از والدین و مربیان تصور می کنند که عادت به مطالعه امری ذاتی و خصلتی است که تنها بعضی از افراد به دلیل کنجکاوی،علاقه و…به آن روی می آورند و دیگران نمی توانند اهل مطالعه باشند و شاید به همین دلیل، هیچ گونه تلاشی برای ایجاد عادت به مطالعه در فرزندان خود انجام نمی دهند.

پژوهش های اخیر در زمینه ی تعلیم و تربیت ثابت کرده است که عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است.یعنی همان طور که یک کودک،خواندن و نوشتن را یاد می گیرد،می تواند مطالعه را هم بیاموزد.پس باید روش مطالعه را به او آموخت و او را به خواندن عادت داد.

رشد مغزی و عاطفی کودک

خواندن کتاب می‌تواند سبب رشد مغزی و عاطفی کودکان شود. علاوه بر اینکه تعامل مثبت بین پدر و مادر می‌تواند کودک را در دست‌یابی به یک زندگی سالم کمک کند و از فواید خواندن کتاب برای کودکان نیز می‌تواند برای راه مطمئنی برای پی‌ریزی پایه‌های مثبت و مستحکم زندگی فرزند شما در آینده باشد.

کتاب خواندن ذهن و احساس کودک را درگیر می‌کند و به شکل‌گیری آن نظم می‌دهد.

محققان همیشه والدین را تشویق می‌کنند که از زمان تولد برای کودکان کتاب بخوانند تا به یادگیری مهارت‌های اولیه و ارتقا رشد زبانی آن‌ها کمک کنند. از طرفی تحلیل برخی از نواحی مغزی که با تخیل ذهنی در ارتباط است نشان می‌دهد کتاب خواندن باعث می‌شود کودکان داستان را در ذهن خود تجسم کنند.

تجسم‌سازی نقش کلیدی را برای ایجاد آمادگی و درک مطالب ایفا می‌کند؛ به همین علت خواندن کتاب‌های تصویردار مهم‌تر است.

تضمین موفقیت کودک در مدرسه

هر چه بیشتر برای فرزندان‌تان کتاب بخوانید آن‌ها بیشتر جذب دانش می‌شوند و این را خوب می‌دانیم که دانش در تمام ابعاد زندگی اهمیت بسیاری دارد. وقتی به همراه فرزندان‌تان کتاب می‌خوانید مهارتی به آنان می‌دهید تا زمانی که خودشان شروع به یادگیری کنند سریع‌تر از مراحل خواندن و نوشتن عبور کنند.

اینکه کودکان‌تان بدانند مثلا شروع جملات از راست به چپ است یا با شکل جمله، پاراگراف و علائم نگارشی آشنا شوند خیلی اهمیت دارد؛ زیرا در مدرسه نسبت به همکلاسی‌هایی که تجربه مطالعه نداشتند پیش‌تر هستند. بچه‌هایی که از خواندن لذت می‌برند، نه‌تنها در زبان و سوادآموزی بهتر عمل می‌کنند، بلکه در همه موضوعات مختلف نیز بهبود می‌یابند.

منبع:
بخش تحلیل و تولید محتوا موسسه فرهنگی راسخون