رمضان نسیم رحمت (1)
نویسنده : علیرضا تاکی
منبع: اختصاصی راسخون
منبع: اختصاصی راسخون
«مبارك باد، ماه رمضان از زبان شمس تبريزي»
مبارك باد آمد ماه روزه
رهت خوش باد اي همواره روزه
شدم بر بام تا مه را ببينم
كه بودم من به جان دلخواه روزه
نظر كردم كلاه از سر بيفتاد
سرم را مست كرد آن ماه روزه
مسلمانان سرم مست است از آن روز
زهي اقبال و بخت و جاه روزه
بجز اين ماه ماهي هست پنهان
نهان چون ترك در خرگاه روزه
بدان مه ره برد آن كس كه آيد
در اين مه خوش به خرمنگاه روزه
رخ خون اطلسش گر زرد گردد
بپوشد خلقت از ديباي روزه
دعاها اَنْدَرين مه مستجاب است
فلك ها را بدّره آه روزه
چو يوسف ملك مصر عشق گيرد
كسي كو صبر كرد در چاه روزه
سحوري كم زن اي نطق و خَمُشْ شو
ز روزه خود شوند آگاه روزه
بيا اي شمس دين و فخر تبريز
قواي سر لشكر اسپاه روزه(1)
پيشگفتار
بني آدم اعضاي يك پيكرند
كه در آفرينش ز يك گوهرند
چو عضوي به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو كه از محنت ديگران بي غمي
نشايد كه نامت نهند آدمي
بدين‌سان انسان با درك درد فقر در صدد بر مي‌آيد همنوعان خويش را بيش از پيش دريابد و براي رفع اين مشكل همه‌ي نيروهاي خود را بسيج مي‌كند.لهذا به خاطر اهميت و موقعيت فريضه روزه در ميان احكام و فرائض ديگر بر هر مسلماني لازم است كه با ابعاد مختلف آن آشنا شده و اسرار و احكام آن را بياموزد.
كتابي كه در اختيار شما خوانندگان مي‌باشد در پي آن است كه احكام و خصوصيات اين ماه را از ديدگاه قرآن و روايات معصومين مورد بحث و گفتگو قرار دهد، سپس نمونه‌هائي از سخنان و نظرات دانشمندان را در اين باره باز گو كند.اميدوارم كه اين اثر ناچيز مورد رضايت پروردگار عالم و ارواح مقدسه معصومين قرار گيرد و براي خوانندگان مثمر ثمر واقع شود و براي اين عاصي باقيات و صالحاتي باشد براي «يَوْمَ لا يَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُوْن وَ الْباقِياتُ الصّالِحاتِ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوابًا»(2) از جمله چيزهائي كه در اين ماه سفارش شده است عهد با ولي امر حضرت بقيه ا… عجل ا… تعالي فرجه و خواندن دعاي معروف « اللهم كن لوليك الحجه ابن الحسن صلواتك عليه و علي آبائه في هذه الساعه و في كل الساعه وليا و حافظا و قاعدا و ناصرا و دليلا و عينا حتي تسكنه ارضك طوعا و تمتعه فيها طويلا» كه سفارش اكيد به خواندن اين دعا شده است.بار خدايا در اين ساعت و در هر ساعتي براي ولي خود حجه بن الحسن كه بر او و بر پيروانش درود تو باد مراقب و نگهبان و ياور و رهنما و ديده بان باش تا آنكه او را در زمين خود با رغبت بر تخت سلطنت نشانده و ما را تا مدت طولاني از آن بهرمند ساز كه اين دعا در هر زمان و مكاني مستحب مي‌باشد.دعا براي چنين معصومي كه پرچمدار جهان اسلام بنياگذار قسط و عدل مجدد دين مبين روشنگر آئين حضرت محمد مصطفي، فريادرس مستضعفين، ذليل كنندن مستكبرين كوبنده مخالفين عزت بخش مومنين و مقدسين ، نجات بخش مسلمين ، حيات بخش اهل تقوا و يقين يكي از وظائف مومنين و منتظرين دعا به آن حضرت تا انشاءا… هر چه زودتر چشمان گنه‌كار ما به وجود آن عزيز نوراني گردد.
ماه رمضان ماه وزيدن نفحات الهي
ماه رمضان باعث رشد و بالندگي روح
براي تغذيه و فربهي و شادابي بُعد انساني و جنبه معنوي و روحي انسان نيازمنديهاي غير از نيازمنديهاي مادي مي باشد و اين گونه نيست كه با بدست آوردن عوامل و زمينه‌هاي شادابي، فربهي و آسايش تن زمينه تنومندي، رشد، نشاط و آرامش جان نيز فراهم گردد.لذا براي پرورش و رشد و بالندگي جان و تامين خواسته‌هاي آن بايد به سراغ اموري غير از عوامل تامين كننده نيازهاي تن شتافت هدف اصلي و نتيجه نهائي و دستاورد اصلي «روزه» كه برجسته‌ترين وظائف مسلمانان در ماه مبارك رمضان است تقوا مي باشد.
«يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوْا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِيامَ كَما كُتِبَ عَلَي الَّذيْنَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَقُوْن»(3)
اي كساني كه ايمان آورده ايد روزه بر شما واجب شده است همانطوريكه بر كساني كه قبل از شما بوده‌اند واجب بوده است اميد است پرهيزكار شويدتقوا كه همان نگهداري، كنترل و مهار تمايلات حيواني و خواسته‌هاي نفساني است يك اصل واقعي و عيني مي‌باشد كه در سايه‌ي روزه و روزه‌داري در وجود انسان محقق مي‌گردد و ماه رمضان با همه‌ي آنچه كه به همراه دارد در صدد كنترل انسان و مهار تمايلات حيواني و ايجاد تقويت و روحيه‌ي مقاومت در برابر جاذبه‌هاي نفساني است تا بتواند بُعْدِ حقيقي وگوهر اصلي وجود انسان را سر زنده، بالنده، با نشاط و فربه نمايد
تا تو تن را چرب و شيرين مي‌دهي
گوهر جان را نيابي فربهي
انسان براي تامين حيات معنوي خود و تقويت، پرورش فربهي روح خويش به اين ماه الهي نيازمند است گرچه اين فرضيه الهي مانند ديگر فرائض و تكاليف اسلامي تنها با يك بُعْدِ وجود انسان سر و كار ندارد و فوائد و آثار آن به حيات روحي انسان محدود نمي‌گردد و ضمن تامين نيازهاي روحي و در پي داشتن آثار و نتايج معنوي بهره‌ها و بركات مادي و دنياي را هم براي انسان و جامعه به همراه دارد ولي هدف اصلي و نقش اساسي و تاثير عمده ماه رمضان به حيات معنوي و روان انساني مربوط مي‌شود و آدمي براي بالندگي رشد و چالاكي به امساك، منع ومحدوديتي كه ماه رمضان براي بُعْد حيواني انسان ايجاد مي‌كند نيازمند است اين امساك هرگز به معناي محروميت و از دست دادن توانايي‌ها و گرفتار ضعف و ناتواني شدن نيست و روزه براي پيشگيري از محروميت انسان و ايجاد قدرت كنترل در برابر شهوات نفس و تمايلات تن و بر خوردار ساختن وجود انسان از گوهرها و كمالات انساني بسيار لازم و ضروري است.
ماه رمضان تولدي ديگر براي عابدان و عاشقان
بانك «يا اَيُّهَا الَّذيْنَ امَنُوْا اِسْتَجيْبُوْا لِله وَ لِلرَّسُولِ اِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ» در اين عرصه عطرآگين زده شده است و رسالت مخاطبان شنيدن است و آنگاه لبيك و اين لبيك بايد درختاني سرسبز و تنومند و تربيت شده به ثمر بنشاند و اين ماه چنين فرصت را در مقابل ما نهاده است.در اين ماه با استعانت از درگاه احديت و كمك گرفتن از انوار پاك چهارده معصوم (عليهم السلام) فرصت ديگري است براي پرداختن به درون و رسيدن به جهان طبيعت و لقاء حضرت حق اگر انسانها در راه رشد و تعالي خود و در راه عبادت خداوند كه هدف آفرينش انسان است وجود خود را پيراسته از گناه كنند و تقوا و خداشناسي را براي هميشه در وجود خود زنده نگهدارند سعادت و عزت دنيا و آخرت را به دست آورده‌اند.مخصوصاً سفارش زياد شده است كه در ماه رمضان كه بهترين فرصت براي تزكيه و كسب فضائل انساني است از اين نعمت عظمي بهرمند شده و اوقات را مغتنم شمرده وخود را مشغول به عبادت و اطاعت خداوند نمايند.
ساختار وجود انسان و فطرت اوليه‌اش، او را به سوي درياي معرفت الهي و عشق به پروردگار مي‌كشاند در كشاكش هياهوي زندگي و غوغاي اجتماع، دست و پنجه نرم كردن با مشكلات زندگي گذر از گردنه‌هاي صعب العبور ناكاميها و تلخيها و شكستها ما را متوجه تكيه گاهي مطمئن مي‌كند كه همان وجود خداي بي‌نياز مطلق است.وقتي انسان در زندگي از همه چيز نااميد شد و قلب خود را با ياد حق آرامش داد در آن لحظه ارتباط برقرار مي‌شود و از خزانة غيب او رحمت سرازير مي‌شود و حاجات برآورده مي‌گردد.در اين ماه دست به دعا بر مي‌داريم و از وجود حق بخواهيم كه در مسير او قرار گرفته و لحظه‌اي از ياد و ذكر او غافل نشويم.
ماه رمضان ماه پيوند مخلوق با خالق
ماه رمضان ماه پيوند عميق مخلوق با خالق يكتاست كه اين پيوند روحي و قلبي بين عبد و مولا بوسيله روزه‌داري برقرار مي‌باشد تا جائي كه صائم همه‌ي هم و غم خود را صرف رضايت حضرت حق مي‌كنند تا به وسيله اين عمل پالايش درون كند و همه‌ي صفات رذيله دروني و بروني را به خاطر رضايت او خالصا و مخلصا از وجود خود بزدايد و خود را به قربش نزديك تا به همة صفات الهي آراسته گردد.
بيائيم در اين ايام از سيماي پرفروغ ماه رمضان استفاده كنيم
چهره پرفروغ ماه رمضان آنگاه قابل مشاهده است كه پرده از ديدگاه آدمي برداشته و غبار تن حجاب رخسار زيباي جان نگردد و خواهشهاي نفساني، مانع رؤيت ارتباط نيازهاي جان آدمي با حقيقت و ماهيت روح پرور ماه رمضان نباشد و نگاه صحيح به اين ماه و رابطه آن با جان آدمي و نيازهاي او بدست آيد در اينصورت لحظه لحظه‌ي اين ماه و همه‌ي آنچه كه به همراه دارد موجب خير، بركت و مباركي براي انسان است كه آن را درك كرده و براي آسايش انساني بستر افكنده است چقدر شنيدني است اين گزارش محمد بن مسلم از امام باقر عليه السلام «ان ا… تعالي ملائكته موكلين بالصائمين يستغفرون لهم في كل يوم من شهر رمضان الي‌آخره و ينادون الصائمين كُلَّ لَيْلَهٍ عند افطارهم: ابشروا عباد ا…. فقد جعلتهم قليلاً و تَسْجَعُوْنَ كثيراً بوركم و بورك فيكم...»(4)
خداوند داراي ملائكه‌اي است كه وظيفه آنان استغفار نمودن براي روزه‌داران در هر زمان از ماه رمضان تا پايان اين ماه است و در هر شب هنگام افطار به روزه داران بشارت مي‌دهند اي بندگان خدا اندكي گرسنگي را چشيديد و بزودي سير مي‌گرديد شما و آنچه كه براي شماست مبارك گرديد.آري اگر روح انسان را بشناسيم و نيازهاي حقيقي او را بدانيم و رابطه بنده را با عالم ملكوت به درستي دريابيم نه تنها ماه رمضان را موجب محروميت و محدوديت نمي‌دانيم بلكه آن را موجب توسعه و پيشرفت وجودي وصعود و تكامل انساني خواهيم دانست و در اين صورت براي تكامل و تعالي انسان و رسيدن به كوي حق روزه و ماه رمضان و اموري كه موجب بالندگي و نشاط و قوت جان مي‌گردد را در خود محقق كنيم. چنان كه در اين روايت نبوي آمده است.
«مَنْ عَرَفَ اللهَ و عَظَّمَهُ، مَنَعَ فاهُ مِنَ الْكلامِ وَ بَطْنَهُ مِنَ الطَّعامِ و عَنّي نَفْسَهُ بِالصيامِ وَ القِيامِ …
كسي كه خدا را به درستي شناخت و به عظمت او پي برده باشد دهان خود را از سخن بيهوده و شكمش را از غذا باز داشته و رنج روزه و عبادت را بر خود هموار مي‌كند.با اين نگاه و شناخت انسان مومن هرگز به از دست دادن ماه رمضان راضي نمي شود و در صورت از دست دادن آن سخت نگران و بسيار آزرده خاطر و ملول مي‌گردد و آنچنان كه در زمزمه‌هاي عارفانه زين العابدين مشاهده مي‌شود ما با اين ماه خداحافظي مي‌كنيم خداحافظي كسي كه جدايي‌اش براي او سخت است و اين جدايي ما را اندهگين مي‌كند و بارفتنش تنها مي‌شوم(5).
روزه داري مقدمه اي براي خدا شناسي
وقتي انسان درباره علت و فلسفه‌ي واجب شدن روزه بر بندگان نظر كند عشق بي‌انتهاي حضرت حق را بر سر بندگان احساس مي‌كند كه چنين تحفه‌ي آسماني را به آنها ارزاني داشته است و با تمام وجود در‌ميابد كه خداوند منّان از باب لطف و احسان و بخشش خواسته كه درهاي رحمت بي‌انتهايش را به روي بندگان باز گرداند لذا مي بينيم اين علاقه در معصومين زياد بوده بطوريكه حتي در غير ماه رمضان به عنوان روزه مستحبي روزه ميگرفتند تا با انجام اين عمل نيكو خود را به حضرت احديت نزديك گردانند.وجود نازنين عالم امكان يعني خاتم انبياء حتي بعد از سپري شدن عيد سعيد فطر تا شش روز روزه مستحبي ميگرفتند تا يكدفعه خود را از اين ماه عزيز جدا نكند و فراق اين ماه عظيم بر ايشان آسان گردد.
ماه رمضان ماه رحمت و غفران الهي
ماه رمضان، ماه رحمت، ماه بركت، ماه مغفرت، ماه كرامت ، ماه عزت، ماه توبه، ماه آمرزش، ماه خود سازي، ماه تصفيه درون از رذائل و در يك كلام ماهي كه مي‌تواند انسان پيراسته از همه‌ي رذائل و آراسته به همه‌ي حسنات و فضائل گردد ماه رمضان ماهي است كه خوان نعمت الهي در سر تا سر گيتي پهن شده و همة مومنين و مومنات بر سر اين سفره نشسته و استفاده مي‌كنند خاصه سالكان و نيكان كه از اين سفره پهن شده كمال استفاده را مي‌برند.
«ماه رمضان ماه نزول قرآن»
حتي در روايات اسلامي آمده است كه ساير كتب آسماني «تورات» «انجيل» «زبور» «صحف» در اين ماه نازل شده‌اند.امام صادق مي فرمايد «تورات» در ششم ماه مبارك و «انجيل» در دوازهم و «زبور» در هيجدهم و «قرآن مجيد» در شب قدر نازل گرديده است.(6)
و بدين ترتيب ماه رمضان ماه نزول كتابهاي بزرگ آسماني و ماه تعليم و آموزش بوده است چرا كه تربيت و پرورش بدون تعليم و آموزش صحيح ممكن نخواهد بود.برنامه تربيتي روزه نيز بايد با آگاهي هر چه بيشتر با تعليمات آسماني هماهنگ گردد تا جسم و جان آدمي از آلودگي گناه شستشو داده شود.پس بيائيم در اين ماه كه خداوند او را به خود نسبت داده است همة اعمال را با يك برنامه صحيح انجام دهيم تا حقيقتا ميهمان حضرت حق باشيم و در واقع خود را به حضرت احديت نزديك كنيم كسي كه در اين ماه خود را به اعمال خير و نيك بپيوند، در واقع خود را به ذات حق متصل گردانيده است و جملگي اعمال مومنين در اين ماه رنگ و صبغة الهي مي‌گيرد بطوريكه حتي خواب انسان روزه‌دار عبادت محسوب مي‌گردد پس راستي چه ماه بزرگي
«روزه دار مزين به رنگ و صبغه الهي»
روزة حقيقي بر دل و جان و عقل تجلي مي‌كند.
آثار معنوي روزه بر دل و جان و عقل انسان تجلي مي‌كند و انسان را به حقيقت واحد و اصل و انسان روزه دار را به بهشت برين آنجائي كه «عَيْناً يَشْرَبُ بِها عِبادُ ا…» مي باشد.
آن بهشتي كه فقط مخصوص روزه دارانست و غير از روزه داران كسي نمي‌تواند به اين بهشت پا نهد و در آنجا از طنين و آواز بلبلان بهره برد جائي كه شنوندگان عالم مانند آن را هنوز نشنيده‌اند آن مكاني كه حورالعين خود را براي روزه داران بآرايند، و بر غرفه‌هاي بهشت آيند و همة روزه داران را صدا زنند « اَلا هَلْ مَنْ خاطَبَ اِلَي ا…» آيا كسي است كه ما را خطبت كند پس بيائيم با رمضان ميثاق و پيمان الهي ببنديم.
روزه تنها نخوردن و نياشاميدن نيست.
از ياد خدا ونماز غفلت نكنيم صحبت و سكوت از هر گناه مربوط به زبان را رعايت نمائيم بردباري و استقامت و صدق را مراعات كنيم و دوري از شرور اجتناب از قول زور و كذب و افترا و خصومت و سوءظن و غيبت و سخن چيني را نصب العين خود قرار ندهيم خود را مشرف به آخرت ببينيم و منتظر آن ايام باشيم كه مقابل حضرت حق جهت جواب گوئي قرار مي‌گيريم و فقط چشم به وعده خدا ببنديم و از ماسوي ا… ببريم تا به لقاء او واصل گرديم.آرامش و وقار و خضوع و خشوع به خرج دهيم و ذلت عبد خائف از مولاء را در خود ايجاد كنيم هميشه در مقام خوف و رجاء باشيم به نحوي كه از ماسوي‌ا… آزاد شده و با اين روزه كه داراي چنين سكوتي از همة گناهان است به ولايت خدا پيوسته باشيم گناهاني را كه خداوند در ظاهر و باطن از آن نهي كرده است حق خشيت او را در نهان و آشكار به جاي آوريم و اي دوست عزيز در ايام روزه وجودت را به حق ببخش به نحوي كه قلب را براي او فارغ كني و دل را براي اجراي فرامين منصوب نمائي چون چنين كردي به حقيقت روزه رسيده‌اي و امور ولايت را اطاعت كرده‌ايم و هر چه از اين برنامه‌ها كم بگذاري به آن مقداري از ارزش روزه ات كم مي شود تا اين كه حضرت صادق عليه السلام فرمود روزه فقط خود داري از خوردن و آشاميدن نيست بلكه خداوند روزه را حجاب بين عبد و تمام گناهان فعلي و قولي قرار داد آنكس كه اين شرايط را عمل كند روزه را افطار كرده كه روزه‌داران چقدر اندك وگرسنگان چه بسيار.
رمضان به چه معنا است
تعريف رمضان از منظر رسول اكرم (صلي ا… عليه و آله و سلم)
قال رسول ا… (صلي ا… عليه و اله و سلم) اِنَّما سُمِيَّ الرَمَضان لِاَنَّهُ يُرْمَضُ الذُنُوْب(8)
ماه رمضان را رمضان ناميدند چون گناهان را از بين مي‌برد.
وجه تسميه رمضان از زبان امام باقر عليه السلام
رمضان اسمي از اسماء الهي مي باشد نبايد دركلام به تنهائي ذكر شود مثلا چنين بگوئيم رمضان آمد يا رمضان رفت بلكه بايد گفته شود ماه رمضان آمد يا ماه رمضان رفت، يعني ماه را بايد به اسم رمضان اضافه نمود در اين رابطه پاي سخنان امام باقر عليه السلام مي‌نشينيم و به كلام آن بزرگوار با دل و جان گوش فرا مي‌دهيم.هشام نقل روايت مي‌كند و مي‌گويد: ما هشت نفر از رجال در محضر حضرت ابي جعفر امام باقر عليه السلام بوديم در اين هنگام سخن از رمضان به ميان آمد.فقال عليه السلام: لا تَقُوْلُوْا هذا رَمَضان، وَ لا ذَهَبَ رَمَضان وَ لاجاءَ رَمَضان فَاِنَّ رَمَضانَ اِسْمٌ مِنْ اسماءِ ا… عزوجل لا يجيء و لا يَذْهَبُ وَ اِنَّما يجيءُ وَ يَذْهَبُ الزائِلْ وَ لكِنْ قُوْلُوْا شَهْرُ رَمَضان فَاشَهْرُ المُضاف اِلَي الاِسمِ، وَ الاِسْمُ اِسْمُ ا… . وَ هُوَ اَلشَّهْرُ الَّذي اُنْزِلَ فِيْهِ القُرآن وَ جَعَلَهُ ا… تَعالي مَثَلاً وَ عِيْداً كَقَوْلِهِ تَعالي في عِيْسَي بْنِ مَرْيَم عَلَيْهِمَا السَلام وَ جَعَلْناهُ مَثَلاً لِبَني اسرائيل(9)امام باقر عليه السلام فرمود نگوئيد اين است رمضان و نگوئيد رمضان آمد يا رمضان رفت رمضان نامي از اسماء ا… است كه نه مي رود ونه مي‌آيد بلكه رفتن و آمدن براي شيئ است كه فنا پذير است و او وجود ممكن است و الا وجود واجب بالذات قابل تغيير و تبديل نمي‌باشد تا چنين تعريفي بر او صادق آمدبلكه چنين بايد بگوئيد ماه رمضان يعني ماه را اضافه به رمضان كنيد تا خداي ناكرده سخني نگوئيم كه سر از شرك در آورد كه چنين سخني در ذات حق نشايد و ماه رمضان ماهي است كه قرآن در او نازل شده است و خداوند او را مثل عيد قرار داده است همانطوريكه خداوند بزرگ عيسي بن مريم عليها السلام را براي بني اسرائيل قرار داده است.
روزه از نظر لغت
« اَلصِيامُ لُغَهً: اِلْاِمْساك وَ التَرْك مُطْلَقاً، سَواءٌ كان عَن الطَعَام و الشَّرابِ اَوْ عَنِ الْعَمَلِ وَ الْكَلامِ روزه از نظر لغت به معني امساك و ترك مطلق چيزها اعم از خوردنيها و آشاميدنيها و يا از هر عملي و سخني مي‌باشد «اَمْسَكَ الشَّيُ عَلي نَفْسِهِ» يعني خود را از هر چيزي باز داشت.خداوند به حضرت مريم (عليها السلام) فرمود « فَقَولِي اِنِّي نَذَرْتُ الرَّحْمنِ صَوْماً فَلَنْ اُكَلِمُ الْيَوْمَ انسِيا)(10) زماني كه مردم به نزد حضرت مريم آمدند و گفتند اي مريم اين فرزند را بدون پدر چگونه آورده‌اي خداوند به او فرمود هر كس از جنس بشر را ببيني به اشاره به او بگو كه من براي خداوند روزه سكوت كرده‌ام و با هيچ كس به علت روزه‌ام سخن نخواهم گفت «بنابراين صوم به معني امساك مطلق است»
روزه از نظر اصطلاح و شرع
« اَلصِيامْ: «اَلْاِمْساكُ عَنِ المُنفطِرات «حقيقهً في وَقْتٍ مخصوصٍ بِنيَهٍ مِنْ اَهْلِها
صوم به معناي باز داشتن نفس از كل مفطرات حكمي و حقيقي است كه در وقت محدود و با نيتي و شرايطي خاص كه در رساله عمليه مذكور شده مي‌باشد و مقصود امساك از مفطرات حقيقي مثل خوردنيها و آشاميدنيها و آميزش جنسي و هر چيزي ديگري كه داخل بدن شود از راه منافذ طبيعي مثل خوردن دارو وغذا كه مبطل روزه است
روزه چهار گروه مقبول نيست
كسي كه پيشواي امام عادل را نافرماني كند و از او اطاعت ننمايد روزه او صحيح نيست عبد فراري تا هنگام مراجعت به مولاء روزه او باطل است اين و روزه زن و فرزند كه نافرماني و مورد عاق پدر قرار گيرد تا وقتي كه توبه نكند مورد قبول حضرت حق قرار نمي‌گيرد.
فاطمه زهرا (عليها السلام) در آداب صائم مي‌گويد
حضرت فاطمه (عليها السلام ) سَيِّده عالم در آداب روزه داري مي‌فرمايد :
عَنْ جَعْفَرِ ابن مُحَمَد عَنْ آبائِهِ عَنْ فاطِمَهِ (عليهم السلام): اِنَّها قالَتْ ما يَصْنَعُ الصائِمُِ بِصِيامِهِ اِذا لَمْ يَعْصِ لِسانَهُ وَ سَمْعَهُ وَ بَصَرَهُ وَ جَوارِحَهُ»
جعفر بن محمد «عليهما السلام» از اباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول ا… (صلي الله عليه و آله و اجمعين) روايت مي‌كند كه حضرت زهرا (عليها السلام) فرمود صائم با روزه خويش كاري نكرده ( يعني حق روزه را ادا نكرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از آنچه بر آنها حرام است حفظ نكرده باشد.
يعني روزه يك مسماي واقعي از حفظ شكم از كل خوردنيها و نوشيدنيها و مبطلات ديگر و خلاصه‌اي از اجتناب از گناهان و معاصي خداوند مي باشد زيرا روزه دار بدون پرهيز از تمامي محرمات روزه واقعي را در خويش تحقق نبخشيده است.
روزه داران چقدر اندكند وگرسنگان چه بسيار
خطبة امام رضا(ع) در فضيلت روزه
امام رضا (عليه السلام) فرمودند «اَلْحَسَناتُ في شَهْرِ رَمَضان مَقْبُوْلَهٌ، وَ السَّيِاتُ فِيْهِ مَغْفُوْرَهٌ مَنْ قَرَأفي شَهْرِ رَمَضان آيهٌ مِنْ كِتابِ اللهِ عَزَّوَجَل كانَ كَمَنْ خَتَمَ القُرآنُ في غَيْرِهِ مِنَ الشُّهُورِ وَ مَنْ ضَحِكَ فِيْهِ في وَجْهِ اَخِيْهِ الْمُوْمِنِ لَمْ يَلْقَهُ يَوْمَ القِيامَهِ اِلَّا ضَحِكَ في وَجْهِهِ وَ بَشَّرَهُ بِالْجَنَّهِ وَ مَنْ اَعانَ فِيْهِ مُوْمِناً اَعانَهُ اللهُ تَعالي عَلَي الجَوازِ عَلَي الصِراطِ يَوْمَ تَزلُّ فِيْهِ الْاَقْدامُ وَ مَنْ كَفَّ فِيْهِ عَضَبَهُ كَفَّ اللهُ عَنْهُ يَوْمَ القِيامَهِ وَ مَنْ اَغاثَ فِيْهِ مَلْهُوْماً آمَنَهُ اللهُ مِنَ الفَزَعِ الْاكبَرِ يَوْمَ القِيامَهِ وَ مَنْ نَصَرَ فِيْهِ مَظْلُوْماً نَصَرَهُ اللهُ عَلي كُلِّ مَنْ عاداهُ فِي الدُّنْيا وَ نَصَرَهُ يَوْمَ القِيامَهِ عِنْدَ الحِسابِ وَ المِيْزانِ شَهْرُ رَمَضانِ شَهْرُ البَرْكَهِ وَ شَهْرُ الرَّحْمَهِ وَ شَهْرُ الْمَغْفِرَهِ وَ شَهْرُ التَوْبَه وَ شَهْرُ الاِنابَهِ وَ مَنْ لَمْ يَغْفِرْ لَهُ في شَهْرُ رَمَضان في اَيُّ شَهْرٍ يُغْفَرْ لَهُ فَاَسْئَلُوْ اللهَ اَنْ يَتَقَبَّلْ مِنْكُمْ فِيْهِ الصِّيامَ وَ لا يَجْعَلَهُ اخِرَ العَهْدِ مِنْكُمْ وَ اَنْ يُوَفِقَكُمْ فِيْهِ لِطاعَتِهِ وَ يَعْصِمَكُمْ مِنْ مَعْصِيَتَهِ اِنَّهُ خَيْرُ مَسْؤُوْلٍ(12)
ترجمه خطبه امام رضا(ع)
براي روزه دار واقعي عِدْل و اندازه‌اي نيست
عَنْ اَبي اَمامَهِ: «قالَ قُلْتَ يا رَسُولَ ا… (صلي ا... عليه و آله) مُرْني بِعَمَلٍ قالَ: عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لا عِدْلَ لَهُ قُلْتُ يا رَسُوْلَ اللهِ مُرْني بِعَمَلٍ قالَ عَلَيْكَ بِالصَّوْمِ فَاِنَّهُ لا مِثْلَ لَهُ(13)
ابي امامه يكي از ياران پيامبر صلي ا... عليه و آله گفت عرض كردم اي رسول خدا صلي ا... عليه و آله مرا به عملي شايسته راهنمائي فرما حضرت فرمود بر تو باد بر روزه زيرا كه روزه عدل و همتا ندارد و ثوابش هم از اندازه‌گيري و وزن گذشته است عرض كردم: يا رسول الله صلي ا... عليه و آله مرا به عملي راهنمائي فرما فرمود: بر تو باد به روزه گرفتن زيرا مثل و مانندي (در عبادات) براي روزه نيست.
و اين توصيه پيامبر صلي ا... عليه و آله باعث شد كه ابوامامه و همسرش و خادمشان هميشه روزه بودند و به روزه داري معروف گشتند.
روزه باعث تقويت اراده و ايمان انسانيست
در اين باره امام علي عليه السلام چنين توصيه مي‌فرمايد «عَلَيْكُمْ بِصِيامِ شَهْرِ رَمَضانِ فَاِنَّ صِيامَهُ جُنَّهً حَصينَه»(14)
بر شما باد به روزه‌ي ماه رمضان زيرا روزه اين ماه سپري است نگهدارنده از آتش جهنم ( و يا قلعه ايست محكم كه انسان را از تمامي خطرات حفاظت مي‌نمايد.)
ماه رمضان ماه تزكيه نفس
«فَاَبانَ فَضِيْلَتَهُ عَلي سائِرِ الشُهُوْرِ بِما جَعَلَ لَهُ مِنَ الحُرُماتِ المَوْفُورَهِ وَ الفَضائِلِ المَشْهُورَهِ فَحَرَّمَ فيهِ ما اَحَلَّ في غَيْرِهِ اِعْظاماً وَ حَجَرَ فيهِ المَطاعِمِ وَ المَشارِبَ اِكْراماً وَ جَعَلَ لَهُ وَقْتاً بَيْناً لا يُجيْزُ – جَلَّ وَ عَزَّ اَنْ يُقَدِّمُ قَبْلَهُ وَ لا يَقْبَلُ اَنْ يُؤَخِّرَ عَنْهُ ثُمَّ فَضَّلَ لَيْلَهً واحِدَهً مِنْ لَيالِيْهِ عَلي لَيالي اَلْفِ شَهْرٍ وَ سَمّاها لَيْلَهَ الْقَدْرِ تَنَزَّلُ المَلائِكَه وَ الرُّوحُ فِيها بِاِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ اَمْرٍ سَلامٌ دائِمُ البَرْكَهِ اِلي طُلُوعِ الفَجْرِ عَلي مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ بِما اَحْكَمَ مِنْ قَضائِهِ »«پس برتري آن را بر ماههاي ديگر به سبب حرمتها و گرامي داشتنهاي بسيار و فضائل و برتري هاي آشكار كه براي آن قرار داد هويدا گردانيد و در آن ماه از جهت بزرگ داشت آنچه كه در ماههاي ديگر حلال كرده حرام نمود و خوردنيها و آشاميدنيها را در (روزهاي) آن منع كرد و براي آن وقت آشكاري (معيّني) قرار داد كه خدا بزرگ و توانا جائز و روا نمي‌داند كه پيش انداخته شود و نمي پذيرد كه از آن وقت به تاخير افتد سپس عبادت و بندگي در شب قدر آن را به عبادت در شبهاي هزار ماه برتري داد و آن را شب قدر ناميد (شبي كه خداي تعالي اَجَلْها و روزيها و هر امري كه حادث مي‌شود را مقدر مي‌فرمايد) در آن شب بسياري از فرشتگان و روح كه مخلوقي است بزرگتر از فرشته به فرمان پروردگارش بر هر كه از بندگانش بخواهد با قضا و قدري كه محكم و استوار كرده كه تغيير و تبديلي در آن شب به زمين مي‌آيند.
بار خدايا از تو مي‌خواهيم كه ماه رمضان را براي ما ماه عبادت و بندگي قرار ده و اوقات آن را به طاعت و فرمانبرداري از تو آراسته گردان و ما را در روزش به روزه و شبش به نماز و زاري بسوي درگاه خود وا دار.
آغاز سال قمري در روايات و درخواست انسان از خداوند از زبان معصومين
اَللّهمَ اَنتَ اِلا لَهُ الْقَديم وَ هذهِ سَنَهٌ جَديده فَاَسْاَلُكَ فِيهِما العِصْمهَ مِنَ الشَّيطانِ وَ القُوَّهِ عَلي هذِهِ النَفْسِ اَلامارهِ بِاْسُوءِ وَ الْاِشتغالِ بِما يُقَرِبُني اِلَيْكَ …. مفاتيح
بعضي اولين ماه قمري را ماه رمضان دانسته و استناد به روايتي از امام صادق عليه السلام كرده‌اند عَنِ الصادِق عليه السلام قالَ شَهرُ رَمَضان راسُ السَّنَهِ(15)
و بعضي اول سال قمري را شوال فرض نموده‌اند و بعضي ديگر اول سال را سال شمسي حساب نموده‌اند و بعضي شب قدر را اول سال قمري عنوان نموده‌اند.
عَنِ الصادق عليه السلام: قالَ لَيلهُ الْقدرِ في اَوَّلِ السَّنَهِ في اخِرُها(16)
نظر سيد بن طاوس
دعاي پيامبر هنگام هلال ماه رمضان
كان رسول الله (صلي ا... عليه و آله) اِذا اَهَلَّ هِلالَ شهرَ رمضان اِسْتَقْبَلَ القِبْلَه و رَفَعَ يَديْهِ و قالَ «اَللّهُمَ اَهِّلُهُ عَلينا بالْاَمْنِ و الايمانِ و السَّلامهَ و الْاِسلامِ و الْعاقِبهِ المُجَلِّلَهِ و الرِزقِ الواسعِ و دَفَعَ الْاَسقامِ اَللّهُمَ ارْزُقنا صِيامَهُ و قِيامَهَُ و تِلاوهِ القُرآنِ فيه و سَلُّتْهُ لنا و تُسَلَّمْهُ منّا و سَّلَمْنا فِيه(18)
رسول الله صلي ا... عليه و آله هنگامي كه رويت هلال رمضان مي‌فرمود رو به قبله مي نمود و دستهاي مباركش را بلند مي‌كرد. پروردگارا اين ماه را بر ما نو گردان تا به امن و امان و سلامتي و اسلام و تندرستي و روزي فراخ نائل گرديم. خدايا در اين ماه رزق و روزي ما را زياد گردان و از تو مي‌خواهيم همه ناملايمات را از ما دور گردان و توفيق عبادت و تلاوت قرآن به ما عنايت گردان و اين ماه را بر ما سالم و تمام گردان و او را از ما سالم بدار.
خواسته هاي ما هنگام رويت هلال
اَللّهُمَ اِنّي اَساَلُكَ الاَمنَ و الايمانَ بِكَ و التَّصْدِيقَ بِنبِيكْ و العافيهَ مِنْ جَميعِ البَلاءِ والشُكرَ علي العافيهِ و الغِني عَنْ شِرارِ النّاس(19)
بار الها از تو امنيت ايمان تصديق پيامبرت و عافيت از همة بلاها، و شكر برعافيت و بي نيازي ازمردم شرور را مسألت مي‌نمايم
دو نعمت در بين مردم قدر و منزلت آن شناخته نيست
از حضرت علي (ع) نقل شده كه رسول خدا (صلي الله عليه و اله و سلم) فرمود:
نِعمتانِ مَكْفورتانِ الْاَمنِ و الْعافِيه(20)
قصه هاي پيشينيان كه كافر شدند و ايمان نياوردند را شنيده يا خوانده ايد كه آخرت را به دست فراموشي سپرده بودند پيغمبران را شهيد كردند قوانين الهي را زير پا گذاشته در نتيجه مبتلابه عذابهاي شديد شدند خداوند غير از آنكه عذابهاي گوناگون براي آنها فرستاد اشرارشان را بر آنها مسلط نمود چنان كه در حالات فرعون بيان شده كه مردم را به اشد عذاب كيفر مي‌نمود مردم را سربريده و بنده‌ي خويش كرده تااينكه جوانانشان را سر بريده و اعدام كرده زنهايشان را به كنيزي نگهداشته از مردان كارهاي سخت كشيده و همه را به استعمار و استثمار درآورده و در ميان زن و مرد جدايي انداخت و نمي‌گذاشت زن و مرد در يك جا با هم زندگي كنند تا مبادا مردي از آنها متولد شود چنان فرعون امنيت و آرامش را از آنها گرفته بود كه در شبها ناله‌ها بلند بود و بسياري از آنها به تنگ آمده قلباً به سوي خدا راه پيدا نموده مناجاتها نموده و ناليده تا خداوند حضرت موسي علي نبينا و اله و عليه السلام را براي نجاتشان فرستاده آري كساني اين نعمت بزرگ را درك مي‌كنند كه در محيط ناامن در منطقة جنگي، آدمكشي و ناامني بوده و قتل و غارتها را با چشم ديده و در واقع افرادي پي به نعمت امنيت خواهند برد كه شب و روز در جنگ ستمگران و ظلم و ستمشان دچار بوده و در اختناقهايشان به سر برده چنانچه شما شاهد بوديد در جنگ تحميلي هنگامي كه هواپيمائي از طرف عراق به خاك ميهن اسلامي روانه مي‌شود و آژيلها به صدا در مي‌آمد همه دنبال جاي امني بودند تا جان خود را از آن بمبهاي قول پيكر سالم به در برند.يادم نمي‌رود در اصفهان خودمان با آن ساختمانهاي مجلل با آن قيمتهاي كذائي با يك خانه‌ي كاه‌گلي در يك روستا معاوضه مي شد تا شايد بتوان بدين طريق جان خود و فرزندان را حفظ نمايند پس در اين ماه عزيز از خداوند منّان بخواهيم كه در اين مملكت شيعي امنيت را برقرار كند و دست همه‌ي شياطين را از اين مملكت كوتاه كنند. تا بتوانيم در كنار امنيت به اصلاح درون و برون بپردازيم.
روزه واجبي همرد
يف واجبات ديگر
روزه همانند نماز وزكات و حج و ولايت خداوند به انجام اين عمل دستور داده و همه‌ي مومنين را با جمله‌ي «يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا» خطاب كرده و نهي از ترك چنين واجبي همانند نهي از ترك واجبات ديگر مي‌باشد.لهذا همانطوريكه تارك صلاه در نزد خداوند مورد مواخذه قرار مي‌گيرد همينطور تارك روزه مورد مواخذه قرار مي‌گيرد
تحديد شديد براي روزه خواران
عَنْ يُونس بنِ حَمْدان الرازي قالَ: سَمِعْتُ اَباعَبْدا… عليه‌السلام يَقولُ مَن اَفْطَرَ يوماً مِنْ شهرِ رمضان خَرَجَ رُوحُ الايمانِ مِنه(21)
يونس بن حمدان رازي از حضرت صادق روايت مي‌كند كه هركس يك روزه از ايام ماه رمضان را بدون دليل بخورد روح ايمان از وجود او خارج مي‌شود.
ماه رمضان ماه غفران و آمرزش گناهان
رمضان بهترين ماههاي سال
امام صادق عليه السلام فرمود: شمار ماه‌ها نزد خداوند در كتاب شريف «قرآن » دوازده ماه است در روزي كه آسمانها و زمين را خلق نمود و سرور اين ماه‌ها، ماه خدا و ماه رمضان است و قلب ماه رمضان شب قدر است پس با قرآن به استقبال ماه رمضان آئيد
دعا و استغفار در اين ماه
بر شما باد در اين ماه به استغفار و دعاي زياد اما دعا بلا را از شما دفع مي‌كند و اما استغفار از بين برنده گناهان شما است.
تلاوت قرآن در اين ماه بهترين وسيله تقرب به خدا
براي هر چيزي بهاري است و بهار قرآن ماه رمضان استبه همين جهت تاكيد بسيار فراوان شده در تلاوت قرآن مجيد در اين ماه پربركت و خواندن يك آيه قرآن چنانچه از حضرت رضا عليه السلام نقل شده برابر با يك ختم قرآن در ماههاي ديگر خواهد بود كه امام مي فرمايد «مَنْ قَرَءَ في شهرِ رمضان آيهً مِنْ كتابِ ا…. عزوجَلَّ كان كَمَنْ خَتَم القرآن في غَيْرِهِ مِنَ الشُهُور(26)
پنج هديه به امت محمد ( صلي الله عليه و اله و سلم)
قال رسول ا… ( صلي الله عليه و اله و سلم)
اعطيت امتي في شهر رمضان خمسا ثم لَمْ يعطهن امه نبيٍّ قبلي: اما واحده فاذا كان اول ليله من شهر رمضان فانظر ا… عزوجل اليهم، و مَنْ نظر ا… اليه لَمْ يعذبه ابداً.
اما الثالثه: فان خلوف افواههم حين يمسون عند ا… عزوجل اطيب من ريح المسك
اما الثالثه: فان الملائكه يستغفرون لهم في ليلهم و نهارهم
اما الرابعه: فان ا… عزوجل يا مرجته ان استغفري و تزيني لعبادي ، فيوشك ان يذهب بهم نصب الدنيا و اذا ها و يصيروا الي حبتي و كرامتي
اما الخماسه: فاذا كان آخر ليله غفر لهم جميعا فقال رجل: في ليله القدر يا رسول ا… (صلي الله عليه و اله و سلم) فقال : الم تر الي العمال اذا فرغوا مِنْ اعمالِهِم و فوا(27)
پيامبر خدا صلي الله عليه و اله و سلم فرمودند: به امت من در ماه رمضان پنج هديه داده شده كه به هيچ پيامبري پيش از من داده نشده است اما هديه اول هرگاه شب اول ماه رمضان فرا رسد خداوند عزوجل به سوي بندگان نظر مي‌كند و كسي كه خدا به او نظر كند تا ابد عذاب نمي‌شود.
هديه دوم: بوي دهان آنان كه در نزد خدا شب زنده‌داري مي‌كنند خوشبوي تر از بوي مشك مي‌شود هديه سوم: ملائكه براي ايشان در شب و روز استغفار مي‌كنند.هديه چهارم: همانا خداوند عزوجل بهشت را امر مي‌كند تا استغفار كند براي بندگان و براي آنان آراسته شود پس نزديك است كه سختي‌ها و رنج هاي دنيا آنها را با خود ببرد و مي‌روند به سوي بهشت من.هديه پنجم: پس هرگاه شب آخر فرا رسد خداوند همة بندگان را مي آمرزد، مردي گفت يا رسول ا… صلي الله عليه و اله و سلم در شب قدر پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم فرمود: مگر نمي‌بيني كه كارگران هرگاه كارشان تمام شد مزد به آنها دهند.
روزه دار هميشه در عبادت است.
پيامبر اسلام صلي الله عليه و اله و سلم فرمودند : شخص روزه دار در عبادت خدا مي باشد و لو اينكه در بستر استراحت باشد البته مادامي كه غيبت نكند.
مردم در رابطه با روزه سه گروهند.
مردم در فرا رسيدن ماه مبارك رمضان به سه گروه تقسيم مي‌شوند.
1-گروهي خوشحال و از فرا رسيدن چنين ايامي خوشحال مي‌شوند و خود را براي انجام روزه آماده مي‌نمايند مسافرتهاي لازم خود را براي قبل يا بعد از آن پيش بيني مي‌نمايند ارزاق مناسب حتي حلالترين و يا پاكترين آنها را اختصاص به ماه مبارك رمضان مي‌دهند و به استقبال ماه رفته و روز آخر شعبان را نيز روزه مي‌گيرند و براي رويت هلال به جاهاي بلند مي‌روند تا بتواند ماه شب اول رمضان را درك كنند.
2- گروهي ديگر با بي ميلي و ناراحتي و سختي به آن مي‌نگرند/. و از آمدن ماه مبارك رمضان اظهار ناراحتي مي‌كنند با اينكه اهل روزه اند و اين روزه غالباً براي دفع ملامت و بدنامي در جامعه مسلمين است نه براي خدا و قربه الي ا… لذا با اندك گرما و تشنگي و خستگي و كسالت افطار مي‌كنند و از زير بار آن شانه خالي مي‌نمايند.
3- گروه ديگر نه تنها روزه نمي‌گيرند قبول هم ندارند بلكه روزه و ماه رمضان را مانع تعيُّش و تكيُّف خويش مي‌دانند زيرا تقريبا تمام مراكز خوش گذراني و تعيُّش آنها مانند رستورانها و چلوكبابي‌ها تعطيل مي‌باشد و در واقع جايگاه خورد و خوراك و چشيدن آنها تعطيل مي‌باشد
روزه بر كساني كه در حال سفر و مرض هستند واجب نيست
اگر شخصي در حال سفر و يا در حالت مريضي روزه بگيرد قضاء روزه بر او واجب مي‌شود زيرا خداوند مي‌فرمايد «فَمَنْ كان مِنْكمْ مَريضاً اَوْ عَلي سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِن اَيامٍ اُخَر»(29)
هر كس از شما مريض شد يا مسافر شد پس ايام ديگر قضاء نمايد
لهذا اما صادق علي السلام فرمود: «الصائم في شهر رمضان في السفر كالمفطرِ فيه في الحضر
روزه دار در ماه رمضان در مسافرت مثل افطار كننده است ( يعني روزه‌اش صحيح نيست) سپس امام فرمود «اِنَّ رَجُلاً اَتي رسول ا… صلي الله عليه و اله و سلم» اِنَّهُ عَليَّ بسير فقال رسول ا… صلي الله عليه و اله و سَلَّمْ اِنَّ تبارك و تعالي تصدق علي مرضي امتي و مسافرتها بالافطار في شهر رمضان اَيُّحِب اَخَدُكُمْ اذا تصدَّق بصدقهٍ ان تُرَّدُ عليه»(30)مردي شرفياب محضر رسول ا…صلي الله عليه و اله و سلم شد عرض كرد يا رسول ا… صلي الله عليه و اله و سلم آيا ماه رمضان در سفر روزه بگيرم پيامبر (صلي الله عليه و اله و سلم) فرمود: خير عرض كرد يا رسول ا… روزه در سفر بر من آسان است فرمود همانا خداوند تبارك و تعالي بخشيد بر بيماران امتم كه بخورند و افطار كنند در ماه مبارك رمضان آيا دوست مي‌دارد كسي از شما صدقه دهد و خود آن صدقه به او برگردد.
روزه‌هاي واجب چند قسم است
2-روزه كفاره
3- دو ماه روزه براي قتل خطاء كه قادر به پرداخت ديه نباشد
4- روزه كفاره براي كسي كه قادر بر آزاد كردن بنده نيست كه آن دو ماه است
5- كفاره قسم و آن سه روز روزه است كه اگر قدرت بر اطعام مساكين نداشت
6- سه روز، روزه براي كسي كه قبل از قرباني در مني به علت سر درد و بيماري سرش را تراشيده
7- سه روز، روزه بعد از عمره تمتع براي مرتكب صيد يا كسي كه آميزش با همسرش بنمايد كه هفت روز هم بعد از مراجعت از مكه در وطن بايد روزه بگيرد
8- روزه‌ي اعتكاف در صورتي كه وارد عمل شده باشد واجب است به اتمام برساند.
9- روزه نذري و عهد و قسم
10- روزه‌هائي كه بايد به قدر و قيمت صيد باشد يعني كسي كه در حال احرام صيدي را كُشت. كه در اينصورت بايد به مساكين اطعام كند و يا قرباني نمايد، و يا معادل قيمت آن صيد بايد روزه بگيرد.
اقسام روزه
بيداران راه خدا، بر اساس آيات كتاب حكيم و روايات وارده در معارف الهيه روزه را به سه درجه تقسيم كرده‌اند.
1-روزه‌ي عموم
2-روزه‌ي خصوص
3-روزه‌ي خصوص الخصوص
اما روزه‌ي عموم
روزهاي است كه انسان حفظ شكم و شهوت از خوردن و آشاميدن و بهره گيري از غريزه جنسي است (و رعايت آداب ظاهري)
اما روزه‌ي خصوص
حفظ گوش و چشم و زبان و پا و سائر جوارح از گناهان و آتام است
اما روزه خصوص الخصوص
روزه قلب از هَمْ دنيويه و افكار پست وكف او از ماسوي ا… است افطار اين روزه به فكر در ما سوي ا… و روز قيامت است و توجه به دنيا و متاع آن است مگر دنيائي كه مقدمه دين باشد، كه اينگونه دنيا توشه آخرت است و فكر در آن نيكو و مستحبين مي باشد البته اينگونه روزه مخصوص به انبياء و صديقين و مقربين و رتبه و مقام با عظمت آنهاست. روزه‌ي حقيقي كُشنده هواي نفس و از بين برنده شهوت غلط نفس است.روزه صفاي دل، طهارت جوارح و شكر نعم حق و وسيله احسان به فقرا و آورنده تضرع و خشوع و بكاء و ريسمان التجاء به حق و شكستن اراده غير خدائي و تخفيف دهنده حساب وچند برابر كردن حسنات است.البته اشتباه نشود كه ما را ياراي روزه خاص الخاص نيست كه البته اين روزه در حيطه و قدرت انبياست آنان هستند كه در مقام فناء في ا… و بقاء بالله به سر مي‌برند و در هيچ شاني جزء حضرت حق را نبينند.
پيمودن مراحل ششگانه جهت رسيدن به روزه خصوص الخصوص.
1- نگهداري چشم از وسعت نظر نسبت به آنچه مكروه است و نگاه كردن به هر چيزي كه دل را از توجه به حضرت دوست باز دارد و او را دچار تزلزل و غفلت و انحراف بكند به طوري كه قلب از توجه به حضرت حق روي برگرداند لذا در اين راستا پيامبر عظيم الشان اسلام (صلي الله عليه و اله و سلم) مي فرمايد: النظره سهم مسموم من سهام ابليس فمن تركها خوفا من ا… ايماناً يجد حلاوتَهُ في قلبه(31)
پيامبر اسلام صلي الله عليه و اله و سلم فرمود: نگاه تير مسمومي از تيرهاي شيطان است هر كس آن را ترك كند خداوند ايماني به او مرحمت كند كه لذت آن ايمان را درقلب خود بيابد.دوم- حفظ زبان از هذيان و دروغ و غيبت و فحش و خصومت.
در روايت آمده كه دو زن روزه داري در عهد رسول خدا بر اثر گرسنگي و تشنگي موجب تلف اجازه افطار خواستند. حضرت قدحي نزد آنان فرستاد و دستور استفراغ داد. يكي از آنان خون و گوشت تازه استفراغ كرد. در حدي كه نصف قدح را گرفت و آن ديگري همانطور در حدي كه پرشد مردم تعجب كردند حضرت فرمودند اينان از آنچه خدا حلال كرده بود «يعني خوردن و آشاميدن، سر زير آب بردن روزه بودند و به آنچه حضرت حق حرام كرده بود افطار كردند و غيبت ديگري نمودند وگوشت برادر مومن خود را به وسيله غيبت كردن خوردند
قال رسول ا… صلي الله عليه و اله و سلم من اغتاب مسلماً بطل صومه و نقص وضوءُهُ ما و هو كذالك مات و هو مستحيلٌ لِما حرم ا…(32)
سوم – حفظ گوش از برنامه‌هاي حرامقرآن مجيد مي فرمايد « سماعون لكذب الكالون للسحت»(33)لذا در اين راستا رسول اسلام مي‌فرمايد « المغتاب و المسمح شريكان في الاثم»غيبت كننده و شنونده غيبت در گناه شريك هستند.چهارم: حفظ بقيه جوارح از دست و پا از مكاره و شكم از شبهات و معنا ندارد انسان از حلال روزه بگيرد و با حرام افطار كند.پنجم در وقت افطار قناعت به كم خوردن از حلال
ششم: بعد از افطار دلش مردد بين بيم و اميد باشد كه آيا جزء مقربين است يا جزء مغضوبين كه البته بايد مومن در چنين حال هميشه باشد.
هفت خصلت براي روزه داران واقعي
فلسفه روزه از زبان معصومين
پيامبر بزرگوار صلي الله عليه و اله و سلم فرمود: چون آدم از درخت (منهي عنه) يعني درختي كه خداوند به آدم و حواء دستور داده بود كه به آن نزديك نشوند» خورد 30 روز در شكمش باقيماند لذا خداوند 30 روز گرسنگي وتشنگي بر ذريه‌اش فرض نمود و آنچه در شب مي‌خوردند تفضلي است كه خداوند به آنها نموده است(35) هشام از امام صادق عليه السلام از علت روزه پرسيد حضرت فرمود: همانا خداوند روزه را واجب كرد تا توانگر و فقير برابر شوند و اگر روزه مقرر نمي‌شد ثروتمندان احساس گرسنگي نمي‌كردند تا در نتيجه به فقير رحم كند چون توانگر هر چيزي از قبيل خوردنيها آشاميدنيها و پوشيدنيها را اراده كند توان آن را دارد لذا خداوند عزوجل اراده فرمود كه در ميان بندگان خود مساوات برقرار سازد و به غني گرسنگي را بچشاند تا بر ناتوان رقت كند و بر گرسنه ترحم كند.قال الصادق عليه السلام : اِنَّما فَرَضَ ا… عزوجل الصيام ليستوي به الغَنِيُّ و الفقير و ذلك اَنَّ الغني لَمْ يكُن لِيَجدَ مسَّ الجوع فيرحم الفقير اِنَّ الغني كُلَّما اراد شيا قدر عليه فارادَ ا… ان يُسَّوِيَ بين خلقه و اَنْ يُذيقَ الغنيَّ مَسَّ الجوع و الاَلَم لِيَذِقَّ علي الضعيف فيرحَمَ الجائع(36)
فلسفة روزه از زبان حضرت رضا عليه السلام
و كَتَبَ ابوالحسن علي بن موسي الرضا (عليهما السلام) الي محمد بن سنان فيما كتب مِنْ جواب مسائِلِه علَّهُ الصوم لِعِرْفان مَسَّ الجوع و العطش لِيَكُونَ ذَليلاً مستكينا، مَاْجُوْاً مُحْتسباً صابراً و يكون ذلك دليلاً له علي شدائد الاخرهِ مع مافيه مِنَ الانكسار له عَنْ شهوات واعظاً له في العاجل، دليلاً علي الاجِلِ لِيُعْلَمَ شَدهُ مبلغ ذلك من اهل الفقير و المسكنه في الدنيا و الاخره(37)حضرت رضا عليه السلام: «در پاسخ پرسشهاي محمد بن سنان نوشت علت روزه اين است كه گرسنگي و تشنگي شناخته شود و لمس گردد تا روزه داري نرمخو و متواضع، ماجور و شكيبا باشد تا روزه راهنماي او بر سختي‌هاي آخرت باشد علاوه بر آن خواهشهاي اعضاء و جوارحش را در هم مي شكند و تا پند دهنده او در دنيا و رهنمايش بر آخرت باشد تا سختي و شدت آنچه به اهل فقر و مسكنت در دنيا و آخرت مي‌رسد بداند و در نتيجه آنچه را كه خداوند در اموالش براي فقرا واجب كرده است اداء كند .
روزه از ديدگاه قرآن:
اي كساني كه ايمان آورده ايد روزه بر شما واجب شد همانطوريكه بر كسانيكه قبل از شما بوده‌اند واجب بوده است اميد است با تقوا شويدقرآن كريم يك خطاب همگاني به مومنين مي‌كند كه روزه براي شما واجب شد همانطوريكه بر امتهاي قبل از شما واجب بوده است و اگر اين عمل به نحو احسن انجام گيرد جزء پرهيزكاران خواهيد شد.نظر به اينكه روزه داشتن براي افراد مشكل مي‌باشد در آيه فوق به «يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوْا» و از طرف ديگر خطاب به مومنين و مومنات مي‌كند كه روزه در اديان ديگر واجب بوده تا مسلمانان را آماده جهت اين واجب الهي كند.
لهذا امام صادق عليه السلام مي فرمايد« لِذَّهَ ما فِي النِداء ازل تَعَبَ العباده و الغناء»و به همين جهت است كه خداوند به «يا ايها الذين امنوا» خطاب مي‌كند تا از سختي ومشقت اين عبادت كاسته شود.
روزه در امتهاي پيشين
روزه بر امتهاي قبل واجب بوده است همچنان كه از آيه شريفه فوق استفاده مي‌شود كه مي فرمايد «كما كتب علي الذين من قبلكم» مانند قوم «عيسي» و «موسي» واجب بوده است و آنها هنگامي كه با مشكل و غم و اندوه رو به رو مي‌شدند روزه ميگرفتند. چنانكه مي خوانيم حضرت موسي مي‌گويد هنگام برآمدنم بر كوه كه لوحهاي سنگي يعني لوحهاي عهدي كه خداوند با شما بست بگيرم آنگاه در كوه چهل روز و چهل شب ماندم نه نان خوردم و نه آب نوشيدم و همچنين هنگام توبه و طلب رضايت خداوند يهود روزه مي‌گرفته است چنانچه از انجيل استفاده مي شود حضرت مسيح چهل روز، روزه داشتند آنگاه عيسي از قوت روح به بيابان برده شد تا ابليس او را امتحان نمايد پس چهل شبانه روز، روزه داشته تا عاقبه الامر گرسنه گرديد.(40)
كيفيت روزه داري يهوديان
كيفيت روزه داري در نصاري
انجيل در رابطه با روزه چه مي‌گويد.
روزه عبادت اختياري مسيحيت
ادامه دارد ....
پي نوشت ها :
1. كليات ديوان شمس تبريزي با مقدمه بديع الزمان فروزانفر ص 874
2. سوره كهف آيه 46
3 . بقره آيه 183
4. وسائل الشيعه ج 6 ص 176
5. صحيفه سجاديه دعا 142
6.وسائل الشيعه ج 7 ابواب احكام شهر رمضان باب 18 حديث 16
7.برگرفته از تفسير ابوالفتوح رازي
8. كنز العمال ج8كتاب الصوم
9. بحار الانوار ج 96 ص 376 طبع اسلاميه
10.سوره مريم ايه 26
11.وقايع الايام خياباني ص 432
12.وقايع الايام خياباني ص 129
13.اركان الاسلام ص 16
14.امالي طوسي ج 2 ص 136
15.اقبال ص 4
16.فروع كافي ج 4 ص 160
17.اقبال ص 4 و ص 542
18.من لايحضره اللفقيه ج 2 ص 100
19.اصول كافي ج 2 ص 587
20.خصال ج 1 ص 34
21.وسائل جلد 7 صفحات 176
22. فروع كافي ج 4 كتاب الصوم تهذيب الاحكام ج 4 باب 47 ص 192
23.تهذيب الاحكام ج 4 باب 47 ص 192
24.امالي شيخ صدوق ص 55
25.وسائل الشيعه ج7 ص 218
26.بحار جلد 96 ص 341
27.حار الانوار ج 93 ص 364
28.فروع كافي ج4 64 بحار الانوار 93 ص 274
29.سوره بقره آيه 187
30.من لا يحضره الفقيه ص 140
31.محجه البيضاء 2 ص 132
32.محجه البيضاء ج 2 ص123
33.سوره مائده آيه 43
34.من لايحضره الفقيه باب صيام
35.فقيه كتاب صوم، باب علت روزه
36. فيقيه كتاب صوم باب علت وجوب صوم
37.فقيه كتاب صوم باب علت وجوب صوم
38.سوره بقره آيه 183
39.سوره بقره آيه 183
40.انجيل باب چهار شماره 1 و 2
/م
