پیشرفت های چشمگیر در درمان سرطان

همه ی ما کسانی را که با بیماری سرطان دست و پنجه نرم کرده اند، می شناسیم. بعضی از آنها معروف هستند و بعضی ها هم در همسایگی ما زندگی می کنند. "باب"، بیماری که من دکترش بوده ام، زمانی که به سرطان روده دچار شد 32 سال بیشتر نداشت. او وقتی موضوع بیماری اش را با خویشاوندان خود در میان گذاشت متوجه شد چندین نفر از اعضای خویشاوندانش به سرطان روده دچار شده اند، از جمله مادر مادربزرگش، مادر بزرگش، و دو تا از فرزندان مادربزرگش. ولی این تاریخچه ی خانوادگی باب چه معنای خاصی داشت؟ و چه کس دیگری در بین خویشاوندان او در معرض خطر ابتلا به بیماری سرطان قرار داشت؟
ناگفته پیداست که شرایط محیطی از عوامل اصلی به وجود آورنده بعضی از سرطان ها است. به عنوان مثال، مصرف سیگار هر ساله عامل 90 درصد از 160 هزار مورد مرگ مردم آمریکا به دلیل ابتلا به سرطان ریه است. هرچند کاهش تعداد سیگاری ها باعث شده تا آمار ابتلا به این بیماری خطرناک کاسته شود. ولی در مورد بسیاری از دیگر انواع سرطان، مثل سرطان روده که در خانواده ی باب شایع است، عامل بیماری تا این اواخر چندان شناخته شده نبوده است.
می دانیم که سرطان، در واقع بیماری DNA است. مصرف سیگار باعث به وجود آمدن بیماری سرطان می شود چون مواد درون سیگار باعث جهش در DNA می شود. وقتی این جهش در قسمت های آسیب پذیر بدن انسان رخ می دهد، رشد یک سلول عادی می تواند از کنترل خارج ناگفته پیداست که شرایط محیطی از عوامل اصلی به وجود آورنده بعضی از سرطان ها است. به عنوان مثال، مصرف سیگار هر ساله عامل 90 درصد از 160 هزار مورد مرگ مردم آمریکا به دلیل ابتلا به سرطان ریه است. هرچند کاهش تعداد سیگاری ها باعث شده تا آمار ابتلا به این بیماری خطرناک کاسته شود.و در سرتاسر بدن پخش شود، و ساز و کار بافت های طبیعی بدن را مختل کند. ولی علت تمام جهش های ژنی را نمی توان قرار گرفتن در شرایط محیطی دانست. علت بعضی از این جهش ها خطای بدن در کپی برداری از DNA است که به طور اتفاقی رخ می دهد، و علت بعضی دیگر از جهش ها وراثت است.
تحقیقات گسترده ای در حال انجام است تا تمام راه هایی که یک سلول سالم می تواند به سلولی ناسالم تبدیل شود، کشف شود. پزشکان در تلاش اند تا با استفاده از این دانش DNA اشخاص را بررسی کنند و خطر ابتلای آنها به بیماری سرطان را پیش بینی کنند. برای افرادی که خطر ابتلا به سرطان در آنها بالا است، از تست های غربالگری شخصی می توان استفاده کرد تا علائم اولیه این بیماری مشخص شود. و هنگامی که شخص به بیماری سرطان دچار می شود، پزشکان می توانند با آزمایش های ویژه، از شیوه های درمانی خاص استفاده کنند و شیوه ی درمانی ای را انتخاب نکند که بیشترین تأثیرگذاری را داشته باشد و از انجام درمان های بی اثر خودداری کنند.
 

اجازه بدهید چند مثال بزنم. باب نزد چند سرطان شناس و مشاور ژنتیک رفت و از آنها پرسید آیا ابتلا به سرطان روده در میان خویشاوندان او دلیل خاصی دارد. متخصصان کشف کردند که او یک نوع جهش ژنتیکی به نام MSH2 را به ارث برده است. "جیم" برادر باب هم تحت آزمایش قرار گرفت و مشخص شد که او هم همان نقص DNA را به ارث برده است. دکترهای جیم به او گفتند که سالانه تحت معاینه ی روده قرار بگیرد، هر چند که او در دهه ی 30 سالگی اش قرار داشت. پس از سال ها انجام آزمایش های معمولی، دو پولیپ در روده ی او پیدا شد. در حالی که این پولیپ ها هنوز خوش خیم هستند، ولی می توانند مقدمات به وجود آمدن سرطان روده را فراهم کنند. از آنجایی که جیم تحت مراقبت همه جانبه ی پزشکان قرار داشت، پولیپ هایش در همان مراحل اولیه تشکیل شناسایی و برداشته شدند.
معاینه ی روده اکنون به تمام آمریکایی 50 ساله و بالاتر، پیشنهاد می شود با توجه به کاهش 50 هزار مورد مرگ سالانه در آمریکا به دلیل ابتلا به بیماری سرطان روده در سال های اخیر، می توان گفت که آزمایش های معمولی غربالگری می تواند مفید باشند. ولی مورد جیم موید این نکته است که شیوه ی به کار برده در مورد او شیوه ی مناسبی برای پیشگیری از این بیماری نیست. همه ی ما باید حواسمان به سرگذشت و تاریخچه ی پزشکی خانواده مان باشد. تاریخچه ی پزشکی اساساً آزمایش ژنتیکی است. به دست آوردن اطلاعات در این زمینه، هیچ هزینه ی مالی برایتان ندارد، و اگر شما هم مثل جیم باشید، این اطلاعات می تواند زندگی تان را نجات دهد. پزشکتان را در جریان یافته هایتان قرار بدهید؛ او با مرور این اطلاعات و یافته ها (که بعضی وقت ها همراه با آزمایش های DNA. اضافی خواهد بود) به شما خواهد گفت که خطر ابتلای شما به بیماری سرطان چقدر است و بعد هم برای مقابله با بیماریی که به احتمال خیلی زیاد در آینده به سراغتان می آید، به شما خواهد گفت که چه تغییراتی در شیوه ی زندگی تان بدهید، چه داروهایی را مصرف کنید یا تحت مراقبت های پزشکی قرار بگیرید.
 

بیشتر بخوانید: روش های درمان سرطان

البته پیشگیری و مراقبت پزشکی ممکن است برای این بیماری کافی نباشد. بعضی وقت ها با وجود انجام دادن این کارها، شخص به هر حال به سرطان دچار می شود و باید تحت درمان قرار بگیرد. برای تعداد فزاینده ای از سرطان ها، تجزیه و تحلیل مولکولی بافت تومور می تواند راهنمای مهمی برای دستیابی به بهترین شیوه های درمانی باشد. یک نمونه ی اصلی در این زمینه، آزمایش سلول های سرطان سینه است برای این که معلوم شود که آیا این سلول ها حامل یک مولکول خاص به نام HER2 هستند یا نه. حدود یک چهارم سرطان های سینه HER2 مثبت هستند که در مورد آنها به کار بردن یک پادزهر درمانی به نام "هرسپتین" برای جلوگیری از بازگشت بیماری می تواند بسیار مؤثر باشد. آزمایش های بالینی که با پشتیبانی "مؤسسات ملی سلامت" در آمریکا انجام شد، در سال 2005 نشان داد که افزودن پادزهر هرسپتین به داروهای استاندارد شیمی درمانی برای زنانی که تومورهای شان HER2 مثبت بوده، خطر بازگشت سرطان سینه را تا 52 درصد کاهش می دهد.
در گذشته، بهترین درمان برای سرطان استفاده از داروهای شیمی درمانی برای نابودکردن سلول های تومور بود که به سرعت در بدن بیمار گسترش پیدا می کردند. ولی اگر خود شما به سرطان دچار شده باشید و یا یکی از نزدیکانتان تحت شیمی درمانی قرار گرفته باشد، می دانید که این شیوه باعث از بین رفتن بسیاری از سلول های عادی بدن می شود و عوارض جانبی بسیار مهمی به همراه دارد. بر اساس پیشرفت های سریعی که در شناخت ساختار مولکولی سلول های سرطانی به دست آمده، این استراتژی موسوم به "بمباران قالیچه" در واقع دارد راه را برای ساخت داروهایی باز می کند که بیشتر به شکل "بمب های هوشمند" عمل می کنند. یکی از موفق ترین این نوع داروهای جدید، دارویی به نام "گلی وک" (Gleevec) است. برای بیمارانی چون "جودی اورم" که به سرطان مزمن خون (CML سرطان سلول های سفید خون) دچار شده اند، این دارو بسیار نجات بخش بوده است.
 

در سال 1998 دکترها به جودی گفتند زمان زیادی برای زندگی کردن ندارد، چون دیگر هیچ یک از شیوه های درمانی برای درمان سرطان خونش جواب نمی داد. تنها امید او استفاده از یک نوع داروی آزمایشی بود که هنوز بر روی کسی امتحان نشده بود. جودی این داروی آزمایشی را مصرف کرد و در واقع نهمین شخصی بود که در دانشگاه علوم و سلامت "اورگون" این دارو را استفاده می کرد. او پس از مصرف این دارو، احساس کرد دارد قوی تر می شود. در عرض چند هفته، تعداد سلول های سفید خونش به سطحی رسید که حکایت از سلامت داشت، و در عرض پنج ماه، کروموزوم هایش به وضعیت نسبتاً نرمال (عادی) برگشته بودند." گلی وک" یک نوع داروی بسیار قوی است؛ چون دانشمندان تغییر ژنتیکی خاصی را که باعث رشد غیر قابل کنترل سلول های سفید خون در سرطان مزمن خون می شود، شناسایی کرده بودند. جهش ژنتیکی مثل پدال گازی عمل می کند که زیر فشار پای یک نفر قرار داشته باشد، و باعث می شود رشد کنترل نشده سلول ها با سرعت زیاد رخ بدهد. داروی گلی وک باعث می شود این پا از روی پدال گاز برداشته شود.
" گلی وک" یک نوع داروی بسیار قوی است؛ چون دانشمندان تغییر ژنتیکی خاصی را که باعث رشد غیر قابل کنترل سلول های سفید خون در سرطان مزمن خون می شود، شناسایی کرده بودند. جهش ژنتیکی مثل پدال گازی عمل می کند که زیر فشار پای یک نفر قرار داشته باشد، و باعث می شود رشد کنترل نشده سلول ها با سرعت زیاد رخ بدهد. داروی گلی وک باعث می شود این پا از روی پدال گاز برداشته شود. بیماری سرطان مزمن خون سابقاً معادل حکم مرگ شناخته می شد، ولی امروزه 95 درصد بیماران مبتلا به این بیماری که از داروی گلی وک استفاده می کنند، پس از گذشت پنج سال همچنان به زندگی خود ادامه می دهند. جودی هم یکی از همین بیماران است.
البته باید اذعان کنم که این پیشرفت های قابل ملاحظه، در مورد هر نوع بیماری سرطان کاربرد ندارد، ولی با این حال نشان می دهند که تحقیق در مورد سرطان و درمان آن چه مسیری را طی می کند. پژوهشگران می توانند زمانی را تصور کنند که هر نوع تغییر ژنتیکی که باعث به وجود آمدن بیماری سرطان می شود، شناسایی شود. اکنون در آمریکا در مورد عوامل ژنتیکی بیش از 20 نوع از شایع ترین سرطان ها تحقیق می شود. البته هنوز خیلی کارها باید انجام شود؛ و حمایت از دانشمندان و پزشکانی که در این زمینه پژوهش می کنند، بسیار ضروری است تا آنها بتوانند با سرعت هر چه بیشتر در این زمینه پیشرفت کنند. شاید نتایج خیره کننده ای که برای سرطان مزمن خون به دست آمده، در آینده برای بسیاری از دیگر انواع سرطان نیز به دست آید.
 

منبع: ماهنامه ی علمی - فنی دانشمند، شماره ی 558