ناگفته‌هاي گوشت‌ها و مرغ‌هاي هورموني

با وجود تمام ‌مشكلات اقتصادي خانواده‌ها از سهم محصولات دامي‌مثل گوشت و شير در تأمين جيره پروتئيني سبد خانوار ايراني نمي‌توان صرف نظر كرد. عرضه و تقاضا در بازار نشان مي‌دهد اگرچه هميشه نوساناتي در توليد و عرضه اين محصولات بوده است اما خانواده‌ها همچنان ناگزير از مصرف شير، گوشت و تخم مرغ هستند؛ به طوري كه سالانه حدود 5/1 ميليون تن گوشت مرغ در واحدهاي پرورش مرغ گوشتي كشور توليد مي‌شود. پس اطمينان و آگاهي كامل مصرف كننده از صحت و سلامت اين دسته از مواد غذايي را نمي‌توان خواسته گزافي دانست.
ارگان‌هاي مختلفي در حوزه نظارت و حفظ سلامت و امنيت غذايي فعال و مسوول‌اند كه مهم‌ترين آنها سازمان دامپزشكي كشور است. با وارد دانستن برخي انتقادات به عملكرد برخي از اين نهادها، نبايد از دايره انصاف خارج شد و نقش يكسري سودجويي‌ها، شايعات و باورهاي نادرست را در آسيب رسيدن به اعتماد مصرف كنندگان به سلامت غذا ناديده گرفت. به خاطر داشته باشيم كه اولاً در صنعت دامپروري به دليل زنده و پويا بودن سيستم، ارتباطات بسيار پيچيده و غيرقابل پيش بيني تر از ساير صنايع است كه اين مساله‌ گاه قضاوت را مشكل مي‌سازد و ثانياً هر گونه تأثيرگذاري بر رابطه غذايي دام و انسان با مطالعه و صرف زمان و انرژي سازماندهي شده و كار پايه‌اي ممكن خواهد بود. به صورتي كه اين اصل در آرمان دامپزشكي كشور «دام سالم، غذاي سالم، انسان سالم» نمود پيدا مي‌كند. در اين مطلب كلياتي در مورد كم و كيف استعمال هورمون‌هاي محرك رشد در دامپروري و توليد گوشت، مطرح شده است.

هورمون چيست؟
 

هورمون‌ها همان تركيباتي هستند كه به طور طبيعي در بدن حيوان و انسان توليد مي‌شوند. آنها در واقع پيام‌هاي شيميايي محسوب مي‌شوند كه توسط غدد مترشحه داخل بدن توليد شده و از طريق خون به بخش هدف يعني محل تأثير خود راه پيدا مي‌كنند. مقادير توليدي هورمون‌ها بسيار جزيي است اما عملكردشان در رشد و توليد مثل بسيار پراهميت است.
هورمون‌ها از نظر ساختار شيميايي متفاوتند. برخي ساختمان استروييدي (اساس ليپيدي) و برخي ديگر ساختمان پروتييني دارند (مثل انسولين). هورمون‌هاي استروييدي در مصرف خوراكي جذب شده و فعال مي‌مانند. اما هورمون‌هاي پروتييني معمولاً ساختمان و فعاليت زيستي خود را در محيط معده از دست مي‌دهند.

تاريخچه
 

در حدود سال 1930 عده‌اي محقق تجربي با به دست آوردن عصاره غده هيپوفيز گاو و تزريق آن به گاوهاي شيري تحت آزمايش به اين نتيجه رسيدند كه اين ماده موجب افزايش شير دام مي‌شود. بعدها مشخص شد عامل اين افزايش، هورمون رشد گاوي (bGH) بوده است. با فاصله حدود 50 سال، امكان توليد انبوه اين عامل توسط فرآيندهاي زيست فناوري فراهم شد و محصولي تحت عنوان هورمون رشد نوتركيب گاوي يا سوماتوتروپين نوتركيب گاوي براي مصرف در گاوهاي شيري توسط سازمان غذا و داروي ايالات متحده (FDA) مجوز گرفت. در سال 1930، اثرات رشدافزاي هورمون استروژن بر توليد گوشت قرمز و مرغ تأييد و بعد از شناخت فرمول شيميايي اين هورمون امكان ساخت صنعتي آن فراهم و تقريباً از سال 1950 مورد مصرف قرار گرفت.
از چند سال پيش 6 نوع مختلف از هورمون‌هاي استروييدي با مجوز FDA در صنعت دامپروري و به خصوص پرواربندي ( پرورش گوساله گوشتي ) ايالات متحده، كانادا و چند كشور ديگر استفاده مي‌شود. سه هورمون مورد استفاده استراديول، پروژسترون و تستوسترون جزو هورمون‌هاي طبيعي جنسي هستند و سه هورمون ديگر با نام‌هاي زرانول، استات ترنبولون و استات ملنگسترول در واقع شكل صناعي همان هورمون‌هاي جنسي‌اند.

چرا و چگونه؟
 

اثرهورمون‌هاي استروييدي طبيعي بدن در تحريك رشد دام و انسان به اثبات رسيده است. به دليل افزايش رشد و حجم گوشت همچنين بازدهي بهتر مواد غذايي (كاهش ضريب تبديل غذايي) در توليد گوشت، اين هورمون‌ها مورد توجه قرار گرفتند و سابقه مصرف‌شان در كشورهايي نظير ايالات متحده به بيش از 50 سال مي‌رسد. اكثر اين هورمون‌ها به فرم كاشتني در زيرجلد گوش دام استفاده مي‌شود و بعضي ديگر به شكل مخلوط خوراكي و گاه تزريقي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. ظاهراً هيچ زمان منع مصرفي هم براي گوشت دام‌هاي تحت تجويز اين هورمون‌ها وجود ندارد. گفته مي‌شود اين مواد با كاهش ذخاير چربي در توليد گوشت لخم نيز مؤثرند. دكتر مارك اسپاير، استاديار دانشگاه كانزاس معتقد است که هورمون‌هاي استروييدي 10 تا 15 درصد در افزايش وزن تأثير داشته و به همين ميزان ضريب بازدهي غذاي مصرفي دام را بالا مي‌برند. در سال 2005 طبق آمار حدود 5/32 ميليون گاو براي تأمين گوشت مورد نياز مصرف كنندگان ايالات متحده كشتار شد و پژوهشگران معتقدند چيزي حدود 66 درصد دام كشتار شده در اين كشور براي رشد سريع و عرضه به بازار مصرف، تحت تجويز هورمون‌هاي آنابوليك (استروييدي) قرار مي‌گيرند.
هورمون رشد گاوي طبيعي يا نوتركيب نيز كه بيشتر در مورد گاوهاي شيري استفاده مي‌شدند و امروزه مصرف‌شان به دليل عوارض احتمالي خيلي محدود شده است، مي‌تواند با ميانجيگري يكسري فاكتورهاي رشد از جمله عامل رشد شبه انسوليني (IGF-1) بر ميزان رشد و توليد شير تأثير بگذارد.

عوارض احتمالي
 

به گفته دكتر جرالد گست، از كارشناسان FDA حداكثر ميزان مجاز مصرف روزانه هورمون‌ها براي گوساله كمتر از يك درصد توليد روزانه هورمون در كودكان نابالغ (مصرف كنندگان حساس) در نظر گرفته شده است. كارشناسان FDA معتقدند تقريباً 10 درصد هورمون‌هاي خورده شده از طريق روده قابل جذب هستند. علي رغم تمامي‌اين نظرات، در ايجاد باور سلامت اين هورمون‌ها، پژوهشگران عمدتاً اروپايي احتمال مي‌دهند باقي‌مانده‌هاي هورموني در گوشت با برهم زدن تعادل هورموني مصرف كننده باعث اختلالات رشد و توليد مثلي همچنين در مواردي سرطان پستان، پروستات يا كولون خواهند شد. به‌علاوه مطالعاتي نيز در حوزه تأثيرات اين مواد بر كيفيت بلوغ دختر و پسر بچه‌ها انجام گرفته است. اما تا به حال مطالعه جامع و كاملي در زمينه عوارض كلي اين هورمون‌ها بر سلامت جامعه انساني صورت نگرفته است و اكثر بررسي‌ها نتايج متفاوت و گاه متناقض دارند. با وجود اين كه عده‌اي از محققان معتقدند هورمون رشد نوتركيب گاوي هيچ تاثيري در انسان ندارد و اصلاً توسط سلول‌هاي بدن انسان به عنوان يك هورمون شناخته نمي‌شود، عده‌اي ديگر شديداً بر احتمال سرطان‌زايي آن تأكيد دارند.

 

منبع:www.salamat.com
/ک