قبل از کشف انسولين و داروهاي کاهش‌دهنده قندخون، بيماران ديابتي با گياهان دارويي و درمان‌هاي سنتي معالجه مي‌شدند. تاکنون تاثير مثبت بيش از 1200 گياه دارويي در کاهش ميزان قند خون يا کاهش عوارض ناشي از آن شناخته شده است.
اين مقاله، اشاره‌اي دارد به برخي از مهم‌ترين گياهان دارويي با خواص کاهش‌دهندگي قند خون که گزارش‌هاي باليني و آزمايشگاهي معتبر مبني بر موثر بودن آنها موجود است و همچنين نگاهي مي‌اندازد به گياهان دارويي که در طب سنتي ايران در درمان بيماري ديابت تجويز مي‌شوند.
1 پياز و سير :
سير از سبزي‌هايي است که تاريخي بسيار کهن دارد. انسان خواص درماني اين گياه را 5 قرن قبل از ميلاد مسيح(ع) شناخته بود. سير هزاران سال براي اهداف پزشكي استفاده مي‌شد. اين گياه حداقل 3 هزار سال در طب چين كاربرد داشته است. پياز نيز يكي از قديمي‌ترين گياهان زراعي است كه از هزاران سال قبل به عنوان طعم‌دهنده غذاها و همچنين دارو از آن استفاده مي‌شود. ترکيبات فعال گوگردي مانند آليل‌پروپيل دي‌سولفيد موجود در پياز و اکسيدآليل دي‌سولفيد موجود در سير نقش اصلي را در کاهش قندخون دارند. پياز و سير باعث افزايش ميزان انسولين در خون مي‌شوند. هر چقدر مصرف اين مواد بيشتر باشد، قند خون بيشتر کاهش مي‌يابد. مصرف قرص‌هاي سير به ميزان 2400 ميلي‌گرم در روز به مدت 3 ماه، قند خون را مختصرا كاهش مي‌دهد.
2 خيار تلخ :
اين ميوه شبيه كدوي زگيل‌دار است و در نواحي گرمسير مانند آمازون، آفريقاي‌شرقي و آسيا رشد مي‌كند و در آمريكاي‌جنوبي به عنوان غذا و دارو كشت مي‌شود. ميوه تازه آن به رنگ سبز است كه با رسيدن به رنگ نارنجي- زرد تبديل مي‌شود. تمام قسمت‌هاي اين ميوه بسيار تلخ است. ميوه خيار تلخ حاوي ماده‌اي شبيه انسولين است و مصرف روزانه حدود 60 گرم شيره اين گياه به کاهش مختصر قندخون منجر مي‌شود.
3 شنبليله :
گياهي از تيره پروانه‌داران است و به همين دليل توانايي همزيستي با باکتري‌هاي تثبيت‌کننده ازت را دارد و مي‌تواند بخش زيادي از نيتروژن مورد استفاده خود را توليد کند. اين گياه بومي ايران است و در بيشتر نواحي ايران از جمله آذربايجان، اصفهان، فارس، خراسان، سمنان و دامغان مي‌رويد و به عنوان سبزي خوراکي کاشته‌شده و مصرف مي‌شود. تجويز 15 تا 50 گرم پودر دانه شنبليله خيسانده در آب موجب کاهش قندخون ناشتا و بعد از غذا مي‌شود. پودر دانه شنبليله علاوه بر کاهش مختصر قندخون باعث کاهش چربي‌هاي خون نيز مي‌شود.
4 سياه گيله :
در ايران تنها يک گونه از قره‌قات وجود دارد که آن هم در جنگل‌هاي تالش و نواحي مرطوب رشد مي‌كند که در زبان محلي به آن سياه گيله مي‌گويند. اين گياه در جنگل‌هاي شمال ايران مي‌رويد. قره‌گيله يا سياه‌گيله داراي برگ‌هاي بيضوي و نوك تيز با گل‌هاي صورتي و سفيد ريز است و در اواخر تابستان، دانه‌هاي سياه ارغواني آن براي چيده شدن آماده مي‌شوند. ميوه آن را مي‌توان هم به صورت تازه و هم خشك شده مصرف كرد يا در تهيه انواع مرباها و دسرها به كار برد. برگ‌هاي اين گياه در طب سنتي در درمان بيماري ديابت استفاده مي‌شود. اثر ضدديابت يک بار مصرف عصاره اين گياه که اثري مشابه انسولين دارد، تا چند هفته در بدن باقي مي‌ماند. به علاوه اين گياه دارويي در پيشگيري از عوارض بلندمدت ديابت مانند عوارض قلبي- عروقي، عصبي، کليوي و چشمي تا حدي موثر است. عصاره آن به مقدار80 تا 160 ميلي‌گرم 3 بار در روز براي بيماران مبتلا به ديابت توصيه مي‌شود.
5 خار مريم :
خار مريم اصالتا بومي منطقه مديترانه است. اين گياه امروزه در سراسر نقاط دنيا از اروپا تا آسيا و از آفريقا تا آمريکاي شمالي گسترده شده است. اين گياه تنومند معمولا در مناطق خشک و آفتابي رشد مي‌کند. اين گياه دارويي موجب افزايش حساسيت سلول‌ها به انسولين و کاهش قندخون مي‌شود. ماده موثر آن سيلي مارين نام دارد که تجويز آن به مقدار 200 ميلي‌گرم 3 بار در روز موجب کاهش مختصر قندخون ناشتا و هموگلوبين اي.وان.سي و چربي‌هاي خون مي‌شود. فرآورده‌هاي اين گياه از تخم‌هاي داخل ميوه تهيه مي‌شوند. تخم‌هاي آن حاوي 5/1 تا ? درصد سيلي مارين است.
6 هندوانه ابوجهل :
هندوانه ابوجهل يا خربزه روباه يکي از گياهان دارويي متعلق به خانواده خيارها و کدوها است. اين گياه بومي ايران بوده و در نواحي جنوبي کشور و مناطقي مانند جنوب استان خراسان يافت مي‌شود. ميوه اين گياه داراي گلوکوزيد قابل‌تبلوري با طعم بسيارتلخ به نام کولوسنتين است. اين گلوکوزيد که به حالت متبلور و خالص به رنگ زرد است، در آب به نسبت 20 درصد حل مي‌شود و اگر هيدروليز شود، گلوکز و ماده‌اي به نام کولوسنتتين مي‌دهد. در طب سنتي بسياري از کشورها از جمله ايران تجويز ميوه اين گياه جهت کاهش قند خون متداول است. ميوه اين گياه بسيار سمي است و مصرف مقدار زياد آن باعث اسهال‌خوني و درنهايت مرگ مي‌شود. تجويز مقدار 100 ميلي‌گرم 3 بار در روز ماده موثر هندوانه ابوجهل به مدت 2 ماه در بيماران ديابتي نوع دوم، موجب كاهش مختصر ميزان هموگلوبين اي.وان.سي و قندخون ناشتا مي‌شود. تجويز اين مقدار به مدت 2 ماه در اين بيماران بدون هيچ‌گونه عوارض جانبي گوارشي، كبدي و كليوي است.
7 پسيليوم :
پسيليوم يا اسفرزه، گياهي از خانواده پلانتاجيناسه‌آ و يک داروي ملين گياهي است که از طريق جذب آب باعث حجيم‌شدن محتويات روده شده و با افزايش حرکات دودي شکل باعث تخليه مدفوع مي‌شود. مصرف پودر پسيليوم به مقدار 10 گرم در روز و به مدت 8 هفته هموگلوبين اي.وان.سي را مختصرا كاهش مي‌دهد.
8 عدس‌الملک :
اين گياه بومي ايران است و در طب سنتي جهت کاهش قندخون بيماران ديابتي تجويز مي‌شود. با اين حال مصرف روزانه پودر بذر گياه به مقدار 1500 ميلي‌گرم در روز به مدت 2 ماه اثر مفيدي بر قندخون نشان نداده است و فعلا اطلاعات علمي كافي در مورد اثرات اين گياه در دسترس نيست.
9 چاي سبز :
چاي سبز و سياه در اصل يکي هستند اما فرآيند توليد چاي سياه به گونه‌اي ديگر است. برگ‌هاي چاي سياه طي روش خاصي تخمير و سپس خشک مي‌شوند اما برگ‌هاي چاي سبز پس از چيدن خشک مي‌شوند. عدم تخمير موجب مي‌شود که تقريبا بيشتر مواد طبيعي به همان مقدار در برگ‌هاي چاي باقي بمانند. مردم چين از ديرباز چاي سبز را به عنوان يک نوشيدني دارويي مصرف مي‌كردند و به دليل اهميت ويژه اين گياه، اصول خاصي نيز براي تهيه آن دارند. در سال‌هاي اخير چاي سبز در بسياري از کشورهاي جهان طرفداران فراواني يافته است. دليل اصلي اين استقبال، آشنايي مردم ديگر کشورها با خواص درماني اين نوع نوشيدني است. بسياري از خواص چاي سبز مربوط به ماده‌اي به نام كاتچين است كه فعاليت آنتي‌اكسيداني آن بسيار بالا است. مصرف روزانه 5/1 گرم پودر چاي سبز خشک موجب کاهش مختصر قندخون در بيماران ديابتي مي‌شود. مقدار توصيه‌شده براي بيماران ديابتي مصرف 2 فنجان چاي دم‌کرده در روز است.
10 دم‌كرده گزنه :
ساقه اين گياه را پرزها و تارهاي مخروطي‌شكل پوشانده است كه در صورت لمس كردن ساقه به دست مي‌چسبد و پوست را مي‌گزد و توليد خارش و سوزش مي‌كند و شايد به همين دليل آن را گزنه ناميده‌اند. تخم آن نرم، ريز و تيره رنگ و مانند تخم‌كتان است. قسمت مورد استفاده اين گياه برگ‌هاي تازه، ريشه، شيره و دانه آن است. گزنه در طب سنتي ايران به عنوان يك داروي كاهنده گلوكز خون معرفي شده است. عصاره برگ گزنه مي‌تواند يك نقش حفاظتي در برابر افزايش ميزان قندخون و تخريب سلول‌هاي پانكراس داشته باشد.
11 کلپوره همداني، مريم نخودي همداني :
استفاده از اين گياه به‌طوري که در کتب دارويي قديمي آمده است به زمان‌هاي دور نسبت داده مي‌شود. بقراط، ديوسکوريد، پلين و جالينوس از اين گياه در آثار خود نام برده‌اند. عصاره اين گياه محتوي مواد موثره زيره است. مصرف عصاره اين گياه به مقدار 125 ميلي‌گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن به مدت 6 هفته قندخون را مختصرا كاهش مي‌دهد.
حرف آخر
در مجموع، مصرف گياهان دارويي توسط بيماران ديابتي تحت هيچ شرايطي نبايد بدون نظر تيم پزشکي انجام شود. اين گياهان دارويي نبايد جايگزين داروهاي ضدديابت يا انسولين در بيماران ديابتي شود چرا که اولا اثر اين گياهان بر کاهش قندخون خفيف است و ثانيا از فردي به فرد ديگر متفاوت بوده و ثالثا ممکن است با ديگر داروهاي مورد استفاده بيماران تداخل داشته باشند. همچنين عوارض و اثرات مصرف طولاني مدت اين گياهان ناشناخته است. در حال حاضرهيچ‌گونه توصيه‌اي علمي در ارتباط با مصرف آنها وجود ندارد.
منبع: www.salamat.com
