اگر کودک‌تان کوتاه قد است، بخوانيد
نويسنده:دکتر ميترا زراتي*
عوامل بسيار زيادي بر کوتاه قدي کودکان تاثير مي‌گذارد. اگر نقش ژنتيک را که عامل بسيار مهم و فاکتوري کليدي محسوب مي‌شود کنار بگذاريم، بحث تغذيه به ميان مي‌آيد و اينکه چه مواد مغذي و چه نوع تغذيه‌اي مي‌تواند بر کوتاه‌قدي يا بلندقدي کودکان تاثير بگذارد. شايد امروزه خيلي کمتر به اين نکته توجه مي‌کنيم که چاقي به ويژه چاقي دوران کودکي مي‌تواند پيامدهاي جبران‌ناپذيري به دنبال داشته باشد که يکي از عوارض آن کوتاه قدي است. لازم به توضيح است چاقي‌اي که از دوران کودکي آغاز شود، در مقايسه با چاقي‌اي که در بزرگسالي ايجاد مي‌شود، قطعا عوارض بيشتري در دوران بزرگسالي به همراه دارد.
بچه‌هاي چاق 2 دسته‌اند
ما دو نوع تجمع چربي در بدن داريم. در يک نوع سلول‌هاي چربي قابليت دارند 85 تا 90 درصد حجم خود چربي ذخيره کنند و مثل يک بادکنک بزرگ شوند. در نوع دوم اگر رژيم غذايي کودک يا فرد بيش از حد نياز حاوي کالري باشد، اين سلول‌ها که مثل بادکنک بزرگ شده‌اند تقسيم شده و بستر بيشتري براي تجمع چربي حاصل مي‌شود. به نوع دوم چاقي هايپرپلازي گفته مي‌شود. کودکان مبتلا به اين نوع چاقي به دو دسته تقسيم مي‌شوند. يک دسته آنهايي که از ابتدا چاق متولد شده‌اند و برخي که با وزن کم متولد شده‌اند (وزن زير 2500 گرم) و خانواده چون فکر مي‌کنند نوزاد ريز جثه است، سعي مي‌کنند با رسيدگي‌هاي مداوم با زور و اجبار يا با جايزه به کودک غذا بخورانند. اين کودکان به طور ناگهاني در سن دبستان چاق مي‌شوند. اولين نکته‌اي که در اينجا بايد به آن اشاره کنيم اين است که حتي اگر کودک شما حين تولد وزن کمي داشته، هيچ اصراري به اضافه وزن او نداشته باشيد و اگر طبق منحني رشد وزن طبيعي پيدا کرده مطمئن باشيد مشکل خاصي ايجاد نخواهد شد و کودک شما کاملا سالم است.
چاقي دوران کودکي چه عوارضي دارد؟
يکي از عوارض چاقي در دوران کودکي شکل‌گيري سلول‌هاي چربي از کودکي و بروز ناراحتي‌ها و حملات قلبي در دوران نوجواني و جواني و قبل از رسيدن به 30 سالگي است که گاهي حتي به مرگ منجر مي‌شود. کودکان چاق معمولا بدون آنکه والدين مطلع باشند مشکل فشارخون هم دارند. در نهايت پروفايل ليپيدي يا چربي خون، کلسترول و گليسيريد خون اين کودکان بالا بوده و دور کمر بزرگي دارند. اين کودکان از نظر اجتماعي منزوي و گوشه‌گير بوده و هر چه قدر بزرگ شده و به سن دبستان، راهنمايي و دبيرستان مي‌رسند از جمع بيشتر دور شده و از نظر روان‌شناسي اين مساله کاملا مشخص است که نسبت به ظاهر فيزيکي خود اعتماد به نفس ندارند.
چاقي بر رشد قدي همه تاثير مي‌گذارد
معمولا ديده شده افراد چاقي که از کودکي چاق بوده‌اند حتي اگر از نظر ژنتيکي قد بلند بوده‌اند نسبتا قد کوتاه بوده در مقايسه با هم سن و سالان خود قد کوتاه هستند. علت اين موضوع آن است که در بدن هورموني به نام لپتين از سلول‌هاي چربي بدن ترشح مي‌شود. هر چه قدر تعداد سلول‌هاي چربي در بدن بيشتر باشد، ميزان ترشح هورمون لپتين بيشتر خواهد بود. يکي از فاکتورهاي کليدي که در بلوغ دختران و پسران اهميت دارد، اين است که لپتين در بدن ترشح مي‌شود. با شروع نوجواني، ما شاهد تجمع چربي در بدن هستيم. با تجمع چربي، ترشح هورمون لپتين هم آغاز مي‌شود که خود اين هورمون بر هيپوتالاموس تاثير گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هاي ديگري مي‌شود. همچنين بر هيپوفيز تاثير گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هاي جنسي ديگري شده و در نهايت بر اندام‌هاي تناسلي اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هايي مثل استروژن و پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسرها مي‌شود. در يک کودک چاق به طور طبيعي هورمون لپتين ترشح مي‌شود و لپتين خود محرکي براي ترشح هورمون‌هاي جنسي شده و سبب بلوغ زودرس در کودکان مي‌شود که پيامدهاي اجتماعي زيادي را به دنبال دارد. هورمون‌هاي جنسي مي‌توانند بر صفحات رشد استخواني اثر کرده و زودتر از موعد سبب بسته شدن رشد اين صفحات شوند، در نتيجه رشد قدي متوقف شده و فرد کوتاه قد مي‌ماند. در بزرگسالي اين کودکان به افراد چاق قد کوتاه تبديل مي‌شوند که هم چاقي و هم کوتاهي قد اعتماد به نفس آنها را گرفته و سبب بروز مشکل در زندگي آنها مي‌شود.
آيا مي‌توان رشد قدي کودکان را افزايش داد؟
شايد شما بپرسيد که کودک‌ام خيلي چاق نيست. آيا مي‌توانم رشد قدي او را افزايش دهم؟ جواب اين سوال مثبت است. به عنوان مثال در برخي کشورها مثل ژاپن که مردم آن از نظر ژنتيکي جثه‌هاي ظريف و کوتاهي داشته‌اند متخصصان با تغيير رژيم غذايي توانسته‌اند رشد قدي را چند سانتي‌متر افزايش دهند. به عبارت ساده‌تر ما با استفاده از يک رژيم غذايي غني از موادمغذي حتي در کودکاني که پدر و مادر از نظر ژنتيکي قد متوسط يا کوتاهي دارند مي‌توانيم رشد قدي بيشتري داشته باشيم. نکته‌اي که بايد به آن توجه کنيم اين است که نقش تغذيه در رشد قدي به قبل از دوران بلوغ باز مي‌گردد. به محض آنکه نوجوان بالغ شد، ديگر با تغذيه نمي‌توان به رشد قدي او کمک کرد. به همين دليل توصيه مي‌شود قبل از رسيدن کودک به دوران بلوغ مصرف مواد غذايي کلسيم‌دار که در شير و لبنيات و ماست از نوع کم‌چربي موجود است، خانواده کلم شامل گل‌کلم، برگ کلم و...، دانه کنجد هم به دليل امگا 3 بالا و هم کلسيم بالا، مواد غذايي حاوي ويتامين A يا حاوي پيشتاز ويتامين A بتاکاروتن که در هويج، انبه و خرمالو موجود است و منابع غني ويتامين C مثل مرکبات را افزايش دهيم و در نهايت مرتبا کنترل کنيم که کودک‌مان دچار فقر آهن نباشد زيرا فقر آهن خود زمينه را براي اختلال در رشد قدي فراهم مي‌کند. معمولا کودکاني که دچار کم‌خوني‌اند هم وزن‌گيري خوبي ندارند و هم قد‌شان کوتاه مي‌ماند. غير از تغذيه آنچه بر رشد قدي کودکان تاثير مي‌گذارد يک خواب آرام شبانه است. خيلي از بچه‌ها ممکن است بعد از ظهرها دو ساعتي بخوابند اما شب‌ها دير بخوابند و صبح زود بلند شوند. اين نوع خوابيدن ملاک نيست. خوابيدن در شب بايد در شرايطي باشد که هورمون ملاتونين يا هورمون خواب ترشح شود. نبايد فراموش کرد يکي در زمان خواب و يکي در زمان فعاليت روزانه است که هورمون رشد ترشح مي‌شود. بسيار مهم است که کودکان خواب آرام شبانه داشته باشند و در درجه دوم به اندازه کافي فعاليت کنند. در ضمن توصيه مي‌شود حتي‌الاامکان يک ساعت قبل از خواب، کودک قندهاي ساده مثل شکر، شکلات، آب‌نبات، تافي و... مصرف نکند چون قندهاي ساده خود در هورمون رشد اختلال ايجاد مي‌کنند و وقتي هورمون رشد به اندازه کافي ترشح نشود، رشد قدي تا حدي دچار اختلال مي‌شود.
بچه‌هاي چاق 2 دسته‌اند
ما دو نوع تجمع چربي در بدن داريم. در يک نوع سلول‌هاي چربي قابليت دارند 85 تا 90 درصد حجم خود چربي ذخيره کنند و مثل يک بادکنک بزرگ شوند. در نوع دوم اگر رژيم غذايي کودک يا فرد بيش از حد نياز حاوي کالري باشد، اين سلول‌ها که مثل بادکنک بزرگ شده‌اند تقسيم شده و بستر بيشتري براي تجمع چربي حاصل مي‌شود. به نوع دوم چاقي هايپرپلازي گفته مي‌شود. کودکان مبتلا به اين نوع چاقي به دو دسته تقسيم مي‌شوند. يک دسته آنهايي که از ابتدا چاق متولد شده‌اند و برخي که با وزن کم متولد شده‌اند (وزن زير 2500 گرم) و خانواده چون فکر مي‌کنند نوزاد ريز جثه است، سعي مي‌کنند با رسيدگي‌هاي مداوم با زور و اجبار يا با جايزه به کودک غذا بخورانند. اين کودکان به طور ناگهاني در سن دبستان چاق مي‌شوند. اولين نکته‌اي که در اينجا بايد به آن اشاره کنيم اين است که حتي اگر کودک شما حين تولد وزن کمي داشته، هيچ اصراري به اضافه وزن او نداشته باشيد و اگر طبق منحني رشد وزن طبيعي پيدا کرده مطمئن باشيد مشکل خاصي ايجاد نخواهد شد و کودک شما کاملا سالم است.
چاقي دوران کودکي چه عوارضي دارد؟
يکي از عوارض چاقي در دوران کودکي شکل‌گيري سلول‌هاي چربي از کودکي و بروز ناراحتي‌ها و حملات قلبي در دوران نوجواني و جواني و قبل از رسيدن به 30 سالگي است که گاهي حتي به مرگ منجر مي‌شود. کودکان چاق معمولا بدون آنکه والدين مطلع باشند مشکل فشارخون هم دارند. در نهايت پروفايل ليپيدي يا چربي خون، کلسترول و گليسيريد خون اين کودکان بالا بوده و دور کمر بزرگي دارند. اين کودکان از نظر اجتماعي منزوي و گوشه‌گير بوده و هر چه قدر بزرگ شده و به سن دبستان، راهنمايي و دبيرستان مي‌رسند از جمع بيشتر دور شده و از نظر روان‌شناسي اين مساله کاملا مشخص است که نسبت به ظاهر فيزيکي خود اعتماد به نفس ندارند.
چاقي بر رشد قدي همه تاثير مي‌گذارد
معمولا ديده شده افراد چاقي که از کودکي چاق بوده‌اند حتي اگر از نظر ژنتيکي قد بلند بوده‌اند نسبتا قد کوتاه بوده در مقايسه با هم سن و سالان خود قد کوتاه هستند. علت اين موضوع آن است که در بدن هورموني به نام لپتين از سلول‌هاي چربي بدن ترشح مي‌شود. هر چه قدر تعداد سلول‌هاي چربي در بدن بيشتر باشد، ميزان ترشح هورمون لپتين بيشتر خواهد بود. يکي از فاکتورهاي کليدي که در بلوغ دختران و پسران اهميت دارد، اين است که لپتين در بدن ترشح مي‌شود. با شروع نوجواني، ما شاهد تجمع چربي در بدن هستيم. با تجمع چربي، ترشح هورمون لپتين هم آغاز مي‌شود که خود اين هورمون بر هيپوتالاموس تاثير گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هاي ديگري مي‌شود. همچنين بر هيپوفيز تاثير گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هاي جنسي ديگري شده و در نهايت بر اندام‌هاي تناسلي اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون‌هايي مثل استروژن و پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسرها مي‌شود. در يک کودک چاق به طور طبيعي هورمون لپتين ترشح مي‌شود و لپتين خود محرکي براي ترشح هورمون‌هاي جنسي شده و سبب بلوغ زودرس در کودکان مي‌شود که پيامدهاي اجتماعي زيادي را به دنبال دارد. هورمون‌هاي جنسي مي‌توانند بر صفحات رشد استخواني اثر کرده و زودتر از موعد سبب بسته شدن رشد اين صفحات شوند، در نتيجه رشد قدي متوقف شده و فرد کوتاه قد مي‌ماند. در بزرگسالي اين کودکان به افراد چاق قد کوتاه تبديل مي‌شوند که هم چاقي و هم کوتاهي قد اعتماد به نفس آنها را گرفته و سبب بروز مشکل در زندگي آنها مي‌شود.
آيا مي‌توان رشد قدي کودکان را افزايش داد؟
شايد شما بپرسيد که کودک‌ام خيلي چاق نيست. آيا مي‌توانم رشد قدي او را افزايش دهم؟ جواب اين سوال مثبت است. به عنوان مثال در برخي کشورها مثل ژاپن که مردم آن از نظر ژنتيکي جثه‌هاي ظريف و کوتاهي داشته‌اند متخصصان با تغيير رژيم غذايي توانسته‌اند رشد قدي را چند سانتي‌متر افزايش دهند. به عبارت ساده‌تر ما با استفاده از يک رژيم غذايي غني از موادمغذي حتي در کودکاني که پدر و مادر از نظر ژنتيکي قد متوسط يا کوتاهي دارند مي‌توانيم رشد قدي بيشتري داشته باشيم. نکته‌اي که بايد به آن توجه کنيم اين است که نقش تغذيه در رشد قدي به قبل از دوران بلوغ باز مي‌گردد. به محض آنکه نوجوان بالغ شد، ديگر با تغذيه نمي‌توان به رشد قدي او کمک کرد. به همين دليل توصيه مي‌شود قبل از رسيدن کودک به دوران بلوغ مصرف مواد غذايي کلسيم‌دار که در شير و لبنيات و ماست از نوع کم‌چربي موجود است، خانواده کلم شامل گل‌کلم، برگ کلم و...، دانه کنجد هم به دليل امگا 3 بالا و هم کلسيم بالا، مواد غذايي حاوي ويتامين A يا حاوي پيشتاز ويتامين A بتاکاروتن که در هويج، انبه و خرمالو موجود است و منابع غني ويتامين C مثل مرکبات را افزايش دهيم و در نهايت مرتبا کنترل کنيم که کودک‌مان دچار فقر آهن نباشد زيرا فقر آهن خود زمينه را براي اختلال در رشد قدي فراهم مي‌کند. معمولا کودکاني که دچار کم‌خوني‌اند هم وزن‌گيري خوبي ندارند و هم قد‌شان کوتاه مي‌ماند. غير از تغذيه آنچه بر رشد قدي کودکان تاثير مي‌گذارد يک خواب آرام شبانه است. خيلي از بچه‌ها ممکن است بعد از ظهرها دو ساعتي بخوابند اما شب‌ها دير بخوابند و صبح زود بلند شوند. اين نوع خوابيدن ملاک نيست. خوابيدن در شب بايد در شرايطي باشد که هورمون ملاتونين يا هورمون خواب ترشح شود. نبايد فراموش کرد يکي در زمان خواب و يکي در زمان فعاليت روزانه است که هورمون رشد ترشح مي‌شود. بسيار مهم است که کودکان خواب آرام شبانه داشته باشند و در درجه دوم به اندازه کافي فعاليت کنند. در ضمن توصيه مي‌شود حتي‌الاامکان يک ساعت قبل از خواب، کودک قندهاي ساده مثل شکر، شکلات، آب‌نبات، تافي و... مصرف نکند چون قندهاي ساده خود در هورمون رشد اختلال ايجاد مي‌کنند و وقتي هورمون رشد به اندازه کافي ترشح نشود، رشد قدي تا حدي دچار اختلال مي‌شود.
پي‌نوشت‌ها:
* متخصص تغذيه
منبع:www.salamat.com
/ج
