نگاه تغذيه اي به بلوغ زودرس

نويسنده:دکتر نوشين صحابي

همه والدين يک نگراني خاطر مشترک دارند و آن دوران بلوغ فرزندانشان است. تغييرات جسمي و رواني اين دوران در حالت طبيعي مطابق روند تعيين شده پيش مي رود و دختربچه يا پسربچه به نوجوان تبديل مي شود. بلوغ پديده اي است که اگر سير سالمش را طي کند و والدين بتوانند به نوجوانشان کمک کنند تا اين تغييرات را بپذيرد و بتواند خود را با آنها وفق دهد، معمولاً بي خطر سپري مي شود. اين پديده هم مانند هر پديده ديگري مي تواند دچار ناهنجاري ها و اختلالاتي شود که يکي از آنها بلوغ زودرس است که پدر و مادرها را نگران مي کند و اگر فرزندشان دختر باشد، دست او را مي گيرند و اولين جايي که مي روند مطب متخصص زنان و زايمان است که اگر عاملي جدي و فيزيکي و مربوط به کارکرد اعضاي حياتي بدن موجب بلوغ زودرس شده باشد، مطب متخصص غدد معمولاً دومين ايستگاه است.

بلوغ يعني چه؟

بلوغ دوره اي است که طي آن صفات ثانويه جنسي به وجود مي آيند و فرد توان باروري پيدا مي کند. تغييرات فيزيکي در دوران بلوغ، نتيجه مستقيم يا غيرمستقيم بلوغ غده هيپوتالاموس در دستگاه عصبي مرکزي، تحريک اعضاي جنسي و ترشح هورمون هاي جنسي است.
چه عواملي بر زمان شروع بلوغ تأثير مي گذارند؟

ژنتيک

بدون شک عامل اصلي تعيين کننده زمان شروع بلوغ، ژنتيک است، اما چنين به نظر مي رسد که ساير عوامل نيز، هم بر سن شروع و هم بر پيشرفت تکامل بلوغ تأثير مي گذارند. وضعيت تغذيه، وضعيت عمومي سلامت، موقعيت جغرافيايي، تماس با نور و وضعيت رواني همگي مي توانند بر روي زمان شروع بلوغ اثر بگذارند. اينکه مي بينيم در اکثر موارد نشانه هاي بلوغ در بدن يک دختر تقريباً در همان زماني که مادرش بلوغ را تجربه کرده ظاهر مي شوند، نشان مي دهد که ژنتيک چقدر روي زمان آغاز اين پديده اثر مستقيم دارد. همچنين اين همزماني در بين خواهران و جمعيت هاي هم نژاد هم منشاء ژنتيکي دارد.

وزن

زمان شروع عادت ماهيانه در کودکاني که وزنشان بيش از 30 درصد وزن طبيعي آنهاست و نسبتاً چاق هستند، زودتر از حد ميانگين مي باشد.
سبک زندگي، محل سکونت، نور و ...
تأخير در شروع قاعدگي، در کودکان مبتلا به سوء تغذيه شديد شايع است. کودکاني که داراي زندگي شهري هستند، در نزديک خط استوا سکونت دارند و يا در ارتفاعات پايين تر زندگي مي کنند، در مقايسه با کودکاني که در مناطق روستايي زندگي مي کنند، از خط استوا دورتر هستند و يا در ارتفاعات بالاتر سکونت دارند، معمولاً زودتر بالغ مي شوند. در دختران نابينا، شروع قاعدگي به طور واضح زودتر از دختراني است که قدرت بينايي دارند و اين امر بيانگر تأثير نور بر بلوغ است.

نشانه هاي بلوغ در دختران

در دختران تکامل بلوغي، به طور معمول، 4/5 سال طول مي کشد. اگرچه اولين نشانه بلوغ، تسريع رشد است، معمولاً جوانه زدن پستان را اولين تغيير مربوط به بلوغ مي دانند و به دنبال آن سرعت رشد به حداکثر مي رسد. رشد مو در ناحيه تناسلي، زير بغل و در آخر شروع عادت ماهيانه تغييرات مربوط به بلوغ سالم هستند.
دختران در مراحل اوليه بلوغ و قبل از شروع قاعدگي، به حداکثر سرعت رشد قدي دست مي يابند. در نتيجه، دختران بعد از شروع قاعدگي، پتانسيل رشد محدودي دارند. قد دختران، به طور متوسط 25 سانتيمتر افزايش مي يابد.
بلوغ زودرس يعني چه؟
به ساده ترين زبان، اگر در دختري سفيدپوست پيش از 7 سالگي نشانه هاي بلوغ ظاهر شود، او دچار بلوغ زودرس شده است. اين زمان براي دختران نژاد آفريقايي- آمريکايي 6 سالگي است.
بلوغ زودرس مي تواند عوامل فيزيکي بسياري داشته باشد که از وجود اختلالات در کارکرد برخي اعضاي بدن خبر مي دهند که به آنها نمي پردازيم.

نقش تغذيه و چاقي در بروز بلوغ زودرس

به طور معمول گفته مي شود که قبل از شروع خونريزي، وزن دختران بايد به يک حد بحراني برسد ( 47/8 کيلوگرم). مسأله مهم تر اين است که چربي بدن بايد از مقدار مشخص 16 درصد از وزن کل بدن از دوره قبل از قاعدگي، به 23/5 درصد وزن کل بدن افزايش پيدا کند که احتمالاً از وضعيت تغذيه تأثير مي پذيرد.
دختراني که اضافه وزن دارند و چاق هستند زودتر از دختراني که وزن طبيعي دارند، عادت ماهيانه را تجربه مي کنند. به همين ترتيب آنهايي که وزنشان کمتر از حد طبيعي است و زير وزن حساب مي شوند، زودتر از دختراني که مبتلا به سوء تغذيه هستند، اولين خونريزي قاعدگي را تجربه مي کنند. در مقابل، دختران مبتلا به ديابت، آنهايي که چاقي بيمارگونه(مرضي) دارند يا آنهايي که ورزش سنگين و حرفه اي مي کنند، حتي با وجود نرمال بودن وزن و درصد چربي بدن، ديرتر بالغ مي شوند.
برخي از دختران مبتلا به بلوغ زودرس، در معرض خطر ابتلا به سندرم تخمدان پلي کيستيک( PCOS) قرار دارند. اگرچه ميانگين مقدار آندروژن آنها در محدوده طبيعي قرار دارد.
بلوغ زودرس در هر حال يک جور ناهنجاري است که حتماً بايد مورد توجه قرار گيرد، چرا که ظهور زودرس نشانه هاي بلوغ در يک دختر در حالي که هم سن و سال هايش به واقع کودک هستند، او را انگشت نما مي کند و روح و روانش تحت فشار قرار مي گيرد و بيهوده رنج مي کشد. اگر ديديد که در جسم و روان دخترتان تغييراتي همانند دگرگوني هاي دوران بلوغ مشاهده مي کنيد، او را نزد پزشک ببريد تا در ابتدا از وجود يا عدم وجود عوامل جدي فيزيکي يا بيماري هاي زمينه اي مربوط به آن مطمئن شويد. سپس با صلاحديد متخصص براي رفع اختلالات جسمي احتمالي يا رفع عوامل ديگري غير از اينها اقدام کنيد.
چاقي عوارض ناخوشايند بسيار زيادي دارد که اگر از کودکي شروع شده باشد، مي تواند فرد را از همان سال هاي اول زندگي با مشکلات متعددي( مثل همين بلوغ زودرس) درگير کند. پس از همان بدو تولد در تغذيه دخترتان بسيار دقت کنيد و درباره تغذيه سالم نوزاد و کودک خود که بالاخره دوران بلوغ را تجربه خواهد کرد اطلاعاتي کسب نماييد. اگر سبک زندگي و تغذيه صحيح را به دخترتان آموزش دهيد تا او به گونه اي غذا بخورد، ورزش و استراحت کند که در عين نداشتن اضافه وزن، لاغر، نحيف و زير وزن هم نباشد، در پيشگيري از بلوغ زودرس گام مهمي برداشته ايد.
البته به اين نکته خوب دقت کنيد که بيش از حد به او فشار نياوريد که چاق نشود، چون هم شما و هم او به آساني مرز ميان تغذيه صحيحي که همه نيازهاي بدنش را تأمين مي کند و در عين حال او را چاق نمي کند و تغذيه اي که غلط بوده و او را دچار سوء تغذيه و لاغري مي کند، نمي دانيد. اين روزها متأسفانه در سراسر جهان صاحبان تجارت، اندام ايده آل براي يک زن را اندامي بسيار لاغر تبليغ مي کنند و همين امر، بروز بيماري رواني «بي اشتهايي عصبي» ( آنورکسيانروزا) را بين دختران و زنان بسيار شايع کرده است. اين بيماري مي تواند وزن فرد را به قدري کاهش دهد و او را دچار سوء تغذيه کند که حتي باعث مرگ او شود. تعدادي از زنان خواننده و مانکن در غرب، از همين بيماري و وسواس بيمارگونه براي هرچه بيشتر لاغر شدن به کام مرگ رفته اند. اين بيماري اکثراً در نوجواني آغاز مي شود و اگر شما از همان کودکي با رفتاري غلط او را از چاقي بترسانيد و مرتب به او گوشزد کنيد که مراقب باش چاق نشوي، نه تنها ممکن است دخترتان را دچار سوء تغذيه و بيمار کنيد، بلکه بلوغ و رشد او را هم به تأخير مي اندازيد.
سوء تغذيه و لاغري زياده از حد که اغلب با بروز مشکلات ديگري همراه است، ريسک بروز اختلال ديگري به نام بلوغ ديررس را بالا مي برد و بر عملکرد دختر شما در مدرسه و خانواده تأثير بسيار بدي خواهد گذاشت. اين بار او در بين همسالاني قرار مي گيرد که همگي نوجوان هستند و بدنشان متناسب با سن آنها تغيير مي کند، ولي او به خاطر بچه بودن يا حتي بچه ننه بودن انگشت نما مي شود و ممکن است مورد تمسخر همسالانش قرار گيرد. بدتر از همه اينکه برخي از اين دختران به خيال خودشان براي شوخي کردن و خلاصي از تمسخر عده اي از همسالانشان يکباره به خوردن روي مي آورند و چون در اين سن دختران و پسران نوجوان عجول و کم طاقت هستند، بدون مطالعه غذاهايي مي خورند که فقط باعث چاقي آنها مي شود و مشکلي ديگر بر مشکلاتشان اضافه مي شود. خودتان که ديگر عوارض خطرناک چاقي به خصوص اگر در نوجواني شروع شده باشد را به خوبي مي دانيد!