خوب بخوريد تا سرما نخوريد

يكي از مشكلاتي كه در فصول سرد سال معمولا گريبانگير كودكان مي شود ، سرماخوردگي و عفونت هاي تنفسي است كه گاه مدت زمان آن طولاني است و يا به طور مكرر بروز مي نمايد .
اين نوع بيماري علاوه بر آنكه عارضه اي ناراحت كننده و زجر آور است ، با ايجاد التهاب دستگاه تنفس ، تب ، سرفه ، و ساير عوارض مربوطه ، موجب آزار و شكنجه در كودكان مي شود و با بستري كردن و غير فعال نمودن آنان به افت تحصيلي و عقب ماندن كودكان از درس و مدرسه مي انجامد ، بنابراين لازم است با اين بيماري آزاردهنده و موذي با تمام قدرت مبارزه شود ، اما نكته اي كه جاي ابهام در ذهن افراد به جاي مي گذارد ، اين است كه اولا به چه علت با وجود پيشرفت علم و كشف داروهاي موثر جديد در درمان امراض ، اين دسته از بيماري هاي عفوني (يعني عفونت هاي تنفسي) ريشه كن نشده و يا تخفيف نيافته اند؟ و ثانيا چرا بيماري هاي تنفي ، هر سال با شدت بيشتر و عوارض وخيم تري به خصوص در بين كودكان و سالمندان بروز مي نمايند؟
در پاسخ به سوال اول بايد اظهار داشت كه داروهاي جديد صرفا جهت درمان بيماري به كار گرفته مي شوند ، نه پيشگيري . علاوه بر آن ، در اثر استفاده مكرر يا طولاني مدت از اين داروها كه عمدتا از دسته آنتي بيوتيك ها هستند ، بدن انسان نسبت به آنها مقاوم مي شود و ديگر پاسخ مثبت به درمان نشان نمي دهد ، در حالي كه مهم ترين گام در حفظ سلامت افراد ، پيشگيري از بيماري ها است ، نه درمان . در مورد سوال دوم ، توجه به شدت و تكرر شيوع بسياري از بيماري ها از جمله بيماري هاي تنفسي در شهرهاي شلوغ و پر جمعيت ، ما را بر اين واقعيت واقف مي سازد كه چنانچه انسان از وضعيت طبيعي زندگي فاصله بگيرد ، در حدو وسيعي در معرض امراض و اختلالات مختلف قرار مي گيرد . شيوه هاي زندگي مدرن امروزي ، با وجود آنكه رفاه بيشتري براي مردم فراهم مي كنند ، اما انسان را در معرض بسياري از بيماري هاي وخيم و غير قابل درمان قرار مي دهند.
تغذيه نامناسب ، آلودگي هوا ، كمبود تحرك و فعاليت جسمي ، از عوامل مهمي هستند كه مي توانند موجب بروز ، شدت و تكرر حمله اين قبيل بيماري ها شوند. متاسفانه برخي اين عوامل غير قابل پيشگيري هستند ، مثلا شلوغي شهرها و آلودگي هواي اين قبيل جوامع و آلاينده هاي محيطي ، امري است كه از اختيار و توان شهروندان خارج است و يا گرفتاري هاي فراوان زندگي و شلوغي شهرها ، فرصت و امكانات كافي جهت ورزش و تحرك جسمي براي افراد فراهم نمي سازد ، ولي حداقل در حيطه هاي مرتبط با سلامت و تقويت سيستم ايمني كه در اختيار ماست و مي توانيم بر آنها تسلط داشته باشيم ، لازم است تلاش بيشتري در جهت پيشگيري از بيماري ها و حفظ سلامتي نماييم.
يكي از مهم ترين اين عوامل ، تغذيه است . در اينجا بايد فاكتورهاي غذايي را كه در حفظ و تقويت قدرت ايمني موثرند به خوبي بشناسيم، بدين معنا كه بدانيم تغذيه چگونه مي تواند ما را از گزند بيماري هاي مختلف عفوني ، به خصوص عفونت هاي تنفسي كه در اين فصل از سال شيوع بيشتري در بين افراد دارند ، مصون نگاه دارد. در اينجا لازم به ذكر است كه مسأله قدرت ايمني ، يك موضوع چند بعدي است و با عوامل مختلف در ارتباط مي باشد كه البته يكي از مهم ترين آنها عامل تغذيه اي است .
هواي آلوده از عواملي است كه موجب كاهش قدرت مقاومت بدن به خصوص دستگاه تنفسي در برابر عفونت ها مي شود و افرادي كه در شهرهاي بزرگ با هواي آلوده زندگي مي كنند ، خيلي بيشتراز ساير افراد در معرض عفونت هاي مكرر تنفسي قرار مي گيرند.
استرس عامل ديگري است كه در ضعف قدرت ايمني بدن و ابتلا به بيماري ها بسيار موثر است ، زيرا به هنگام استرس ، موادي در خون ترشح مي شوند كه در قدرت ايمني بدن اختلال ايجاد مي كنند و به همين علت ، بيماري ها مي توانند بر انسان غلبه كنند.
كمبود تحرك جسمي و ورزش نيز از ديگر علل كاهش مقاومت بدن مي باشد . به هنگام تحرك جسمي و ورزش ، موادي در بدن ترشح مي شوند كه كار دستگاه ها و ارگان ها را تنظيم مي كنند و موجب حفظ سلامت بيشتر در شخص مي شوند ، ضمنا به هضم بهتر و جذب آسان تر مواد غذايي در دستگاه گوارش نيز كمك مي كنند.
كم خوابي هاي مداوم نيز از عوامل تضعيف مقاومت بدن در برابر عفونت ها و در نتيجه ابتلا به انواع امراض مي باشند.
اما يكي از مهم ترين و قابل توجه ترين عوامل در تقويت يا كاهش قدرت ايمني ، وضعيت تغذيه شخص است .
به طور كلي تغذيه كافي ، متعادل و متنوع ، عامل بسيار مهمي در حفظ مقاومت بدن و پيشگيري از بيماري ها مي باشد ، ولي برخي از عوامل تاثير بيشتر و اختصاصي تري بر قدرت ايمني شخص دارند ، كه از جمله آنها مي توان به فاكتورهاي زير اشاره نمود:
انرژي ، پروتئين ، ويتامين هاي A و C ، اسيدهاي چرب امگاـ3 و املاحي مانند روي و آهن .
انرژي
براي انجام تمام فعاليت هاي خارجي و داخلي فرد ، نياز به انرژي مي باشد . از جمله ، جهت انجام اعمال سيستم ايمني لازم است مقدار كافي انرژي از طريق غذا به بدن انسان برسد ، براي بازسازي و فعاليت گلبول هاي سفيد و نيز آنتي بادي ها كه وظيفه دفاع از بدن را در برابر ميكروب ها بر عهده دارند هم نياز به انرژي است . منابع عمده انرژي عبارتند از : كربوهيدرات ها (مواد قندي ـ نشاسته اي ) و چربي ها .

پروتئين ها
 

تركيب اصلي و اساسي بدن انسان را بعد از آب ، پروتئين ها تشكيل مي دهند . يكي از وظايف مهم پروتئين ، حفظ سلامت انسان از طريق نقشي است كه در تشكيل ، بازسازي و فعاليت سلول هاي ايمني بر عهده دارد.ماده اصلي سازنده گلبول هاي سفيد و آنتي بادي ها را پروتئين تشكيل مي دهد ، بنابراين كمبود اين ماده مغذي مي تواند سيستم ايمني را ضعيثف و غير فعال كند و موجب بروز بيماري هاي مختلف در انسان شود . منابع غذايي پروتئين ها به دو دسته حيواني (شامل انواع گوشت قرمز ، جگر ، دل ، قلوه ، گوشت سفيد مانند مرغ و ماهي ، شير و لبنيات و تخم مرغ ) و گياهي (شامل حبوبات ، مغز دانه ها و غلات) تقسيم مي شوند.
لازم به ذكر است كه منابع حيواني پروتئين ، ارزش بيولوژيكي بالاتري نسبت به منابع گياهي آن داشته و كاربرد بيشتري در حفظ سلامت انسان دارند ، ولي نبايد در مصرف منابع حيواني پروتئين افراط كرد ، زيرا به سلامت شخص لطمه مي زنند.

ويتامين A
 

يكي از اثرات مهم ويتامين A ، تاثيرآن در عملكرد سيستم ايمني است ، ضمنا چون اين ويتامين خاصيت آنتي اكسيداني دارد ، در پيشگيري از بسياري بيماري ها داراي نقش قابل توجهي است و كمبود آن موجب كاهش تعداد سلول هاي ايمني و نيز اختلال در غشاءهاي مخاطي مي گردد كه مجراي تنفسي ، گوارشي و ساير دستگاه هاي بدن را در بر مي گيرد و موجب افزايش آمادگي شخص براي ابتلا به عفونت هاي باكتريايي ، ويروسي يا انگلي مي شود . اين اختلال در مجراي تنفسي شايع تر است . قابل توجه آنكه كمبود ويتامين A و عفونت رابطه علت و معلولي دارند ، به اين ترتيب كه كمبود ويتامين A موجب بروز عفونت ، به خصوص عفونت هاي تنفسي و عفونت ، موجب تخليه ذخيره ويتامين A از كبد مي شود و اين سيكل معيوب آنقدر ادامه پيدا مي كند كه شخص را به ورطه نابودي مي كشاند . عفونت هاي تنفسي ناشي از كمبود ويتامين A در كودكان و سالمندان بسيار خطرناك مي باشند و چنانچه به خوبي و سريعا درمان نشوند ، مي توانند مشكلات مهم و گاه غير قابل جبراني به بار آورند .
منابع ويتامين A ، به دو دسته منابع حيواني (شامل جگر ، كره و زرده تخم مرغ) و منابع گياهي (شامل سبزي هاي داراي برگ سبز ، سبزي هاي زرد و نارنجي مانند هويج ، گوجه فرنگي و ميوه هايي مانند طالبي ، زردآلو ، هلو و آلو) تقسيم مي شوند.

ويتامين C
 

اين ويتامين نيز مانند ويتامين A خاصيت آنتي اكسيداني دارد و در حفظ سلامت انسان بسيار موثر است . نقش ويتامين C در حفظ قدرت ايمني از طريق تاثير در فعاليت لكوسيت ها ، توليد اينترفرون (كه وظيفه دفاع در برابر ميكروب ها و حفظ مقاومت بدن را به عهده دارد) و تاثير در سلامت غشاء هاي مخاطي به خصوص مخاط دستگاه تنفس مي باشد و موجب عملكرد مناسب ريه و پيشگيري از عفونت هاي تنفسي مي شود . منابع غذايي ويتامين C عمدتا مواد گياهي از قبيل سبزي هاي داراي برگ سبز و سبزي هايي مانند گوجه فرنگي ، فلفل فرنگي ، فلفل دلمه اي و نيز ميوه هايي مانند انواع مركبات (پرتقال ، نارنگي ، ليموشيرين ، ليموترش ، گريپ فروت و نارنج) ، توت فرنگي و كيوي مي باشند .
توجه داشته باشيم كه ويتامين C بسيار آسيب پذير است و طي فرآيند آماده سازي ، طبخ و نگهداري ، كاهش قابل توجه مي يابد ، بنابراين بهتر است منابع اين ويتامين تا حد امكان به صورت خام ميل شود. از پوست كندن ، خرد كردن خام ميل شود. از پوست كندن ، خرد كردن و قرار دادن منابع ويتامين C در حرارت محيط بايد خودداري شود. به هنگام اماده سازي و طبخ نيز لازم است توجه كافي مبذول گردد تا از اتلاف اين ويتامين جلوگيري شود.

اسيدهاي چرب امگاـ 3
 

اين اسيدهاي چرب كه عمدتا در ماهي و محصولات دريايي ، همچنين در سبزيجات و برخي مغزدانه ها وجود دارند ، از عوامل بسيار مهم و موثر در حفظ سلامت و پيشگيري از بسياري از بيماري هاي شايع مي باشند . اثر مثبت و مفيد اسيدهاي چرب امگاـ3 در پيشگيري از بروز بيماري هاي مختلف از جمله بيماري هاي عفوني امري ثابت شده است ، بنابراين بايد سعي شود در برنامه غذايي خانواده به خصوص كودكان ، از منابع اين نوع اسيدهاي چرب به مقدار بيشتري (درمقايسه با چربي هاي حيواني) استفاده گردد.

روي
 

روي از مواد معدني مهم و تاثير گذار در سلامت انسان به خصوص در حفظ قدرت ايمني است . در كمبود روي ، كاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها مشاهده شده است ، بنابراين براي حفظ سلامت و پيشگيري از بيماري هاي عفوني از جمله عفونت هاي تنفسي ، لازم است مقدار كافي روي از طريق غذا دريافت گردد.منابع غني روي شامل پروتئين هاي حيواني و پروتئين هاي گياهي مي باشد.

آهن
 

اين ماده معدني يك ياز مهم ترين فاكتورهاي موثر در سلامت است و كمبود آن در اكثر جوامع ، به خصوص كشورهاي در حال پيشرفت ، شايع است .
اين عنصر در بسياري از واكنش هاي بيولوژيكي بدن شركت فعال داشته ، در فرآيند تنفس سلولي دخالت دارد و براي عملكرد سلول هاي ايمني ، وجود آن ضروري مي باشد . از بهترين منابع غذايي اين عنصر ، مي توان به جگر ، دل و قلوه ، محصولات دريايي ، گوشت قرمز كم چربي و ماكيان اشاره نمود.
منابع گياهي آهن را حبوبات ، سبزيجات ، مغزدانه ها و ميوه هاي خشك تشكيل مي دهند.
جذب آهن گياهي بازدهي خوبي ندارد و فقط حدود 5-2 درصد و حداكثر 10 درصد آن قابل جذب در دستگاه گوارش مي باشد.
براي افزايش جذب آهن موجود در منابع گياهي ، استفاده از منابع ويتامين C (از قبيل مركبات) همراه با آهن گياهي بسيار مفيد است . همچنين وجود منابع حيواني آهن (حتي به ميزان كم) به همراه منابع گياهي ، جذب آن را افزايش مي دهد.
كلام آخر آنكه با تغذيه صحيح ، كافي و متنوع مي توانيم مقاومت بدنمان را در برابر عفونت ها افزايش دهيم و از شر بيماري هاي عفوني شايع در اين فصل در امان بمانيم.
منبع:دنياي تغذيه ،شماره ي 92