نگاهی بر تحليل جغرافياي شهيدان جنگ و دفاع مقدس
در حاليکه از آغاز قرن ١٩ تا سال ١٩٩٠م، روسيه‌ي تزاري و جانشين آن اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي تهديدگران استراتژيک ايران بودند، از سال ١٩٦٠ ميلادي به اين سو، کانون تهديد ملموس و واقعيِ بيروني ايران، عراق بوده است. روابط دو کشور از اين زمان تا سال ١٩٧٥ ميلادي تيره و متشنج بود و پس از آرامش کوتاه مدتِ پنج ساله اي که ناشي از قرار داد ١٩٧٥ الجزيره بود، در نهايت دو کشور وارد طولاني ترين تجربه‌ي جنگي قرن بيستم پس از جنگ ويتنام شدند؛ بنابراين براي نخستين بار در سده‌ي بيستم بود که ايران توانست جنگي ٩٥ ماهه را تحمل کند. مهمتر اين که براي نخستين بار در سرنوشت جنگي که به وي تحميل شده بود، نقش فعال و حتي محوري داشت. اين نقش آفريني بيش از آنکه نتيجه‌ي سازمان دهي دقيق نيروها يا بکارگيري سلاح و فناوري مدرن باشد، همانگونه که مفسران غربي نيز بارها تکرار کرده‌اند، نتيجه‌ي استفاده از امواج انساني بود. پراکنش جغرافيايي شهيدان جنگ، حاکي از آن است که تقريباً تمام مردم ايران کار دفاع را به عنوان مسوؤليتي حياتي و سرنوشت ساز پذيرفته اند.
اين پژوهش در صدد برآمده است تا با استفاده از روش توصيفي – تحليلي و همچنين با استفاده از داده ها و آمارهاي مستند، ضمن تحليل GIS جغرافياي شهيدان جنگ و دفاع مقدس، چشم اندازي از جغرافياي ايثار و شهادت در طول ٨ سال جنگ و دفاع مقدس را به تصوير کشد.
در این جنگ، جوهره‌ي اسلام مبارز تبلور یافت و خوداتکایی و عدم اعتنا به قطب های قدرت در پیشبرد جامعه تحقق عینی یافت. در فاصله‌ي چند روز پس از حمله‌ي نظامی عراق، اکثریت قریب به اتفاق گروههای سیاسی کشور طی اعلامیه ها و اطلاعیه های گوناگون هواداران خویش و عموم مردم را به مقاومت در برابر این تهاجم فراخواندند و تمامی آنها اعم از چپ و راست و مذهبی و غیرمذهبی در این که مقابله در برابر مهاجم را وظیفه ای مقدس اعلام کنند، کوتاهی نکردند (سازمند، 1384: 65) و مردم معتقد و دیندار ایران زمین از گوشه و کنار و عاری از رنگ مذهبی، قومیتی، و زبانی و ... برای ایثار و جان فشانی و دفاع از مرزوبوم خود جهاد و مبارزه را لبیک گفتند و پس از 94 ماه مقاومت و پایداری در مقابل تجاوز و تعدی زورگویان زمان، سرافرازانه و پیروزمندانه، اسطوره‌ي مقاومت و استواری را برای عموم ملل جهان به نمایش گذاشتند.
این مقاله در صدد آن است تا با تحلیلی آماری و با استفاده از نرم افزار GIS چشم اندازی از پراکنش جغرافیایی شهیدان، ایثار و شهادت را به تصویر کشد. از پژوهش حاضر چنین بر می آید که عموم ملت ایران در هر نقطه ای از این مرزوبوم با اتکا به هویت ملی و ایمان قلبی و دفاع از سرزمین و ناموس کشور، برای دفاع از آرمان های مقدس اسلام و کشور در میدان‌های نبرد، حضور پیدا کرده اند.
بنابراين جنگ به عنوان يکي از مصيبت‌هايي است که در برخي موارد به صورت غير ارادي بر يک کشور تحميل مي شود و خسارات و صدمات مالي، جاني و رواني جبران ناپذيري را بر ملت تحميل مي کند که در بسياري از مواقع بايد نسل ها بگذرد تا تبعات و پيامدهاي آن تا حدودي رو به فراموشي رود. در ٣١ شهريور سال ١٣٥٩ (٢٢ سپتامبر ١٩٨٠ميلادي)، ارتش عراق هجوم وسيع و از پيش سازماندهي شده اي را به داخل خاک جمهوري اسلامي ايران آغاز کرد. هجومي که منجر به يکي از طولاني ترين، خونبارترين و ويرانگرترين جنگ هاي دنيا پس از پايان جنگ جهاني دوم و همچنين يکي از دردناکترين، غم انگيزترين و در عين حال افتخارآميزترين حماسه هاي تاريخ ميهن اسلامي گرديد (ولايتي، ١٣٧٦: ٦٣). تجاوز ارتش عراق به ايران با استعداد ٤٨ يگان سازماندهي شده در قالب تيپ ها و لشکرهاي زرهي، مکانيزه و پياده، با برخورداري از پشتيباني ٨٠٠ قبضه توپ، ٥٤٠ دستگاه تانک و نفربر، ٤٠٠ قبضه توپ ضدهوايي، ٣٦٦ فروند هواپيما و ٤٠٠ فروند هلي‌کوپتر صورت گرفت. مقصود رهبران عراق از تجاوز اين بود که با شکست نظامي ايران اهداف خود مبني بر لغو قرارداد ١٩٧٥، تجزيه‌ي استان خوزستان و در نهايت براندازي نظام جمهوري اسلامي را تأمين نمايند (دروديان، بي‌تا: ٣٠)
هنگامي که رژيم بعث عراق آتش جنگ خانمانسوز تحميلي عليه ايران اسلامي را برافروخت، سردمداران رژيم بعث قصد خود را براي سرنگوني نظام جمهوري اسلامي ايران و سرکوب کردن انقلاب اسلامي پنهان ننموده و با بي پروايي عهدنامه‌ي ١٩٧٥ فيمابين دو کشور (مربوط به مرز دولتي و حسن همجواري) را در برابر دوربين هاي تلويزيون پاره کردند (اداره کل امور حقوقي وزارت امور خارجه، ١٣٦٧: ٢).
پس اگر شروع جنگ از جانب رژيم بعثي عراق به دليل وقوع انقلاب در ايران و فقدان توان نظامي جمهوري اسلامي ايران براي بازدارندگي دشمن بوده است، پس چه عامل يا سلسله عواملي منجر به ناکامي و عدم تحقق اهداف دشمن پس از تجاوز به ايران شد؟ جواب اين سوال در جريان تحقيق با بررسي و تحليل آمار و ارقام مربوط به شهيدان جنگ و دفاع مقدس روشن مي شود.
بنابراين با گذشت ٢٦ سال از آغاز جنگ و ١٨ سال از اتمام آن، بررسي ابعاد حقوقي، سياسي، نظامي و اقتصادي جنگ همچنان ادامه دارد. جنگ ايران و عراق با مشخصه‌ي طولاني‌ترين و پرهزينه‌ترين درگيري نظامي در تاريخ معاصر منطقه‌ي خاورميانه که دو قدرت جهاني و هم پيمانانشان در دوران جنگ سرد در حمايت از يک طرف جنگ اتفاق نظر داشته اند و مهمتر از همه عدم حل و فصل نهايي آن با برقراري صلح ميان دو کشور ايران و عراق و بسياري مسائل ديگر، سبب شده است که علت، نحوه و خاتمه‌ي جنگ تا سالهايي مديد همچنان مورد بحث و بررسي قرار گيرد. شکل‌گيري زمينه‌ها و مجموعه عواملي که امکان وقوع جنگ را فراهم ساخت، به دليل ابعاد و نتايج نظامي، سياسي و حقوقي آن، همواره به عنوان يکي از جدي‌ترين مباحثي بوده است که از زمان وقوع جنگ و پس از آن مورد بحث و بررسي قرار داشته و خواهد داشت. (دروديان، بي‌تا: ١٤)
همانطوریکه در در نقشه و نمودار شماره‌ي يک مشاهده می‌شود، میزان تراکم جغرافیایی شهیدان جنگ و دفاع مقدس را نشان می دهد که استان تهران با بیشترین تراکم و استان های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی شامل استان های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد کمترین تراکم شهيدان را در خود جاي داده اند.
کل استان های کشور به لحاظ تعداد و درصد شهیدانی که در جنگ و دفاع مقدس تقدیم انقلاب کرده اند به سه گروه پایین تر از حد متوسط، متوسط و بالاتر از حد متوسط تقسیم شده اند که در گروه اول فقط استان تهران قرار گرفته است که حدود 40086 شهید داشته که این میزان حدود 300/17 درصد از کل شهیدان کشور را شامل می شود. به نظر می آید عواملی چون: تهران به عنوان مرکز ثقل سیاسی – اداری و اقتصادی کشور، مرکز فرماندهی و هدایت جنگ و عملیات نظامی و به تبع آن اهميت استراتژيک و قرار گرفتن در معرض هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن، جمعیت بیشتر و تا حدودی اعتقادات ملی و مذهبی باعث شده است تا استان تهران بیشترین میزان شهیدان کشور را در برگیرد.
در گروه دوم (متوسط)، استان های اصفهان، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را شامل می شود که هرکدام از این ها به ترتیب، 34/10- 75/7 - 7/6 – 63/6 – 28/4 و 21/4 درصد از کل شهیدان کشور را در برمی گیرند. این استان ها نیز با وجود دور بودن از منطقه‌ي جنگی، به خاطر جمعیت زیاد، قرار گرفتن در معرض هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و همچنین باورها و اعتقادات ملی و مذهبی، چنين وضعیتی برای این استانها ايجاد شده است.
و بالاخره در گروه سوم (پایین تر از حد متوسط) بقیه استان های کشور قرار می گیرند. این نقاط کشور به دلیل دوربودن از منطقه‌ي جنگی و به تبع آن دور بودن از تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و همچنین جمعیت کم در مقایسه با استان های گروه اول و دوم، باعث شده است تا تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس از نظر کمّی زیاد به چشم نیايد.
حد میانگین درصد شهیدان در کل کشور معادل با 39/3 درصد می‌باشد که استان کرمانشاه دقیقاً با همین درصد شهید، به عنوان استان میانه و حد وسط کشور در نظر گرفته شده است.
همانطور که در نقشه و نمودار مشاهده می شود، اکثریت مطلق تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس در نیمه‌ي غربی ایران می باشد و همانطوریکه اشاره شد این وضعیت از دو مسأله‌ي ذیل ناشی می شود:
دور بودن از منطقه‌ي جغرافیایی جنگ، کم جمعیت بودن، دور بودن از تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن در قسمت نیمه‌ي شرقی.
جمعیت زیاد، اعتقادات ملی و مذهبی بالا، قرار داشتن تهران به عنوان مرکز ثقل اداری – سیاسی و فرماندهی و هدایت جنگ، نزدیکی به منطقه جنگ نسبت به نیمه‌ي شرقی و قرار گرفتن در معرض تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و ... در قسمت نیمه‌ي غربی ایران.
با در نظر گرفتن دلایل مطرح شده‌ي موارد فوق، پراکنش استانی جغرافیایی شهیدان جنگ و دفاع مقدس به لحاظ تعداد و درصد، در مجموع در کل کشور از حالت متعادلی برخوردار است.
یکی دیگر از دلایل بالا بودن میزان مشارکت نیروی بسیج، وظیفه و تکلیفی است که این نیرو در دفاع از ملت و سرزمین دارد. هرچند که ماهيت وجودي کل نیروهای مسلح، دفاع از آب و خاک، تمامیت ارضی و بقاء ملی است و دارای افراد آموزش دیده و خبره در راستای این هدف متعالی است، اما در این میان چون نیروی بسیج به صورت داوطلبانه در امر دفاع و مبارزه حاضر می شود، همه‌ي افراد در جای جای ایران اسلامی، به امر جهاد و دفاع به عنوان وظیفه شرعی و اسلامی و اعتقادی نگاه می کنند و این امر باعث می شود از زن و مرد و پیر و جوان و از همه‌ي اقشار مختلف جامعه، در امر دفاع مشارکت داشته باشند.
با توجه به میزان تعداد نیروهای موجود در یگان های مختلف نظامی، میزان و درصد شهدا در کل یگان ها از وضعیت متعادلی برخوردار است و این امر بیانگر مشارکت فعالانه‌ي همه‌ي یگان های نظامی در زمینه‌ي دفاع ملی و تمامیت ارضی کشور می باشد.
نیروها و یگان های نظامی 6/84 درصد از کل شهدای جنگ و دفاع مقدس را تقدیم انقلاب کرده اند و این امر به علت ماهیت این قشر از جامعه می باشد که وظیفه‌ي دفاع از سرزمین و ملت بیشتر بر عهده‌ي آنها است. در این میان نیروی بسیج با نزدیک به 39 درصد از شهيدان کل کشور آمار قابل ملاحظه ای می باشد که سندی بر وفاق ملی، یکدلی و همبستگی ملت ایران برای دفاع از کشور خود به صورت داوطلبانه بوده است.
تعداد شهیدان یگان های نظامی و پشتیبانی کشور نسبت به کل شهیدان کشور برای کل یگان‌های نظامی 185437 نفر از مجموع 219123 نفر شهید جنگ و دفاع مقدس کشور می‌باشد.
درصد دانش آموزان شهید در بین اقشار مختلف جامعه، سوای از یگان های نظامی بیشترین درصد را نشان می دهد که این درصد برای یک کشور درگیر جنگ و دفاع، آمار قابل ملاحظه ای است.
اختصاص میزان 14/1 درصد از کل آمار شهیدان به قشر کودک، در حالیکه همین میزان برای مشاغل هنری، خبرنگار – عکاس – فیلمبردار ... و دانشجو و روحانی که به ترتیب برابر با 0/06، 0/06، 32/1 و 53/1 درصد است بیانگر درصد بالای شهیدان این قشر جامعه است و پیام مهمی که این مسأله دارد این است که مناطق مسکونی و غیر نظامی کشور بیشتر مورد هجوم و حمله هواپیماها و موشک های دشمن قرار گرفته‌اند.
کشور جمهوری اسلامی ایران در طی هشت سال دفاع مقدس که بعد از جنگ ویتنام طولانی ترین جنگ در قرن بیستم را تجربه کرده است، آحاد ملت ایران اسلامی به لحاظ پراکنش جغرافیایی از تمام گوشه و کنار کشور برای دفاع از میهن و آرمان های انقلاب در صحنه های نبرد و مبارزه حاضر شده‌اند. بدون استثنا تمام شهرهای ایران در امر دفاع، مشارکت داشته‌اند. هرچند این مشارکت با عواملی مثل فاصله‌ي جغرافیایی، تعداد جمعیت، اهمیت و استراتژیک بودن برخی از این نقاط شهری مثل تهران، اصفهان، شیراز و تبریز، و ... رابطه دارد، ولی در مجموع تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس با در نظر گرفتن شاخص جمعیت، فاصله، و ... در تمامی استانها و شهرستان ها از وضعیت متعادلی برخوردار است؛ بنابراین ملت ایران در طی هست سال جنگ و دفاع مقدس الگو و نمونه‌ي وفاق ملی، فداکاری، ایثار و گذشت و اتحاد و یکپارچگی را به نمایش گذاشته اند که نمونه‌ي آن را در جاهای دیگر کمتر می توان سراغ گرفت.
با مشاهده‌ي این آمار و ارقام و همچنین مشارکت اقشار مختلف جامعه در دفاع از آب و خاک و سرزمین خود، می بینیم که تقریباً از تمامی اقشار جامعه از پیر و جوان گرفته تا خردسال و کهنسال و زن و مرد، بازاری، روحانی، قاضی، معلم، پزشک، راننده، دانش آموز، دانشجو، استاد، هنرمند، کارگر، کارمند، کشاورز و غیره و ... در جنگ حضور داشته اند و هرکدام از این اقشار در بین شهیدان جنگ و دفاع مقدس، سهمی دارند. این مسأله تا حدودی بیانگر همدلی، اتحاد و احساس تکلیف همه‌ي اقشار در امر دفاع و جهاد در راه سرزمین را نشان می دهد.
نزدیک به 20 درصد از شهیدان جنگ و دفاع مقدس مربوط به قشر کودک، نوجوان و جوان کشور می باشد. این میزان شهید برای یک کشور برای این سنین آمار بسیار زیادی است. با مشاهده‌ي این ارقام، صدمات و خسارت های جبران ناپذیر یک جنگ هشت ساله که بر ایران اسلامی از طرف استکبار جهانی به سرکردگی صدام تحمیل شد، بیشتر خودنمایی می کند.
جغرافی‌دانان سیاسی، جامعه شناسان و علمای اهل سیاست برای اینکه روحیه‌ي همگرایی و وفاق ملی یک ملت را نشان دهند، بر یک سری از شاخص‌ها تأکید می کنند که یکی از آنها میزان وفاداری به دولت خود و آرمانها و اندیشه های نطام است. در طی هشت سال جنگ و دفاع، ملت ایران با حضور گسترده از تمامی نقاط کشور و اقشار مختلف جامعه، این خصیصه را به نحو مطلوبی به نمایش گذاشتند که این مسأله برای دولتمردان و مسؤولین جمهوری اسلامی، یک غنیمت تجربی نادر جهت طراحی استراتژی‌های سیاست داخلی، خارجی، امنیتی، دفاعی و ... محسوب می‌شود، تا جهت رسیدن به آرمان های مقدس جمهوری اسلامی و ملت ایران بر روی آن حساب باز کنند.
سرزمین به عنوان بستری برای شکل گیری انواع مؤلفه های هویت، از جمله هویت سرزمینی، تاریخی، زبانی، مذهبی و ... که در مجموع هویت ملی یک ملت را شکل می دهند نقش به سزایی دارد. ایران زمین، در طول تاریخ حیات ایران بنیادی ترین عامل و اشتراک و انسجام ایرانیان از هر قوم و مذهبی بوده است. جنگ و دفاع هشت ساله حاوی این پیام است که ایرانیان در پرتو این مفهوم در عین تفاوت های زبانی، مذهبی و قومیتی و ... با هم متحد و یکپارچه هستند و در مقابل بیگانگان به عنوان یک هویت واحد عمل کرده اند.
منبع:فرهنگ ایثار
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
اين پژوهش در صدد برآمده است تا با استفاده از روش توصيفي – تحليلي و همچنين با استفاده از داده ها و آمارهاي مستند، ضمن تحليل GIS جغرافياي شهيدان جنگ و دفاع مقدس، چشم اندازي از جغرافياي ايثار و شهادت در طول ٨ سال جنگ و دفاع مقدس را به تصوير کشد.
روش بررسی
مقدمه
در این جنگ، جوهره‌ي اسلام مبارز تبلور یافت و خوداتکایی و عدم اعتنا به قطب های قدرت در پیشبرد جامعه تحقق عینی یافت. در فاصله‌ي چند روز پس از حمله‌ي نظامی عراق، اکثریت قریب به اتفاق گروههای سیاسی کشور طی اعلامیه ها و اطلاعیه های گوناگون هواداران خویش و عموم مردم را به مقاومت در برابر این تهاجم فراخواندند و تمامی آنها اعم از چپ و راست و مذهبی و غیرمذهبی در این که مقابله در برابر مهاجم را وظیفه ای مقدس اعلام کنند، کوتاهی نکردند (سازمند، 1384: 65) و مردم معتقد و دیندار ایران زمین از گوشه و کنار و عاری از رنگ مذهبی، قومیتی، و زبانی و ... برای ایثار و جان فشانی و دفاع از مرزوبوم خود جهاد و مبارزه را لبیک گفتند و پس از 94 ماه مقاومت و پایداری در مقابل تجاوز و تعدی زورگویان زمان، سرافرازانه و پیروزمندانه، اسطوره‌ي مقاومت و استواری را برای عموم ملل جهان به نمایش گذاشتند.
این مقاله در صدد آن است تا با تحلیلی آماری و با استفاده از نرم افزار GIS چشم اندازی از پراکنش جغرافیایی شهیدان، ایثار و شهادت را به تصویر کشد. از پژوهش حاضر چنین بر می آید که عموم ملت ایران در هر نقطه ای از این مرزوبوم با اتکا به هویت ملی و ایمان قلبی و دفاع از سرزمین و ناموس کشور، برای دفاع از آرمان های مقدس اسلام و کشور در میدان‌های نبرد، حضور پیدا کرده اند.
نگاهي اجمالي به جنگ و دفاع مقدس
بنابراين جنگ به عنوان يکي از مصيبت‌هايي است که در برخي موارد به صورت غير ارادي بر يک کشور تحميل مي شود و خسارات و صدمات مالي، جاني و رواني جبران ناپذيري را بر ملت تحميل مي کند که در بسياري از مواقع بايد نسل ها بگذرد تا تبعات و پيامدهاي آن تا حدودي رو به فراموشي رود. در ٣١ شهريور سال ١٣٥٩ (٢٢ سپتامبر ١٩٨٠ميلادي)، ارتش عراق هجوم وسيع و از پيش سازماندهي شده اي را به داخل خاک جمهوري اسلامي ايران آغاز کرد. هجومي که منجر به يکي از طولاني ترين، خونبارترين و ويرانگرترين جنگ هاي دنيا پس از پايان جنگ جهاني دوم و همچنين يکي از دردناکترين، غم انگيزترين و در عين حال افتخارآميزترين حماسه هاي تاريخ ميهن اسلامي گرديد (ولايتي، ١٣٧٦: ٦٣). تجاوز ارتش عراق به ايران با استعداد ٤٨ يگان سازماندهي شده در قالب تيپ ها و لشکرهاي زرهي، مکانيزه و پياده، با برخورداري از پشتيباني ٨٠٠ قبضه توپ، ٥٤٠ دستگاه تانک و نفربر، ٤٠٠ قبضه توپ ضدهوايي، ٣٦٦ فروند هواپيما و ٤٠٠ فروند هلي‌کوپتر صورت گرفت. مقصود رهبران عراق از تجاوز اين بود که با شکست نظامي ايران اهداف خود مبني بر لغو قرارداد ١٩٧٥، تجزيه‌ي استان خوزستان و در نهايت براندازي نظام جمهوري اسلامي را تأمين نمايند (دروديان، بي‌تا: ٣٠)
هنگامي که رژيم بعث عراق آتش جنگ خانمانسوز تحميلي عليه ايران اسلامي را برافروخت، سردمداران رژيم بعث قصد خود را براي سرنگوني نظام جمهوري اسلامي ايران و سرکوب کردن انقلاب اسلامي پنهان ننموده و با بي پروايي عهدنامه‌ي ١٩٧٥ فيمابين دو کشور (مربوط به مرز دولتي و حسن همجواري) را در برابر دوربين هاي تلويزيون پاره کردند (اداره کل امور حقوقي وزارت امور خارجه، ١٣٦٧: ٢).
پس اگر شروع جنگ از جانب رژيم بعثي عراق به دليل وقوع انقلاب در ايران و فقدان توان نظامي جمهوري اسلامي ايران براي بازدارندگي دشمن بوده است، پس چه عامل يا سلسله عواملي منجر به ناکامي و عدم تحقق اهداف دشمن پس از تجاوز به ايران شد؟ جواب اين سوال در جريان تحقيق با بررسي و تحليل آمار و ارقام مربوط به شهيدان جنگ و دفاع مقدس روشن مي شود.
بنابراين با گذشت ٢٦ سال از آغاز جنگ و ١٨ سال از اتمام آن، بررسي ابعاد حقوقي، سياسي، نظامي و اقتصادي جنگ همچنان ادامه دارد. جنگ ايران و عراق با مشخصه‌ي طولاني‌ترين و پرهزينه‌ترين درگيري نظامي در تاريخ معاصر منطقه‌ي خاورميانه که دو قدرت جهاني و هم پيمانانشان در دوران جنگ سرد در حمايت از يک طرف جنگ اتفاق نظر داشته اند و مهمتر از همه عدم حل و فصل نهايي آن با برقراري صلح ميان دو کشور ايران و عراق و بسياري مسائل ديگر، سبب شده است که علت، نحوه و خاتمه‌ي جنگ تا سالهايي مديد همچنان مورد بحث و بررسي قرار گيرد. شکل‌گيري زمينه‌ها و مجموعه عواملي که امکان وقوع جنگ را فراهم ساخت، به دليل ابعاد و نتايج نظامي، سياسي و حقوقي آن، همواره به عنوان يکي از جدي‌ترين مباحثي بوده است که از زمان وقوع جنگ و پس از آن مورد بحث و بررسي قرار داشته و خواهد داشت. (دروديان، بي‌تا: ١٤)
پراکنش جغرافیایی شهیدان
همانطوریکه در در نقشه و نمودار شماره‌ي يک مشاهده می‌شود، میزان تراکم جغرافیایی شهیدان جنگ و دفاع مقدس را نشان می دهد که استان تهران با بیشترین تراکم و استان های جنوبی، جنوب غربی و جنوب شرقی شامل استان های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و کهکیلویه و بویر احمد کمترین تراکم شهيدان را در خود جاي داده اند.
نکات مربوط به پراکنش جغرافیایی شهیدان جنگ و دفاع مقدس
کل استان های کشور به لحاظ تعداد و درصد شهیدانی که در جنگ و دفاع مقدس تقدیم انقلاب کرده اند به سه گروه پایین تر از حد متوسط، متوسط و بالاتر از حد متوسط تقسیم شده اند که در گروه اول فقط استان تهران قرار گرفته است که حدود 40086 شهید داشته که این میزان حدود 300/17 درصد از کل شهیدان کشور را شامل می شود. به نظر می آید عواملی چون: تهران به عنوان مرکز ثقل سیاسی – اداری و اقتصادی کشور، مرکز فرماندهی و هدایت جنگ و عملیات نظامی و به تبع آن اهميت استراتژيک و قرار گرفتن در معرض هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن، جمعیت بیشتر و تا حدودی اعتقادات ملی و مذهبی باعث شده است تا استان تهران بیشترین میزان شهیدان کشور را در برگیرد.
در گروه دوم (متوسط)، استان های اصفهان، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی را شامل می شود که هرکدام از این ها به ترتیب، 34/10- 75/7 - 7/6 – 63/6 – 28/4 و 21/4 درصد از کل شهیدان کشور را در برمی گیرند. این استان ها نیز با وجود دور بودن از منطقه‌ي جنگی، به خاطر جمعیت زیاد، قرار گرفتن در معرض هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و همچنین باورها و اعتقادات ملی و مذهبی، چنين وضعیتی برای این استانها ايجاد شده است.
و بالاخره در گروه سوم (پایین تر از حد متوسط) بقیه استان های کشور قرار می گیرند. این نقاط کشور به دلیل دوربودن از منطقه‌ي جنگی و به تبع آن دور بودن از تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و همچنین جمعیت کم در مقایسه با استان های گروه اول و دوم، باعث شده است تا تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس از نظر کمّی زیاد به چشم نیايد.
حد میانگین درصد شهیدان در کل کشور معادل با 39/3 درصد می‌باشد که استان کرمانشاه دقیقاً با همین درصد شهید، به عنوان استان میانه و حد وسط کشور در نظر گرفته شده است.
همانطور که در نقشه و نمودار مشاهده می شود، اکثریت مطلق تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس در نیمه‌ي غربی ایران می باشد و همانطوریکه اشاره شد این وضعیت از دو مسأله‌ي ذیل ناشی می شود:
دور بودن از منطقه‌ي جغرافیایی جنگ، کم جمعیت بودن، دور بودن از تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن در قسمت نیمه‌ي شرقی.
جمعیت زیاد، اعتقادات ملی و مذهبی بالا، قرار داشتن تهران به عنوان مرکز ثقل اداری – سیاسی و فرماندهی و هدایت جنگ، نزدیکی به منطقه جنگ نسبت به نیمه‌ي شرقی و قرار گرفتن در معرض تیررس هواپیماها و موشک های دوربرد دشمن و ... در قسمت نیمه‌ي غربی ایران.
با در نظر گرفتن دلایل مطرح شده‌ي موارد فوق، پراکنش استانی جغرافیایی شهیدان جنگ و دفاع مقدس به لحاظ تعداد و درصد، در مجموع در کل کشور از حالت متعادلی برخوردار است.
پراکنش جغرافیایی شهیدان و یگان های نظامی
نکات مربوط به میزان مشارکت یگان های نظامی در جنگ و دفاع مقدس
یکی دیگر از دلایل بالا بودن میزان مشارکت نیروی بسیج، وظیفه و تکلیفی است که این نیرو در دفاع از ملت و سرزمین دارد. هرچند که ماهيت وجودي کل نیروهای مسلح، دفاع از آب و خاک، تمامیت ارضی و بقاء ملی است و دارای افراد آموزش دیده و خبره در راستای این هدف متعالی است، اما در این میان چون نیروی بسیج به صورت داوطلبانه در امر دفاع و مبارزه حاضر می شود، همه‌ي افراد در جای جای ایران اسلامی، به امر جهاد و دفاع به عنوان وظیفه شرعی و اسلامی و اعتقادی نگاه می کنند و این امر باعث می شود از زن و مرد و پیر و جوان و از همه‌ي اقشار مختلف جامعه، در امر دفاع مشارکت داشته باشند.
با توجه به میزان تعداد نیروهای موجود در یگان های مختلف نظامی، میزان و درصد شهدا در کل یگان ها از وضعیت متعادلی برخوردار است و این امر بیانگر مشارکت فعالانه‌ي همه‌ي یگان های نظامی در زمینه‌ي دفاع ملی و تمامیت ارضی کشور می باشد.
نیروها و یگان های نظامی 6/84 درصد از کل شهدای جنگ و دفاع مقدس را تقدیم انقلاب کرده اند و این امر به علت ماهیت این قشر از جامعه می باشد که وظیفه‌ي دفاع از سرزمین و ملت بیشتر بر عهده‌ي آنها است. در این میان نیروی بسیج با نزدیک به 39 درصد از شهيدان کل کشور آمار قابل ملاحظه ای می باشد که سندی بر وفاق ملی، یکدلی و همبستگی ملت ایران برای دفاع از کشور خود به صورت داوطلبانه بوده است.
تعداد شهیدان یگان های نظامی و پشتیبانی کشور نسبت به کل شهیدان کشور برای کل یگان‌های نظامی 185437 نفر از مجموع 219123 نفر شهید جنگ و دفاع مقدس کشور می‌باشد.
جغرافیای شهیدان جنگ و مشارکت اقشار اجتماعی
درصد دانش آموزان شهید در بین اقشار مختلف جامعه، سوای از یگان های نظامی بیشترین درصد را نشان می دهد که این درصد برای یک کشور درگیر جنگ و دفاع، آمار قابل ملاحظه ای است.
اختصاص میزان 14/1 درصد از کل آمار شهیدان به قشر کودک، در حالیکه همین میزان برای مشاغل هنری، خبرنگار – عکاس – فیلمبردار ... و دانشجو و روحانی که به ترتیب برابر با 0/06، 0/06، 32/1 و 53/1 درصد است بیانگر درصد بالای شهیدان این قشر جامعه است و پیام مهمی که این مسأله دارد این است که مناطق مسکونی و غیر نظامی کشور بیشتر مورد هجوم و حمله هواپیماها و موشک های دشمن قرار گرفته‌اند.
جغرافیای شهیدان جنگ و دفاع مقدس و جنسیت
نتیجه گیری
کشور جمهوری اسلامی ایران در طی هشت سال دفاع مقدس که بعد از جنگ ویتنام طولانی ترین جنگ در قرن بیستم را تجربه کرده است، آحاد ملت ایران اسلامی به لحاظ پراکنش جغرافیایی از تمام گوشه و کنار کشور برای دفاع از میهن و آرمان های انقلاب در صحنه های نبرد و مبارزه حاضر شده‌اند. بدون استثنا تمام شهرهای ایران در امر دفاع، مشارکت داشته‌اند. هرچند این مشارکت با عواملی مثل فاصله‌ي جغرافیایی، تعداد جمعیت، اهمیت و استراتژیک بودن برخی از این نقاط شهری مثل تهران، اصفهان، شیراز و تبریز، و ... رابطه دارد، ولی در مجموع تعداد و درصد شهیدان جنگ و دفاع مقدس با در نظر گرفتن شاخص جمعیت، فاصله، و ... در تمامی استانها و شهرستان ها از وضعیت متعادلی برخوردار است؛ بنابراین ملت ایران در طی هست سال جنگ و دفاع مقدس الگو و نمونه‌ي وفاق ملی، فداکاری، ایثار و گذشت و اتحاد و یکپارچگی را به نمایش گذاشته اند که نمونه‌ي آن را در جاهای دیگر کمتر می توان سراغ گرفت.
با مشاهده‌ي این آمار و ارقام و همچنین مشارکت اقشار مختلف جامعه در دفاع از آب و خاک و سرزمین خود، می بینیم که تقریباً از تمامی اقشار جامعه از پیر و جوان گرفته تا خردسال و کهنسال و زن و مرد، بازاری، روحانی، قاضی، معلم، پزشک، راننده، دانش آموز، دانشجو، استاد، هنرمند، کارگر، کارمند، کشاورز و غیره و ... در جنگ حضور داشته اند و هرکدام از این اقشار در بین شهیدان جنگ و دفاع مقدس، سهمی دارند. این مسأله تا حدودی بیانگر همدلی، اتحاد و احساس تکلیف همه‌ي اقشار در امر دفاع و جهاد در راه سرزمین را نشان می دهد.
نزدیک به 20 درصد از شهیدان جنگ و دفاع مقدس مربوط به قشر کودک، نوجوان و جوان کشور می باشد. این میزان شهید برای یک کشور برای این سنین آمار بسیار زیادی است. با مشاهده‌ي این ارقام، صدمات و خسارت های جبران ناپذیر یک جنگ هشت ساله که بر ایران اسلامی از طرف استکبار جهانی به سرکردگی صدام تحمیل شد، بیشتر خودنمایی می کند.
جغرافی‌دانان سیاسی، جامعه شناسان و علمای اهل سیاست برای اینکه روحیه‌ي همگرایی و وفاق ملی یک ملت را نشان دهند، بر یک سری از شاخص‌ها تأکید می کنند که یکی از آنها میزان وفاداری به دولت خود و آرمانها و اندیشه های نطام است. در طی هشت سال جنگ و دفاع، ملت ایران با حضور گسترده از تمامی نقاط کشور و اقشار مختلف جامعه، این خصیصه را به نحو مطلوبی به نمایش گذاشتند که این مسأله برای دولتمردان و مسؤولین جمهوری اسلامی، یک غنیمت تجربی نادر جهت طراحی استراتژی‌های سیاست داخلی، خارجی، امنیتی، دفاعی و ... محسوب می‌شود، تا جهت رسیدن به آرمان های مقدس جمهوری اسلامی و ملت ایران بر روی آن حساب باز کنند.
سرزمین به عنوان بستری برای شکل گیری انواع مؤلفه های هویت، از جمله هویت سرزمینی، تاریخی، زبانی، مذهبی و ... که در مجموع هویت ملی یک ملت را شکل می دهند نقش به سزایی دارد. ایران زمین، در طول تاریخ حیات ایران بنیادی ترین عامل و اشتراک و انسجام ایرانیان از هر قوم و مذهبی بوده است. جنگ و دفاع هشت ساله حاوی این پیام است که ایرانیان در پرتو این مفهوم در عین تفاوت های زبانی، مذهبی و قومیتی و ... با هم متحد و یکپارچه هستند و در مقابل بیگانگان به عنوان یک هویت واحد عمل کرده اند.
منبع:فرهنگ ایثار
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
/ج
