فرآیند ورزش در اسلام

چکیده:
امروزه یکی از اموری که به عناوین مختلف در جهان مطرح است و گروه زیادی با آن سر و کار دارند، واژه ی « ورزش» است. ورزش در اصل به معنای « ورزیدن» به معنای عمل کردن است. و هدف از آن ساختن توان بدنی در کنار تعالی روحی و معنوی است. که اسلام به شیوه های گوناگون آن تأکید فراوان دارد از جمله آنها اسب سواری، تیراندازی، کوه نوردی، پیاده روی، شنا و کشتی است.
کلید واژه:ورزش، اسلام، سلامتی، اهمیت، تکامل.
مقدمه:
با توجه به اینکه اسلام اهمیت فراوانی به تمام ابعاد زندگی انسان دارد یکی از آن زمینه های مورد توجه، سلامت بدن انسان و روح اوست که حفظ سلامتی را از واجبات امور می داند و قوی بودن را عامل امتیازات یک فرد محسوب می کند.بنابراین توجه به ورزش با اسلوب مناسب و صحیح و متناسب با اعتدال بهره برداری فراوانی را بدنبال خواهد داشت. اشتغال به ورزش در قدیم اصولاً مبنایش دفاع از مظلوم و سرزمین ها و جامعه بشری بوده است که آمیخته با اخلاق ورزشی همچون ایمان، شجاعت و راستگویی بوده است. اما متأسفانه امروزه در بعضی از کشورها مسیر خود را تغییر داده و گاهی ورزش و ورزشکاران تحت تدبیرات و سیاست گذاری های افراد مادیگرا، پول پرست و سود جو قرار گرفته و به نوبه خود خطر آفرین شده است. ک هاسلام چنین روحیه ای را چه برای دست اندرکاران ورزشی و چه برای ورزشکاران قبیح و مورد مذمت می داند و با بیان الگوهای مناسب ورزشی مسیر و هدف از ورزش حقیقی و واقعی را نشان می دهد.
 

اهمیت سلامتی در دین اسلام
 

در آیین مقدس اسلام، برخلاف بسیاری از آیین های دیگر، بدن آدمی مورد تحقیر نیست. اسلام بدن انسان را چیزی بی ارزش نمی شمارد، زیرا بدن انسان ابزار تکامل روح است تحقیر بدن، در حکم تحقیر شخصیت آدمی است و کسی که مرتکب این عمل شود، مستوجب کیفر و قصاص است.(1)یکی از مهم ترین عوامل اهمیت ورزش درا ین است که موجب « ایجاد تقویت و یا حفظ سلامتی» می شود، بنابراین چنان چه ورزش به گونه ای باشد که برای سلامتی انسان زیان آور باشد و یا ورزشکار آن قدر در راه ورزش به خود فشار آورد که سلامتی اش در مخاطره قرار گیرد، از نظر اسلام و همچنین عقلای عالم مردود خواهد بود.در اسلام، احادیث و رهنمودهای فراوانی از بزرگان دین، جهت حفظ صحت و تقویت بدن و پرداختن به آن، وارد شده است، از جمله می توان به موارد ذیل اشاره نمود:« اَلصحة أفضَلُ النّعَمِ»2 به صحت و سلامتی از هر نعمت دیگری بهتر و ارزشمند تر است.« اَلعَجَبُ لِعِفَةِ الحُسّادِ عَن سَلامَةِ الأجسادِ»3 از اینکه حسودان در فکر سلامتی خویش نیستند، سخت در شگفتم.« وَ إنَّ لِبَدَنِکَ عَلَیکَ حَقاً»(عيون اخبار الرضاج2ص58ا)بی شک بدن تو بر تو حقوقی دارد {که باید آن ها را ادا کنی و به آن رسیدگی نمایی}.« اَلمُؤمِنُ القَوِیُّ خَیرٌ و أحَبٌّ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیفِ»2 (همان) مؤمنی که قوی و نیرومند باشد، در نظر من از مؤمنی که ضعیف باشد، بهترو دوست داشتنی تر است.در این روایت، ارزش اصیل و واقعی به ایمان اختصاص یافته و در مرحله ی بعد، قوت مد نظر قرار گرفته است، یعنی آن چه باعث ارزش انسان می شود، همانا ایمان اوست. ضعیف ترین فرد با ایمان، از نیرومندترین شخص بی ایمان، به مراتب با ارزش تر بوده، بلکه با او قابل قیاس نیست. این همان مطلبی است که خداوند متعال در قرآن کریم مطرح نموده و می فرماید: « إنَّ أکرَمَکُم عِندَ اللهِ أَتقاکُم»(نهج الخطابه ج1ص256) گرامی ترین شما در نزد خدا آن کسی است که با تقواتر باشد.---

 

اهمیت ورزش (2)
 

از اموری که بسیاری از جوامع مختلف با عناوین مختلف به آن می پردازند مسأله ورزش است. عده ای ورزش کار آماتور، برخی ورزش حرفی و گروهی هم ورزش کار را در زندگی خود می گذرانند و با اشکال گوناگونی که دارد با آن سر و کار دارند. بسیاری از وزارت خانه ها و ادارات ورزشی فراوانی تأسیس شد و مخارج زیادی صرف ورزش، ساختن استادیوم ها، مجتمع ها و باشگاه های ورزشی و نیز تهیه وسایل و لباس های ورزشی و یا تماشای مسابقات ورزشی می شود و خلاصه یکی از اموری که در جهان بصورت مسأله اهمیت دار به آن پرداخته می شود ورزش است.با توجه به اینکه ورزش اهمیت والای در سطح جهان به خود اختصاص داده است معضلات زیادی از جمله رفع بیکاری، در نوجوانان و جوانان را به خود اختصاص داده و از طرفی بیماری های مزمن قلبی و عروقی خطرناک و مضر را برطرف کرده است.بدون شک جوامع باید در پی مبارزه با موانع ورزشی جوان باشند تا از این طریق بسیاری از انحرافاتی که در این دوران اوقات زندگی جوان را از بین می برد برطرف گردد.آری ورزش آنقدر دارای اهمیت ویژه ای است که نه تنها در سطح جامعه های غیراسلامی مطرح بوده است بلکه اسلام نیز به سطح نگری به آن نپرداخته است پیامبر اکرم (صلي الله عليه وآله ) درباره ی حق بدن بر انسان می فرماید:« إنّ لِربّکَ عَلَیک حَقّا و إنَّ لِجَسَدِکَ عَلَیکَ و لأهلکَ عَلَیکَ حَقاً»(بحار الأنوار ج70ص128)پروردگارت بر تو حقی دارد و بدنت برتو حقی دارد و خانواده ات نیز بر تو حقی دارد.آنچه در این حدیث قابل توجه است این است که پیامبر (ص) تا بدان پایه برای جسم و بدن ارزش و اهمیت قائل است که حق بدن را در ردیف حق پروردگار و در کنار حق خانواده ذکر می فرماید. زمانی انسان می تواند حق پروردگار و خانواده ی خویش را به بهترین نحوی ادا کند، که از بدنی سالم و نیرومند برخوردار باشد.

مفهوم ورزش
 

ورزش، کمک شایان به ایجاد و تقویت سلامتی جسمانی و روانی می کند و افرادی که با روش صحیح ورزش می کنند و یا دارای کارهای با تحرک می باشند، سالم تر بوده و عمرشان از افرادی که کارهای بدون تحرک دارند بیشتر است.حرکت از ویژگیهای موجودات زنده به ویژه انسان است. ورزش از « ورزیدن» به معنای عمل کردن است، انجام پیاپی کاری و به کار گماردن نیروی فکری و جسمی است.ورزش، اجرای پیوسته و مرتب تمرین های بدنی، برای تکمیل نیروهای جسمانی و معنوی است. ورزش، بخش پیوسته صنعت گردشگری به شمار می آید؛ ورزش به عنوان عامل گذران بخشی از اوقات فراغت شمرده می شود؛ ورزش به عنوان فعالیتی آموزشی هم به کار می رود. ورزش خود نوعی هنر است.(2)

اهداف ورزش
 

تکامل جسمانی
 

هدف از آن، ساختن توان بدنی است این توانمندی از طریق برنامه های تمرینی، موجب توسعه و تکامل سیستم های مختلف بدن می شود. فعالیت عضلانی در رشد و نگهداری سیستم های ارگانیک مؤثر است. انسان برای انجام وظایف روزانه ی خود، به نیروی کافی و استقامت نیازمند است. بنابراین تربیت بدنی فرد را در روند تکاملی کمک خواهد کرد.افزایش آمادگی جسمانی، سطح کیفی زندگی را نیز ارتقاء می بخشد.

تکامل عصبی عضلانی
 

ورزش به عنوان انجام حرکت های جسمی مفید، با انرژی کمتر، حرکت های آمیخته با مهارت، زیبا شناسی و جذابیت در ارتباط است. این حرکت های جسمانی در کار، بازی و دیگر فعالیت ها کاربرد دارد. مهارت در انجام پاره ای از حرکت ها سبب می شود فرد ماهر از انجام آن لذت بیشتری ببرد و نوعی تشویق به فعالیت بدنی نیز به شمار می آید. صرفه جویی در انرژی ایجاد اعتماد به نفس، شناخت سلامت جسم و ذهن، ایمنی فعالیت ها و ایجاد حس زیبا شناسی از دیگر تکاملات مهارتی است و در این هدف به عنوان نمونه، ورزش کار نحوه صحیح یک حرکت ورزشی را فرا می گیرد.

تکامل شناختی
 

تکامل شناختی به چارچوب یک دانش، قابلیت تفکر درباره آن و تفسیر دانش مورد نظر توجه می کند. در فعالیت ها علاوه بر هماهنگی، آگاهی از قوانین، تکنیک ها و راهبردها نیز ضرورت دارد. مربی ورزشی باید دانش اعتماد به نفس، کمک به همنوعان ، شجاعت و سازگاری را برای شاگردان تدارک ببیند.

تکامل عاطفی، احساسی
 

این هدف با تحصیل سازگاری های شخصیتی و گروهی و تطابق پذیری به عنوان عضوی ازجامعه در ارتباط است. کشف شیوه های تأثیر مثبت بر رفتار انسان، از رسالت مربیان ورزشی است. هر فرد باید نیازهای اجتماعی اش را برآورده کند به نیازهای مانند احساس تعلق، مورد تقدیر قرار گرفتن، احترام به خود باوری و عشق. اگر این نیازها برآورده شوند، فرد به سازگاری اجتماعی مطلوب خواهد رسید و گرنه، شخصیت ضد اجتماعی او بروز خواهد کرد. در یک جامعه، رشد عاطفی و وجدان گروهی و حس زندگی جمعی ضروری است این مسائل از مهم ترین اهداف ورزش به شمار می آیند. ورزش هدفمند باید در ورزش کار احساس تعلق به گروه و حس مسئولیت در هدایت کارها در جهت مطلوب را به وجود آورد. مقررات و خصلت های ورزش کاری را گسترش دهد و بر ویژگی هایی چون تواضع، راستگویی، همیاری و نظم اجتماعی بیفزاید. در یک محیط ورزشی مناسب علاوه بر تکامل جسمانی تکامل عاطفی، احساسی نیز پدید می آید. در ورزش باستانی ایران، نسبت های بی شمار و شناخته شده ای وجود دارد که تکامل عاطفی ورزش کار را تضمین می کند و بر آن پای می فشارد.(3)اما با این فرض که دو نفر باایمان وجود داشته باشند و از نظر درجه ی ایمان و تقوا نیز یکسان باشند شخص با ایمانی که قوی است، یک نوع فضیلت نسبت به دیگری دارد، به خصوص اگر این قوت را با زحمت و تلاش و ورزش کسب کرده باشد. هچنین اگر یک نفر با ایمان را در دو حالت «قوی» و «ضعیف» فرض کنیم، بدون تردید، همه حکم خواهند کرد که چنان چه قوی باشد، بهتر است تا اینکه ضعیف باشد. انسان قوی و سالم بهتر می تواند به بندگان خدارسیدگی کند، بهتر می تواند کار کند و حتی بهتر و بیش تر می تواند عبادت کند.در اسلام، احادیث فراوانی درباره ی استحمام و نظافت، مسواک زدن و تشویق به کم خوری و نهی از پرخوری و خوردنی های حلال و حرام، خواص میوه ها و سایر خوراکی ها و همچنین سایر دستورات بهداشتی وارد شده است.و به طور خلاصه، ارزش بدن و سلامت آن در اسلام به حدی است که بعضی از دانشمندان اسلامی گفته اند: پیامبران الهی در آغاز نبوت و رسالت خود باید سالم و نقص بدنی، دور و برکنار باشند.(4) با توجه به مطالب فوق، روشن می شود که هیچ مکتب و آیینی در جهان وجود ندارد که به اندازه ی اسلام، به صحت، سلامتی و شادابی انسان ها اهمیت داده باشد.
ورزش مجموعه ای از فرآیندهای اجتماعی
ورزش دامنه ی گسترده ای از روابط اجتماعی و نتایج فیزیکی، روان شناختی و جامعه شناختی را در بر می گیرد، مانند ورزش های تک نفره، دو نفره و گروهی، ورزش های تماسی و بی تماس، ورزش های موتوری و موارد مربوط به تسلط ادراکی و نیز ورزش هایی که بر مهارت های راهبردی فرصت ها و ابعاد فیزیکی تأکید می کنند. مؤثرترین راه حل مشکلات اجتماعی ( به ویژه جرم و خشونت، بهداشت و سلامت جسمانی، ضعف بدنی، هم بستگی اجتماعی، اشتغال و توسعه ی سرمایه های انسانی) آن است که ورزش، به عنوان مجموعه ای از روابط و فرآیندهای اجتماعی موردت وجه قرار گیرد.در این مجموعه، به انواع ویژه ای از یادگیری ها و چگونگی معاشرت توجه می شود. از این رو باید در نظر داشت ورزش چه نتایجی در پی دارد و کلام بخش از مشکلات گروههای اجتماعی را حل می کند. « کرک و الی فهرستی از مزایا و فیبرهای مثبت ورزش در فرآیند اجتماعی را به شمردکه عبارتند از:
1- مکانی برای ملاقات فراهم می آورد.
2- می تواند موضوعی برای گفت و گوهای نامحدود باشد.
3- ورزش می تواند جزئی از مجموعه رفتارهای شخصی و شیوه ای از زندگی سالم شود.
4- نقش پذیری گوناگون اجتماعی با هدف یادگیری مهارت های اجتماعی ( بردباری، احترام به دیگران) و تنظیم اهداف گروهی است.
5- افراد می توانند نیروها و استعدادهای خود را امتحان کنند و درباره ی بدنشان بیشتر بدانند.
6- اجازه می دهد هر فرد به شیوه ای نو، خود را بیازماید و مورد تأیید قرار دهد.
7- ایجاد همبستگی اجتماعی. »(5)

فواید ورزش
 

1- قدرت انقباض و نظم ضربان قلب پس از مدتی ورزش کردن بهتر می شود.
2- گنجایش ریه ها بیشتر می گردد و در نتیجه، اکسیژن بهتر و بیشتری به بدن می رسد
3-ورزش صحیح و معتدل و متناسب با مزاج، سبب نظم و ثبات حرکات تنفس می گردد و تنفس عمیق تر، ولی شمارش آن کم تر می شود.
3- هر چه شخص ورزیده تر باشد، مقدار سوخت بدنش نقصان می یابد. یعنی در حقیقت در اثر مدتی ورزش کردن، بدن بهتر از مواد غذایی خود استفاده می کند.
4- رشد و نمو بهتر انجام می گیرد، زیرا اکسیژن بهتر و بیشتر به تمام نسوخ می رسد و در نتیجه، فعالیت غدد داخلی افزوده شده و بنابر عقیده ای در عضلاتی که فعالیت می کنند، موادی ایجاد می شوند که به رشد و نمو کمک می نماید.
5- قوه ی جذب و دفع بهتر می شود.
6- بدن عادت می کند در برابر مختصر فعالیت، ناگهان نفس تنگی پیش نیاید و ضربان قلب زیاد نشود و دیرتر خسته گردد و عرق نماید.
7- هماهنگی بین اعصاب و مراکز عصبی و تقویت اعصاب، ایجاد شده و کارهای فکری آسان تر می شود.(6)

ورزش در قرآن
 

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که به گونه ای بر اهمیت ورزش در کنار تقویت روح ودلالت دارد که ما در اینجا به برخی از این آیات اشاره می کنیم؛

طالوت و نیرومندی جسمانی
 

از جمله مواردی که نیرومندی جسمانی به عنوان یک مزیت و امتیاز در قرآن ذکر شده، داستان طالوت و قوم بنی اسرائیل است. قوم یهود که در زیر سلطه فرعونیان، ضعیف و ناتوان شده بودند، بر اثر رهبری های خردمندانه ی حضرت موسی (عليه السلام) از آن وضع اسف انگیز نجات یافته و به قدرت و عظمت رسیدند، ولی پس از مدتی دچار غرور شده و دست به قانون شکنی زدند، و به همین جهت، سرانجام از قوم« جالوت» که در ساحل دریای روم، بین فلسطین و مصر می زیستند، شکست خورده و 440 نفر از شاه زادگانشان نیزبه اسارت جالوتیان درآمدند.این وضع، چندین سال ادامه داشت تا انکه خداوند پیامبری به نام « اشموئیل» را برای نجات و ارشاد آن ها برانگیت. بنی اسرائیل گرد او اجتماع نموده و از او خواستند رهبر و امیری باری آنها انتخاب کند، تا همگی تحت فرمان و هدایت او، با دشمن نبرد کنند و عزت از دست رفته خویش را باز یابند.اشموئیل به درگاه خداوند روی آورده و خواسته قوم خود را به پیشگاه حضرت احدیت عرضه داشته به او وحی شد که طالوت را به پادشاهی ایشان برگزیدم.« وَقالَ لَهُم نَبیُّهُم إنَّ اللهَ قد بَعَثَ لَکُم طالُوتَ مَلِکاً»(بقره آيه 247) و پیامبرشان به آن ها گفت: خداوند، طالوت را برای زمام داری شما مبعوث کرده است.از آن جا که طالوت مردی کشاورز بوده و توانایی مالی چندانی نداشت اشراف با انتخاب وی فی لغت نمودند گفتند: چگونه او بر ما حکومت داشته باشد با این که ما از او شایسته تریم؟ و او ثروت زیادی ندارد. اشموئیل در پاسخ گفت: « إنّ اللهَ اضطَفیهُ عَلَیکُم و زادَهُ بَسطةً فی العِلمِ الجِسمِ» خداوند او را بر شما برگزیده و علم و قدرت جسم او را وسعت بخشیده است. چنانکه ملاحظه می شود، اشموئیل پیامبر دو خصلت « گسترش علمی و توانایی جسمی» را بر دو خصوصیت دیگر، یعنی قدرت مالی و افتخارات نژادی و نسبی، فضیلت و ترجیح می دهد. و دارنده ی این دو خصلت را برای احراز مقام رهبری شایسته تر می داند، در این جا قدرت بدنی با صراحت به عنوان یک مزیت و فضیلت مطرح شده و در کنار علم و قدرت علمی قرار گرفته و با آن مقایسه شده است.

داستان یوسف پیامبر
 

در داستان حضرت یوسف (ع) به نکات آموزنده ی فراوانی بر می خوریم که یکی از این نکات آموزنده، مسأله لزوم ورزش، بازی و تحرک، به ویژه برای جوانان و کودکان می باشد.حضرت یعقوب (ع) دوازده پسر داشت که دو نفر از آن ها (یوسف و بنیامین) از یک مادر بودند که « راحیل» نام داشت.(7) یعقوب ب جهاتی نسبت به این دو فرزند محبت بیش تری ابراز می نمود و همین مسأله باعث برانگیخته شدن حس حسادت در سایر برادران شد. آنان به یکدیگر گفتند: با اینکه ما ده برادر، گروهی نیرومند و توانائیم، ولی باز هم پدرمان به یوسف و برادرش بنیامین علاقه ی بیشتری دارد. از ان جا که این علاقه نسبت به یوسف خیلی شدیدتر بود، برادران ناتنی تصمیم گرفتند یوسف را بکشند و یا این که از پدر دور سازند.از این رو به پیش پدر آمدند و گفتند: « أرسِلهُ مَعَنا غَدداً یَرتَع و یَلعَب و إنّا لَهُ لَحافِظُون»(8)پدر از اینکه مبادا یوسف در اثر غفلت آنان طعمه گرگ شود، ابراز نگرانی می کند. پسران در پاسخ می گویند: « لَئن اَکلَهُ الذّئبُ وَ نَحنُ عُصبَهٌ إنا اذاً لَخاسِرونَ»اگر او را گرگ بخورد، با این که ما گروه نیرومندی هستیم، ما از زیان کاران خواهیم بود. بالاخره پدر را قانع ساخته و یوسف را با خود به صحرا بردند و پس او را در چاهی انداختند و در بگرشت پیراهن او را خونی کرده و گفتند پدرجان گرگ او را خورده است.برخی از نکاتی ک هدر این داستان بدست می آید عبارتند از:
1- نیرومندی و ورزشکار بودن، یک مزیت و فضیلت است و به همین دلیل براردان یوسف در دو جا مطرح می کنند که ما گروهی نیرومند و ورزش کاریم.
الف) هنگامی که پدر از این که گرگ یوسف را بخورد ابراز نگرانی می کند، آنان در پاسخ پدر می گویند: « و نحن عُصبُةٌ» و داشتن نیرو و توان جسمی را مشخصه یک محافظ و پاسدار می دانند که بخوبي می تواند به مأموریت حفاظت عمل کند.
ب) « و نحن عُصبُةٌ» با این جمله برتری خویش را بر یوسف نمایان می کنند.
2- بازی کردن و تحرک را که خود نوعی ورزش است- برای کودکان لازم و ضروری می داند. به همین جهت برادران یوسف به بهانه ی بازی کردن، یوسف را از پدرش که خود پیامبر الهی و دارای بینش کافی است جدا می کنند و او به این که بازی برای کودک لازم است، اعتراض نمی کنند.
3- بازی، تحرک و ورزش بهتر است در هوای آزاد، محیط باز و فضای سبز صورت گیرد، نه در هوای آلوده و در بسته و به دور از طبیعت.
4- در حالی که برادران یوسف بزرگترین گناهان را مرتکب شدند پیامبر خدا عذر برادران را که اشتغال به ورزش و مسابقه ورزشی است را تقبیح و خرده نمی گیرند.(9)

حضرت موسی (ع) جوانی نیرومند
 

در قرآن کریم، درباره ی حضرت موسی (عليه السلام) چنین می خوانیم:« وَ لَمّا بَلَغَ أشُدَّهُ و استَوی اتنیاهُ حُکماً و عِلماً و کَذلِکَ نَجزیِ المُحسِنینَ»(10) هنگامی که موسی نیرومند و کامل شد، حکمت و دانش به او دادیم و این گونه نیکوکاران را جزا می دهیم. « اشد» از ماده شدت، به معنای نیرومند شدن است و « استوی» از ماده ی استوا، به معنای کمال خلقت و اعتدال آن است. گویا یک نحو ارتباط بین سلامتی و نیرومندی جسمانی و یادگرفتن حکمت دانش وجود داشته باشد، و شنیده نشده که هیچ ی از پیامبران الهی ضعیف و یا ناقص الخلقه بوده باشند. درمورد جانشینان دوازده گانه پیامبر عظیم الشأن اسلام نیز چنین است. در ادامه ی این داستان می خوانیم که موسی از قصر فرعون که در خارج شهر قرار داشت خارج شده و وارد شهر می شود به محض ورود به شهر، متوجه ی شود یکی از پیروان او با یکی از مأمورین فرعون درگیر شده و توان کافی برای دفاع از خویشتن را ندارد هنگامی که چشم مشخص با ایمان به موسی افتاد از او یاری می طلبد، موسی که دارای روحیه ی دفاع از مظلوم در برابر ظالم بود، بلافاصله به کمک مظلوم شتافته، با ظالم درگیر می شود. او تنها با زدن یک مشت به سینه ی دشمن، او را از پای در می اورد.بنابراین قدرتی که خداوند به موسی عطا کرده بود در راه دفاع از مظلوم بکار برده شد و اگر این قدرت را نداشته چگونه می توانست او را یاری رساند.(11)

نیکوترین الگوی ورزش
 

الگو در سازندگی جامعه بسیار مفید است. خداوند متعال در قرآن کریم، با معرفی الگویی نیکو، این امر را مورد تأیید قرار داده و می فرماید « فی رَسولِ الله اُسوةٌ حَسَنَة»(احزاب آيه 21) رسول خدا برای شما الگویی نیکوست.این لگو شامل همه ی جنبه های زندگی می شود و با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه ورزش در جهان امروز، اهمیت ارائه الگوهای مثبت و سازنده در این زمینه، ضروری است. و در این میان پیامبر (ص) در زمینه ورزش و نوع آن به نحوی به آن پرداخته اند که ما درا ین جا به اختصار بیان می کنیم.
کشتی
کشتی گرفتن از نظر پیامبر (ص) مطلوب بوده است. روزی آن حضرت از جایی عبور می فرمود که دو تن به کشتی مشغول بودند، و ایشان آن ها را از کشتی منع نکرد، یعنی با سکوت خود، کار آن ها را تأیید فرمود.(12) و جالب این که در روایت وارد شده شبی پیامبر گرامی اسلام (صلي الله عليه واله) به خانه ی فاطمه زهرا وارد شد امام حسن و امام حسین (عليه السلام) نیز در سنین کودکی به همراه ایشان بودند آن حضرت خطاب به آن بزرگوار فرمودند: برخیزند و با یکدیگر کشتی بگیرند» آن ها نیز برخاسته و به کشتی گرفتن پرداختند.(13)
تیراندازی
پیامبر (صلي الله عليه واله) چنین به تیراندازی توصیه فرمود: « ای فرزندان اسماعیل! تیراندازی کنید که پدرتان تیرانداز بود».(14) اسلام آموزش تیر اندازی را یکی از وظایف پدر نسبت به پسر می داند. پیامبر در این باره می فرماید: « حَقُّ الوَلِدِ علی والِدِه أن یُعَلِّمُه الکتابَةَ و السَّباحَةَ و الرّمایَةَ و أن لا یَرزُقَهُ إلا طَیباً» (15)حق فرزند بر عهده ی پسرش این است که به او آموزش دهد، نوشتن، شنا کردن و تیراندازی را، و روزی او را تنها از راه حلال و پاکیزه تهیه نماید. اصولاً اسلام مهیا سازی نیرو برای رویاروی با دشمنان و ترساندن آنان را لازم و واجب می شمارد چنان که خداوند در قرآن کریم می فرماید: « آن چه نیرو و توان دارید برای دشمنان آماده و مهیا کنید»(16)
شمشیر بازی
شمشیر و شمشیر بازی در اسلام مقام ویژه ای دارد. اگر شمشیرهای رزمندگان خداجوی چون امام علی (ع) و حمزه سید الشهدا (ع) نبود، اسلام گسترش نمی یافت. پیامبر (ص) می فرماید: « بهشت زیر سایه ی شمشیرهاست».(17)امام باقر (ع) در پاسخ کسی که می پرسد « آیا صاحب شمشیر که در روایات آمده شما هستید؟» می فرمایند: « همه ی ما صاحب شمشیر و وارث شمشیر هستیم.»(18)
شنا
اسلام شنا را به عنوان بهترین سرگرمی برای مردان معرفی می کند.رسول خدا (ص) فرمود:« خَیرٌ لَهوِالمُؤمِنِ السَّباحَةُ و خَیرُ لَهوِ المَرأةِ المَعزَلُ»(19)بهترین سرگرمی برای مرد با ایمان، شنا، و بهترین سرگرمی برای زن ایمان دار، رسیدگی است.
اسب سواری
اسب از جهات گوناگون، به ویژه از نگاه ارزش نظامی، مورد تقدیر قرار گرفته است. خدا در قرآن به رزمندگان اسلام دستور می دهد« هر چه درت وان دارید، از نیرو و اسب آماده کنید تا با آن تدارکات دشمن خدا و دشمن خودتان را بترسانید.»(20)همچنین اسب، قاطر و الاغ را وسیله ی سواری و زینت مناسب معرفی می کند. « اسبان را آفرید تا بر آن سوار شوید و برای شما تجملی باشد و آنچه را نمی دانید می آفریند.» (21) قرآن سلیمان (ع) را از علاقه مندان به اسب معرفی کرده و می فمرایند: « او از اسبان قوی و چابک جنگی ساده می بیند و به آن ها چنان علاقه می ورزد که دستور می دهد آن ها را باز گردانند و با این که تاریکی شب هم هجا را فرا گرفته و اسبان به خوبی قابل رؤیت نیستند، با کشیدن دست به ساق ها و گردن هایشان آن ها را می آزماید و مورد نوازش قرار می دهد.(22) پیامبر (صلي الله عليه وآله) نيز به اسب علاقه داشت، با انگشت خویش موی پیشانی اسب را می پیچید و صورت اسب خود را با عبای خویش پاک می کرد.
پیاده روی
کارشناسان ورزشی پیاده روی و دویدن را « مادر ورزش ها» می دانند ورزش ساده را همیشه و هرجا، با کمترین امکانات، در هر سنی از کودکی تا کهولت، می توان انجام داد. امام صادق (ع) فرمود: « گروهی از مردم پیاده راه می رفتند، به پیامبر (صلي الله عليه وآله ) رسیدند و از خستگی و درماندگی شکایت کردند. آن حضرت فرمود: « بدوید تا خستگی از تنتان بیرون شود، آنها چنین کردند و خستگی شان برطرف شد، گویا از پاهایشان گشوده باشند».
کوه نوردی
« چه رازی در کوه است که همه پیامبران بزرگ به گونه ای با آن سر و کار داشته اند؟ پیامبران بزرگ هر کدام دامنه ی صفا و هوای فرح بخش کوهی رابرای مناجات انتخاب می كردند به آدم کوه سراندیب، نوح کوه آرارات، ابراهیم (ع) و موسی (ع) کوه طور، عیسی (ع) کوه ساعیر، و پیامبر (ص) کوه نور. پیامبر (ص) قبل از مبعوث شدن به مقام رسالت، بارها از کوه نور بالا رفت در غار حرا، به عبادت و خود سازی پرداخت. کوه پیمایی مقدمه عبادات او بود و این رفتار ادامه یافت، تا این که در همان غار اولین کلمات وحی را از زبان فرشته شنید. (23)

مسیر ورزش به کجاست
 

در حالی که ورزش بسیار خوب و در تأکید اسلام قرار گرفته است ولی در عین حال مسیری دارد که انتهایش به همیاری روح انسان می پردازد از این رو جهت ورزش در نگاه اسلام، جهتی معنوی است نه مادیگرایانه.و کسانی که در این جهت و مسیر قرار می گیرند دو دسته می شوند: دسته ای اول کسانی اند که ورزش را ابزاری برای کسب مقام و دنیای خویش می دانند و ازا ین طریق دست به کارهای ناشایست از قبیل به استثمار کشیدن و بیکاری ورزشکار، به جان هم انداختن دو گروه ورزشی می پردازند و دسته دوم، آن عده ای هستند که ورزش را به دید قوت و نیرو گرفتن برای هدفی والاتر، یعنی کسب مقام قرب الهی می پندارند.بنابراین اگر کسی قوی باشد و نیرومند اما دارای قدرت معنوی و ایمان نباشد درزندگی خطر آفرین خواهند بود اما اگر همین افراد هم جسمی قوی و هم روحی پرورش یافته در مکتب اسلام داشته باشند پشتوانه ی محکمی خواهند بود برای یک ملت و نمی گذارند دست های خائنانه کسانی که گاه می خواهند همه چیزها را ببرند، قدرت مادی ما، قدرت معنوی ما را جایگاهی در این عرصه داشته باشند.بدون تردید، اسلام با استعمار و استثمار مخالف است، نه به کسی اجازه می دهد برای منافع مادی خود دیگران را استثمار نموده به بردگی بکشد و نه به کسی اجازه می دهد به بردگی دیگران درآمده و با شکستن شخصیت و عزت خود، تن به استثمار بدهد. حضرت علی (ع) در وصیت خود خطاب به امام حسن (ع) چنین می فرماید: « لا تَکُن عَبدَ غَیرِکَ وَ قَد جَعَلَکَ اللهُ حُرَّاً» (24)بنده دیگری مباش { به طمع مال و جاه و برای کسی سر فرود نیاور} که خدا تو را آزاد قرار داده است.آری، قوی ترین مرد تاریخ جهان، شیر خدا، حضرت علی (ع) در راز و نیازی که با معبود خویش دارد، عرضه می دارد: « إلهی قَوِّ علی خِدمَتِکَ جَوارِحیِ» (25)
پروردگارا اعضاء و جوارح مرا در راه خدمت به خودت قوی و نیرومند گردان.
از این فقره ی دعا چنین فهمیده می شود، که باید ورزش، ورزشکار و هم نیرو و توان او در جهت خدمت به خدا باشد، تا ارزشمند تلقی گردد و اینجاست که امام علی (ع) مسیر و جهت نهایی انسان نیرومند و ورزشکار را مشخص می کنند و در این قاعده هیچ ورزشکاری مستثنی نیست و همه باید ارزش ورزش را در مسیر الهی بدانند و دگر هیچ. که اگر اغراض دیگر بر آن وارد شد، هواهای نفسانی و صفات شیطانی بر آن غلبه پیدا می کند و سرمایه و ثروت بزرگ قوت و نیرومندی را از انسان باز می ستاند و در مسیر انحرافی می کشاند و بالاخره انسان را قدم به قدم به سمت خود محوری و مطرح شدن شخصیت «من» می کشاند که این از نظر اسلام مذموم دانسته شده است.
نتیجه:
آنچه که سلام به آن تأکید دارد ورزش است که به روحیه ی ایمان اشخاص همراه با سجایای اخلاقی فرد افزوده گردد یعنی همانطور که بدن انسان قوت و نیرو می گیرد به همان اندازه و بلکه بالاتر روح انسان نیز رشد و تعالی پیدا کند. پس اگر ورزش در هدف معنویت باشد، فضیلت دارد و گرنه جزء سرگرمی ولهو لعب ، چیزی دیگری نخواهد بود. ورزش اگر، معاشرتهای سالم را روابط درون گرایی احترام به حقوق اجتماعی، بردباری، ایجاد ارزش ها و باورهای اخلاقی مثبت را افزایش دهد. بهره وری سالمی خواهد داشت و برای فرد و اجتماع سودمند می افتد ولی اگر فاقد این امورات یاد شده گشت تا هر زمانی که ادامه داشته باشد روند سالمی نداشته و خطر آفرین نیز خواهد بود.

پي نوشت ها :
 

1. نمازی خواه، مهدی- سلحشور، بهمن، تربیت بدنی عمومی ص 3. 2-الحديث –روايات تربيتي ج3ص273،محمد تقي فلسفي 3-همان ج1ص121
2.ورزش دراسلام و ایران ص 9.
3. ورزش در اسلام ایران، امامی، غلامرضا ص 10، 11، 12، نشر فرهنگ اسلامی.
4. تربیت بدنی، ص 3.
5.ورزش در اسلام ایران، امامی، غلامرضا، ص 14 و 15، نشر فرهنگ اسلامی.
6. ورزش در اسلام، صبوری، حسین به نقل از کتاب اولین دانشگاه و آخرین پیامبر ص 104 و 105.
7.تفسیر نمونه، ج 9 ص 321.
8. یوسف آیه 12.
9. ورزش دراسلام، صبوری، حسین، ص 41 و 42.
10. قصص آیه 14.
11. تفسیر نمونه، ج 16 ص 39.
12. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر ج 14 ص 285.
13. بحارالأنوار، ج 103 ص 189.
14.اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 14 ص 241.
15. میزان الحکمه، ج 10 ص 720.
16. انفال آیه 60.
17. ورزش در اسلام، ص 137 به نقل از قیام و انقلاب مهدی، ص 93.
18.ورزش در اسلام و ایران، امامی، غلامرضا ص 53.
19. میزان الحکمه حدیث 18069.
20.انفال آیه 60.
21. نحل آیه 8.
22.ص آیه 33
23. ورزش در اسلام و ایران، ص 54.
24.نهج البلاغه نامه 31.
25.فرازی از دعای کمیل
 

منابع و مأخذ
1. قرآن کریم
2.نهج البلاغه.
3. بحارالانوار، مجلسی، محمد باقر، نشر موسسه الوفاء، بیروت
4. میزان لحکمه، ری شهری- محمد، نشر دفتر تبلیغات اسلامی
5. اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، پاک نژاد، سید رضا، انتشارات کتابفروشی اسلامیه
6. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، نشر دارالکتب الاسلامیه
7. تربیت عمومی، نمازی خواه، مهدی، نشر اسلامی
8. ناسخ التواریخ میرزا محمد تقی، سپهر نشر اسلامیه.
9. فصل نامه ورزش، سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی.
10. ورزش در اسلام، صبوری، حسین، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ 1376، قم
11. ورزش در اسلام و ایران، اممای، غلامرضا، نشر فرهنگ اسلامی چاپ 1378- تهران.
12. نرم افزار گنجینه روایات، مرکز کامپیوتری علوم اسلامی قم.
/ع