امام جواد علیه السلام پاسدار حریم وحى
طلیعه
پیشواى نهم در سن 7 سالگى به امامت رسید و هفده سال رهبرى شیعیان را به عهده داشت. دوران امامت حضرتش با دو نفر از خلفاى ستم پیشه عباسى مامون و معتصم مقارن بود. حضرت جواد علیه‌السلام در داشتن تمام صفات زیباى اخلاقى و انسانى سرآمد خوبان روزگار بود. پارسایى، علم و دانش و بخشندگىاش موجب شده بود كه با القاب جواد، تقى، مرتضى و منتجب شناخته شود. اما در این میان لقب «ابن الرضا» به خاطر شكوه و جلالت امام رضا علیه السلام در میان مردم شهرت بیشترى داشت و حتى بعد از آن حضرت، مردم امام دهم و یازدهم علیهماالسلام را نیز با همین لقب بیشتر مىشناختند. امام رضا علیه السلام هنگام خطاب به یگانه فرزندش، بیشتر، از كنیه «ابو جعفر» - كه نشانه احترام خاصى است - استفاده مىكرد. (2)
«صمد یعنى بزرگى كه تمام موجودات عالم در نیازهاى كوچك و بزرگ خود به او مراجعه كرده و محتاج اویند.»
امام محمدتقى علیه السلام كه در نوجوانى به مقام رفیع امامت نائل شده بود، در سن 25 سالگى و در عُنفوان جوانى به دستور معتصم عباسى و توسط همسر بىوفایش ام الفضل (دختر مامون) در شهر بغداد به شهادت رسید.
حضرت جواد علیه السلام از همسر دیگرش، سمانه مغربیه، داراى چهار فرزند پسر، به نام‌هاى: ابوالحسن امام على النقى علیه السلام، ابو احمد موسى مبرقع، ابو احمد حسین و ابوموسى عمران؛ و چهار فرزند دختر، به نام‌هاى: فاطمه، خدیجه، ام كلثوم و حكیمه بود.(3) حكیمه دختر امام جواد علیه السلام همان بانوى با فضیلت و مؤدب است كه در هنگام تولد حضرت مهدى علیه السلام در منزل برادر زادهاش امام حسن عسكرى علیه السلام حضور داشت و به نرجس خاتون یارى مىكرد.
شایستهترین ترجمان قرآن
امیرمؤمنان على علیه السلام فرمود: «این قرآن، خطوطى است كه در میان جلد پنهان است، با زبان سخن نمىگوید و نیازمند مفسر و ترجمان است... .» و سپس فرمودند: «فنحن احق الناس به؛ ما [امامان معصوم علیهم السلام] براى [تفسیر و ترجمان] قرآن از همه مردم شایسته‌تریم.» (4)
امام باقر علیه السلام در معناى آیه «و ما یعلم تاویله الا الله والراسخون فى العلم»(5)؛ فرمود: یعنى «معنى تمام قرآن را جز خداوند و كسانى كه راسخ در علم هستند(6) نمىدانند.» و امام صادق علیه‌السلام راسخان در علم را چنین معرفى كرد: «نحن الراسخون فى العلم و نحن نعلم تاویله؛ ما [اهل بیت] راسخان در علم هستیم و ما تاویل قرآن را مىدانیم.»
پیشواى پنجم ضمن گفتار روشنگرانهاى كه در مورد امتیازات اهل‌بیت علیهم السلام بیان فرموده است، به این نكته اشاره كرده، مىفرماید: «نحن تراجمة وحى الله(7)؛ ما مترجمان وحى الهى هستیم.» امام صادق علیه السلام در معناى آیه: «بل هو آیات بینات فى صدور الذین اوتوا العلم»(8)؛ «ولى این قرآن آیات روشنى است كه در سینه دانشوران [و اهل علم] جاى دارد.» فرمود: «مقصود از اهل علم كه دانش تفسیر قرآن را در سینه خود جاى دادهاند، امامان معصوم علیهم السلام هستند.» (9)
با توجه به نكات فوق در این نوشتار سعى شده است كه برخى از نكتههاى تفسیرى و مفاهیم قرآنى از سیره و سخن امام جواد علیه السلام استخراج شده و به مبلغان و مخاطبان گرامى عرضه شود، تا با پیروى از شیوه تبلیغى آن حضرت در عرضه مطالب بلند وحیانى، با برخى از معانى آیات الهى نیز آشنا شویم .
ترویج آیات قرآن
حضرت جواد علیه‌السلام در داشتن تمام صفات زیباى اخلاقى و انسانى سرآمد خوبان روزگار بود. پارسایى، علم و دانش و بخشندگىاش موجب شده بود كه با القاب جواد، تقى، مرتضى و منتجب شناخته شود.
قاسم بن محسن مىگوید: در سفرى كه به مكه رفته بودم در راه به شخص ضعیف و مستحقى برخورد كردم، از من چیزى خواست و من هم یك قرص نان به او صدقه دادم، سپس به راه خود ادامه دادم، در راه گردباد تندى وزید و عمامهام را با خود برد. من هر چه تلاش كردم نفهمیدم كه به كدام سمت برد. هنگام بازگشت در مدینه به حضور امام جواد علیه السلام رفتم، امام به من فرمود: اى قاسم! عمامهات را در راه باد با خودش برد؟ گفتم: بلى. امام به خادم خود فرمود: برو عمامه قاسم را بیاور و او عیناً عمامه خودم را برایم آورد. من با شگفتى تمام به حضرت عرضه داشتم: اى پسر رسول خدا! این عمامه چگونه به دست شما رسید . امام پاسخ داد: تو در راه به مستمندى صدقه دادى و خداوند احسان تو را پذیرفت و به شكرانه آن، عمامهات را به تو برگرداند. حضرت جواد علیه السلام در ادامه سخن خویش این آیه را قرائت كرد: «ان الله لا یضیع اجر المحسنین» (10)؛ «خداوند متعال مطمئنا پاداش نیكوكاران را ضایع و تباه نمىسازد.» (11)
كودكى در مسند امامت
براى توضیح بیشتر نقل روایتى از امام رضا علیه السلام در اینجا مناسب مىنماید: روزى صفوان بن یحیى به حضرت رضا علیه السلام عرضه داشت: قبل از آن كه خداوند متعال فرزندت - حضرت ابوجعفر - را به شما عطا كند، مىفرمودید كه خداوند به من پسرى خواهد بخشید. اینك خداوند متعال او را به شما ارزانى كرد و چشم ما به جمالش روشن شد. حال مىپرسیم، - خداى نكرده - اگر خبرى شد [و شما از دنیا رفتید!] بعد از شما ما به چه كسى رجوع كنیم؟ امام رضا علیه السلام به فرزندش حضرت جواد علیه السلام - كه پیش رویش ایستاده بود - اشاره كرد. صفوان بن یحیى با كمال تعجب گفت: ایشان كه كودكى سه ساله هستند؟! [چطور مىشود یك كودك امام باشد؟] امام فرمودند: «و ما یضره من ذلك شىء قد قام عیسى بالحجة و هو ابن ثلاث سنین؛ كودك بودن او در امامتش مشكل ایجاد نمىكند، عیسى علیه السلام در سه سالگى به حجیت الهى قیام نموده [و به نبوت رسید] .» (15)
على بن اسباط مىگوید: روزى به امام جواد علیه السلام عرض كردم: اى مولاى من! مردم به كوچكى سن شما ایراد مىگیرند و به این جهت از پذیرفتن امامتتان سر باز مىزنند. امام در پاسخ فرمودند: چرا آنان این نكته را بر من ایراد مىگیرند؟ به خدا سوگند! خداوند متعال به پیامبرش صلى الله علیه و آله فرمود: «قل هذه سبیلى ادعوا الى الله على بصیرة انا و من اتبعنى» (16)؛ «بگو: این راه من است! من و هر كسى كه پیرو من باشد، با بصیرت كامل، [همه مردم را] به سوى خدا دعوت مىكنیم .»
و غیر از على علیه السلام در اول اسلام كسى از رسول الله صلى الله علیه و آله پیروى نكرد. و آن حضرت در آن هنگام 9 ساله بود و من هم 9 سال دارم. (17) [كه با بصیرت كامل مردم را به سوى خدا هدایت مىكنم؟]
سوگندهاى قرآن
هدایت گمراهان با آیات الهى
با شنیدن این آیه - كه از دل من گواهى مىداد - با خود اندیشیدم كه: مثل این كه او ساحر و پیشگو است كه از اندیشههاى نهانى من خبر مىدهد؟ حضرت جواد علیه السلام دوباره مرا خطاب كرده و این آیه را تلاوت فرمود: «ءالقى الذكر علیه من بیننا بل هو كذاب اشر» (20)؛ «آیا از میان ما تنها بر او وحى نازل شده؟! نه، بلكه او آدم بسیار دروغگو و خودپسندى است.» وقتى كه متوجه شدم حضرت جواد علیه‌السلام واقعا از اندیشههاى قلبى من خبر مىدهد و این براى افراد عادى ممكن نیست، فهمیدم كه او ولى خدا و امام مسلمین است. بعد از آن از مذهب زیدیه دست برداشته، اعتقادم به آن بزرگوار كامل شد و به امامت حضرتش اقرار كرده و اعتراف نمودم كه او حجتخدا بر مردم است. (21)
پیامبران مرسل
نام‌هاى خداوند
وى همچنین معناى صمد را - كه در سوره توحید آمده است - از امام جواد علیه السلام چنین نقل مىكند:
«صمد یعنى بزرگى كه تمام موجودات عالم در نیازهاى كوچك و بزرگ خود به او مراجعه كرده و محتاج اویند.» (25)
مقابله با تحریف كنندگان قرآن
اندیشههاى ناب در تفسیر قرآن
1- روزى در مجلس معتصم، برخى از دانشمندان به آیهاى استناد كرده و یك حكم شرعى صادر نمودند. امام جواد علیه السلام كه در آن جلسه حضور داشت خطاى آنان را گوشزد نموده و تفسیر صحیح را براى حاضرین ارائه نمود.
امام جواد علیه السلام در پاسخ فرمود: خداى متعال یكصد و بیست و چهار هزار پیامبر فرستاد، و سیصد و سیزده نفر از آنان مرسل بودند و «ذو الكفل» یكى از آن مرسلین است كه بعد از سلیمان بن داود مىزیست، و در میان مردم مانند داود علیه السلام قضاوت مىكرد و جز براى خداى عزوجل خشمگین نمىشد و نام شریف او «عویدیا» بود.
محمدبن مسعود عیاشى سمرقندى در تفسیر خود ماجراى آن مجلس را چنین آورده است: در زمان معتصم عباسى، عوامل خلیفه عدهاى دزد را - كه راه‌هاى عمومى در بین شهرها را براى مسافرین و كاروان‌هاى حج نا امن كرده بودند - دستگیر كرده و از مركز خلافت در مورد چگونگى مجازات آنان خواستار دستور بودند. خلیفه در مورد این حادثه حساس، مجلس مشورتى تشكیل داده و از دانشمندان عصر، كیفیت اجراى حد شرعى را در مورد آنان خواستار شد. آنان گفتند: قرآن در این مورد بهترین راهكار است، آنجا كه مىفرماید: «انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فى الارض فساداً ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف او ینفوا من الارض»(28)؛ «كیفر كسانى كه با خدا و رسول او به جنگ و محاربه بر مىخیزند و در روى زمین در اشاعه فساد تلاش مىكنند، این است كه: اعدام شوند یا به دار آویخته گردند یا دست و پاى آنان به عكس یكدیگر قطع شود و یا این كه از سرزمین خود تبعید گردند.»
آنان به خلیفه پیشنهاد كردند طبق این آیه، یكى از كیفرهاى فوق را در مورد تبهكاران انتخاب كند. معتصم عباسى در همان جلسه از امام جواد علیه السلام نیز نظر خواست. آن حضرت اول از اظهار نظر خوددارى كرد، اما وقتى كه با اصرار خلیفه مواجه شد، نظر خود را چنین اعلام كرد: اینان در استدلال به آیه خطا كردند. استنباط حكم شرعى از این آیه دقت بیشترى مىطلبد و باید تمام جوانب مسئله در نظر گرفته شود و نسبت به جرم‌هاى مختلف كیفرها فرق مىكند؛ زیرا این مسئله صورت‌هاى مختلف و احكام جداگانه دارد: الف- اگر این راهزنان فقط راه را ناامن كردهاند؛ نه كسى را كشته و نه مال دیگرى را به غارت بردهاند، مجازات آنان فقط حبس است و این همان معناى نفى از ارض است.
ب- اگر راه را ناامن كرده و افراد بىگناهى را كشتهاند، اما به مال دیگران تجاوز نكردهاند، مجازات آنان اعدام است.
ج- اگر امنیت را از راه‌هاى عمومى سلب كرده، انسان‌هاى بىگناه را كشته و مال مردم را نیز به غارت بردهاند، كیفر آنان باید سختتر باشد؛ یعنى اول دست و پایشان را به عكس همدیگر قطع مىكنند، پس به دار مجازات آویخته مىگردند.
معتصم این نظریه را پسندیده و به عامل خود دستور داد، طبق نظر امام جواد علیه السلام عمل كند. (29)
2- زرقان، یكى از دوستان صمیمى احمدبن ابى داود، قاضى بغداد بود. او مىگوید: روزى دوستم احمد را دیدم كه از مجلس معتصم - هشتمین خلیفه عباسى - مىآید؛ اما خیلى افسرده و ناراحت است. گفتم: چرا این قدر ناراحت و افسردهاى؟ پاسخ داد: امروز در مجلس خلیفه، ابو جعفر ابن الرضا علیه السلام چنان مرا عاجز و درمانده كرد كه آرزو كردم، اى كاش بیست سال پیش از این مرده بودم و مثل چنین روزى را نمىدیدم!! گفتم: مگر چه شده؟ گفت: امروز در مجلس خلیفه نشسته بودیم، شخصى را به اتهام دزدى پیش خلیفه آوردند و او به سرقت اعتراف كرد. در این حال، معتصم به دانشمندان و فقهاى مجلس رو كرده و گفت: چگونگى اجراى حد الهى بر این دزد را بیان كنید! دست او را چطور قطع كنیم؟
من گفتم: دست دزد را باید از مچ قطع كرد. خلیفه پرسید، به چه دلیل؟ گفتم: به دلیل آن كه دست، انگشتان و كف تا مچ را شامل مىشود و خداوند در آیه تیمم فرموده: «فامسحوا بوجوهكم و ایدیكم منه»؛ «[با خاك پاك تیمم كنید و] از آن، بر صورت [پیشانى] و دست‌ها [تا مچ] بكشید.»
بسیارى از علماء در این نظریه با من موافقت كرده و آن را تایید نمودند. اما عدهاى دیگر گفتند: باید دست را از آرنج برید. خلیفه پرسید: به چه دلیل؟ گفتند: به دلیل آیه وضو كه مىفرماید:
«فاغسلوا وجوهكم و ایدیكم الى المرافق»؛ «[هنگام اقامه نماز] صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید.» خداوند متعال حدود دست را در این آیه تا آرنج معین كرده است. برخى نیز فتوا دادند كه: باید از شانه، دست را قطع كرد و استدلال مىكردند كه دست از انگشتان تا شانه را شامل مىشود .
خلیفه با مشاهده اختلاف آراء در میان فقها متحیر شده و به محمد بن على علیهماالسلام رو كرده و گفت: اى ابا جعفر! در این موضوع شما چه مىگویید! او پاسخ داد: علماء گفتارهاى خود را بیان كردند و شما شنیدید؛ مرا از بازگو كردن نظریهام معاف بدار! خلیفه گفت: شما را به خدا سوگند نظر خود را در این موضوع بیان كنید.
حضرت جواد علیه السلام فرمودند: اكنون كه قسم دادى، به ناچار نظر خود را مىگویم: این حدود كه علماى مجلس تعیین كردند صحیح نیست، بلكه باید چهار انگشت او، بدون انگشت ابهام، بریده شود .
خلیفه گفت: دلیل شما براى این مدعا چیست؟ محمد بن على علیهماالسلام پاسخ داد:
پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرموده است: «السجود على سبعة اعضاء: الوجه والیدین و الركبتین والرجلین؛ سجده با هفت عضو انجام مىشود: پیشانى، دو [كف] دست، دو زانو و دو [انگشت ابهام] پا.» اى خلیفه! هرگاه دست را از مچ، یا از مرفق جدا كنند، دیگر دستى براى سجده باقى نمىماند؛ در صورتی كه خداوند متعال در قرآن مىفرماید: «و ان المساجد لله»؛ «مواضع سجده مخصوص خداوند است.» و هر چه براى خدا باشد بریده نمىشود. معتصم از این استدلال قرآنى شگفت زده شد و آن را تصدیق نمود. آنگاه دستور داد انگشتان دزد را طبق نظر محمد بن على علیهماالسلام بریدند. (30)
زرقان در ادامه سخن خود مىگوید: ابن ابى داود از آن روز به بعد سخت مضطرب و پریشان احوال بود و با خود مىگفت: چرا نظریه او - كه قاضى مخصوص خلیفه است - پذیرفته نشد، اما فتواى یك جوان پذیرفته شد و او از شدت حسد بر خود مىپیچید، تا این كه بعد از سه روز پیش معتصم رفته و چنین گفت: نصیحت و خیرخواهى امیرالمؤمنین بر من واجب است و من مىترسم اگر این سخن را نگفته باشم، در روز قیامت در آتش جهنم بسوزم . پرسید: چه مىخواهى بگویى؟! ابن ابى داود گفت: وقتى شما مجلسى را مركب از علماء و فقها تشكیل مىدهید، تا امر مهمى از امور دینى مطرح شود و در آن مجلس وزراء، امراء، فرماندهان نظامى، صاحب منصبان كشور، دربانان و خدمتگزاران حضور دارند، گفتگوها و مذاكرات این مجلس را مردم در خارج مىشنوند و به همه جا پخش مىشود، با این حال شما در چنین جلسه با شكوهى راى فقها را رد كرده و گفته یك مرد جوانى را مىپذیرید كه عده زیادى به امامت او قائل هستند و آنان او را به مقام خلافت شایستهتر مىدانند، این عمل شما موجب مىشود كه جایگاه محمدبن على علیهماالسلام در میان مردم تقویت شده و حكومت شما تضعیف شود!
هنگامى كه خلیفه عباسى سخنان كینه توزانه این قاضى حسود را شنید، رنگش تغییر یافت و به او گفت: خداى متعال به تو جزاى خیر دهد كه مرا راهنمایى كرده و آگاه ساختى .
سخن چینى ابن ابى داود آنچنان خلیفه را دگرگون كرده و افكارش را پریشان ساخت كه به فاصله چند روز امام جواد علیه السلام را مسموم كرده و به شهادت رساند. (31)
پي‌نوشت‌ها:
1) بحارالانوار، ج 50، ص15 .
2) گفتنى است كه امام جواد علیه السلام پسرى به نام جعفر نداشت تا مكنى به ابوجعفر باشد، اما از آنجایى كه آن حضرت شباهت زیادى به جدش امام باقر علیه السلام داشت به ابوجعفر ثانى مشهور گردید.
3) منتهى الآمال، ج2، ص 350 .
4) نهج البلاغه، خطبه 125 .
5) آل عمران/7 .
6) تفسیر صافى، ج1، ص318 .
7) كافى، ج1، ص192 .
8) عنكبوت/49 .
9) تفسیر الصافى، ج1، ص20 .
10) توبه/120 .
11) الخرائج، ج1، ص377/ كشفالغمه، ج2، ص367 .
12) مریم/12 .
13) احقاف/15 .
14) كافى، مولد ابى جعفر محمد بن على الثانى، حدیث 3 .
15) المیزان، ج14، ص55 .
16) یوسف/108 .
17) تفسیر قمى، ج1، ص358 .
18) المیزان، ج20، ص307 .
19) قمر/24 .
20) همان/25 .
21) كشف الغمه، ج3، ص216/ معجم رجال الحدیث، ج15، ص26 .
22) المیزان، ج17، ص216، ذیل آیه 48 سوره ص .
23) زخرف/87 .
24) المیزان، ج18، ص128 .
25) المیزان، ذیل سوره توحید .
26) نجاشى در مورد وى مىنویسد: وى در زمان امام عسكرى علیه السلام از نویسندگان آل طاهر بود . او داراى اعتقادات فاسد و در نقل حدیث ضعیف مىباشد. (رجال نجاشى، ص80). شیخ طوسى نیز احمد سیارى را در كتاب رجال خود، بدون این كه تایید یا توثیق نماید، در ردیف راویان امام هادى و امام عسكرى علیهماالسلام به شمار آورده است. (رجال الشیخ، ص 384 و 397). اما در كتاب فهرست خویش او را شدیداً تخطئه و تضعیف كرده و به اعتقادات نادرست وى اشاره نموده است. (فهرست شیخ طوسى، ص23).
27) معجم رجال الحدیث، ج3، ص73 .
28) مائده/33 .
29) تفسیر العیاشى، ج1، ص315 .
30) وسائل الشیعه، ج28، ص253 .
31) تفسیر عیاشى، ج1، ص319/ جلوههایى از نور قرآن، ص137 . منبع:مجله مبلغان، شماره 45 ، عبدالكریم پاكنیا
ارسال توسط کاربر محترم سایت : hasantaleb
/ج
