اثرات مواد مخدر بر دهان و دندان
نويسنده: گيتي اميني بروجني
پديده هاي شوم اعتياد به مواد مخدر و مصرف انواع دخانيات، سواي مشکلات عديده اجتماعي و اقتصادي و ...، از نظر بهداشت دهان و دندان نيز قابل بررسي است. و البته نوع مواد مورد استفاده و نحوه استعمال و کاربرد آن بر کيفيت و دامنه صدمه بهداشتي آن تأثيرگذار است. در نگاه نخست، غالباً افرادي گرفتار اعتياد و مصرف دخانيات هستند که کمتر به اصول و قواعد فرهنگي و اجتماعي پايبند بوده اند و امکان شکستن حريمهاي فردي و اجتماعي را داشته اند.
مسلماً نگاه اين افراد به اصول بهداشت دهان و دندان و حفظ زيبايي و کارايي دندانها چندان مثبت نيست اين موضوع را چندان قابل تأمل نمي دانند و طبيعي است که انتظار رعايت اين اصول از طرف آنان نيز چندان بجا نيست، همين نگرش زمينه ايجاد محيط غير بهداشتي در دهان شده و انواع اختلالات دهان و دندان را فراهم نموده است. از طرفي فرد درگير اعتياد و دخانيات، غالباً با آگاهي از ضررهاي متنوع رفتار خود، مبادرت به گزينش و تداوم رفتار سوء مي نمايد و نگاه وي به مضرات اين سوء رفتار بر زيبايي و بهداشت دهان و دندان، غالباً آگاهانه ولي غير مسئولانه است. يکي از شايعترين روشهاي استعمال مواد مخدر و دخانيات خوردن، مکيدن و يا استنشاق گازهاي حاصل از سوختن مواد مخدر و دخاني است که به سبب مجاورت نزديک با بافتهاي حساس دهان و دندان به تدريج زمينه تخريب و اضمحلال دندانها و بافتهاي نگهدارنده آن را فراهم مي آورد. متأسفانه اثرات اين مواد بر دندانها و بافتهاي دهان به قدري سريع و وسيع است که گاهي شناسايي افراد معتاد از بررسي وضعيت بافتهاي دهان افراد معتاد صورت مي پذيرد و بالطبع افراد معتاد نيز جهت گريز از پيگيري هاي قانوني و محروميتهاي اجتماعي که در صورت بر ملا شدن وابستگي آنها اجتناب ناپذير است، به اقدامات غير اصولي متوسل مي شوند که باعث تخريب بيشتر و سريع تر دندانها و بافتهاي دهان مي شود. مثلاً استفاده مفرط از مواد ساينده و حتي سمباده با نيروي زياد، استفاده از مواد رنگ بر و پاک کننده قوي و کاربرد انواع مواد و داروهاي شيميايي که بصورت کاذب و يا موقت اثرات تخريبي مواد مخدر بر دندانها را مي پوشاند. مسلماً اين اقدامات در پيچيده کردن وضعيت بهداشتي و تشديد اثر تخريبي مواد بر بافتهاي دهان و دندان متعدد و متنوع است:
1 ـ اثر مستقيم مواد شيميايي بر دندانها گاهاً سبب تغيير رنگ وسيع و سياهرنگ در ناحيه گردن دندانها، تخريب لثه و بيرون زدگي ريشه ها و زرد شدن آنها مي شود.
2 ـ مواد مخدر و يا گازهاي حاصل از سوختن آنها ضمن کاستن از تعداد و تنوع باکتريهاي مفيد حفره دهان، زمينه رشد و تکثير انواع باکتريهاي بيماريزا را فراهم مي آورد و زمينه تسريع روند تخريب و پوسيدگي دندانها را فراهم مي کند.
3 ـ مواد مخدر با کاستن از مواد ضد باکتري و ضد عفوني کننده هاي موجود در بزاق و ترشحات شيار لثه، قدرت مقاومت دندانها و بافتهاي دهاني را در مقابل ميکروبها و عوامل پوسيدگي زا کاهش مي دهند. کاهش شديد LgG، IgA، IgE و انواع پروستاگلاندين ها و ... در بزاق و ترشحات لثه افراد سيگاري و معتاد ثابت شده است. عوامل فوق که به روشهاي متفاوت در مقاوم نمودن دندان و بافتهاي دهان در برابر اثر مخرب باکتريهاي پوسيدگي زا موثرند و در کاهش غلظت در بزاق و ترشحات شيار لثه بصورت بسيار موثري کارآيي و اثرگذاري خويش را از دست مي دهند.
4 ـ مواد مخدر در ترکيب با مواد غذايي و يا مواد حاصل از اثر باکتريها بر مواد غذايي انواع سموم و فرآورده هاي شيميايي مضر و مخرب را پيرامون دندانها و بافتهاي لثه ايجاد مي کند و سبب تخريب بسيار مي شود.
6 ـ سيگار و مواد مخدر و انواع مواد حاصل از استعمال آنها شرايط را جهت چسبندگي بيشتر خرده هاي غذايي و ميکروبهاي مولد پوسيدگي به سطح دندان ها و بافتهاي نگهدارنده دندان فراهم مي کند و بالطبع پاک نمودن و حذف اين مواد توسط مسواک و خمير دندان مشکل تر مي شود.
7 ـ سيگار و بيشتر مواد دخاني با تغيير حرارت مکرر و پر دامنه در محيط دهان سبب بروز صدمات شديد به دندانها و بافتهاي نرم دهان همچون لثه و زبان و لبها و گونه ها مي شوند. دندانها در اثر اين تغييرات حرارتي دچار ترک، حساسيت و زردي مي شوند که همين ترکها امکان نفوذ ميکروب و مواد مضر حاصل از فعاليت ميکروبها را به داخل دندان فراهم مي نمايد و نيز با ايجاد سطوح ناصاف سبب تشديد چسبندگي پلاک ميکروبي بر سطح دندان مي شود. در بافتهاي نرم اين شوکهاي حرارتي، سبب بروز سوختگي و انواع ضايعات و زخم مي شود که مي تواند منشأ برخي عوارض بدخيم و بسيار خطرناک باشند.
8 ـ مصرف سيگار و مواد مخدر با کاستن از فعاليت سلولهاي سطحي بافتهاي دهان و نيز کشتن سلولهاي مولد بزاق سبب کاهش شديد ميزان ترشح بزاق و خشکي دهان مي شوند که زمينه تخريب شديد و سريع دندانها و ايجاد عوارض شديد در لثه ها و ساير قسمتهاي دهان مي شود. اثر اين مواد حتي بر غدد بزاقي بزرگ اطراف دهان نيز ديده مي شود که با انواع روشهاي، کاهش ترشح بزاق و خشکي دهان را سبب شده اند.
9 ـ فرد معتاد غالباً با عوارض نامطلوب اجتماعي و اقتصادي مواجه است و بيم از دست دادن جايگاه اجتماعي و حتي پيگرد قانوني استرس و فشار روحي زيادي به وي وارد مي نمايد بطوري که اين افراد بصورت ناخودآگاه دچار فشردن دندانها مي شوند ( کليک کردن) و يا در حين خواب دچار دندان قروچه مي شوند ( بروکسيسم) که پديده فوق سبب پوسيدگي شديد اطراف طوق دندان مي شود.
متأسفانه اين نوع پوسيدگي بسيار مخرب بوده و ترميم آن چنان موفق نمي باشد. در ضمن اينگونه فشارها سبب ايجاد مشکلات مفصل گيجگاهي ـ فکي مي شود که منشأ دردهاي شديد و بسيار ناراحت کننده در اين ناحيه مي شود و متأسفانه درمان بويژه در سنين بالا وجود ندارد.
10 ـ سلولهاي دفاعي بدن که در بزاق مانند ساير قسمتهاي بدن وجود دارند با عوامل بيماري زا مبارزه مي کنند. اين سلولها بواسطه مصرف مواد مخدر و سيگار غير فعال شده و توانايي دفاعي خويش را از دست مي دهند و با توجه به اين اصل که مهمترين راه ورود ميکروبها به بدن دهان مي باشد عدم فعاليت صحيح و مؤثر سلولهاي فوق، نه تنها بر بهداشت دهان و حفظ سلامتي دندانها اثر سوء مي گذارد بلکه سلامت عمومي بدن را نيز به مخاطره انداخته و ورود انواع عوامل بيماري زا و بروز انواع عوامل بيماري زا و بروز انواع بيماري ها در دستگاه هاي مختلف بدن را سبب مي شود.
11 ـ غالب افراد معتاد بخاطر پيشرفت پوسيدگي دندانها و عدم توجه به موقع به درمان صحيح و مؤثر عوارض دهان و دندان گرفتار حساسيت و درد دندانها، بخصوص در زمان جويدن غذا مي شوند لذا از جويدن و خوردن غذاهاي با قوم سفت صرف نظر مي کنند و غذاهاي نرمتر را انتخاب مي کنند که نياز کمتري به جويدن دارد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 60.
مسلماً نگاه اين افراد به اصول بهداشت دهان و دندان و حفظ زيبايي و کارايي دندانها چندان مثبت نيست اين موضوع را چندان قابل تأمل نمي دانند و طبيعي است که انتظار رعايت اين اصول از طرف آنان نيز چندان بجا نيست، همين نگرش زمينه ايجاد محيط غير بهداشتي در دهان شده و انواع اختلالات دهان و دندان را فراهم نموده است. از طرفي فرد درگير اعتياد و دخانيات، غالباً با آگاهي از ضررهاي متنوع رفتار خود، مبادرت به گزينش و تداوم رفتار سوء مي نمايد و نگاه وي به مضرات اين سوء رفتار بر زيبايي و بهداشت دهان و دندان، غالباً آگاهانه ولي غير مسئولانه است. يکي از شايعترين روشهاي استعمال مواد مخدر و دخانيات خوردن، مکيدن و يا استنشاق گازهاي حاصل از سوختن مواد مخدر و دخاني است که به سبب مجاورت نزديک با بافتهاي حساس دهان و دندان به تدريج زمينه تخريب و اضمحلال دندانها و بافتهاي نگهدارنده آن را فراهم مي آورد. متأسفانه اثرات اين مواد بر دندانها و بافتهاي دهان به قدري سريع و وسيع است که گاهي شناسايي افراد معتاد از بررسي وضعيت بافتهاي دهان افراد معتاد صورت مي پذيرد و بالطبع افراد معتاد نيز جهت گريز از پيگيري هاي قانوني و محروميتهاي اجتماعي که در صورت بر ملا شدن وابستگي آنها اجتناب ناپذير است، به اقدامات غير اصولي متوسل مي شوند که باعث تخريب بيشتر و سريع تر دندانها و بافتهاي دهان مي شود. مثلاً استفاده مفرط از مواد ساينده و حتي سمباده با نيروي زياد، استفاده از مواد رنگ بر و پاک کننده قوي و کاربرد انواع مواد و داروهاي شيميايي که بصورت کاذب و يا موقت اثرات تخريبي مواد مخدر بر دندانها را مي پوشاند. مسلماً اين اقدامات در پيچيده کردن وضعيت بهداشتي و تشديد اثر تخريبي مواد بر بافتهاي دهان و دندان متعدد و متنوع است:
1 ـ اثر مستقيم مواد شيميايي بر دندانها گاهاً سبب تغيير رنگ وسيع و سياهرنگ در ناحيه گردن دندانها، تخريب لثه و بيرون زدگي ريشه ها و زرد شدن آنها مي شود.
2 ـ مواد مخدر و يا گازهاي حاصل از سوختن آنها ضمن کاستن از تعداد و تنوع باکتريهاي مفيد حفره دهان، زمينه رشد و تکثير انواع باکتريهاي بيماريزا را فراهم مي آورد و زمينه تسريع روند تخريب و پوسيدگي دندانها را فراهم مي کند.
3 ـ مواد مخدر با کاستن از مواد ضد باکتري و ضد عفوني کننده هاي موجود در بزاق و ترشحات شيار لثه، قدرت مقاومت دندانها و بافتهاي دهاني را در مقابل ميکروبها و عوامل پوسيدگي زا کاهش مي دهند. کاهش شديد LgG، IgA، IgE و انواع پروستاگلاندين ها و ... در بزاق و ترشحات لثه افراد سيگاري و معتاد ثابت شده است. عوامل فوق که به روشهاي متفاوت در مقاوم نمودن دندان و بافتهاي دهان در برابر اثر مخرب باکتريهاي پوسيدگي زا موثرند و در کاهش غلظت در بزاق و ترشحات شيار لثه بصورت بسيار موثري کارآيي و اثرگذاري خويش را از دست مي دهند.
4 ـ مواد مخدر در ترکيب با مواد غذايي و يا مواد حاصل از اثر باکتريها بر مواد غذايي انواع سموم و فرآورده هاي شيميايي مضر و مخرب را پيرامون دندانها و بافتهاي لثه ايجاد مي کند و سبب تخريب بسيار مي شود.
6 ـ سيگار و مواد مخدر و انواع مواد حاصل از استعمال آنها شرايط را جهت چسبندگي بيشتر خرده هاي غذايي و ميکروبهاي مولد پوسيدگي به سطح دندان ها و بافتهاي نگهدارنده دندان فراهم مي کند و بالطبع پاک نمودن و حذف اين مواد توسط مسواک و خمير دندان مشکل تر مي شود.
7 ـ سيگار و بيشتر مواد دخاني با تغيير حرارت مکرر و پر دامنه در محيط دهان سبب بروز صدمات شديد به دندانها و بافتهاي نرم دهان همچون لثه و زبان و لبها و گونه ها مي شوند. دندانها در اثر اين تغييرات حرارتي دچار ترک، حساسيت و زردي مي شوند که همين ترکها امکان نفوذ ميکروب و مواد مضر حاصل از فعاليت ميکروبها را به داخل دندان فراهم مي نمايد و نيز با ايجاد سطوح ناصاف سبب تشديد چسبندگي پلاک ميکروبي بر سطح دندان مي شود. در بافتهاي نرم اين شوکهاي حرارتي، سبب بروز سوختگي و انواع ضايعات و زخم مي شود که مي تواند منشأ برخي عوارض بدخيم و بسيار خطرناک باشند.
8 ـ مصرف سيگار و مواد مخدر با کاستن از فعاليت سلولهاي سطحي بافتهاي دهان و نيز کشتن سلولهاي مولد بزاق سبب کاهش شديد ميزان ترشح بزاق و خشکي دهان مي شوند که زمينه تخريب شديد و سريع دندانها و ايجاد عوارض شديد در لثه ها و ساير قسمتهاي دهان مي شود. اثر اين مواد حتي بر غدد بزاقي بزرگ اطراف دهان نيز ديده مي شود که با انواع روشهاي، کاهش ترشح بزاق و خشکي دهان را سبب شده اند.
9 ـ فرد معتاد غالباً با عوارض نامطلوب اجتماعي و اقتصادي مواجه است و بيم از دست دادن جايگاه اجتماعي و حتي پيگرد قانوني استرس و فشار روحي زيادي به وي وارد مي نمايد بطوري که اين افراد بصورت ناخودآگاه دچار فشردن دندانها مي شوند ( کليک کردن) و يا در حين خواب دچار دندان قروچه مي شوند ( بروکسيسم) که پديده فوق سبب پوسيدگي شديد اطراف طوق دندان مي شود.
متأسفانه اين نوع پوسيدگي بسيار مخرب بوده و ترميم آن چنان موفق نمي باشد. در ضمن اينگونه فشارها سبب ايجاد مشکلات مفصل گيجگاهي ـ فکي مي شود که منشأ دردهاي شديد و بسيار ناراحت کننده در اين ناحيه مي شود و متأسفانه درمان بويژه در سنين بالا وجود ندارد.
10 ـ سلولهاي دفاعي بدن که در بزاق مانند ساير قسمتهاي بدن وجود دارند با عوامل بيماري زا مبارزه مي کنند. اين سلولها بواسطه مصرف مواد مخدر و سيگار غير فعال شده و توانايي دفاعي خويش را از دست مي دهند و با توجه به اين اصل که مهمترين راه ورود ميکروبها به بدن دهان مي باشد عدم فعاليت صحيح و مؤثر سلولهاي فوق، نه تنها بر بهداشت دهان و حفظ سلامتي دندانها اثر سوء مي گذارد بلکه سلامت عمومي بدن را نيز به مخاطره انداخته و ورود انواع عوامل بيماري زا و بروز انواع عوامل بيماري زا و بروز انواع بيماري ها در دستگاه هاي مختلف بدن را سبب مي شود.
11 ـ غالب افراد معتاد بخاطر پيشرفت پوسيدگي دندانها و عدم توجه به موقع به درمان صحيح و مؤثر عوارض دهان و دندان گرفتار حساسيت و درد دندانها، بخصوص در زمان جويدن غذا مي شوند لذا از جويدن و خوردن غذاهاي با قوم سفت صرف نظر مي کنند و غذاهاي نرمتر را انتخاب مي کنند که نياز کمتري به جويدن دارد.
منبع: نشريه پيام پزشک، شماره 60.
